Archeologienota:! Het! archeologisch! vooronderzoek! aan! de! Alkerstraat!te!Alken!!

Transcriptie

1 Archeologienota: Het archeologisch vooronderzoek aan de AlkerstraatteAlken StudiebureauArcheologiebvba AnneliesDeRaymaeker MarjoleinvanderWaa LudoFockedey

2 Archeologienota: Het archeologisch vooronderzoek aan de AlkerstraatteAlken AnneliesDeRaymaeker MarjoleinvanderWaa LudoFockedey StudiebureauArcheologiebvba

3 Colofon Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Initiatiefnemer: RusthuizenZ.A.Zuid/Limburgvzw Projectleiding: AnneliesDeRaymaeker Erkendarcheoloog: AnneliesDeRaymaeker Auteurs: AnneliesDeRaymaeker,LudoFockedey, MarjoleinvanderWaa Foto sentekeningen: StudiebureauArcheologiebvba(tenzijandersvermeld) Opalleteksten,foto sentekeningengeldteenauteursrecht.zondervoorafgaandelijkeschriftelijke toestemming van Studiebureau Archeologie bvba mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd, bewerkt en/of openbaar gemaakt, hetzij door middel van webpublicatie, druk, fotokopie,microfilmofopwelkeanderewijzeook. StudiebureauArcheologiebvba JozefWautersstraat6 3010Kessel/Lo tel:0474/ fax:016/ ,StudiebureauArcheologiebvba

4 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Inhoudstafel Inhoudstafel p.1 Hoofdstuk1 Bureauonderzoek p.3 1.1Beschrijvendgedeelte p Administratievegegevens p Archeologischevoorkennis p Onderzoeksopdracht p.5 Vraagstelling p.6 Randvoorwaarden p.6 Beschrijvinggeplandewerken p.6 Huidigesituatie p.6 Geplandewerken p Werkwijzeenmotivatiebronselectie p Assessmentrapport p Landschappelijkeliggingvanhetprojectgebied p Historischebeschrijvingvanhetprojectgebied p Archeologischkadervanhetprojectgebied p Vastgestelde5archeologische5zones p Gebieden5 geen5archeologisch5erfgoed p Beschermde5archeologische5sites p Archeologischeverwachting(dateringeninterpretatie) vanhetplangebied p Syntheseenbeantwoordingonderzoeksvragen p Samenvattingbureauonderzoek p Samenvattinggespecialiseerdpubliek p Samenvattingniet/gespecialiseerdpubliek p.26 Hoofdstuk2 Landschappelijkbooronderzoek p Beschrijvendgedeelte p Administratievegegevens p Microreliëfenbodem p Onderzoeksopdracht p Werkwijzeenmotiveringbronselectie p Cartografischebodemstudie p Boringen:methodenentechnieken p Assesmentrapport p Resultatenvanhetlandschappelijkbooronderzoek p Interpretatievanhetonderzochtegebied p Syntheseenbeantwoordingonderzoeksvragen p Samenvatting p Samenvattingvooreengespecialiseerdpubliek p Samenvattingvooreenniet/gespecialiseerdpubliek p.39 Hoofdstuk3 Proefsleuvenonderzoek p Beschrijvendgedeelte p Administratievegegevens p Vraagstellingenonderzoeksdoelen p Onderzoeksstrategie,methodeentechnieken p Afwijkingen p Assessmentrapport p.44 1

5 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken 3.2.1Resultatenvanhetproefsleuvenonderzoek p Lithostratigrafischeenbodemkundigeopbouw p Sporen/envondstenbestand p Interpretatievanhetonderzochtegebied p Potentieelopkenniswinst p Syntheseenbeantwoordingonderzoeksvragen p Samenvattingvooreengespecialiseerdpubliek p Samenvattingvooreennietgespecialiseerdpubliek p.61 Hoofdstuk4 Programmavanmaatregelen p Gemotiveerdadvies p Potentieelopkenniswinst p Aanbevelingen p ProgrammavanMaatregelen p Aanleidingvanhetvervolgonderzoek p Resultatenvanhetbureauonderzoek p Resultatenvanhetlandschappelijkbooronderzoek p Resultatenvanhetproefsleuvenonderzoek p Vraagstellingenonderzoeksdoelen p Onderzoeksstrategie,methodeentechnieken p Contextgebondenbepalingen p Kostenramingvandeopgraving p Noodzakelijkecompetentiesvanhetopgravingsteam p Risicofactorenbijhetuitvoerenvanhetonderzoek p Conservatieenlangdurigebewaringvanhetarcheologischensemble p Bewarenofdeponerenvanhetarcheologischensemble p.73 Bibliografie p.74 Bijlagen Bijlage1:Plannenlijst Bijlage2:Fotolijst Bijlage3:Dagrapportenboorbeschrijvingen Bijlage4:Bouwplan Bijlage5:Sporeninventarisproefsleuvenonderzoek Bijlage6:Fotoinventarisproefsleuvenonderzoek Bijlage7:Vondsteninventarisproefsleuvenonderzoek Bijlage8:Allesporenplan proefsleuvenonderzoek Bijlage9:Dagrapportenproefsleuvenonderzoek Bijlage10:Profielbeschrijvingenproefsleuvenonderzoek 2

6 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Hoofdstuk1 1.1Beschrijvendgedeelte 1.1.1Administratievegegevens Projectcode: 2016K133 Aanleiding: Erkendarcheoloog: Bureauonderzoek De opgemaakte archeologienota kadert in een geplande bouwkundige vergunningsaanvraag. De nota werd opgemaakt voor de bouw van een rusthuisenhetprojectgebiedheefteenoppervlaktevan11792m 2.Eendeel van de wegenis is reeds vergund onder de voorafgaande verkavelingsaanvraag en valt buiten het projectgebied. De oppervlakte van heteffectievevergunningsgebiedbedraagt9674m 2. Daarmeevaltdevergunningsaanvraagbinnendeaanvragenwaarbijdetotale oppervlakte van de kadastrale percelen 3000 m 2 of meer bedraagt (Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, het Onroerenderfgoedbesluit van16mei2014endecodevangoedepraktijk). Annelies De Raymaeker OE/ERK/Archeoloog/2015/00148, Studiebureau Archeologiebvba,OE/ERK/Archeoloog/2015/00002 Locatie: Alken,Alkerstraat(fig.1.1en1.2) Boundingbox: punt1:x=216495,y= punt2:x=216660,y= Alken,Afd.2,SectieE,1070r(deel)(fig.1.3) Nb.: Voor deze archeologienota wordt onderscheid gemaakt tussen het (kadastrale) projectgebied en het effectieve vergunningsgebied. Enkel het vergunningsgebiedisvoordezearcheologienotahetonderwerpvanstudie. Hetonderscheidisopdekaartensteedsvisueelaangegeven. Periodeuitvoering: Relevantetermen 1 : Verstoordezones: 15/11/2016t/m9/12/2016 Alluvialevlakte,bureauonderzoek Geen 1 Thesaurus: 3

7 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.1:Uittrekselvandetopografischekaartmetsitueringvanhetprojectgebied( Databank OndergrondVlaanderen). Fig.1.2:SitueringvanhetprojectgebiedbinnendeverschillendeVlaamsearcheoregio s

8 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.3:Uittrekselvanhetkadasterplanmetsitueringvanhetprojectgebied( CADGIS) Archeologischevoorkennis Nietvantoepassing Onderzoeksopdracht Hetarcheologischvooronderzoekbeoogtvasttestellenofereenarcheologischesiteaanwezigisop eenterrein,watdekarakteristiekenendebewaringstoestandvandezesitezijn,wathaarrelatieis methetlandschap,welkewaardezeheeft,enhoeermeemoetomgegaanwordeninhetkadervan bodemingrepen. DeCodeGoedePraktijkdraagteenaantalmogelijkeonderzoeksfasenaan,opgedeeldinprospectie zonder ingreep in de bodem 3 (te weten de bureaustudie, landschappelijk bodemonderzoek, geofysisch onderzoek en veldkartering) en prospectie met ingreep in de bodem 4 (het verkennend archeologisch booronderzoek, waarderend archeologisch booronderzoek, proefsleuven en proefputtenenproefputteninfunctievansteentijdartefactensites).navoltooiingvanelkefasein hetvooronderzoekwordtafgewogenofverdervooronderzoeknoodzakelijkisenwatdeaardvandat vooronderzoekis.naiederefaseinhetvooronderzoekvolgtverdervooronderzoek,zonderingreep indebodemofmetingreepindebodem,indienopbasisvandereedsuitgevoerdefase(s)vanhet vooronderzoekonvoldoendeinformatiegegenereerdisom: / dehoogstwaarschijnlijkeafwezigheidvaneenarcheologischesiteafdoendetestaven. 3 InovereenstemmingmetdeCodevanGoedePraktijkhoofdstuk7paragraaf7.1t/m InovereenstemmingmetdeCodevanGoedePraktijkhoofdstuk8paragraaf8.1t/m8.7. 5

9 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken / eengemotiveerdeuitspraaktedoenoverhetaldannietmoetennemenvanmaatregelen. / eenplanvanaanpakvooreenarcheologischeopgravingoptemaken. / eenplanvanaanpakvooreenbehoudin5situoptemaken. Dekeuzevandemethodevoorverdervooronderzoekwordtgebaseerdopdevolgendeviercriteria, aangezien het doel van een archeologisch vooronderzoek immers is om met een minimum aan destructievanhetarcheologischerfgoedbovenstaandeinformatietekunnenleveren: / Ishetmogelijkdezemethodetoetepassenopditterrein? / Ishetnuttigdezemethodetoetepassenopditterrein? / Is het overdreven schadelijk voor het bodemarchief deze methode toe te passen op dit terrein? / Ishetnoodzakelijkdezemethodetoetepassenopditterrein(kosten/batenanalyse)? Vraagstelling: Hetbureauonderzoekmetterreininspectieheefttotdoelomopbasisvanbestaandebronneneen archeologische verwachting te formuleren voor het terrein. Hierbij worden volgende onderzoeksvragenbehandeld: / Kan de hoogstwaarschijnlijke afwezigheid van een archeologische site afdoende gestaafd worden? / Zijnerarcheologischrelevantesitesaanwezig? / Watishetwetenschappelijkpotentieelvandeaanwezigesites? / Moetenerbijkomendemaatregelengenomenomwillevaneventueleaanwezigesites? / Maakeenplanvanaanpakopvooreeneventueelvervolgonderzoek. / Kunnen maatregelen voorgesteld worden voor een eventueel behoud in situ van een aanwezige archeologische site? Hoe kunnen deze maatregelen afgedwongen en gecontroleerdworden? Randvoorwaarden: Geen Beschrijvinggeplandewerken: Vooreencorrecteinschattingvandeverstoringvandebodemwordthierondereengedetailleerde beschrijving van de geplande bodemingrepen van de initiatiefnemer opgesteld, geïllustreerd met bouwplannenendoorsnedes 5.5 Huidige5situatie55 Hetprojectgebiedismomenteelvolledigbedektdooreenboomgaard,zonderenigebebouwing.De boomgaardisechternietmeeralszodanigingebruikenmag(bovengronds)verwijderdworden.de aanwezige bomen hebben op een hoogte van 1 m een omtrek van < 1 m, waardoor er geen kapvergunning nodig is. Na overleg met de erkend archeoloog werd besloten om indien er een vervolgonderzoek met ingreep in de bodem dient plaats te vinden dat de bomen enkel bovengrondsverwijdertkunnenworden,terbeschermingvanhetarcheologischvlak. Op de luchtfoto uit 2012 is de boomgaard met de verschillende bomenrijen duidelijk te onderscheiden (fig. 1.4). Terreinfoto s tonen de begroeiing en de diverse bomenrijen; tussen de 5 Allebouw/eninrichtingsplannenwerdenterbeschikkinggestelddoordeinitiatiefnemer. 6

10 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken bomen ligt gras en daardoor lijkt het terrein op het eerste zicht toegankelijk voor een eventueel landschappelijkbooronderzoek(fig.1.5).erzijngeenaanwijzingenvoorgrootschaligeverstoringen. Fig.1.4:Luchtfotouit2012metdeboomgaardduidelijkinbeeld. 7

11 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.5:Terreinfoto smetzichtopdeboomgaard. Geplande5werken55 Deintiatiefnemerplantdebouwvaneenwoonzorgcentrummetbijbehorendegroenaanleg,wegenis en nutsleidingen (zie fig. 1.6 voor het inplantingsplan). Het centrum zal onder andere bestaan uit assistentiewoningen, een lokaal dienstencentrum en een dagopvang. Er zullen diverse parkeerplaatsenwordenvoorzienenhetwoonzorgcentrumzalwordenontslotenviadeaanlegvan een nieuwe weg tot aan de Alkerstraat, met alle benodigde nutsvoorzieningen. Er wordt geen onderkeldering gepland en de maximale uitgraafdiepte wordt voor de funderingen van het hoofdgebouwzijnvoorzientotopeendieptevan/1,60m/mv(metermaaiveld).hetgebiedvande noordelijkewegenismaaktgeendeeluitvandezebouwaanvraag.ditdeelvanhetterreinisreeds vergundgeweestbijdevoorafgeganeverkavelingsaanvraag. Deafwateringvanhetterreinzalonderandereplaatsvindenviadeuitgravingvaneenwadiinde zuidwestelijkehoekvanhetvergunningsgebied.dewadiwordtuitgegraventotop/1,00m/mv.ook zalregenwaterwordenopgevangenin4puttenvan15000literdiezeerlokaaltotopeendieptevan /3,00m/mvzullenwordengeplaatst.Deaanlegvanderioleringennutsleidingenwordtgeplandtot opeendieptevantussende/0,40tot/1,20m/mv. 8

12 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Uitdebovenstaandegegevenskanwordengeconcludeerddat: / Hetterreinwordtmomenteelvollediginbeslaggenomendooreenperenboomgaard.Deze boomgaardisechternietmeeringebruikenvooreeneventueelvervolgonderzoekmogen debomenbovengrondsverwijderdworden.hiervoorisgeenkapvergunningnodig. / Grootschalige verstoringen kunnen niet worden vastgesteld voor dit terrein. Het bodemarchief methierineventueelaanwezige(pre)historischevindplaatsen kanzichdus nogintactonderhetmaaiveldbevinden.weldientrekeningtewordengehoudenmetenige graad van bioturbatie ten gevolge van de wortelontwikkeling onder de boomgaard, die mogelijkvaninvloedkanzijnopdeleesbaarheidvanhetarcheologischvlak.hetisonbekend totinhoeverredeperenboomgaarddebodemheeftverstoord. / Degeplandewerkenzullendebodemophetmerendeelvanhetterreinverstorentotop een diepte van m@mv. Dit zal een destructieve uitwerking hebben op het aanwezige bodemarchief en vormt een significante bedreiging voor eventueel aanwezige archeologischrelevantevindplaatsen. 9

13 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.6:Lokalisatievandeinplantingvanhetwoonzorgcentrum,dewegenis,groenaanleg,wadien regenwaterputtenbinnenhetprojectgebied. 10

14 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken 1.1.4Werkwijzeenmotiveringbronselectie Voor het bureauonderzoek zijn de aardkundige gegevens van het onderzoeksgebied (waar o.a. de bodemserie, ondergrond, digitale hoogtemodellen et cetera van het onderzoeksterrein onder wordenverstaan)verzameldopbasisvandeonlineterbeschikbaargesteldedatauitgeografische informatiesystemen 6. Van het tot noch toe uitgevoerde historische en heemkundige onderzoek is eenstatus5quaestionisopgemaaktopbasisvanontslotenpublicatiesendedigitaleinventarisvanhet Bouwkundig Erfgoed van Onroerend Erfgoed 7. Historisch kaartmateriaal (zoals de Ferrariskaart, de Atlas der Buurtwegen of de Popp/kaart) is gegeorefereerd geraadpleegd via het geoportaal van OnroerendErfgoedenbijkomendkaartmateriaalisopgezochtviaportaalwebsitewww.cartesius.be. Delocatievanhetprojectgebiedenomringendeterreinenwerdenophetbelangrijkstebeschikbare historisch kaartenmateriaal bestudeerd, om de evolutie van het grondgebruik binnen het onderzoeksgebied gedurende de laatste eeuwen zo goed mogelijk in beeld te brengen. Dit kan immerskenniswinstopleverenoverdekwaliteitvanheteventueelaanwezigebodemarchiefende bewaringsconditieervan. Bijkomend archiefonderzoek is niet uitgevoerd omdat uit de analyse van het historisch kaartmateriaalgeengrondgebruiknaarvorenkomtdatditnoodzakelijkmaakt.eengrondigestudie van de beschikbare archivalische bronnen kan wel bijkomende informatie aandragen voor de middeleeuwse geschiedenis van het onderzoeksgebied, maar een dergelijk onderzoek is van een dusdanigeomvangdatditnietpastbinneneenarcheologienota Assessmentrapport 1.2.1Landschappelijkeliggingvanhetprojectgebied Indezeparagraafwordtbeknoptdelandschappelijkecontextvanhetprojectgebiedbesproken,met zijn aardkundige en hydrografische situering, de fysisch/geografische context en bodemtypologie 8. Het onderzoeksgebied bevindt zich in een zone die gekenmerkt wordt door een lage densiteit bebouwing in het verleden. Derhalve heeft het bureauonderzoek als bijkomend doel om de landschappelijkeopbouwenhetlandgebruikvanhetgebiedteverkennen 9. Het projectgebied ligt in de overkoepelende archeoregio van de (zand)leemstreek (fig. 1.2). Het terreinligttussende35men38mtawenheltlichtafinzuidwestelijkerichting,waarderivierde KleineHerkparallellangsdemeestwestelijkeperceelgrensloopt. Ophetdigitaalhoogtemodel(DHMII)istezienhoehetonderzoeksgebiedzichvooreendeelbinnen deriviervalleivandekleineherkendeherkbevindtendeelsopeentaluddaarbuiten.deafwatering vanhetterreingebeurtviadekleineherk,eentweedecategorierivierdiedeeluitmaaktvanhet Demerbekken binnen het stroomgebied van de Schelde. Het grondgebied van Alken ligt in het zogeheten Vochtig/Haspengouw endoorhetregelmatigverspoelenvandeleemislandbouwgrond Zoalsinovereenstemmingmethoofdstuk12enparagraaf indeCodevanGoedePraktijk 9 Zoalsinovereenstemmingmethoofdstuk7enparagraaf7.2.3indeCodevanGoedePraktijk. 11

15 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken hier minder vruchtbaar dan in het Droog/Haspengouw 10. Gezien de dichte nabijheid van de waterlopen bij het projectgebied, kan een inschatting geformuleerd worden dat dit terrein voor (pre)historischebewoningminderaantrekkelijkmoetzijngeweest,wegenstenat. HetgeologischsubstraatvanhetonderzoeksgebiedbestaatuitsedimentenuitdeFormatievanSt.H. Hern (codering Sh). De Formatie van St. H. Hern is gevormd tijdens het Laatste Eoceen / Vroeg Oligoceen(37ma 11 28,4ma)enbestaatuit(kleihoudend)zand.Dittertiairsubstraatbevindtzich tussen de 7,44 8,83 m diepte. Hieronder staan de verdere voor het projectgebied beschikbare gegevensopgesomdvolgenswww.dov.vlaanderen.beenwww.geopunt.be. / Volgens de tertiair geologische kaart ( is het voornaamste lithologische kenmerk van de Formatie St. H. Hern (codering Sh) het voorkomen van een grijsgroenzeerfijnzand,klei/englauconiethoudendenglimmerrijk(fig.1.7). / Eengeomorfologischekaartisnietbeschikbaarvoorditprojectgebied. / Opdekwartairgeologischekaart( op de grens tussen twee sedimenten ligt. Codering 3a verwijst naar een ondergrond vlak rond de rivieren de Herk en de Kleine Herk, die bestaat uit fluviatiele afzettingen uit het Holoceen (11,7 ka heden) en de late Weichsel. Daaronder bevinden zich eolische afzettingen (met een zand tot silt fractie) uit het Weichsel en Vroeg/Holoceen, die in het geval van het projectgebied zullen bestaan uit loess. Opnieuw daaronder kunnen zich fluviatieleafzettingenuitdeweichsel/ijstijd(laat/pleistoceen116ka 11,7ka)bevinden. Codering 1 die het overgrote deel van het onderzoeksgebied bestrijkt verwijst naar eolischeen/ofhellingsafzettingenuithetweichseltotmogelijkvroeg/holoceen. / Hetovergrotedeelvanhetvergunningsgebiedisbodemtypologischvolgensdebodemkaart ( zandleembodem met textuur B horizont of weinig duidelijke textuur B horizont die lichter wordt in de diepte 12. Een smalle strook van noord naar zuid in het westelijk deel van het projectgebied is aangeduid als een Ldcz bodemserie. Dit betreft een matig gleyige zandleemgrond met een sterk gevlekte textuur B horizont en bestaat uit een hydromorfe, sterkgedegradeerdepodzolachtigebodem 13. / Op de bodemerosiekaart die de potentiële bodemerosie per perceel weergeeft ( is te zien hoe het westelijke deel van het projectgebied effectief overstromingsgevoelig is 14. Er is voor het projectgebied geen data beschikbaar over de potentiëleerosiegraad Ma=mega5annum, jaar. 12 Baeyens,L.1970.BodemkaartvanBelgië.VerklarendetekstbijhetkaartbladAlken92W: Baeyens,L.1970.BodemkaartvanBelgië.VerklarendetekstbijhetkaartbladAlken92W:

16 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.6:DHMII(schaal1/10.000)metaanduidingvanhetonderzoeksterrein(Bron:Geopunt Vlaanderen). Fig.1.7:DetailopnamevanhetDHMII(schaal1/1500)vanhetprojectgebied(Bron:Geopunt Vlaanderen). 13

17 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.8:Terreinprofiel1vanwestnaaroost. Fig.1.9:Terreinprofiel2vannoordnaarzuid. Fig.1.10:Tertiairgeologischekaartmetaanduidingvanhetprojectgebied(Bron:Geopunt Vlaanderen). 14

18 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.11:Dekwartairgeologischekaartmetaanduidingvanhetplangebied(Bron:Geopunt Vlaanderen). Fig.1.12:Bodemkaartmetaanduidingvanhetprojectgebied(Bron:GeopuntVlaanderen). 15

19 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.13:Bodemerosiekaartmetaanduidingvanhetprojectgebied(Bron:GeopuntVlaanderen) Historischebeschrijvingvanhetprojectgebied In deze paragraaf is een tekstuele historische beschrijving van het projectgebied opgenomen, aangevuldmetillustratiesvanderelevantehistorischekaarten,planneneneventueeliconografisch materiaal 15. Etymologischstamtdenaam Alken vermoedelijkafvanhetgallo/romeinsewoonsuffix /acum, inditgevalalliacum, toebehorendaanallius.deoudstevermeldingvanalkendateertuit1066, wanneerdeluiksebisschophetpatronaatsrechtvandesint/aldegoniskerkschenktaanhetonze/ Lieve/VrouwekapittelvanHoei 16. De Frickx kaart (1714/1727) is van een dusdanige matige resolutie dat een extrapolatie van het landgebruikvoorhetprojectgebiednietkanwordengemaakt(fig.1.14).opdeferrariskaart(1777)is tezienhoehetprojectgebiedstaataangeduidalseenmethagenomzoomdakkerland,vlakaande Kleine Herk (fig. 1.15). MetgevederdepijlenstaatdestroomrichtingvandeKleineenGroteHerk aangeduidvanzuidnaarnoord.hetdorpje Alcken ligtca.250mnaarhetnoordwesteneneris geen sprake van bewoning binnen de begrenzing van het projectgebied. De iets latere Atlas der Buurtwegen (1840) toont geen verdere perceelsindeling of bewoning binnen de grenzen van het projectgebied(fig.1.16).opdevandermaelenkaart(1846/1854)blijftdesituatieonveranderd(fig. 1.17)endePopp/kaartisnietbeschikbaarvoorhetprojectgebied. 15 Zoalsinovereenstemmingmethoofdstuk12enparagraaf indeCodevanGoedePraktijk. 16 VandeputteO.2009:22. 16

20 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Opluchtfoto suitdetwintigsteeeuwistezienhoehetterreinincultuurisgenomenalsboomgaard engeenverdereveranderingenondergaatwatbetreftlandgebruik.wegensdedichtenabijheidvan dekleineherkzalhetterreindrassigentenatzijngeweestomgeschikttezijnvoorlandbouw,en hadden (fruit)bomen hier meer kans op overleving. De diverse bomenrijen zijn reeds te onderscheidenopdeluchtfotouit1971enblijvenzichtbaaroporthofotografischmateriaaluit2000 en2012(fig.1.18t/m1.20).tenslotteisopdebodembedekkingskaarthetprojectgebiedvolledig aangeduidalsbedektmetgrasenlagebegroeiing(fig.1.21). Fig.1.14:DeFrickx/kaart(1714/1727)metaanduidingvanhetprojectgebied. 17

21 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.15:DeFerrariskaart(1777)metaanduidingvanhetprojectgebied. Fig.1.16:DeAtlasderBuurtwegen(ca.1840)metaanduidingvanhetprojectgebied. 18

22 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.17:DeVandermaelenkaart(1846/1879)metaanduidingvanhetprojectgebied. Fig.1.18:Luchtfotouit1971metaanduidingvanhetprojectgebied. 19

23 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.19:Luchtfotouit2000metaanduidingvanhetprojectgebied. Fig.1.20:Luchtfotouit2012metaanduidingvanhetprojectgebied. 20

24 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.21:Bodembedekkingskaartmetaanduidingvanhetprojectgebied Archeologischkadervanhetprojectgebied Indezeparagraafzaldeverhoudingvanhetprojectgebiedtothaarculturelecontextworden weergegeven,metinhetbijzonderaandachtvoornabijgelegenarcheologischewaarden Vastgestelde5archeologische5zones5 Totophedenzijnindenabijheidvanhetprojectgebiedslechtsweinigarcheologischevindplaatsen gekend(fig.1.22).erzijninhetgebiednagenoeggeenarcheologischeprospectiesuitgevoerdnaar aanleiding van grote infrastructuurwerken. Het schijnbaar ontbreken van archeologische vindplaatsenkanduseerderhetgevolgzijnvanhetontbrekenvaneensystematischearcheologische inventarisatievanderegio. WeldientverwezentewordennaardeopvallendevondstvaneenRomeinsebekeruitde2 e helftvan de1 e eeuw 1 e helftvande3 e eeuw.dezebekerwerdaangetroffenalslossevondstopongeveer1 kmtenoostenvanhetprojectgebied(cai700640).verderisookdesint/aldegondiskerkopgenomen indecai(centralearcheologischeinventaris).dekerkisgepositioneerdinhetcentrumvanalkenen dateertuitdelatemiddeleeuwen(cai155911). 17 Inovereenstemmingmetparagraaf vandeCodevanGoedePraktijk. 21

25 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.22:UittrekseluitdeCAImetsitueringvanhetprojectgebied Gebieden5 geen5archeologisch5erfgoed 55 5 Voor wat betreft de directe omgeving van het projectgebied zijn geen zones aanwezig waar geen archeologischerelictenmeerwordenverwacht(fig.1.23) Beschermde5archeologische5sites55 5 Erzijnbevindenzichgeenbeschermdearcheologischesitesbinnendebegrenzingofindedirecte omgevingvanhetprojectgebied(fig.1.23).wanneermendesynthesekaartinachtneemtvannabij gelegen culturele waarden, zijn hierop enkele monumenten, parken en stads/ en dorpsgezichten zichtbaar die voornamelijk verwijzen naar de Sint/Aldegonkerk en andere histoische bebouwing in hetcentrumvanalken

26 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Fig.1.23:SynthesekaartmetdeaanwezigeCAIlocaties,landschappenenmonumenten(de archeologischezonesenzoneszonderarcheologiezijnafwezig) Archeologischeverwachting(dateringeninterpretatie)voorhetplangebied Het projectgebied is gelegen in de alluviale vlakte van de Kleine Herk. Ongeveer de helft van het terrein staat te boek als effectief overstromingsgevoelig 19. Gezien de ligging van het terrein op drassige,natteenmindervruchtbaregrondenvlakbijeenwaterloop,kanhetprojectgebiedminder aantrekkelijkwordengeachtvoor(pre)historischeantropogeneactiviteit.daarnaastkanopbasisvan dekwartairstratigrafischedatawordenvastgestelddateventuelepaleobodems(dieinteressantzijn voor een eventuele paelolithische occupatie) zich voor het onderzoeksterrein op een diepte bevindenvan7,5 9m.Dezedieptewordtdoordegeplandewerkennietbereikt.Opbasisvandeze landschappelijkefactorenwordtdeaanwezigheidskansvan(pre)historischeoccupatieseerderals laagingeschat.volgensdebodemkaartislangsdewestelijkegrensvanhetprojectgebiedkansop eenverbrokkeldepodzol(lcaz/bodemserie)enopderestvanhetterreineenmatigdrogeleemgrond mettextuur/bhorizont(ldcz/bodemserie).dezemogelijkepodzolstrookkaneventueelwelvooreen goedebewaringvandergelijkesiteshebbengezorgd. Het terrein is momenteel in gebruik als perenboomgaard en het is momenteel onduidelijk tot in hoeverre dit landgebruik een impact heeft gehad op de huidige bodemgesteldheid (a.k.a. de mogelijkeverstoringsgraad). Historischkaartmateriaalduidenhetterreinaanalsonbebouwdenopbasisvanorthografischedata kanwordenvastgestelddathetplangebiedalminstenssindsdejarenzeventigvandevorigeeeuwis

27 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken ingerichtalsboomgaard.archeologischevondstenontbrekenindenabijeenverdereomgevingvan het projectgebied nagenoeg volledig, op de opvallende (losse) vondst van een midden/romeinse bekerendelaat/middeleeuwsekerkinhetcentrumvanalkenna. Concluderendkanwordengestelddatopbasisvandebureauonderzoekbinnendegrenzenvanhet projectgebiedarcheologischrelevantewaardenkunnenvoorkomenvanafdesteentijdtotenmet denieuwstetijd.erbestaancontra/indicatiesvoorhetperceelmetbetrekkingtotdesteentijd(een onaantrekkelijk landschap; nat en overstromingsgevoelig gecombineerd met de afwezigheid van vondsten)ende20 ste /21 ste eeuw(erisgeensprakevanbewoningindezeperiodes),waardooreen eerder lage archeologische verwachting voor deze periodes kan worden beargumenteerd. Het voorkomenvaneenarcheologischesiteuiteenbepaaldeperiodekan tenzijinomschrevengevallen echter nooit uitgesloten worden. Daarnaast zullen (op basis van kwartairstratigrafische data) eventuelepaleobodems(dieinteressantzijnvooreeneventuelepaleololithischeoccupatie)zichop eendieptebevindenvan7,5 9m.Dezedieptewordtdoordegeplandewerkennietbereikt(voor hetmerendeelwordtdebodemtotop/1,20m/mvverstoord,metvooreenheelkleinoppervlakvoor deaanlegvan4regenwaterputten/3,00m/mv)waardooreventuelepaelolithische(artefacten)sites opditterreinnietzijnbedreigd. Het te behalen archeologisch kennispotentieel voor alle voorgenoemde perioden (behalve het paleolithicum)ishoog,gezienhetontbrekenvanarcheologischewaarnemingenindeomgevingvan het projectgebied. Aangezien tevens geen sprake is van systematisch archeologisch onderzoek in zoweldenabijealsverdereomgevingvanhetplangebied,isditwellichteerdertewijtenaaneen onderzoekshiaatinplaatsvandereflectievaneenhistorischerealiteit Syntheseenbeantwoordingonderzoeksvragen Hetprojectgebiedisgelegenopongeveer250mtenzuidoostenvanhetdorpscentrumvanAlkenin een gebied met lage intensiteit bebouwing. Archeologisch relevante waarden kunnen worden verwacht vanaf de Steentijd tot en met de Nieuwste Tijd. Wegens het ontbreken van archeologischewaarnemingenindedirecteomgevingvanhetplangebiediseengrotekenniswinstte behalenvoordegenoemdeperioden. Beantwoordingonderzoeksvragen: Kan5de5hoogstwaarschijnlijke5afwezigheid5van5een5archeologische5site5afdoende5gestaafd5worden?5 De afwezigheid van archeologische sites kan niet afdoende gestaafd worden. Er zijn geen aanwijzingenvoorgrootschaligeverstoringenbinnenhetprojectgebied. 5 Zijn5er5archeologisch5relevante5sites5aanwezig?5 Erzijngeenindicatiesaangetroffenvoordeaanwezigheidvanarcheologischrelevantesites. Wat5is5het5wetenschappelijk5potentieel5van5de5aanwezige5sites?5 Potentieel is hier relevante informatie aanwezig over de bewoningsgeschiedenis vanaf de prehistorie tot en met de post@middeleeuwse periode. Gezien het ontbreken van systematisch onderzochte archeologische vindplaatsen in de omgeving van het projectgebied is er een grote kenniswinsttebehalen. 24

28 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Moeten5er5bijkomende5maatregelen5genomen5worden5omwille5van5eventuele5aanwezige5sites?5 Nietvantoepassing. 5 Wat5is5de5impact5van5de5geplande5werken?5 Degeplandewerkenomvattendebouwvaneenrusthuis,waarbijdebodemtotopmaximaal/1,20 m/mv zal worden verstoord, met zeer lokaal over een klein oppervlakte (voor enkele regenwaterputten)eenverstoringtotop/3,00m.ditzaleendestructieveuitwerkinghebbenophet aanwezige bodemarchief en vormt een grote impact op de eventueel aanwezige archeologische vindplaatsen. Het is echter vastgesteld (op basis van kwartairstratigrafische data) eventuele paleobodems (die interessant zijn voor een eventuele paelolithische occupatie) zich voor het onderzoeksterrein op een diepte bevinden van 7,5 9 m. Deze diepte wordt door de geplande werkennietbereikt.derhalvezijneventuelepaleolitischeartefactensitesdoordegeplandewerken nietbedreigd. Maak5een5plan5van5aanpak5op5voor5een5eventueel5vervolgonderzoek.5 Ziehoofdstuk3. Kunnen5maatregelen5voorgesteld5worden5voor5een5eventueel5behoud5in5situ5van5een5aanwezige5 archeologische5site?5hoe5kunnen5deze5maatregelen5afgedwongen5en5gecontroleerd5worden? Aangezienervoordebouwvanhetrusthuisdebodemsignificantmoetwordenverstoord,isergeen mogelijkheidtotbehoudin5situ.hetnietlatendoorgaanvandebouwvanhetrusthuisisgeenoptie. Gezien het ontbreken van aanwijzingen voor grootschalige verstoringen en het feit dat de impact (verstoringsgraad) van de perenboomgaard op het landschap niet gekend is, wordt aangeraden landschappelijke boringen uit te voeren. Hierdoor zal meer inzicht verkregen worden in de bodemgesteldheidvanhetterrein. Hierdoor kan er gesteld worden dat het mogelijk, nuttig en noodzakelijk is om landschappelijk booronderzoek uit te voeren. Door het uitvoeren van dit booronderzoek kan bekeken worden of bepaaldezonesverstoordzijn(endusnietverderonderzochtmoetenworden)enofhetnuttigisom archeologischeboringen(verkennendenwaarderend)uittevoerenofrechtstreeksovertegaantot hetplannenvanproefsleuven. De onderzoeksopdracht bij het landschappelijke booronderzoek is het in kaart brengen van de bewaringsconditievandebodem(o.a.podzolvorming,deaanwezigheidvancolluviumofplaggendek ennivelleringen/ophogingen,hetvermoedenvanverstoring/vervuilingetc.)encontrolerenofdeze eventueelinteressantisvoorhetaantreffenvanin5situ5steentijdsites. De landschappelijke boringen dienen dusdanig geplaatst te worden zodat de onderzoeksopdracht beantwoord kan worden. Hierbij dienen de boringen niet per se op voorhand uitgezet te worden volgenseenvastgrid.deboringenkunneningeplandwordeninfunctievanhetbodemgebruikende toegankelijkheidvanhetterrein. 25

29 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken 1.3Samenvattingbureauonderzoek 1.3.1Samenvattingvooreengespecialiseerdpubliek Zieparagraaf Samenvattingvooreenniet/gespecialiseerdpubliek Wieeenstedenbouwkundigevergunningofeenverkavelingsvergunningmoetaanvragen,wordtin bepaalde gevallen (o.a. afhankelijk van de grootte van het projectgebied en de omvang van de bodemingreep) verplicht om een archeologienota toe te voegen aan de vergunningsaanvraag. De archeologienota is dan het resultaat van een archeologisch vooronderzoek waarvoor een erkend archeoloogmoetwordenaangesteld. Hetuiteindelijkdoelvaneendergelijkearcheologienotabestaatuithetformulerenvanwenselijke maatregelenmetbetrekkingtoteenarcheologischeopgraving(behoudex5situ)ofeenbehoudinde ondergrond (in5 situ) van archeologisch relevante waarden indien deze tijdens het vooronderzoek werdenvastgesteld. Uithetbureauonderzoekdateenonderdeelvormtvandezearcheologienotablijktdaterbinnende grenzenvanhetprojectgebiedarcheologischrelevantewaardenuitallemogelijkeperiodenvanaf desteentijdtotenmetde(post)middeleeuwseperiodenkunnenwordenverwacht.momenteelis het niet duidelijk tot op welke graad de huidige perenboomgaard de bodem heeft verstoord. Hierdoordienenlandschappelijkeboringentewordenuitgevoerdommeerinzichtteverkrijgeninde bodemgesteldheidvanhetterrein. 26

30 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Bibliografie Literatuur: BAEYENSL.1970.BodemkaartvanBelgië.VerklarendetekstbijhetkaartbladAlken92W.I.W.O.N.L. FAO.2006.Guidelines5for5soil5description.4 th ed. Haneca et al Archeologisch vooronderzoek met proefsleuven. Op zoek naar een optimale strategie.onderzoeksrapportonroerenderfgoed. VANDEPUTTEO.2009.Erfgoedbibliotheek5van5de5Belgische5Gemeenten.5Limburg.LANNOO:Tielt. VANRANSTE.ENSYSC.2000.EenduidigelegendevoordedigitalebodemkaartvanVlaanderen(schaal 1:20.000). Websitesgeraadpleegddecember2016:

31 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Bijlage1:Plannenlijst Projectcode 2016K133en2016L147 Onderwerp Plannenlijst Plannummer 1 Typeplan Topografischekaart Onderwerpplan Locatieprojectgebied Aanmaakschaal 1/2500 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 1996 Plannummer 2 Typeplan Kadasterplan Onderwerpplan Locatieprojectgebied Aanmaakschaal 1/2500 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 2016 Plannummer 3 Typeplan Bouwplan Onderwerpplan Aanduidinggeplandewerken Aanmaakschaal 1/1000 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 2016 Plannummer 4 Typeplan Digitaalhoogtemodel(DHMII) Onderwerpplan Weergavereliëf Aanmaakschaal 1/10000 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 2013/2015 Plannummer 5 Typeplan Digitaalhoogtemodel(DHMII) Onderwerpplan Weergavereliëf Aanmaakschaal 1/2500 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 2013/2015 Plannummer 6 Typeplan Tertiairgeologischekaart Onderwerpplan Bodemopbouw Aanmaakschaal 1/10000 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 1989/

32 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Plannummer 7 Typeplan Kwartairgeologischekaart Onderwerpplan Bodemopbouw Aanmaakschaal 1/10000 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 1991/2005 Plannummer 8 Typeplan Bodemkaart Onderwerpplan Bodemopbouw Aanmaakschaal 1/10000 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 2012/2015 Plannummer 9 Typeplan Bodemerosiekaart Onderwerpplan Bodemopbouw Aanmaakschaal 1/10000 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 2012/2015 Plannummer 10 Typeplan Frickxkaart Onderwerpplan Historischekaart Aanmaakschaal 1/10000 Aanmaakwijze Analoog Datum 1714/1722 Plannummer 11 Typeplan Ferrariskaart Onderwerpplan Historischekaart Aanmaakschaal 1/10000en1/2500 Aanmaakwijze Analoog Datum 1771/1778 Plannummer 12 Typeplan AtlasderBuurtwegen Onderwerpplan Historischekaart Aanmaakschaal 1/10000 Aanmaakwijze Analoog Datum 1841 Plannummer 13 Typeplan Vandermaelenkaart Onderwerpplan Historischekaart Aanmaakschaal 1/

33 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Aanmaakwijze Analoog Datum 1846/1954 Plannummer 14 Typeplan Bodembedekkingskaart Onderwerpplan Bodemgebruik Aanmaakschaal 1/10000 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 2012 Plannummer 15 Typeplan Topografisch Onderwerpplan CAIlocaties Aanmaakschaal 1/10000 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum November2016 Plannummer 16 Typeplan Synthesekaart Onderwerpplan Impactstudie Aanmaakschaal onbekend Aanmaakwijze Digitaal(M.vanderWaa) Datum November2016 Plannummer 17 Typeplan DHMII Onderwerpplan Locatielandschappelijkeboringen Aanmaakschaal Onbekend Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(L.Fockedey) Datum 2016 Plannummer 18 Typeplan Bodemkaart Onderwerpplan Locatielandschappelijkeboringen Aanmaakschaal Onbekend Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(L.Fockedey) Datum 2016 Plannummer 19 Typeplan Bodemkaart Onderwerpplan Locatielandschappelijkeboringen Aanmaakschaal Onbekend Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(L.Fockedey) Datum 2016 Plannummer 20 79

34 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Typeplan Kadasterplan Onderwerpplan Zonegeselecteerdvoorverderonderzoek Aanmaakschaal 1/2500 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum 2016 Plannummer 21 Typeplan Kadasterplan Onderwerpplan Locatieproefsleuven Aanmaakschaal 1/2500 Aanmaakwijze Digitaal,gegeorefereerd(M.vanderWaa) Datum

35 Archeologienota:HetarcheologischvooronderzoekaandeAlkerstraatteAlken Bijlage2:Fotolijst Projectcode 2016K133en2016L147 Onderwerp Fotolijst ID F1 Type Luchtfoto2012 Vervaardiging Digitaal Onderwerp Zichtopdeboomgaard ID F2 Type Terreinfoto Vervaardiging Analoog Onderwerp Zichtopdeboomgaard ID F3 Type Luchtfoto Vervaardiging Analoog Onderwerp Luchtfotoprojectgebied(opnamedatum1971) ID F4 Type Luchtfoto Vervaardiging Analoog Onderwerp Luchtfotoprojectgebied(opnamedatum2000) ID F5 Type Luchtfoto Vervaardiging Analoog Onderwerp Luchtfoto(opnamezomer2012) ID F6 Type Terreinfoto Vervaardiging Analoog Onderwerp ZichtopdeKleineHerk 81

36 LSGR PERCEE E NS 14 KISS & RIDE aire TER vesti DOK ANG L DC ING D F M& O U R O T H N GCE ZOR N O WO EE NT I SIST S A C N LD ANG ING NGEN E I WON 15 LSG PERCEE RE N S ZONE GRONDBORINGEN ssen enbu briev 2 1 L ADE EN LOSS N EN Hasp t elkas LG : dia molok oud inh 130, 3 3m WATERVERZACHTER + REGENWATERPOMP : dia molok oud inh 130, 3 3m ANG ING KEN KEU d met waner tellers wat 14 ast oogk 2 x dr ELEK DS smac 2 x wa LG hine KEU RD OVE EK T TERR AS ast ET ZONN elk Hasp schouw boilers/wkk ENT LG was karren nt vo adpu opla or re gene rren reerka ANG ING ANG OPV DAG DS tafel ZONE REGENWATERPUTTEN tafel tafel lbak spoe ELEK LDC ELEK DO Hasp t elkas lve 20 ha 75 s, locker ckers lo hoge ET ZONN ENT rren waska rren waska Hasp t elkas 2 L CEE PER SG RE N E_01 NQU PETA S R ) WEE AND steenpuin R B S t T e A m LA TELP d verhard OPS n r g er o ( on d ELSG PERCE RE N S N Achte ELSG PERCE rgevel RE N S De bouwheer : Revisie De architect : Datum Tekenaar Controle LV DD Rusthuizen Z.A. Zuid-Limburg vzw arc h i t e c t e n Schaal : 1:250 Formaat : A1 KOUTERMAN ALKEN Prins Bisschopssingel 34/b3 B-3500 Hasselt T F Dossier : D1054 denis.delhaise@dbv-architecten.be INPLANTING VOORONTWERP