Een kort becommentarieerd overzicht van Bussumse huisnummers; gemakshalve maar eens op een rijtje gezet: van 1 tot.

Transcriptie

1 In de nieuwe regels wordt strak omschreven wat met een nummer wordt bedoeld: door het college als zodanig toegekende aanduiding van een verblijfsobject, een standplaats, een ligplaats en een afgebakend terrein, dat bestaat uit één of meer Arabische cijfers, al dan niet met toevoeging van een letter- en/of cijfercombinatie. Meestal spreken we over een huisnummer, maar het komt natuurlijk op veel meer plaatsen voor, ook als er geen sprake is van een huis. Verderop in de nieuwe regelgeving wordt nog iets over huisnummers gezegd. Namelijk dat men verplicht is binnen vier weken een huisnummer aan te brengen. In de verordening is verder niets aangegeven over de vorm van huisnummers. Merkwaardig genoeg wordt ook niets geregeld bijvoorbeeld over het feit dat nummers vanaf de openbare weg zichtbaar moeten zijn. Alhoewel dit erg voor de hand ligt, weet iedereen die wel eens op zoek is naar een adres, hoe slecht het met de zichtbaarheid van huisnummers gesteld is. Terwijl het toch niet alleen noodzakelijk is voor bezorgers van post en pakjes, maar ook voor hulpdiensten als huisartsen, ambulances, brandweer, etc. Ook de vorm van de huisnummers wordt in de regelgeving dus vrijgelaten. Behalve dan dat het Arabische cijfers moeten zijn. Dat is maar goed ook, want dat zijn nu eenmaal onze normale cijfers; met Romeinse cijfers sta je de hele dag om te rekenen. En verder is voor wat betreft de vorm alles toegestaan. Dat is in Bussum heel goed te zien. Ons dorp is voorzien van een rijke verscheidenheid aan vormgevingskeuzes van huisnummers. Soms heel klassiek en eenvoudig, dan weer heel ingewikkeld uitgevoerd; soms heel kostbaar en tegelijk moeilijk leesbaar, soms goed bedoeld en onduidelijk en soms typografi sche hoogstandjes en dan weer alleen maar grappig. Een kort becommentarieerd overzicht van Bussumse huisnummers; gemakshalve maar eens op een rijtje gezet: van 1 tot. Een heel klassieke vorm en ook erg duidelijk, alhoewel in deze kleurstelling in Bussum niet veel voorkomend; een rechthoekig en vlak, geëmailleerd tableau met in goed contrast het schreefl oze nummer. Een klassiek, maar in Bussum bijna uniek geval: een klein ovaal bordje in gebolleerd en geëmailleerd plaatstaal in bruinrood; een mooi cijfer met schreven aan de voet en kop.

2 Een huisnummerbord dat tevens naambord is, stijlvolle vormgeving in klassieke, geëmailleerde vorm; nette strakke opbouw in kapitalen van de familienaam en onderkastletters van de aanwijzing. Een waarschijnlijk zelfgemaakt keramisch tableau, op nummer 1 in de Mariastraat; er is meer aandacht voor Maria dan voor het huisnummer. Het cijfer 1, met toevoeging van de A; in zo n English style gietijzeren uitvoering die sinds circa 20 jaar enorm populair is. Toch in mijn ogen ook nèt niet af; de gietvormen lagen niet strak, waardoor de A niet strak op de basislijn staat en naar achteren helt. Een voorbeeld van waarschijnlijk crisistijd- leerwerk ; een lelijk afgewerkte letter a; misschien ook wel een B-keuze of afgekeurd bordje, meegenomen uit de fabriek. Een van de grootste fabrikanten van geëmailleerde borden (huisnummers, straatnaamborden, verkeersborden, reclameborden, etc.), de fi rma Langcat, was lang in Bussum gevestigd. Als een feestelijke prikkeling is hier straat- en huisnummer weergegeven; op een plek die dat wel kan gebruiken; het pand is formeel wel gelegen aan de Meerweg, maar dáár zal niemand het vinden; wel om de hoek in de Spiegelstraat, op de hoek met het Nassaupark. Het cijfer is bijna tegelijk een uitroepteken. Ongebruikelijke vorm, tegelijk wel heel duidelijk; echter laag op een muurtje en met veel verkeer of geparkeerde auto s voor de deur niet te zien en erg kwetsbaar voor vandalisme. Het produceren van len borden begon in Bussum in 1898 met de N.V. Nederlandsche Naamplaten en Kunst leerfabriek V.H. Keizer & Co. In 1917 werkten daar zo n 40 arbeiders. In 1921 werd het bedrijf overgenomen door N.V. de Vereenigde Blikfabrieken uit Amsterdam. In 1930 gingen verschillende blik- en lefabrieken samen verder als N.V. Nederlandsche leerfabriek Langcat. Dit bedrijf groeide uit tot de grootste leverancier van len borden in Nederland. In 1985 werd de fabriek in Bussum gesloten. Tegenwoordig is het bedrijf in Zwolle gevestigd. Als kind ontdek je al snel dat het getal elf bestaat uit twee cijfers één; dus wat is er nu moeilijk aan om een huisnummer elf te maken. Daarbij speelt vooral de stelling : de manier waarop deze cijfers tot één geheel zijn gebracht. In het voor Bussum ongebruikelijke zwart-gele, le, eenvoudige nummerplaatje aan de H.A. Lorentzweg val het niet direct op hoe krap deze stelling is. (Links) Maar dat een 11 toch echt wel iets anders is dan twee énen, is te zien aan de Busken Huetlaan. (Rechts) De stelling speelt ook een rol bij de opstelling van begrippen van verschillende orde, ofwel zoals op de Graaf Wichmanlaan is te zien: de familienaam op één regel met het huisnummer; hier is goed te zien dat het geheel voor vlotte waarneming eigenlijk te dicht bij elkaar staat. Bijna ongebruikelijk goed leesbaar is de forse weergave van dit cijfer 2; een zakelijk, schreefl oos type, waarvan de schoonheid teniet wordt gedaan door de vormgeving van de andere attributen als naambord en brievenbus. Aan duidelijkheid laat dit huisnummer aan de Beerensteinerlaan alles te wensen over; na de oplevering van het pand is dit beschilderd zinken plaatje waarschijn-

3 lijk nooit meer onderhouden; vaag is nog zichtbaar de grote druppel aan de 2 en het schreefje aan de hiel, de kleine C is bijna weggevallen. Opvallend is de hiërarchie in dit huisnummer 22; de cijfers zijn in hoogte opvallend opgerekt en voorzien van schreefachtige elementen; de eronder weergegeven bewonersnamen zijn schreefl oos, kleiner en bescheiden vormgegeven. Bijna ontdaan van functionaliteit is het keramische kunstwerk aan de Boomkleverlaan nr 21; het huisnummer verdwijnt vooral door gebrek aan contrast en is verder toch al ondergeschikt aan de weergave van een boomklevertje. De buren hebben het vergelijkbare inspiratie opgedaan, maar het contrast door kleurverschil ondersteunt de functie van een huisnummer hier veel beter. De functionaliteit van huisnummers is vereist voor bezoekers, zeg maar vooral zoekers. Voor de bewoners zelf speelt het huisnummer geen rol; iedereen herkent zijn eigen woning vooral aan andere dingen dan het huisnummer. Zoekers, dikwijls voorbijrijdend en vaak ook nog in het avondlijk duister al of niet tijdens regen, zijn gebaat bij simpele vormgeving en vooral bij goed contrast. Opvallende voorbeelden daarvan zijn te vinden aan de Batterijlaan; de meeste cijfers herschilderd, maar nog wel in de oorspronkelijke vormgeving. Aan herkenning ondersteunende vormgeving wordt in de typografi e ook bijgedragen door krachtige ophalen en neerhalen, lange stokken en staarten. Alhoewel het contrast niet overhoudt, is de vormgeving bijna uitzonderlijk mooi; een sieraad aan de Nieuwe s-gravelandseweg. Soms is de vormgeving van huisnummers meer theoretisch correct, dan gebruiksvriendelijk. Dat is in de moderne huisnummering in verdichtende binnenstedelijke nieuwbouw dikwijls ook het gevolg van de perceelnummering. Je vraagt je soms af of de bedenkers van huisnummers zelf wel eens een huis zoeken, want waarom woont iemand op 2-12 en niet op 2-A? Een vervolgaanduiding moet niet verwarrend zijn, maar onderscheidend én eenvoudig te onthouden. Huisnummering heeft naar mijn idee dan ook meer te maken met psychologie dan met kadastraal vernuft. Laten we het er maar op houden dat wanneer je er diep bij moet nadenken, zoals hier in de Kerkstraat, dat er dan iets niet klopt. Er zijn ook van die gevallen waar het huisnummer bijna ondergeschikt is aan de gebruiker van het perceel en diens bekendheid; een oud voorbeeld hiervan aan de Graaf Wichmanlaan 25. Een klassiek, uithangend en kwetsbaar cijfer 3 is nog te vinden op de Nassaulaan, maar inmiddels zwevend, niet meer passend bij de omringende bebouwing. Geheel één met de architectuur is het mooie nummer 30 op de Bilderdijklaan; in hout gesneden en zorgvuldig in de verf een sieraad van het voordeurkozijn. Meer grappig dan functioneel is de huisnummering in het dak van Batterijlaan 39 op de kruising met de Meulenwiekelaan; contrast is er door de dakpannen van verschillende kleur, maar of het vanaf de hier doodlopende straat nu altijd zichtbaar is, kun je je afvragen. Hoe moeilijk zelfs gewone cijfers dikwijls zijn vanuit een typografi sch oogpunt, is o.a. te zien aan de P.A. de Genestetlaan nr 37; die 7 dat gaat nog wel, maar pas bij de 3 ontdek je dat dit

4 cijfer uiteindelijk toch niet bestaat uit twee gelijke bogen. Wat doet het er toe: verwarring is uitgesloten. Ook decennia terug was het maken van een treffende 3 niet makkelijk, zoals te zien is op Hooftlaan nr 13. Een voor velen klassiek uitgangspunt is dat vormgeving de functie moet volgen (= ondersteunen). Dikwijls past daarbij ook dat er een zekere vormkundige verwantschap is tussen een vorm en de vormgeving van de omgeving waarin het object zijn doel heeft. Een in mijn ogen opvallende mis match is te vinden aan de Amersfoortsestraatweg. Daar verschenen een tiental jaren geleden in één bouwproject drie imposante villa s in een tamelijk klassiek en rustieke stijl. Helaas heeft waarschijnlijk de projectontwikkelaar zich nog net wel met de hekken beziggehouden, maar niet meer met de huisnummers. Terwijl de bebouwing zo n zichtbare eenheid vormt, wijken de nummers in vorm bijna pijnlijk af. Met alle respect voor ieders vrijheid, maar ik knap af op willekeur die meer duidt op vrijheid dan op inzicht en respect voor de omgeving. het wegprofi el en de verkeersdrukte toch al weinig mogelijkheid bieden tot rustig zoeken en vinden. Mooie cijfers op de Lothariuslaan, technisch prachtig gemaakt; jammer dat ze zo vaak verscholen zitten achter geparkeerde auto s. Ook op de H.A. Lorentzweg meer liefdevol gekozen cijfers; bijna jammer van de contrasterende schroeven, maar dat is een detail. Als hulpmiddel bij zoeken en vinden moet het alleen gaan om de kern van de informatie; bij huisnummer dus het getal. In dit quasiklassiek vormgegeven bordje aan de Vondellaan is de witte sierrand dus eigenlijk al verstorend omdat deze te dicht op de cijfers is geplaatst. Vrijheid in vormgeving biedt echter met een beetje creativiteit zoveel meer mogelijkheden; heel goed vind ik als voorbeeld het huisnummer 3 aan de Nieuwe s-gravelandseweg. Dat overdaad ook schaadt, maakt de Albrechtlaan duidelijk. Net zoals op de Lorentzweg 13 het ook teveel van het goede kan zijn. Over de noodzaak van contrast zijn hiervoor al opmerkingen gemaakt; door de bewoners als bedenkers van een te kiezen vorm voor een huisnummer is die keuze kennelijk soms erg moeilijk. Duurzaam materiaal als brons contrasteert nu eenmaal niet goed met baksteen op de achtergrond, zoals te zien is aan de Driestweg. Maar ook roestvrij geborsteld staal doet het wel eens wat minder goed, zeker als de opstelling bijna tussen de haag op bodemniveau is, aan de Brediusweg, waar Hoe anders en duidelijk is de boodschap op de Nachtegaallaan 58; niet te missen! Die kunst van duidelijkheid verstonden we vroeger ook al zoals aan de Kapelstraat goed is te zien.

5 Als liefhebber van zowel klassiek geschoolde typografi e, als van afgewogen functionaliteit, heb ik het heel vaak niet zo op met kunstnijverheid van eigen handen. Ook al is er niet veel fout aan het huisnummer 76 aan de Voormeulenweg. En wie bepaalt er nu ook wat fout is? Ik veroorloof mij dat niet, al lijkt het er misschien af en toe wel op. Aan de Eikenlaan is een cijfer 7 te vinden, werkelijk uit één stuk. Maar niet echt een geheel met de architectuur of stijl van de buitenlamp. Eerder in dit artikel noemde ik al de ophaal en de neerhaal; die laatste is wat wij in ons handschrift bijvoorbeeld bij een 7 en een 9 onder de regel laten uitlopen. In verzorgd drukwerk betekent dit, dat een toevoeging dus hoger dan de neerhaal komt te staan, ter hoogte van het lijf van een cijfer. Maar in de huisnummering van de Nieuwe s-gravelandseweg 9a is te zien dat de ruimtenood op een hekpaal toch ook een laagstaande nummertoevoeging heel uitgebalanceerd goed kan maken. De Bussumse huisnummers nu een cijfer geven? Kijk rond, verbaas u en geniet van de variëteit. Alle foto s zijn gemaakt door de auteur. Alexander Overdiep (1951) woont sinds 1993 in Bussum. Als adviseur is hij bezig met kennisoverdracht en marketing rond industriële innovaties. Hij doceert aan de TU Delft over maatschappelijke aspecten van technologische innovaties. Zijn achtergrond is communicatiewetenschap. Daarbinnen heeft hij bijzondere belangstelling voor de effecten van typografi e. Als voormalig bestuurslid en medewerker van de Bond Heemschut combineert hij dat met zijn betrokkenheid bij erfgoedbehoud. Opvallend op het smalle kozijn is aan de Generaal de la Reylaan het uit de hand geschilderde huisnummer 8. Minstens zo opvallend is het houtzaagwerk aan de Hooftlaan 8. De balans tussen functie en vorm leidt ook dikwijls tot iets dat maar korte tijd in de mode is, zoals op de Meerweg 8 is te zien; ook hier een schril en bijna onbegrijpelijk contrast met de architectuur van het pand.