VERANDERINGSGERICHT BOUWEN KWALITATIEVE ANALYSE VAN TIJDELIJKE MODULAIRE PAVILJOENEN

Transcriptie

1 VERANDERINGSGERICHT BOUWEN KWALITATIEVE ANALYSE VAN TIJDELIJKE MODULAIRE PAVILJOENEN

2 VERANDERINGSGERICHT BOUWEN KWALITATIEVE ANALYSE VAN TIJDELIJKE MODULAIRE PAVILJOENEN / pagina 1 van 11 veranderingsgericht bouwen

3 DOCUMENTBESCHRIJVING 1 Titel publicatie: Veranderingsgericht bouwen: een kwalitatieve analyse van tijdelijke modulaire paviljoenen. 2 Verantwoordelijke Uitgever: OVAM 3 Wettelijk Depot nummer: / 4 Trefwoorden: Veranderingsgericht bouwen, modulair, tijdelijk, circulaire economie, CE, paviljoen, Open Bedrijvendag, ontwerprichtlijnen, Alesa, Schoten. 5 Samenvatting: Dit rapport brengt een kwalitatieve analyse van twee modulaire bouwsystemen op basis van de ontwerprichtlijnen omtrent veranderingsgericht bouwen, in opdracht van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM), uitgevoerd door de vakgroep Architectonische Ingenieurswetenschappen van de Vrije Universiteit Brussel (VUB ARCH). 6 Aantal bladzijden: 12 7 Aantal tabellen en figuren: 3 8 Datum publicatie: Begeleidingsgroep en/of auteurs: Waldo Galle (VUB), Anne Paduart (VUB), Niels De Temmerman (VUB), An Eijkelenburg (OVAM), Roos Servaes (OVAM), Meg Scheppers (OVAM) 9 Prijs*: / Contactperso(o)n(en): Waldo Galle, An Eijkelenburg, Roos Servaes, Meg Scheppers 12 Andere titels over dit onderwerp: / U hebt het recht deze brochure te downloaden, te printen en digitaal te verspreiden. U hebt niet het recht deze aan te passen of voor commerciële doeleinden te gebruiken. De meeste OVAM-publicaties kunt u raadplegen en/of downloaden op de OVAMwebsite: * Prijswijzigingen voorbehouden. pagina 2 van 11 veranderingsgericht bouwen

4 pagina 3 van 11 veranderingsgericht bouwen

5 INHOUD 1 Aanleiding van het onderzoek De modulaire paviljoenen LLEXX SKILPOD 7 3 Kwalitatieve analyse van SKILPOD en LLEXX: globale conclusies Opportuniteiten van SKILPOD en LLEXX op wijkniveau bijlage 1: lijst met figuren bijlage 2: bibliografie Bron: pagina 4 van 11 veranderingsgericht bouwen

6 1 AANLEIDING VAN HET ONDERZOEK In oktober 2016 werden op Open Bedrijvendag, op de Alesa-site in Schoten, tijdelijk twee modulaire paviljoenen geplaatst. De OVAM had daarbij via een overheidsopdracht gevraagd om zo maximaal mogelijk rekening te houden met de aspecten van veranderingsgericht bouwen. Tijdens een bezoek aan beide paviljoenen werden verschillende projectgegevens verzameld: welke materialen werden gebruikt, hoe werden zij aan elkaar bevestigd en welke vorm hebben ze? Op basis van deze gegevens, aangevuld met informatie uit de literatuur, zijn beide paviljoenen geëvalueerd. Voor de OVAM was deze analyse zeer interessant om na te gaan in hoeverre Vlaamse bouwbedrijven vandaag de dag rekening houden met de criteria van veranderingsgericht bouwen. De analyse van elke module werd per criterium individueel besproken met de resp. producent om aan te geven welke verbeterpunten in de toekomst kunnen meegenomen worden op weg naar een circulaire economie. Voor de evaluatie is uitgegaan van een reeks van 23 criteria voor veranderingsgericht bouwen. Deze criteria werden ontwikkeld door Paduart et al. (2012, 2013) en Debacker et al. (2015) in het kader van eerdere ontwerpadviezen. Voor de analyse van deze paviljoenen zijn echter niet alle criteria even relevant. Het is bijvoorbeeld moeilijk om de demonstratiemodules op wijkniveau te beoordelen. Daarom was het nodig om een selectie van 12 criteria op element- en gebouwniveau te maken. De geselecteerde criteria zijn: Wat betreft de interfaces tussen de elementen van het gebouw: - Omkeerbaarheid - Eenvoud - Snelheid Wat betreft de eigenschappen van de elementen van het gebouw: - Duurzaamheid - Hergebruik - Compatibiliteit en herbruikbaarheid Wat betreft de compositie van de elementen van het gebouw: - Gelaagdheid volgens levensduur en demonteerbaarheid van drager en inbouw - Onafhankelijkheid - Prefabricage Wat betreft de eigenschappen van het gebouw zelf: - Uitbreidbaarheid van gebouwelementen en het gebouw - Generaliteit - Verwijderbaarheid pagina 5 van 11 veranderingsgericht bouwen

7 2 DE MODULAIRE PAVILJOENEN 2.1 LLEXX LLEXX staat voor Longlife, Luxurious, Ecological, flexible en express. Het is een bouwsysteem dat voor verschillende toepassingen kan worden gebruikt zoals voor kantoren en woningen. Met zijn snelle plaatsing wil het systeem vooral een antwoord bieden op het nijpend tekort aan klaslokalen in België. Het bouwsysteem is ontwikkeld door Hahbo, onderdeel van de groep Frisomat, in samenwerking met de ontwerper Axel Enthoven. Hahbo specialiseert zich in totaalconcepten in houten systeembouw, van ontwerp over prefabricage tot montage. Frisomat produceert prefab bouwsystemen in staal. Met het bouwsysteem LLEXX is een synergie tussen beide bedrijfstakken tot stand gekomen. Naast een demogebouw op de site van Hahbo (Wijnegem) werden ook al een school (Dour), kantoor (Gistel) en recreatiegebouw (Kontich) met het LLEXX-systeem gerealiseerd. Naar aanleiding van Open Bedrijvendag 2016 pre-assembleerde Hahbo een demonstratiepaviljoen van ongeveer 4 bij 8 meter. Figuur 1 Het bouwsysteem LLEXX combineert houten gevelmodules met stalen portieken. pagina 6 van 11 veranderingsgericht bouwen

8 2.2 SKILPOD SKILPOD biedt verplaatsbare, modulaire units aan. Daarmee richt het zich voornamelijk op de woningmarkt, bijvoorbeeld op tijdelijke uitbreidingen met een kantoorruimte of zorgkamer. Volgens SKILPOD garandeert de prefabricage van de units een korte levertermijn en een concurrentiële prijs. SKILPOD werd ontwikkeld door Filip Timmermans en Jan Vrijs in samenwerking met ontwerpbureau UAU Collectiv en studenten Industrieel Productontwerpen, HoWest. Na enkele testopstellingen van units bestaande met een stalen frame worden alle SKILPOD s nu rond een structuur van kruislings gelaagd hout (CLT) opgebouwd. Zij worden steeds geprefabriceerd en als geheel op de site geleverd. Naast de demonstratie-unit, die SKILPOD naar aanleiding van Open Bedrijvendag 2016 naar de Alesa-site liet verplaatsen, werden al verschillende uitbreidingen, tijdelijke informatiepaviljoenen en een woningproject gerealiseerd. De demonstratie-unit is ongeveer 4 breed en 12 meter lang. Figuur 2 De mobile unit van Skilpod heeft een monoliete structuur van kruislings gelaagd hout. pagina 7 van 11 veranderingsgericht bouwen

9 3 KWALITATIEVE ANALYSE VAN SKILPOD EN LLEXX: GLOBALE CONCLUSIES Beide paviljoenen werden geanalyseerd op basis van de 12 ontwerpcriteria en kwalitatief beoordeeld. De analyse van elke module werd per criterium individueel besproken met de resp. producent om aan te geven welke verbeterpunten in de toekomst kunnen meegenomen worden op weg naar een circulaire economie. We geven hierna de globale conclusies van de kwalitatieve analyse van beide modules. Het innovatief karakter van de geanalyseerde bouwsystemen is uitdrukkelijk bevestigd na de uitvoering van de analyse. Beide systemen bieden immers de mogelijkheid om bestaande gebouwen uit te breiden met een ruimte die op verschillende manieren gebruikt kan worden en makkelijk aanpasbaar is. Bij die aanpassingen kunnen verschillende elementen hergebruikt worden. Hoewel nog verbeteringen aan elk bouwsysteem nodig en mogelijk zijn om hen volledig circulair te maken, kan iedere keuze die nu al hergebruik mogelijk maakt, tot een lagere milieu-impact leiden. Hoewel de verbindingen tussen gebouwelementen in beide bouwsystemen erg eenvoudig zijn, kan de recuperatie en het hergebruik van materialen enkel gegarandeerd worden wanneer vloer-, gevel- en wandafwerkingen omkeerbaar bevestigd worden aan elkaar en aan de draagstructuur. Hoewel LLEXX dit principe al voor de interieurafwerking van een schoolgebouw demonstreerde, is het consequent toepassen ervan noodzakelijk om de transitie naar een circulaire economie, waarbij materiaalhergebruik centraal staat, te doen slagen. Terwijl het LLEXX-systeem uitblinkt in de compatibiliteit van haar elementen, zet SKILPOD in op materialen met een lange levensduur, eenvoudig onderhoud en elegant verouderingsproces. Wanneer deze kenmerken van beide cases gecombineerd zouden worden, zou de kans op hergebruik van gebouwelementen zoals vloeren en wandelementen, maar ook de inrichting verhoogd kunnen worden. Het introduceren van recuperatiematerialen in beide cases zou verder het potentieel hergebruik van de systemen in de verf kunnen zetten. In beide bouwsystemen zijn vloeren, wanden en inrichting onafhankelijk van elkaar gemonteerd. Die compositie maakt het mogelijke een element te demonteren zonder een ander te beschadigen. Maar hoewel bij de SKILPOD-unit een fysisch onderscheid tussen structuur, afwerking en invulling is gemaakt, zijn verschillende technische leidingen ingewerkt in de wanden en het dak. Omdat daardoor de volledige dak- of wand opbouw afgebroken of gedemonteerd moet worden bij een toekomstige aanpassing, verkleint de kans dat het systeem rendabel zal zijn binnen een circulaire economie. Een LLEXX-gebouw kan uitgebreid worden dankzij de demonteerbaarheid van de sub-elementen, terwijl verschillende SKILPODs gecombineerd kunnen worden om aan veranderende eisen te voldoen. De generaliteit en polyvalentie van beide bouwsystemen en hun tijdelijk karakter worden versterkt door de snelle manier waarop ze geplaatst kunnen worden en hun eenvoudige aansluiting met de bestaande infrastructuur. Daardoor kunnen zij een antwoord bieden op de nood aan verdichting en diversiteit en hebben zij het potentieel om sites te revitaliseren. pagina 8 van 11 veranderingsgericht bouwen

10 4 OPPORTUNITEITEN VAN SKILPOD EN LLEXX OP WIJKNIVEAU Hergebruik: mobiele paviljoenen zoals LLEXX en SKILPOD vormen een aanleiding voor het hergebruik van bestaande gebouwen of infrastructuur. Een tijdelijke uitbreiding bij een bestaande woning, een goed geïsoleerd paviljoen in een oude loods of een pop-up werkplaats op een verlaten site zorgen ervoor dat die woning, loods en site langer in gebruik zullen zijn. De Alesa-site is hiervan een voorbeeld. Dimensionering: door hun tijdelijk karakter en de eenvoudige en omkeerbare verbinding met hun omgeving, beperken LLEXX en SKILPOD de statisch gebouwde infrastructuur. In tegenstelling tot het uitbreiden met een conventionele bouwmethode vergroten zij bestaande volumes niet definitief. Zo leggen zij geen hypotheek op latere aanpassingen, de toegankelijkheid en functionaliteit van een site. Inbreiding en functiewijziging: hoewel zij zelf die mogelijkheid niet bepalen, zijn modulaire bouwsystemen zoals LLEXX en SKILPOD een manier om (tijdelijk) diversiteit in een bestaande woon-, werk- of winkelomgeving te introduceren. Omdat ze compacte volumes zijn, kunnen ze makkelijk bij of in een bestaande omgeving gezet worden. Omdat de gevels ook aan de site aangepast kunnen worden, kunnen wonen, werken en publieke functies gecombineerd worden. Figuur 3 De SKLIPOD-unit (links) en het LLEXX-paviljoen (rechts) op de Alesa-site in Schoten, OpenBedrijvendag oktober pagina 9 van 11 veranderingsgericht bouwen

11 5 BIJLAGE 1: LIJST MET FIGUREN Figuur 1: Het bouwsysteem LLEXX combineert houten gevelmodules met stalen portieken. Figuur 2: De mobile unit van SKILPOD heeft een monoliete structuur van kruislings gelaagd hout. Figuur 3: De SKILPOD-unit en het LLEXX-paviljoen op de Alesa-site, okt pagina 10 van 11 veranderingsgericht bouwen

12 6 BIJLAGE 2: BIBLIOGRAFIE BCIS. (2006). Life expectancy of building components: surveyors experiences of buildings in use, a practical guide. London: Royal Institution of Chartered Surveyors. Debacker W., Galle W., Vandenbroucke M., De Temmerman N. (2015). Veranderingsgericht bouwen: ontwikkeling van een beleids-en transitiekader. Mechelen: Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij. Deprins L. (2015). Analysing the transformability degree in Design for Change (master thesis). Vrije Universiteit Brussel, Brussels. Hahbo (2016). LLEXX. Retrieved October 2016, from hahbo.be/nl/types/llexx/home.aspx. Paduart A. (2012). Re-design for change: a 4 dimensional renovation approach towards a dynamic and sustainable building stock (doctoral thesis). Vrije Universiteit Brussel, Brussels. Paduart A., De Temmerman N., Servaes R. (2013). Casestudy ontwerp van gebouwen in functie van aanpasbaarheid: Mahatma Gandhiwijk Mechelen. Mechelen: Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij. Plan C. (2016). Empowering circular futures. Retrieved May 2016, from plan-c.eu. Skilpod. (2016). Mobiel² - Eco Smart - Modulair - Design. Retrieved October 2016, from skilpod.com. Vandenbroucke M., Debacker W. and Paduart A. (2015). Veranderingsgericht bouwen: 23 ontwerprichtlijnen. Mechelen: Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij. pagina 11 van 11 veranderingsgericht bouwen