waar zijn eten doorgaans wordt geserveerd kijken (meestal naar de keuken dus) als zij om eten "vragen."

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "waar zijn eten doorgaans wordt geserveerd kijken (meestal naar de keuken dus) als zij om eten "vragen.""

Transcriptie

1 HONDEN DENKWIJZE. Hebt u ooit kennis gemaakt met een programma of trainingsmethode, gericht op het oplossen van gedragsproblemen bij honden, en gebaseerd op hoe slim honden werkelijk zijn en hoe zij denken. Volgens de meeste trainingsprogramma's, opvoedingsmethodes en handboeken moet u, als hondeneigenaar, letterlijk de oorlog verklaren aan uw hond. Er wordt meestal geen of zeer weinig moeite gedaan om stil te staan bij de gedachten van de hond over zichzelf. Sterker nog: er wordt vanuit gegaan dat een hond überhaupt niet nadenkt Hetzij doordat ze alleen maar als robots op externe stimulansen kunnen reageren, hetzij doordat ze alleen maar reacties kunnen vertonen die voortgedreven worden door een voorgeprogrammeerd, genetisch bepaald gedragspatroon. Het gebeurt zelden dat aan honden het vermogen toegeschreven wordt om op mentale wijze een probleem op te lossen; om een situatie te analyseren; om manieren te bedenken om een situatie te manipuleren of controleren, en om hier vervolgens actief op te ageren volgens een vooraf bedacht plan. Kortom: de hond wordt in het algemeen gezien als dom. Maar dit begrip is niet correct: honden zijn best slim. Non-verbaal denken begrijpen. We vragen ons allemaal wel eens af wat onze hond denkt. Rond de tijd dat uw hond altijd te eten krijgt, heeft u uw hond wellicht wel eens verwachtingsvol naar u zien kijken. En u hebt toen misschien wel eens iets gezegd in de trant van: "Volgens mij vraagt Bello zich af wanneer zijn eten nu eindelijk klaar is." Maar waarschijnlijk heeft Bello helemaal geen gedachten als "Wanneer is mijn eten klaar." Het is waarschijnlijker dat Bello zich de bewegingen en handelingen die jij als eigenaar altijd maakt en uitvoert, en de woorden die jij altijd uitspreekt, voordat je zijn eten klaarmaakt, voorstelt (of in zijn hoofd voor zich ziet). Dus zoiets als: " Wil je eten, Bello?" En zijn kwispelende staart en zijn smekende ogen zijn bedoeld om jou te stimuleren om dat te gaan doen. Het onvermogen om gedachten in gesproken woorden om te zetten, maakt een hond niet automatisch onintelligent. Zelfs mensen denken meestal niet in gesproken taal tenzij ze actief aan het praten zijn. Bijvoorbeeld: U verblijft voor een korte vakantie in Japan, u spreekt de taal niet, maar tijdens uw verblijf pikt u waarschijnlijk wel een paar woorden Japans op. Als u een aantal keer heeft meegemaakt dat de lokale bevolking u 's morgens begroet met: "Ohio," zult u op een gegeven moment weten dat zij niet aan u vragen hoe het met u gaat, maar dat zij u een "goedemorgen" toewensen. Toch zult u nu niet in het Japans gaan denken. Tenzij u daar een aantal maanden gewoond hebt en intussen flink geoefend hebt. Maar een hond die in Japan als huisdier wordt gehouden zal nooit leren om in het Japans te praten of denken, omdat hun spraakcentrum, tong en lippen simpelweg niet in staat zijn om de Japanse woorden voort te brengen of Engelse woorden, of Franse woorden, enz, enz. Het vermogen van honden om taal te leren is gelimiteerd tot de klank van bepaalde woorden. Gelukkig zijn honden in staat om de klanken die belangrijk voor hen zijn snel te leren. Dit in gedachten houdend: Als Bello ons op zijn manier aanspoort om zijn eten te gaan bereiden, kunnen we eventuele ideeën over de complete zinnen die nu in zijn hoofd gevormd worden, beter ter zijde leggen. Wij kunnen deze ideeën beter vervangen door het niet taalgebonden concept van beelden in zijn hoofd. Om dit verder te illustreren: De meeste "Bello's" zullen daadwerkelijk naar de plaats

2 waar zijn eten doorgaans wordt geserveerd kijken (meestal naar de keuken dus) als zij om eten "vragen." Bewijzen van beeldspraak. Er bestaan overtuigende onderzoeksresultaten waarin wordt gesuggereerd dat honden via zintuiglijke indrukken denken, zoals in beeld, geluid, geur, enz. Dit wil niet zeggen dat honden op rustige dagen maar wat rondhangen terwijl zich in hun hoofd complete video's afspelen. Toch is het waarschijnlijk dat ze het vermogen om bepaalde beelden, geuren en geluiden in hun hoofd te vormen en ervaren, delen met de mens. De wetenschappelijke basis voor dit idee komt uit Rusland en werd in 1973 gepubliceerd in de Verenigde Staten. Rusinov, een wetenschapper die de electrofysiologie van de hersenen bestudeerde, meette met behulp van hersengolfapparatuur en radiozenders de hersengolven van verschillende honden. Toen de honden vanuit hun kennels voor experimentele conditioneringtests het laboratorium ingebracht werden, werd het elektro-encefalograaf (E.E.G.) apparaat aangezet om de hersengolven van de honden te meten. Dit werd vijf dagen per week gedaan, elke dag om dezelfde tijd. Toen Rusinov eens tijdens het weekend een groep bezoekers meebracht naar het laboratorium, schakelde hij per ongeluk het E.E.G. apparaat aan. Lo, de hond die normaal gesproken doordeweeks om dezelfde tijd de tests onderging, bleek een hersengolfpatroon te hebben dat bijna gelijk was aan het patroon dat hij normaal gedurende de conditioneringtests had! Toen de "normale" testtijd voorbij was, veranderde het hersengolfpatroon weer snel in zijn gebruikelijke "rust" patroon. Ik heb nooit een aanduiding gevonden waarin Rusinov verduidelijkte of de honden, als ze weer in hun kennels waren, ook daadwerkelijk hun geconditioneerde laboratoriumgedrag vertoonden. Het zou best kunnen dat dit niet zo is. Maar één ding is bijna zeker: vergeleken met de ervaringen in vergelijkbare tests met mensen, ervaarden de honden deze tests schijnbaar op mentale wijze. Jerzi Konorski, de overleden Poolse wetenschapper, leerde honden om te gaan kwijlen en voedsel te verwachten wanneer er een lamp knipperde. Dit werd op regelmatige basis, elke paar minuten gedaan. Echter, na dit een aantal keer gedaan te hebben, begonnen de honden al kwijlend naar de lege etensbakken te kijken terwijl de lamp nog niet geknipperd had. Konorski dacht dat de honden aan het hallucineren waren over de stimulans (het licht) en de beloning voor het kwijlen (het eten). Zeker is dat er iets in het brein van de honden omging dat er voor zorgde dat ze zich gedroegen alsof deze dingen ook daadwerkelijk plaatsvonden. Een paar menselijke voorbeelden. Laten we voor we doorgaan over honden, eerst eens stilstaan bij een paar facetten van ons eigen "gedachten oog," zoals gesuggereerd werd door Konorski. Stel je voor dat we een afspraak hebben met een geliefde in een druk restaurant. We arriveren op tijd en we nemen plaats aan een tafel vlakbij de deur. Er verstrijken vijftien minuten, maar onze geliefde is nog steeds niet gearriveerd. We beginnen ons af te vragen of hij überhaupt wel op zal komen dagen. We gaan de mensen bekijken die door de deur binnenkomen. Al snel zullen we bijna geneigd zijn om naar de mensen te roepen die uiterlijke gelijkenissen vertonen met degene waar we op wachten. Hoe nerveuzer en bezorgder we worden, hoe waarschijnlijker de kans wordt dat we een vreemde voor onze geliefde aanzien. Als hij eindelijk arriveert, is het gevoel van blijdschap en opluchting vaak verweven met een gevoel van licht onbehagen. Onze gedachten en gevoelens zijn ambivalent, we hebben tegenstrijdige gedachtes over een toekomstige nieuwe ontmoeting met onze geliefde Bijna iedereen heeft verbeeldingskracht. Vaak is de gedachte aan iemand die we goed kennen voldoende om zijn of haar beeltenis bij ons op te roepen. Hetzelfde kan gebeuren bij het horen van geluiden, of muziek. Denk maar eens aan je favoriete muziek, deze hoor je vaak met " het oor van je gedachten." Dit zijn positieve beelden. Ze zijn prettig op het emotionele vlak. Aan de andere kant van de schaal, kan het terughalen van een afschuwelijke gebeurtenis ook de beelden van die gebeurtenis terugbrengen, ons zelfs van afschuw laten huiveren. Dit is een voorbeeld van een negatief, emotioneel onprettig beeld. Terug naar de honden. Hetzelfde is het met honden. Als we laat thuiskomen, of als ze ons op een overdreven manier missen als we er niet zijn, doordat we ze verpest hebben met aandacht en knuffels, iedere keer dat ze daarom vroegen, is het waarschijnlijk dat zij zich ook zorgen maken in beelden. Het is waarschijnlijk dat ze zich beelden herinneren van ons tijdens onze

3 activiteiten, zoals het opschudden van de kussens van de bank, het wegzetten van boeken, het vasthouden en bekijken van boeken en tijdschriften, het aantrekken van onze schoenen voordat we weggaan, enz. Het resultaat hiervan is dat honden zich tijdens onze afwezigheid vaak gaan bezighouden met activiteiten die betrekking hebben op deze beelden. Kussens belandden op de vloer, schoenen worden uit de kast getrokken. Ze verplaatsen boeken en tijdschriften, of, erger nog, ze kauwen erop Als zij ons niet daar kunnen hebben, proberen ze zich bezig te houden met de dingen die ons symboliseren. Als honden echt beelden van ons en de rest van hun leven opslaan en herbeleven, is het vanzelfsprekend dat we dit gegeven in ons voordeel gebruiken. Maar omdat de meeste hondeneigenaren niet begrijpen hoe honden denken, ligt de grondslag van alle problemen juist vaak in het beeldend denken van de hond. Honden krijgen van ons juist vaak tegenstrijdige beelden te verwerken. Het dilemma van de pup. Denk eens aan de jonge pup, die door zijn eigenaar op uitbundige wijze ceremonieel begroet wordt bij zijn thuiskomst op regelmatige tijden. Dit beeld is al snel geïntegreerd in het brein van de pup en de pup begint naar de thuiskomst van zijn baasje uit te kijken. Nu is het zo dat iedere eigenaar wel eens later thuiskomt. Maar de pup beleeft de beelden van zijn thuiskomende eigenaar al, hij wordt ongerust en begint ongedurig rond te lopen. De pup, al helemaal klaar voor de begroetingceremonie, zit vol opgebouwde energie die eruit wil terwijl de adrenaline door hem heen golft. Wat gaat er om in zijn "gedachtenoog of -oor" Waarschijnlijk het geluid van naderende voetstappen, misschien ziet hij zelfs de deur opengaan...terwijl dat niet gebeurt. Maar het zou wel zo moeten zijn, om deze tijd van de dag. Dit veroorzaakt een conflict bij de pup, een conflict tussen wat hij verwacht dat zal gebeuren en wat hij ook graag zou willen zien gebeuren enerzijds, en de daadwerkelijke gebeurtenis (het niet thuiskomen van de eigenaar) anderzijds. Dergelijke innerlijke conflictsituaties veroorzaken frustratie. Frustratie heeft nervositeit tot gevolg, de trigger tot een nog veel grotere adrenaline stoot. De pup gaat op zoek naar iets tastbaars dat zijn verlangen om de eigenaar te "ervaren" zal stillen... dat boek daar in de hoek dat hij de eigenaar onlangs nog zag lezen, is vervuld van de geur van de eigenaar. Als de pup de eigenaar niet ter plekke kan hebben, kan hij in elk geval zijn geur of smaak ervaren. Dus hij snuffelt, proeft, bijt in het boek. Misschien slikt hij zelfs gedeeltes door. Natuurlijk kan dit de eigenaar niet helemaal vervangen, de sociale behoefte van de pup zal hier niet door bevredigd worden. Eindelijk komt daar de eigenaar aan. De pup, die zich van geen kwaad bewust is, begint enthousiast met het begroetingsritueel. In eerste instantie doet de eigenaar vrolijk mee, tot hij het verpulverde boek ontdekt... Logisch misschien, hoewel niet verstandig, is een reactie waarbij de eigenaar de pup boos beetpakt en hem naar het kapotte boek sleept. Het gebeurt ook wel dat de eigenaar de pup een tik op zijn neus geeft, of op zijn lichaam. Als de eigenaar klaar is met straffen, pakt hij boos de resten van het boek bij elkaar en hij loopt kwaad weg richting de prullenbak. Psychisch trauma. Het resultaat van dit alles is een pup die compleet in de war is, en achterblijft met een conflicterende reeks beelden van zijn eigenaar in zijn hoofd. Een grote schok voor het zenuwstel als deze noemen we, zowel bij mensen als bij dieren, psychisch trauma. De tegenstrijdigheid over het positieve beeld dat de pup heeft van zijn eigenaar (de vrolijke, vriendelijke dokter Bob) en het negatieve beeld van de thuiskomende eigenaar (de gemene meneer Claw), zit nu ingeprent in het brein van de pup. Dit leidt ertoe dat de hond voortaan gefrustreerd en angstig op de thuiskomst van de eigenaar zal wachten, iets dat zal toenemen naarmate een dergelijk scenario zich vaker afspeelt als de eigenaar thuiskomt. Interessant is dat eigenaren in veel gevallen zeggen dat de pup de eerste dagen na de eerste bestraffing nergens last van scheen te hebben. Dit kan een verschijnsel zijn dat lijkt op wat we bij mensen repressie noemen (verdringing). Hierbij wordt de herinnering aan een traumatische gebeurtenis verdrongen. Omdat de pup de bestraffing niet associeert met het kauwen op het boek, zal hij de volgende keer hetzelfde doen, misschien deze keer met een schoen of een ander boek. Deze cirkel wordt herhaald totdat de relatie tussen de pup en de eigenaar is doordrongen met emotionele ambivalentie (tweeslachtigheid). De tegenstrijdige gevoelens van de pup doen steeds meer afbreuk aan de positieve kwaliteiten van de relatie tussen de pup en de eigenaar. Negatieve indrukken op het gevoelsmatige vlak kunnen de relatie gaan domineren. Dit is vaak het stadium waarin veel hondeneigenaren concluderen dat zij de hond niet streng genoeg hebben bestraft, en dat de reden van de herhaling van het "slechte gedrag" van de hond hier aan

4 ten grondslag ligt. Dus de eigenaar gaat de pup strenger en harder bestraffen. Waardoor de relatie tussen de hond en de eigenaar steeds slechter wordt. Als dit maar lang genoeg doorgaat, kan dit ertoe leiden dat de eigenaar drastische maatregelen gaat nemen. De hond, inmiddels hyper gevoelig voor de stemmingswisselingen van zijn eigenaar, voelt aan dat er iets mis is. Wat weer kan resulteren in nieuwe problemen, zoals onderdanig plassen bij thuiskomst van de eigenaar, of zelfs wanneer de eigenaar de hond op andere tijden benaderd. Het kan zelfs zo erg worden dat de hond ook "zomaar" in huis gaat plassen of poepen, enz. De hond gaat zich nu vaak steeds onzekerder gedragen. Als zijn baasje thuis is, probeert hij hem te vleien en als hij van huis is, mist hij hem nog erger. Frustratie en angst bouwen zich op bij de hond, terwijl de (aan het alleen zijn gerelateerde) spanning zich een uitweg zoekt. En het ongewenste gedrag neemt steeds meer toe. De onwetende eigenaar, die in eerste instantie misschien dacht dat de hond op deze manier probeerde om "wraak' te nemen voor het alleen zijn, begint te denken dat het ongewenste gedrag oncorrigeerbaar is. Help! Dit is het moment wanneer er vaak hulp van buitenaf gezocht wordt. Er wordt een boek gekocht, de dierenarts, fokker, dierenwinkel, hondentrainer of de honden-gedragsspecialist wordt geconsulteerd. Als de eigenaar geluk heeft, krijgt hij advies dat hem daadwerkelijk inzicht verschaft in de relatie tussen de hond en zijn eigenaar. Maar het is waarschijnlijker dat hij geadviseerd wordt met traditionele "snelle oplossingen" en / of de hond belandt in een verkeerd gedragstherapeutisch programma; wordt volgestopt met angstremmende medicijnen of kalmeringsmiddelen; opgesloten in de gang of garage of gemuilkorfd. Daar geen van deze oplossingen ingaan op de daadwerkelijke oorzaken van het ongewenste gedrag: de "denkende hond" en de relatie met zijn omgeving en zijn eigenaar, zijn deze "oplossingen" zelden succesvol. De meerderheid van deze, voormalig innig geliefde honden, wordt weggedaan en vaak uiteindelijk afgemaakt. Maar het hoeft niet zo afschuwelijk te verlopen, als hondeneigenaren zouden leren hoe honden denken. Het toepassen van positieve beelden om "verlatingsangst" weg te nemen. Over honden die bang zijn om alleen gelaten te worden, wordt gezegd dat ze aan "verlatingsangst" lijden. Een populaire, algemeen gebruikte term die professioneel in de oren klinkt. Het probleem met de term, die afgeleid is uit de menselijke psychiatrie, is dat hij de lading niet echt dekt. De term op zich levert ons geen bruikbare informatie. Maar goed: de term bestaat nu eenmaal, dus we zullen hem in de ruimste zin gebruiken. En die is: " een onbehagelijk gevoel, ervaren door een persoon of dier die / dat alleen gelaten of gescheiden wordt van een bepaalde persoon of bepaalde personen." Dit stelt ons in staat een trainingsprogramma aan te raden dat ingaat op alle relaties die de hond met anderen heeft. Maar eerst moeten we ons ervan verzekeren dat de dierenarts andere oorzaken voor de angst heeft uitgesloten! De methode. Honden die buitenproportioneel van slag raken wanneer ze alleen zijn, worden als de eigenaren thuis zijn vaak veel aangehaald en krijgen meestal veel aandacht wanneer ze erom vragen (of zelfs wanneer ze de aandacht opeisen!) Als we nu het concept van " denken in beelden" toepassen op deze relatie tussen de hond en zijn eigenaar, zouden we kunnen stellen dat de hond zichzelf ziet als de regisseur van het stuk. Hij is degene die "in gedachten" de eigenaar leidt. Als hij aangehaald wil worden, hoeft hij alleen maar voor zijn baasje te gaan zitten en hem op een bepaalde manier aan te kijken. Of hij schurkt zijn lichaam langs de benen van zijn baasje. Als hij uitgelaten wil worden gaat hij piepend voor de deur zitten. Als hij wil eten gaat hij kwispelend bij zijn etensbak staan, Als de eigenaar door het huis loopt, dan loopt de hond hetzij voorop, of vlak achter hem, enz.enz. De meeste honden weten precies wat ze doen moeten om dat geen te krijgen dat ze op dat moment willen. Dit is voor de hond, in elk geval in zijn eigen hoofd, de realiteit van de relatie tussen hemzelf en zijn baasje. Dus als de eigenaar weggaat en de hond geheel tegen zijn wil alleen achterblijft, is het niet zo raar dat de hond hierdoor van slag raakt, en probleemgedrag als blaffen, op spullen bijten, ongedurig rondlopen of zelfs het huis bevuilen met zijn behoeften, gaat vertonen. Dit "leiderschapprobleem" kan opgelost worden door de hond een andere realiteit te presenteren. Een realiteit waarin de hond vriendelijk, maar consequent en resoluut getraind wordt in het vertonen van ander gedrag, zoals gaan zitten als hij aandacht of genegenheid wil, of op momenten dat de eigenaar de hond genegenheid of aandacht wil tonen. Het commando "zit" voldoet hiervoor goed. Telkens als de hond

5 hieraan gehoor geeft, en gaat zitten, moet u de hond uitbundig prijzen en belonen met 3 tot 5 seconden aanhalen. Vervolgens kunt u de hond "vrijlaten" met het "vrij" commando. Is de hond erg bazig en weigert hij te gehoorzamen (en vele honden weigeren dit in het begin, als ze zich gaan realiseren dat hun relatie met de eigenaar wordt "omgedraaid" ) negeer dit dan gewoon, draai u om en ga verder met uw andere activiteiten, waarbij u de hond gewoon negeert. Bij sommige honden kan het best wat langer duren voordat ze zich erbij neerleggen dat zij de onderdanige partij horen te zijn in de relatie met hun eigenaar. Maar hoe lang het ook duurt, al na een aantal dagen zal het beeld dat de hond van zichzelf heeft veranderen van degene die de leiding heeft in degene die leiding opvolgt. Als de hond u voorgaat wanneer u door het huis loopt, kunt u zich het beste gewoon omdraaien en de andere kant oplopen. Hiermee moet u doorgaan totdat de hond geduldig achter u aan blijft lopen of, beter nog, helemaal niet meer achter u aanloopt. Wat ook goed is, is om het "blijf" commando elke dag meerdere malen te oefenen, waarbij uw hond steeds langer moet blijven liggen. Hyper-emotionele beelden. De meeste honden die problemen hebben met alleen thuis zijn, worden extreem emotioneel op het moment dat hun baasje thuiskomt. Dit begint bij sommige honden al wanneer de tijd dat het baasje normaal gesproken thuiskomt nadert. Om de emotioneel overgestimuleerde beelden die in het brein van deze honden bestaan te vervangen, is het aan te raden om ongeveer vijf minuten voor u weggaat rustig te gaan zitten in de ruimte waar u de hond alleen zult laten. Hierbij mag u niet tegen de hond praten en de hond niet aankijken. Vervolgens staat u rustig op en verlaat u het huis, waarbij u de hond weer niet aankijkt en waarbij u weer niets tegen de hond zegt. Bij uw thuiskomst komt u heel rustig het huis binnen. U negeert de hond volkomen totdat hij helemaal rustig is. Dan begroet u de hond vrolijk, maar kort, waarbij u uit de buurt blijft van de deur waardoor u binnen bent gekomen. Deze routine zal al snel de bovenmatig emotionele mentale beelden van de hond vervangen door beelden van kalmte en sereniteit. Nu komt het gedeelte dat de meeste hondeneigenaren het moeilijkst vinden: U komt thuis en uw hond heeft het hele huis overhoop gehaald! U struikelt over uitgekauwde kussens, de stoel is aan flarden en er ligt een enorme berg poep voor de deuropening Als we in gedachte houden dat de hond in het veleden erg leed onder de tegenstrijdige mentale beelden m.b.t. uw thuiskomst, begrijpt u wellicht dat het nu erg belangrijk is dat u geen enkele aandacht schenkt aan de kussens, de stoel en de poep. Wat u nu het beste kunt doen, is de hond, nadat u hem de gebruikelijke vijf minuten genegeerd heeft, op de normale manier begroet op een andere plaats dan de plaats waar alle rommel ligt. Vervolgens begeleidt u de hond vriendelijk naar buiten of naar een andere ruimte en u laat hem daar totdat u klaar bent met opruimen. Hiermee voorkomt u dat u nieuwe tegenstrijdige mentale beelden, of emotionele reacties, m.b.t. de rommel bij de hond creëert, of dat u de oude weer omhoog haalt. Ik noem dit altijd: "de geheime opruiming." Als onderdeel van trainingsmethoden die variëren van het verhelpen van het graven in de tuin tot het zindelijk maken, heeft dit al vele malen wonderen verricht. Bovenstaand methode is een effectieve aanvulling op corrigerende trainingsmethodes. En wat belangrijk is om te onthouden: het ontbreken van mentale beelden bij de hond van zijn eigenaar tezamen met de door de hond gecreëerde rommel helpt meer aan de verbetering van het ongewenste gedrag dan welk mentaal beeld dan ook. Conclusie. Dus honden denken in beelden en we kunnen hun gedrag op honderden manieren veranderen als we denken zoals zij doen. Aan de ene kant bijvoorbeeld is een auto die met piepende remmen en veel getoeter tot stilstand komt, juist terwijl de hond van de stoep af wil lopen om over te steken, een waardevolle oefening in negatief beeldend denken. Zeker wanneer u hem daarna voluit prijst omdat hij keurig op de stoep bleef wachten. Maar aan de andere kant is het zo dat dit ook herhaaldelijk geoefend moet worden terwijl de straat verder leeg is. Het is goed om uw hond een zogenaamd "paniekcommando" aan te leren. Hiervoor gebruikt u de naam van de hond, gevolgd door een uniek codewoord, en een unieke, prijzende stemverheffing. Ga hierbij in een gebukte houding staan en klap snel in uw handen. Als de hond hieraan gevolg geeft moet u hem ook op een unieke manier prijzen, op een manier die alleen bij dit specifieke commando hoort. De combinatie van deze positieve beelden kunnen een hond creëren die consequent komt als u dit commando gebruikt. Het is met name belangrijk om uw hond te leren om meteen naar u toe te komen wanneer u het speciale "paniekcommando" gebruikt als de hond uit het zicht is. Zoals bijvoorbeeld

6 in het donker. Nu zult u misschien zeggen: "Waarom zou ik bukken en klappen en prijzen als het donker is, of als de hond me helemaal niet kan zien?" het antwoord hierop heeft te maken met de hond zijn fijngevoelige, scherpafgestemde zintuigen op het gebied van horen en zien, alsmede met de intelligentie van de hond. Maar dat is weer een heel ander verhaal. Probeert u het maar: "zie" uzelf en uw toekomst op een positieve manier. Dan zult u zelfvertrouwen en blijdschap overbrengen op uw hond en op iedereen die op uw weg komt. ALPHA HOND. Wie is hier nou eigenlijk de baas? Waarom toont mijn hond zo weinig respect? Vraag: Help! Onze één jaar oude hond heeft totaal geen respect voor ons. We hebben een cursus in gehoorzaamheid met hem gevolgd, maar hij luistert nog steeds maar zelden naar ons. Hij heeft gewoon een eigen willetje en ondanks dat we hem erg veel aandacht geven, lijkt het wel of het nooit genoeg is. Hij duwt steeds tegen ons aan, en in zijn haast om het eerst buiten te zijn, drukt hij ons zelfs opzij met zijn lichaam als we door de voordeur gaan. Hij weigert van de bank af te gaan. Echt: alles moet op zijn manier gebeuren! Het is een schat van een hond, maar we hebben hem niet meer onder controle. Wat kunnen we nog doen? Antwoord: U hebt helemaal gelijk, dit is een groot probleem. Het lijkt er op dat uw hond een probleem heeft met dominantie, en hij is hard op weg om bij u thuis de leider van het gezin (zijn roedel) te worden. Uw hond heeft de adolescentieleeftijd bereikt en gaat nu, net als een tiener, zijn grenzen opzoeken. Dit is de ideale leeftijd om deze problemen de kop in te drukken. In de natuur. Honden leven van nature volgens een strikte rangorde. De groep honden waar hij in leeft noemen we zijn roedel. De roedelleider is de alpha. De alpha krijgt overal het beste van: hij krijgt het beste eten, de beste slaapplaats, het beste speeltje enz. De alpha mag ook alles als eerste doen: hij mag het eerst eten, hij mag als eerste weggaan en hij krijgt als eerste aandacht. Alle andere honden in de roedel respecteren de wensen van de alpha. Een alpha hond vraagt niet eerst als hij iets wil: hij eist het gewoon. En hij laat op niet mis te verstane manier weten dat hij iets wil. Bij u thuis. Uw familie is de roedel van uw hond. De meeste honden voegen zich zonder veel problemen in een lagere positie in de

7 rangorde van de familie. Ze doen wat u van ze verlangt en ze betwisten uw autoriteit zelden of nooit. Andere honden hebben meer problemen om zich aan te passen aan uw autoriteit. Soms omdat ze van nature een leider zijn. Soms omdat ze van nature een sociale klimmer zijn. Een sociale klimmer zoekt altijd naar manieren om te stijgen in de rangorde. Deze honden kunnen veel problemen veroorzaken als zij in een familie terecht komen die geen idee heeft van hun natuurlijke rangorde instincten. Gezinsleden kunnen soms ongewild hun hond aanmoedigen om de roedelleider te worden binnen het gezin. Ze behandelen de hond als gelijke, en niet als lagere in rang. Ze geven de hond speciale privileges, zoals toestemming om op de bank te liggen. Of ze laten de hond zelfs op hun bed slapen. Ze staan toe dat de hond ongehoorzaam is en niet naar hun bevelen luistert. In de natuur zou alleen de alpha hond deze behandeling krijgen. In de natuur moet een hond het niet wagen op de plek van de alpha te gaan slapen, of om bevelen te negeren: de hond zou genadeloos afgestraft worden. U bent roedelleider. Honden hebben leiding nodig. Sterker nog: de meeste honden willen dit ook graag! Ze hebben een instinctieve behoefte om in hun roedel te passen. Ze hebben de zekerheid nodig van de wetenschap dat ze hun plaats weten en kennen. De meeste honden willen helemaal geen alpha hond zijn. Ze willen dat een ander de beslissingen neemt en ze willen dat iemand anders hun bevelen geeft. Maar als zijn mensen de leiding niet op zich nemen, zal de hond de rol van leider zelf op zich nemen. Om voor uzelf en uw gezinsleden de rechtmatige plaats van roedelleiders terug te krijgen, moet uw hond leren om onderdanig te zijn, en geen gelijke. Ooit wist hij dit wel, toen hij nog een kleine pup was. Ooit leerde hij dit namelijk van zijn moeder. Zij liet hem al vroeg in zijn leventje zien dat zij de alpha was, en dat hij haar diende te respecteren. Nu is het tijd om zijn geheugen op te frissen! Hoe wordt u alpha? Voordat u de hond van zijn alpha positie kan verdrijven, moet u eerst zelf alpha worden en zijn respect verdienen. Alpha is een houding. Het houdt in dat u zelfverzekerd bent, waardig en intelligent. Ook moet u een air van autoriteit uitstralen. Uw hond voelt zo n houding vrijwel direct aan. Dit is immers hoe zijn moeder tegen hem deed. Kijk maar eens naar goede honden trainers: zij staan rechtop en gebruiken hun ogen en stem om de honden het idee te geven dat ze capabel genoeg zijn om te krijgen wat ze willen. Ze zijn kalm en rechtvaardig, liefdevol maar toch streng. De meeste honden zijn direct onderdanig als zij zo n persoonlijkheid tegenover zich krijgen, omdat ze een alpha meteen herkennen en respecteren zodra ze ermee geconfronteerd worden. Sta dus rechtop, met uw schouders naar achteren. Maak uzelf lang. Oefen een nieuw stemgeluid, één die diep en krachtig is. Vraag uw hond niet om iets te doen (of laten): vertel het hem! Hier zit een verschil tussen, en uw hond zal dit opmerken. Als alpha bent u gerechtigd om de regels op te stellen en om orders uit te delen. Uw hond zal dit instinctief begrijpen. Neem de tijd. Omdat u hond er aan gewend is geraakt dat alles op zijn manier gebeurt, is het hoogstwaarschijnlijk dat er meer voor nodig is dan alleen een verandering in uw houding, om hem gehoorzamer te maken. De verandering zal in eerste instantie schokkend voor de hond zijn, maar u zult er versteld van staan hoe de hond de verandering van rangorde oppikt, en hoe graag hij u terwille zal zijn. Gebruik commando s. Uw hond kent het zit commando al. Nu moet u elke keer dat de hond iets wil (hetzij eten, hetzij een wandeling, hetzij aandacht, enz.) tegen de hond zeggen (niet vragen dus) dat hij eerst moet gaan zitten. Als de hond hieraan gehoor geeft, prijst u hem ( goedzo! ) dan geeft u hem het vrij commando en hetgeen waar hij om vroeg als beloning. Als de hond weigert te gaan zitten, loopt u weg en u negeert hem verder. Niet zitten: geen beloning! Als u denkt dat de hond het zit commando niet begrijpt, zult u hem meer training moeten geven, ook kunt u (nog eens) een cursus gehoorzaamheid met uw hond volgen. Als de hond niet doet wat u wilt, negeer hem dan. Geef hem niet wat hij wil en beloon hem op geen enkele manier.

8 Laat hem gaan zitten voordat u hem zijn eten geeft, laat hem zitten voordat u hem uitlaat. Laat hem voor u zitten voordat u hem gaat aaien, laat hem zitten voordat u hem zijn speeltje geeft. Is het uw gewoonte om gedurende de hele dag iets te eten voor uw hond te hebben staan? Stop hier dan mee! Geeft hem niet vaker dan twee keer per dag te eten, op tijden die u bepaalt. Haal de restjes weg. Wil uw hond niet gaan zitten voordat u hem eten geeft: geen eten! Loop weg en negeer hem. Haal het eten later weer tevoorschijn en zeg weer dat hij moet gaat zitten. Als u er zeker van bent dat uw hond donders goed begrijpt wat hij moet doen als hij het zitcommando hoort, zeg het dan niet vaker dan eenmaal. Hij heeft u de eerste keer heus wel gehoord. Geef de commando s terwijl u staat en met een diepe, ferme stemklank. Om te voorkomen dat hij tegen u aanduwt in de deuropening, voordat u samen de deur uitloopt, doet u hem een halsband om. Laat hem zitten terwijl u de deur opent en geef hem toestemming om naar buiten te lopen. Ok, of: Vrij! Aanraken. Alpha honden zijn het gewend om veel aangeraakt te worden. In een echt hondenroedel wordt hij voordurend aangeraakt, gelikt en verzorgd door de honden die lager in rang staan. Dit is een teken van respect en onderdanigheid. Totdat uw hond zijn houding heeft verbeterd, kunt u hem beter minder vaak knuffelen en aaien. Wanneer hij aandacht wil, laat u hem eerst zitten. Hierna kunt u hem prijzen en even kort aaien. Maar niet te lang. Ga gewoon verder met waar u mee bezig was en negeer hem verder. Blijft hij u lastig vallen, zeg dan op ferme toon: Nee! En negeer hem verder. Aai de hond wanneer u daar zin in hebt en niet alleen omdat de hond erom vraagt. Ga hierbij niet op u knieën zitten en ga zeker niet naast hem op de grond liggen. Dat is namelijk een teken van onderdanigheid voor uw hond. Aai, prijs en beloon de hond altijd vanuit een positie waarbij u hoger dan hem geplaatst bent. Wilde spelletjes. Worstel niet met de hond als u met hem speelt. Speel ook geen wilde spelletjes. Sta ook niet toe dat andere mensen dit met uw hond doen. Dergelijke wilde spelletjes moedigen uw hond aan om mensen fysiek te domineren. In een nestje of in een roedel, betekenen dit soort spelletjes meer dan alleen spel; ze helpen, gebaseerd op fysieke kracht, om de rangorde te bepalen. Uw hond is al sterker en sneller dan u bent. Wilde, lichamelijke spelletjes bewijzen dit alleen maar aan hem. Uw domein. Waar slaapt uw hond? Niet in uw slaapkamer en zeker niet in uw bed! Uw slaapkamer is uw speciale plek. Een alpha hond zal zichzelf als uw gelijke beschouwen als u hem toestaat om op uw slaapplaats te slapen. Uw slaapkamer moet verboden terrein voor uw hond zijn, in iedere geval zeker tot het moment dat uw hond zijn alpha problemen tot het verleden behoren. Het zelfde geldt voor het slapen / liggen op uw bank. Kunt u de hond er niet van weerhouden op de bank te gaan zonder dat dit een strijd wordt tussen u en hem: verbiedt hem dan (tijdelijk) om in de kamer te komen waar de bank staat. Teken van succes. Als uw alpha training succesvol verloopt, zal uw hond in afwachting van uw goedkeuring en / of instructies naar u kijken, voor hij bepaalde dingen doet. Hij zal laten zien dat hij u graag pleziert. Kijk hoe uw hond u benadert en begroet. Komt hij met zijn kop en zijn oren omhoog op u af? Dit ziet er misschien mooi uit, maar betekent wel dat uw hond zich nog steeds alpha gedraagt, en dat u nog steeds problemen heeft! Een hond die mensen accepteert als zijn meerdere, zal u benaderen met zijn hoofd licht gebogen en met zijn oren naar achteren of opzij wijzend. Hij zal zijn hele lichaam een beetje laten krimpen als zichtbaar teken van onderdanigheid. Kijk hoe hij de rest van de familie begroet. Als hij sommige gezinsleden op de onderdanige manier begroet en sommige niet, dan moeten de gezinsleden waarbij hij dit niet doet harder werken aan hun alpha technieken. Na de training. Wanneer uw hond zijn nieuwe manier van leven en zijn nieuwe positie binnen het gezin eenmaal geaccepteerd heeft, is

9 het verstandig om (nog eens) een gehoorzaamheidstraining met hem te volgen, onder leiding van een gekwalificeerde trainer. Gehoorzaamheidstraining is een proces dat een leven lang duurt. Gehoorzaamheidscommando s moet u regelmatig blijven oefenen en toepassen. Ook in een echt roedel herinnert de alpha hond zijn roedel er regelmatig aan dat hij de leider is, om zijn autoriteit nog eens te bevestigen. Bepaalde commando s, zoals: zit en blijf, zijn erg geschikt om de hond er van tijd tot tijd aan te herinneren wat zijn plaats is binnen uw gezin, en wie er de baas is. Een goedgetrainde, gehoorzame hond die zijn plaats weet, is zelfverzekerd en zit lekker in zijn vel. Hij weet wat er van hem verwacht wordt. Hij kent zijn grenzen en weet wie zijn leiders zijn. Hij is vrij om uw geliefde gezelschap te zijn en niet uw baas! RANGORDE. 1) De baas eet voor de hond. Als de hond rond dezelfde tijd zijn eten krijgt als het gezin, zorg er dan altijd voor dat de hond na het gezin eet. De hond is immers lager in rang dan de baas en eet daardoor ook later, de ranghogere eet altijd eerder! Dit kan je ook doen door de bak van de hond te vullen met eten, dan in het bijzijn van de hond zelf boven zijn bak een koekje of een cracker te eten en daarna de bak aan de hond te geven. 2) De hond ligt niet op de bank en slaapt niet in bed. De ranghogere heeft altijd de beschikking over de beste en de hoogste plaatsen; de bank en het bed dus. Hij accepteert daar geen ranglagere roedelgenoten. 3) De baas bepaalt wanneer, wat en hoe lang er gespeelt wordt en wint het spel. Spel is een risico arme vorm van agressie; wat voor de baas leuk is heeft voor de hond altijd bijbedoelingen. Het is daarom belangrijk om als baas tijdens het spel letterlijk de touwtjes in handen te houden en altijd het spel en het speeltje te winnen. 4) De baas gaat altijd eerder door een deur dan de hond. De ranghogere gaat altijd voor de ranglagere, zeker door nauwe doorgangen zoals deuren. Leer uw hond daarom een wacht commando aan; hij moet wachten totdat de baas hem voor is gegaan. 5) De hond gaat altijd opzij voor de baas. De ranghogere heeft altijd het recht van doorgang, dus als de hond in de weg ligt moet hij plaatsmaken voor de baas, de ranglagere maakt altijd plaats voor de ranghogere. 6) De baas bepaalt altijd de route tijdens het wandelen. De ranghoogste (de dominante) bepaalt altijd de route, de ranglagere gaan met de ranghogere mee. De hond volgt dus altijd de baas en bepaalt zelf geen route. 7) De hond krijgt niets voor niets. De ranghogere heeft altijd de macht over het voedsel; hij bepaalt wanneer de ranglagere iets mogen hebben. De hond krijgt van ons (de roedelleider) nooit voedsel (koekjes etc) zonder dat hij daar iets voor gedaan heeft (zitten, liggen, pootje geven etc). Hierdoor bevestigen wij voor de hond onze macht over het voer. 8) De hond moet ieder gegeven commando opvolgen. De ranglagere gehoorzamen altijd aan de ranghogere. Als u ziet dat de hond een commando wat u wilt gaan geven (bijv. het hier komen) niet gaat opvolgen (omdat hij met andere honden aan het spelen is) geef het commando dat niet. Ga de hond halen en oefen later, aan de lijn terwijl u de hond onder controle heeft, het commando nogmaals. Zorg er altijd voor dat u tijdens het geven van commando's controle over de hond houdt zodat hij niet onder commando's uit kan komen. 9) De baas bepaalt wanneer de hond aandacht krijgt. De ranghogere mag zelf beslissen of hij aandacht wil geven aan een ranglagere als die daarom vraagt. Het is dus niet erg om uw hond te aaien als hij daarom komt vragen, maar stuur

10 hem af en toe ook weg. De ranghogere heeft het recht om aandacht te geven wanneer hij daar zin in heeft en om de ranglagere weg te sturen als hij geen zin heeft. 10) Ben altijd consequent, als de hond de ene dag mag trekken aan de lijn omdat de baas in een goede bui is en de volgende dag wordt hij bruut gecorrigeerd voor trekken aan de lijn omdat de baas zelf niet vrolijk is, dan is dit voor een hond niet te begrijpen. Als u gedrag wilt corrigeren, moet u dit consequent doen; (met corrigeren wordt geen straffen bedoeld, Probeer daarom ongewenst gedrag zoveel mogelijk te negeren en gewenst gedrag te belonen.) LICHAAMSTAAL VAN DE HOND. Honden hebben nog vrijwel dezelfde lichaamstaal als wolven. De lichaamstaal bij wolven is makkelijk te "lezen", d.w.z. uit zijn lichaamshouding en mimiek kunnen we goed opmaken wat de wolf bedoelt. Zij hebben van nature staande oren, die alle kanten opdraaien en een lange staart. Verder hebben zij grote sprekende ogen en veel mimiek. Ze hebben een dikke maar korte vacht waardoor we gedragingen zoals b.v. het optrekken van de lippen goed kunnen zien. Door het fokken van speciale rassen heeft de mens veel slechter "leesbare" honden gecreëerd. Denk hierbij b.v. aan het couperen van de oren en staart. Verder zijn er rassen met zeer lange haren die veel mimiek verdoezelen, aangezien de hond met zijn hele lijf communiceert. Wat is nu gedrag? Onder gedrag verstaan we de handelingen die de hond verricht o.i.v. prikkels die zowel van binnenuit als van buitenaf kunnen komen. De hond kent zeer veel gedragingen, enkele daarvan zijn: dominant gedrag, onderdanig gedrag, angst gedrag, en agressie. Het lichaam. Rechte poten, lichaam rechtop, of langzame beweging voorwaarts met stijve poten. Ik ben hier de baas. Daag je me soms uit? Een actief agressief gebaar van een dominante hond die zijn leiderschap wil bevestigen. Lichaam enigszins naar voor gebogen en de voeten staan schrap. Ik accepteer jouw uitdaging en ben klaar om te vechten! Een reactie op een bedreiging, of de reactie op de weigering van een andere hond om ruimte te maken; agressie zal volgen. Opgezette haren op de schouders en de rug. Je bent te ver gegaan! Je mag kiezen: onmiddellijk ophouden, vechten of wegwezen! Elk moment kan er een aanval plaatsvinden. Opgezette haren, alleen op de schouders. Je maakt me zenuwachtig. Dwing me niet tot vechten. Ik vind dit niet prettig. De hond denkt dat hij gedwongen wordt om te vechten. Hond maakt zich kleiner of kruipt in elkaar terwijl hij opkijkt. Laten we geen ruzie maken. Ik accepteer dat jij een hogere positie hebt dan ik. Een actief onderworpen gebaar om de andere gerust te stellen. Duwen met de snuit. Jij bent mijn leider. Negeer mij alsjeblieft niet. Ik wil graag... Ongeveer hetzelfde als likken, maar niet zo onderworpen. Kan ook gebruikt worden om iets te vragen.

11 Hond gaat zitten terwijl hij door een andere wordt benaderd; laat zich besnuffelen. Wij zijn bijna gelijken, dus laten we verstandig zijn en niet vechten. Een klein vredelievend gebaar. Hij rolt zich op zijn zij, stelt keel en buik bloot en verbreekt het oogcontact volledig. Ik accepteer jouw autoriteit en vorm geen bedreiging. Passieve onderworpenheid; het hondse gebaar voor knielen. Botsen met de schouder. Ik sta hoger in rang en jij gaat voor mij aan de kant wanneer ik eraan kom. Een tamelijk agressieve bevestiging van relatieve sociale dominantie. De hond houdt één voorpoot enigszins omhoog. Ik ben een beetje bang en maak mij zorgen. Teken van onzekerheid en gematigde spanning. Hij rolt zich op de grond en wrijft met zijn rug en schouders over de grond (soms ook met de neus) Ik ben tevreden en alles is ok.. Een ritueel dat vaak plaatsvindt wanneer er iets plezierigs is gebeurd. Zakt door zijn voorpoten op de grond, achterlichaam en staart omhoog. Laten we spelen. Sorry, ik wou je niet laten schrikken! Dit is gewoon voor de lol Normale uitnodiging om te spelen. Oogsignalen. Rechtstreeks in de ogen kijken. Ik daag jou uit! Hou daar onmiddellijk mee op! Ik ben hier de baas, dus wegwezen jij. Een actief dominant-agressief signaal, doorgaans van een zelfverzekerde hond die een conflict met een andere hond heeft. Ogen afgewend om rechtstreeks oogcontact te vermijden. Ik zoek geen moeilijkheden! Ik accepteer het feit dat jij hier de baas bent! Een gebaar van onderworpenheid, met een ondertoon van angst. Knipperen. Goed, laten we eens zien of we de confrontatie kunnen vermijden. Van mij heb je niets te vrezen. Het knipperen voegt een vredelievend gebaar toe aan het dreigende staren en verlaagt het niveau van confrontatie zonder al te veel gezichtsverlies. Oorsignalen. Opstaande oren of enigszins naar voren gericht Wat is dat? Teken van alertheid Oren duidelijk naar voren gericht met ontblote tanden en gerimpelde neus. Kijk goed uit wat je doet! Ik ben klaar om te vechten De actieve, agressieve uitdaging van een dominante en zelfverzekerde hond. Oren plat naar achter met ontblote tanden en gerimpelde neus. Ik ben bang, maar ik zal mezelf verdedigen als jij mij probeert pijn te doen Een angstig-agressief gebaar van een nietdominante hond die zich bedreigd voelt.

12 Oren plat naar achter maar de tanden zijn niet zichtbaar, glad voorhoofd, lage lichaamshouding Ik accepteer jou als mijn sterke leider. Ik weet dat jij me geen pijn doet, want ik vorm geen bedreiging voor jou Een gebaar van onderworpenheid en vredelievendheid. Oren naar achter met de staart omhoog, knipperende ogen en ontspannen open mond. Hallo! Volgens mij gaan we samen pret maken Een vriendelijk gebaar, vaak gevolgd door wederzijds besnuffelen of uitnodiging om te spelen. Oren een beetje naar achter en naar opzij. Ik maak me zorgen om wat mij te wachten staat. Ik vind dit niet leuk. Ik kan gaan vechten of er vandoor gaan Een teken van spanning of opwinding; kan snel leiden tot agressie of angst, afhankelijk van de ontwikkeling van de situatie. Oren snel naar achter en naar voor bewegen. Ik neem de situatie even in ogenschouw, dus maak je niet druk om mij Een onderworpen vredelievend gebaar van een hond die afwachtend is en niet zeker van zichzelf. Staartsignalen. Staart horizontaal, van de hond af wijzend, maar niet stijf. Daar zou wel eens iets interessants kunnen gebeuren. Teken van ontspannen alertheid. Staart wijst recht naar achter. Laten we eens zien wie hier de baas is. Voorzichtig begroetingsritueel en gematigde uitdaging van een onbekende. Staart omhoog en over de rug krullend. Ik ben hier de baas en iedereen weet dat. Zelfverzekerd signaal van een dominante hond. Staart lager dan horizontaal, maar tamelijk ver van de achterpoten verwijderd, soms ontspannen kwispelend. Alles is in orde. Ik voel me lekker. Normaal beeld van een hond die zich nergens druk over maakt. Staart laag, vlak bij de achterbenen, achterpoten recht, lichaam rechtop. Ik voel me niet lekker. Ik ben een beetje depressief. Teken van fysieke of psychische malaise of ongemak. Staart laag, vlak bij de achterpoten, lage lichaamshouding door gebogen achterpoten. Ik voel me een beetje onzeker. Teken van sociale angst en gematigde onderworpenheid. Staart tussen de poten. Ik ben bang. Doe me geen pijn. Onderworpen gebaar en een teken van angst en onderdanigheid. Opgezette haren op de staart. Ik daag jou uit!. Dit staartsignaal voegt een element van dreiging toe aan andere staartsignalen. Opgezette haren op het puntje van de staart. Ik sta een beetje onder druk. Dit staartsignaal voegt een element van angst toe aan andere staartsignalen. Een knik of scherpe buiging in de staart. Als het moet laat ik jou wel eventjes zien wie hier de baas is. Dit staartsignaal voegt een element van onmiddellijke dreiging en dominantie toe aan andere staartsignalen.

13 Zwak kwispelen. Jij vindt mij toch lief? Ik ben hier hoor! Een enigszins aarzelend onderworpen gebaar. Breeduit kwispelen, zonder het lichaam te verlagen of de heupen heen en weer bewegen. Ik vind jou aardig. Laten we vriendjes zijn. Een vriendelijk gebaar, zonder sociale dominantie, wordt vaak gezien tijdens het spelen. Breeduit kwispelen, waardoor de heupen heen en weer worden bewogen. Jij bent mijn roedelleider en ik volg jou overal. Een teken van respect. De hond voelt zich niet bedreigd, maar accepteert zijn lagere positie. Langzaam kwispelen met tamelijk laag gedragen staart. Ik begrijp het niet helemaal. Een signaal van besluiteloosheid of verwarring omtrent hetgeen er van de hond verwacht wordt. Gelaatsuitdrukkingen. Mond ontspannen en enigszins open, de tong kan zichtbaar zijn en over de ondertanden hangen. Ik ben tevreden en ontspannen. Deze uitdrukking benadert de menselijk glimlach het meest. Mond gesloten, de tong of tanden zijn niet zichtbaar, de hond kijkt in een bepaalde richting en is enigszins naar voor gebogen. Dit is interessant. Ik vraag mij af wat daar aan de hand is. Een teken van aandacht of interesse. De bovenlip is opgetrokken om enkele tanden te ontbloten waarbij de mond nog steeds tamelijk gesloten is. Ga weg! Je ergert mij! Eerste teken van ergernis of bedreiging; kan gepaard gaan met een laag grommen. De bovenlip is opgetrokken om de tanden goed te laten zien; wat rimpels op de neus en de mond is gedeeltelijk open. Wanneer je mij ertoe dwingt of iets doet wat ik als bedreigend ervaar zal ik gaan vechten Actieve agressieve reactie, mogelijk het gevolg van angst of een bevestiging van sociale dominantie. De bovenlip is opgetrokken en niet alleen de tanden maar ook het tandvlees is ontbloot met zichtbare rimpels op de neus. Wegwezen jij, anders is het niet te best. Hoog niveau van actieve agressie. Wanneer de andere hem geen ruimte geeft, zal deze hond gaan aanvallen. Geeuwen. Ik ben een beetje gespannen. Teken van spanning of opwinding. Kan ook gebruikt worden als afleidingssignaal om een dreiging af te wenden. Likken van het gezicht van een persoon of een andere hond. Ik ben jouw vriend en erken jouw leiderschap. Ik heb honger. Heb jij een lekker hapje voor me? Een vredelievend gebaar van een onderworpen hond. Tevens een verzoek om voedsel. Likken van de eigen lippen (of in het luchtledige) Ik buig voor jouw autoriteit en hoop dat je mij geen pijn zult doen. Een buitengewoon vredelievend gebaar.

14 Wat bedoelt een blaffende hond? Blaffen in snelle reeksen van drie of vier, met pauzes ertussen op een normale toonhoogte Allemaal verzamelen. Ik vermoed dat er iets aan de hand is. Waarschuwing, eerder belangstellend dan alarmerend. Snel blaffen, normale toonhoogte. Roep de roedel! Iemand betreedt ons territorium. We moeten wellicht in actie komen. Normaal alarmerend blaffen. De hond is alert, maar niet bang. Wordt veroorzaakt door het naderen van een onbekende of een onverwachte gebeurtenis, langer aanhoudend dan het onderbroken blaffen van hierboven beschreven. Voortdurend blaffen, maar een beetje langzamer en op een lagere toonhoogte. De indringer (het gevaar) is zeer dichtbij. Volgens mij is dit de vijand. Maak je klaar om jezelf te verdedigen! De hond begint onrustig te worden en voelt zich duidelijk bedreigd. Een verlengde reeks blaffen, met gematigde tot lange intervallen. Is daar iemand? Ik ben eenzaam en heb behoefte aan gezelschap. Doorgaans veroorzaakt door sociale isolatie of opsluiting. Een of twee scherpe, korte blaffen, op normale toon of hogere toon. Hallo! Ik zie je. Typisch begroetings- of herkenningssignaal, veroorzaakt door de aankomst of aanblik van een bekend persoon. Enkele scherpe korte blaf op lage tot halfhoge toonhoogte. Ophouden! Ga weg! Geërgerd blaffen, bv wanneer hij in zijn slaap gestoord wordt. Enkel, gematigd luide scherpe, korte blaf op een hogere toon. Wat is dit? Hé?. Signaal van verrassing of schrik. Enkele weloverwogen blaf, en niet zo scherp of kort als de vorige. Kom hier... Aangeleerde vorm van communicatie, om een menselijk reactie te bewerk- stelligen, zoals het openen van een deur, honger hebben, enz... Stotterblaf en toonhoogte opgaand blaffen. Laten we gaan spelen! Doorgaans gepaard gaand met voorbenen plat op de grond en achterlijf omhoog, als een uitnodiging om te gaan spelen. In toonhoogte opgaand blaffen. Dat is leuk! Vooruit, we gaan! Opgewondenheid tijdens het spelen of bij het vooruitzicht op een leuk spel. Zacht grommen, lage toon (lijkt uit de borstkas te komen) Ga weg! Kijk uit, jij! Van een dominante hond die geërgerd is of eist dat anderen uit zijn buurt blijven. Gromblaf op een lage toon zoals Grrr-waf. Ik ben kwaad en als je er mij toe dwingt, val ik aan! Verzamelen, we moeten ons verdedigen. Een enigszins minder dominant signaal van ergernis, met de suggestie dat de hulp van de roedelgenoten op prijs zou gesteld worden. Gromblaf op een halfhoge toon en hogere toon. Je maakt me bang, maar als het moet zal ik me zeker verdedigen. Een dreiging van een onzekere hond die agressie zal gebruiken wanneer hij zich daartoe gedwongen ziet.

15 In toonhoogte rijzend en dalend grommen. Ik ben doodsbenauwd! Als je in mijn buurt komt, kan ik gaan vechten of er vandoor gaan. Het angstig-agressieve geluid van een zeer onzekere hond. Huilen (vaak helderklinkend en langgerekt) Ik ben hier! Dit is mijn territorium. Ik hoor je huilen! Honden gebruiken dit om hun aan- wezigheid aan te kondigen, om op afstand te kunnen socialiseren en om hun territorium af te bakenen. Hoewel dit geluid in het menselijk gehoor vrij triest klinkt, is de hond tamelijk tevreden. Blafhuil. Ik ben alleen en maak mij zorgen. Waarom komt er niemand om mij gezelschap te houden? Het droevige geluid van een hond die eenzaam is en vreest dat niemand op zijn noodkreet zal reageren. Janken dat stijgt in toonhoogte aan het einde van het geluid. Ik wil iets. Ik heb iets nodig. Een verzoek of smeekbede om iets. Janken dat daalt in toonhoogte aan het eind van het geluid. Vooruit, laat me niet langer wachten. Opwinding vanwege het vooruitzicht op iets. Jammerjodel (klinks als jowel-jowel-jowel) of huilgeeuw (klinkt als hhoeoeoeoe-ahhoe-oeoe) Ik ben opgewonden! Dit is fantastisch! Signalen van plezier, vanwege het vooruitzicht op iets leuks. Een zacht jankende hond. Ik heb pijn. Ik ben echt heel bang. Een geluid van angst en passieve onderworpenheid. Enkele kef. Au! Reactie op een plotselinge pijn. Een gillende hond. Help! Ik denk dat ik doodga. Een teken van pijn en paniek van een hond die vreest voor zijn leven. Een hijgende hond. Ik ben zover! Wanneer beginnen we? Dit is ongelooflijk! Dit is spannend. Is er iets mis? Geluid veroorzaakt door spanning, opwinding of het vooruitzicht op iets opwindend. dit kan gepaard gaan met natte pootafdrukken. Een zuchtende hond. Ik ben gelukkig en ga hier even lekker liggen. Ik geef het op en ben een beetje depressief. Teken van emotie, ter beëindiging van een actie. Wanneer die actie lonend is geweest, is het een teken van tevredenheid. Zo niet, is het een teken van berusting. HOND EN ETEN. Leer uw hond op tijd dat u de baas bent.

16 BLAFFEN. Blaffen op commando Doel Een hond die ongecontroleerd blaft, kan leren op commando te blaffen, en vervolgens ook op commando stil te zijn. Om een hond te leren stil zijn op een commando zul je hem dus eerst moeten leren blaffen op commando. Methode Begin binnenshuis met een speeltje dat de hond graag wil hebben. Pak het speeltje, en ga met je rug naar de hond toe staan. Als de hond het graag wil hebben zal hij onmiddellijk (of na een tijdje) een geluidje laten horen. Misschien begint hij met een piep, misschien met een volwassen blaf. Als hij niet reageert wil hij het speeltje niet graag genoeg hebben, en moet je een ander voorwerp zoeken. Het kan ook zijn dat hij gewoon niet gemotiveerd is en dan moet je het op een ander moment of een andere dag proberen. Op het moment dat hij geluid maakt: omdraaien en het speeltje naar de hond gooien (dit is de beloning voor het geluid maken, hij krijgt immers wat hij hebben wilde). Herhaal dit een paar keer, totdat de hond doorheeft wat de bedoeling is: geluid maken betekent dat hij het speeltje gaat krijgen.

17 Stel vervolgens het moment van omdraaien wat uit, zo dat de hond langer door moet gaan met geluid maken. Als hij piepte zal het nu hoogst waarschijnlijk blaffen worden, want hij moet en zal het speeltje hebben. Hij gaat dus meer zijn best doen om het te krijgen. Als je zeker kan voorspellen dat de hond altijd gaat blaffen als je met speeltje in de hand de hond de rug toedraait wordt het tijd een commando er aan te verbinden. Dat commando kan iets zijn als: "luid", "spreek", "oef", "blaf", enz. Het mag een willekeurig woord zijn, als het maar niet lijkt op een ander commando dat je gebruikt ("blaf" lijkt op "af", dus "blaf" komt alleen in aanmerking als je bijvoorbeeld "down" gebruikt voor het gaan liggen op commando). Het commando leer je aan door, vlak voordat je de rug naar de hond toedraait, het commando te geven. Het wordt dus: speeltje pakken, commando, omdraaien, hond gaat blaffen, weer omdraaien en de hond krijgt het speeltje. Als dit een aantal malen gedaan is zal de hond op commando gaan blaffen en hoef je niet steeds meer om te draaien. Als de hond het speeltje in de bek heeft is hij natuurlijk stil. Je kan hem dus laten ophouden met blaffen door hem het speeltje te laten vangen. Vlak voordat je het speeltje gooit moet dan het commando voor zwijgen gegeven worden. Dit kan weer van alles zijn, zoals "stil", "klaar", "zwijg", "stop", "genoeg" enz. als het maar weer niet lijkt op een commando dat al gebruikt wordt. Als de hond dit binnenshuis beheerst wordt het tijd de omstandigheden wat te verzwaren. Doe het een paar keer in de tuin (andere omgeving, iets meer afleiding), doe het dan op straat, daarna in het park enz. Belangrijk is natuurlijk dat het opvolgen van het commando in de aanleerfase steeds beloond wordt, maar als de hond het speeltje graag wil hebben is dit al genoeg motivering en hoef je er verder niets aan te doen. Als de commando's er eenmaal goed inzitten bij de hond kan je de beloning gaan afbouwen, hij krijgt dan niet meer altijd het speeltje maar slechts af en toe. Uiteindelijk is het resultaat dan dat "oef" en "zwijg" net zulke normale commando's zijn als "volg", "af" enz. Terriërbeperkingen. Graven, graven en nog eens graven. Dat is een van de grootste liefhebberijen van een Parson Russel Terriër. Ook andere rassen hebben hiertoe een sterke neiging. Instinctief graaft een hond al wanneer deze een paar weken oud is. Op zoek naar eten, iets wat lekker ruikt of gewoon voor de lol. Hou hier rekening mee wanneer u een tuin heeft, of op bezoek bent bij iemand met een tuin. Vindt u de gegraven gaten niet mooi, zet dan een gedeelte van uw tuin af, zodat uw hond er niet meer in kan graven. Vindt u het geen probleem dat uw tuin in een maanlandschap verandert, dan rest u alleen nog maar voorzorgsmaatregelen te treffen bij de erfgrens. Laat de hond niet onder een hek of schutting doorgraven, zodat deze kan ontsnappen. Teefjes willen zich rondom en tijdens de loopsheid nog wel eens uitgraven. Ook de reutjes

18 hebben een neus voor ontsnappingsmethoden wanneer zij een loops teefje in de omgeving ruiken. Ook komt het nog wel eens voor dat een hond zich onder een schutting door graaft, omdat er aan de andere kant een poes, een konijn of een ander potentiële prooi in de tuin zit. ZINDELIJKHEID. Wolven en honden zijn dieren die in roedels bij elkaar binnen een bepaald territorium leven. Het zijn schone dieren die, wanneer ze de keuze hebben, de plaats waar ze slapen niet bevuilen. En het is dit simpele feit samen met het gebruik van en bench of kamer kennel wat het zindelijk maken van je pup tot een eenvoudige (maar soms intensieve) klus maakt. Een eigen plaats. Iedere hond heeft en eigen plaats nodig. De hond moet daar kunnen rusten en er zich veilig voelen. Z'n eigen hol zou je kunnen zeggen. Een kamerkennel kan heel goed zo'n plaats zijn. Een kamerkennel is een geweldige uitvinding. Ze maken het opvoeden van een pup zo veel makkelijker dat ik persoonlijk niet eens overweeg om het zonder kamerkennel te proberen. Veilig geborgen in de kamerkennel kan een pup geen waardevolle spullen slopen of gevaarlijke elektrische snoeren doorbijten. Wanneer je helemaal dol wordt van de tomeloze energie waarmee je pup maar kapriolen blijft uithalen kun je hem (en jezelf) even de brood nodige rust geven. Veilig in de kamerkennel zal een pup ook zijn uiterste best doen om zijn behoefte zo lang mogelijk op te houden. Ze bevuilen immers hun eigen hol niet. De zindelijkheidstraining. Vervolgens ga je de pup de gewoonte aanleren dat er altijd gras onder zijn voeten is wanneer hij zijn behoefte doet. De enige manier om dit te bereiken is te zorgen dat hij iedere keer op het gras staat wanneer hij zijn behoefte doet. Hoe pakken we dat aan? Regel nummer één: we laten de pup 's nachts in de kamerkennel slapen. Direct nadat de pup wakker wordt moet hij een plas doen. Dit hoeft niet persé op de zelfde tijd te zijn dat je zelf op wilde staan! Als de pup vrij kan rondlopen in het huis, zal hij zover als voor hem noodzakelijk van z'n slaapplaats lopen en daar z'n behoefte doen. Wanneer hij in de kamerkennel slaapt zal hij het zo lang mogelijk proberen op te houden. Als je de pup nu zolang in de kamerkennel laat dat de pup moet kiezen tussen exploderen of toch maar z'n nest bevuilen, dan zal hij voor dat laatste kiezen. Maar binnen redelijke grenzen zal de pup in een kamerkennel zijn behoefte proberen op te houden zodat je de kans hebt om 'm mee naar buiten te nemen.

19 Er is een tijd van spelen en een tijd van... Nu zijn er altijd pups die eenmaal buiten gekomen met van alles en nog wat gaan spelen en vergeten dat ze eigenlijk nodig moesten. Eenmaal weer thuis herinneren ze het zich weer en even later sta je weer schoon te maken. Deze pup doe je aan een lijn en je gaat op een plaats buiten stil staan totdat hij zich na een tijdje dood verveelt en uit verveling toch maar zijn behoefte gaat doen. Direct daarna prijs je je pup en ga je met 'm spelen. Dit vormt dan een beloning voor het doen van z'n behoefte op de goede plek en het versnelt de hele procedure. Blijf niet te lang wachten tot je pup iets doet. Als hij na 10 minuten nog niets gedaan heeft ga je terug naar huis en gaat de pup terug in de kamerkennel. Na ongeveer en kwartier ga je weer met de pup naar buiten voor een volgende kans. Wanneer hij buiten zijn behoefte gedaan heeft, en alleen dan, laat je de pup lekker los in huis om te spelen. Houd er wel rekening mee dat sommige pups vaker dan één keer achter elkaar moeten. Dit merk je vanzelf. Blijf met deze pup buiten tot hij alles gedaan heeft wat hij moet doen. Wanneer je de pup mee naar binnen neemt kun je hem de eerste maaltijd voorschotelen. Iedere keer dat de pup gegeten heeft moet hij binnen een bepaalde tijd daarna weer z'n behoefte doen. Dit tijdstip verschilt van pup tot pup. Maar bij de meeste pups kun je de klok er op gelijk zetten. Zorg dat je dan weer op de uitlaat plaats bent. Andere tijden wanneer er grote kans is dat de pup naar buiten moet zijn: iedere keer na het slapen, na het eten of drinken, na het spelen, 's nachts voor het naar bed gaan en afhankelijk van de pup ongeveer om 3 tot 4 uur. Je taak als zindelijkheids trainer bestaat er nu uit te zorgen dat hij op al die momenten op de uitlaat plaats is. Na een aantal dagen de behoefte steeds op dezelfde plek te hebben gedaan en daar voor het karwei te zijn beloond krijgt je pup nu vanzelf door dat je behoefte doen op die plek heel prettig is. Geen straf! Straf je hond niet wanneer het een keer fout gaat maar ruim dit, zonder er verder aandacht aan te schenken, op als je pup uit zicht is. Als je het ziet gebeuren, pak dan je pup snel op en breng hem naar buiten. Wanneer ie daar z'n behoefte doet ben je natuurlijk vol lof. Als je een pup optilt treedt een plasrem in werking, dit geeft je dus nog even extra tijd om naar buiten te gaan. Ik moet uit! Na verloop van tijd zul je zien dat je pup gaat aangeven wanneer hij naar buiten moet. Iedere hond heeft daarvoor zo z'n eigen manier. De een gaat voor de deur zitten de ander rondjes lopen weer een ander gaat domweg klieren; dus bestudeer je pup goed.

20 De kamerkennel Gebruik de kamerkennel in ieder geval totdat je pup minimaal 3 maanden achter elkaar zindelijk is. Het trainen van de zindelijkheid van een pup is een intensieve klus, maar hoeft helemaal niet zoveel tijd te kosten als je maar consequent bent en systematisch te werk gaat tot je doel bereikt is. Naar de dierenarts Wil het allemaal niet lukken en blijft je puppy maar onzindelijk, laat dan eerst je dierenarts controleren of er geen lichamelijke oorzaken zijn. ALLEEN BLIJVEN. Achtergrond. Sommige honden kunnen moeilijk alleen thuis blijven. Ze kunnen dan allerlei ongewenst gedrag vertonen, zoals blaffen of janken, het interieur verbouwen, onzindelijkheid, of ze proberen uit het huis te ontsnappen. De oorzaak van dit verschijnsel kan "verlatingsangst" zijn, maar het kan ook zijn dat de hond nooit geleerd heeft om alleen te blijven. Er is sprake van "verlatingsangst" als het ongewenste gedrag begint binnen 20 minuten nadat de eigenaar de deur van de woning achter zich dichtgetrokken heeft. U kunt dit zelf eenvoudig constateren door bijvoorbeeld een videocamera te installeren die het gedrag van de hond registreert. Wanneer u bij het afspelen van de opname ziet dat uw hond binnen 20 minuten nadat u de deur uitging stress vertoont (zoals speekselen, hijgen, nerveus heen en weer drentelen, piepen) al dan niet samen met een of meer van de bovengenoemde ongewenste gedragingen is de diagnose "verlatingsangst" en dient u een gedragstherapeut in te schakelen. Ga hier vooral niet zelf aan knutselen, de enige die u hierbij kan helpen is een goed opgeleide gedragstherapeut. Als het veel langer duurt voordat de hond gaat protesteren met ongewenst gedrag, heeft u te maken met een trainingsprobleem. De hond heeft dan nooit geleerd dat het even alleen zijn niet het einde van de wereld betekent en dat de eigenaar altijd bij hem terug komt. Preventie. Het is natuurlijk het leukste als ongewenst gedrag voorkómen kan worden. Als een hond het interieur gaat verbouwen kan bijvoorbeeld een bench uitkomst bieden. Maar het verblijf in een bench moet dan wel op een goede manier aangeleerd worden. Het voorkómen van allerlei ongewenst gedrag kunt u doen door er voor te zorgen dat de hond flink uitgeput is als u weggaat. Dit kunt u doen door een flinke wandeling met de hond of een goede partij rennen voordat u weggaat. Een andere manier is om de hond flink zijn hersentjes te laten gebruiken. Een hulpmiddel hiervoor is de "Activity ball". Dit is een kleurige bal van hard plastic met een diameter van 14 cm. waarin twee gaatjes zitten. De maaltijd (brokjes) van de hond kan in deze bal gedaan worden en dan moet de hond maar zien dat hij zijn voer er uit peutert. Van al dat proberen en werken wordt hij lekker afgeleid en moe en dan heeft de hond minder energie over om te gaan klieren als u er niet bent. Training. Daarnaast zal de hond moeten leren dat het niet erg is om even alleen gelaten te worden. Dit betekent dus dat er getraind moet worden.

Hondentaal. Wat wil jouw hond je duidelijk maken?

Hondentaal. Wat wil jouw hond je duidelijk maken? Hondentaal Wat wil jouw hond je duidelijk maken? Honden proberen met hun houding duidelijk te maken wat ze bedoelen. Hun oren, staart, lichaam en gezicht kunnen heel veel duidelijk maken, evenals hun blaf

Nadere informatie

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT

Nadere informatie

Clicker Training. Train uw pup met de clicker training. Uw pup leren wat zijn naam is:

Clicker Training. Train uw pup met de clicker training. Uw pup leren wat zijn naam is: HIL02347 P&K Puppy Clicker NL 19/10/07 14:34 Page 1 Clicker Training Train uw pup met de clicker training Clicker training is in de jaren veertig ontwikkeld door trainers van zeezoogdieren. Zij ontdekten

Nadere informatie

HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND

HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDENTAAL. JE KUNT ER

Nadere informatie

PUPPYREN.nl. Puppyrennen, accessoires en info

PUPPYREN.nl. Puppyrennen, accessoires en info Inhoudsopgave 1. Hoe zorg ik ervoor dat mijn hond gaat luisteren?... 3 2. Puppycursus... 4 2.1 Wat leer je tijdens een puppycursus?... 4 2.2 Wat leer jij zelf tijdens de cursus?... 4 2.3 Wat leert een

Nadere informatie

Beide methodes komen uitgebreid aan bod in de komende pagina s.

Beide methodes komen uitgebreid aan bod in de komende pagina s. Voorwoord Zindelijkheidstraining is erop gericht om uw hond zo snel mogelijk te leren om buiten het huis zijn behoefte doen, of eventueel in een geschikte plek binnenshuis. We bespreken twee methodes voor

Nadere informatie

Omgaan & Trainen met je hond Door: Jan van den Brand. (3 e druk) 2015, Jan van den Brand www.hondentraining adviescentrum.nl

Omgaan & Trainen met je hond Door: Jan van den Brand. (3 e druk) 2015, Jan van den Brand www.hondentraining adviescentrum.nl Door: Jan van den Brand Inleiding Ik krijg veel vragen van hondeneigenaren. Veel van die vragen gaan over de omgang met en de training van de hond. Deze vragen spitsen zich dan vooral toe op: Watt is belangrijk

Nadere informatie

Werkblad: Gedrag van honden

Werkblad: Gedrag van honden Werkblad: Gedrag van honden Wat ga je doen? Je gaat het gedrag van honden bekijken als ze buiten lopen, op straat of in een park. Wat is het doel? Deel I. Onderzoeken hoe honden zich gedragen. Vragen hierbij

Nadere informatie

De manieren waarop een hond leert. Wat is gedrag?

De manieren waarop een hond leert. Wat is gedrag? De manieren waarop een hond leert Wat is gedrag? Echt alles wat een hond doet wordt gedrag genoemd. Honden gedragen zich zoals honden zich horen te gedragen. Ze doen volkomen natuurlijke en normale hondendingen

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

PRAKTISCH KIND EN HOND HOUD HET VEILIG

PRAKTISCH KIND EN HOND HOUD HET VEILIG PRAKTISCH KIND EN HOND HOUD HET VEILIG l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n over houden van huisdieren Honden kunnen prima samengaan met kinderen, maar

Nadere informatie

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is:

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is: Gefeliciteerd. Je bent zwanger en je hebt één of meerdere honden. Het wordt jullie eerste kind. Je bent net bij de verloskundige geweest, het gaat goed met je kindje, en je hebt deze folder meegekregen.

Nadere informatie

Wat is assertiviteit en hoe kan het je helpen met je persoonlijke wellness?

Wat is assertiviteit en hoe kan het je helpen met je persoonlijke wellness? Wellness Ontwikkelings Activiteit Assertief zijn Hoe deze techniek je leven kan verbeteren Voordelen Meer zelfvertrouwen Meer geloof in je eigen kunnen Eerder nee durven te zeggen Vermindering van Weinig

Nadere informatie

Wat te verwachten bij een instinct test.

Wat te verwachten bij een instinct test. Wat te verwachten bij een instinct test. Je kan met je hond naar JJRanch komen om je hond te laten testen op het instinct om schapen te drijven. De test duurt ongeveer 15 tot 25 minuten, afhankelijk van

Nadere informatie

Hoe praat uw hond? Een hond die wilt spelen, heeft zijn ogen wijd open, zijn oren naar voren gericht of plat en hij kan hijgen of kwijlen.

Hoe praat uw hond? Een hond die wilt spelen, heeft zijn ogen wijd open, zijn oren naar voren gericht of plat en hij kan hijgen of kwijlen. Hoe praat uw hond? 1. Gezichtsuitdrukkingen Na een tijdje kan je zien, aan de gezichtsuitdrukking van de hond, hoe hij zich voelt. Deze informatie kan je tevens combineren met andere signalen van zijn

Nadere informatie

Dag van de Hond. Kind & Hond. kunnen de beste maatjes worden!

Dag van de Hond. Kind & Hond. kunnen de beste maatjes worden! Dag van de Hond Kind & Hond kunnen de beste maatjes worden! In deze folder lees je hoe je goede maatjes met de hond kunt worden. Daarvoor moet je onder andere weten hoe hij in elkaar zit, wat hij nodig

Nadere informatie

4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als

4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als 4 Denken In dit hoofdstuk vertellen we hoe jij om kan gaan met je gedachten. Veel gedachten maak je zelf. Ze bepalen hoe jij je voelt. We geven tips hoe jij jouw gedachten en gevoelens zelf kunt sturen.

Nadere informatie

JUST BE YOU.NL. Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen. Marian Palsgraaf - www.justbeyou.

JUST BE YOU.NL. Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen. Marian Palsgraaf - www.justbeyou. JUST BE YOU.NL Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen Marian Palsgraaf - www.justbeyou.nl Het mooiste wat je kunt worden is jezelf. Mijn passie is mensen te helpen

Nadere informatie

Luisteren, hoe leren kinderen dat?

Luisteren, hoe leren kinderen dat? Leren luisteren Luisteren, hoe leren kinderen dat? Kinderen hebben grenzen en regels nodig. Ze zorgen voor duidelijkheid en veiligheid en ze leren hen omgaan met anderen. Verwacht niet van kinderen dat

Nadere informatie

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les twee Welkom bij les twee van deze e-cursus waarin we je willen laten zien hoe je groter kunt worden zodat je problemen

Nadere informatie

Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Prentenboeken: Les 10: Hoe zeg ik nee. Lesoverzicht. Basis

Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Prentenboeken: Les 10: Hoe zeg ik nee. Lesoverzicht. Basis Les 10: Hoe zeg ik nee Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen weten het verschil tussen prettige en onprettige situaties en kunnen deze herkennen. Kinderen weten dat ze onprettige aanrakingen mogen weigeren.

Nadere informatie

Wanneer zijn de kinderen klaar voor een zindelijkheidstraining? Kinderen zijn mogelijk klaar voor een zindelijkheidstraining wanneer ze:

Wanneer zijn de kinderen klaar voor een zindelijkheidstraining? Kinderen zijn mogelijk klaar voor een zindelijkheidstraining wanneer ze: Zindelijkheidstraining Net als de meeste ouders kijkt u misschien uit naar de dag dat uw kind geen luiers meer nodig heeft. Uw kind zindelijk maken kan een enorme opgave lijken, vooral wanneer familie,

Nadere informatie

HANDIG EEN BIJTEND KONIJN

HANDIG EEN BIJTEND KONIJN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG EEN BIJTEND KONIJN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER BIJTENDE KONIJNEN. JE KUNT

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Mensen vinden het vaak prettig om elkaar aan te raken. Dat kan een knuffel zijn van je ouders, een vriendschappelijke stomp tijdens een stoeipartij met vrienden

Nadere informatie

Module 26: Stop met Piekeren.

Module 26: Stop met Piekeren. Module 26: Stop met Piekeren. Stop met piekeren! Piekeren is een reactie op een naar gevoel. Op het moment dat we ons afgewezen voelen of andere nare gevoelens ervaren, wordt het meestal erg druk in ons

Nadere informatie

Storm op komst. We vinden het belangrijk dat onze kinderen rekening leert te houden met

Storm op komst. We vinden het belangrijk dat onze kinderen rekening leert te houden met Storm op komst Vandaag liep ik met mijn hond voorbij een schoolplein waar de pauze in volle gang was. Overal spelende en blije kinderen, maar bij het hek stonden een beteuterde kleuter en zijn juffrouw.

Nadere informatie

Jouw hond leren alleen thuis te blijven

Jouw hond leren alleen thuis te blijven Jouw hond leren alleen thuis te blijven Honden zijn roedeldieren, dit betekent dat zij altijd in groepen leven en van nature niet gewend zijn om alleen te zijn. Dit moeten ze dus nog leren. Meestal laten

Nadere informatie

Beter leven, meer plezier

Beter leven, meer plezier Rob van Ginkel Training en Coaching Beter leven, meer plezier NLP strategieën voor een leven met plezier Inhoudsopgave Wat is NLP...3 De logica van angst...3 Vrijkomen van angst...3 Negatieve gevoelens

Nadere informatie

Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram,

Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, mijn kleine broer Dat is niet van mij mama Dan zegt ze

Nadere informatie

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk

Nadere informatie

[IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.]

[IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.] 2011 Life Coach Désirée Snelling Berg Desirée [IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.] Leer de technieken om met behulp van je onderbewuste en het universum je ex weer terug te krijgen. Inleiding Het is geen geheim

Nadere informatie

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft!

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! Scott de Jong http://www.positiefleren.nl - 1 - Je leest op dit moment versie 2.0 van het Ebook: 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft.

Nadere informatie

5 Assertiviteit. 1 Inleiding

5 Assertiviteit. 1 Inleiding DC 5 Assertiviteit 1 Inleiding Als SAW er zul je regelmatig in situaties terecht komen waarin je duidelijk moeten maken wat je wel of niet wilt. Bijvoorbeeld omdat een cliënt op een activiteitenafdeling

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Mensen vinden het vaak prettig om elkaar aan te raken. Dat kan een knuffel zijn van je ouders, een vriendschappelijke stomp tijdens een stoeipartij met vrienden

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Magie voor het verkopen van je huis Leer hoe je in korte tijd je huis kunt verkopen en ook nog voor een gunstige prijs. Desirée

Magie voor het verkopen van je huis Leer hoe je in korte tijd je huis kunt verkopen en ook nog voor een gunstige prijs. Desirée Life Coach Désirée Snelling Berg Magie voor het verkopen van je huis Leer hoe je in korte tijd je huis kunt verkopen en ook nog voor een gunstige prijs. Desirée 2011 Magie voor het verkopen van je huis

Nadere informatie

BASISCURSUS LES 6: AF & BLIJF + HIER HONDENTRAINING NOORD-HOLLAND

BASISCURSUS LES 6: AF & BLIJF + HIER HONDENTRAINING NOORD-HOLLAND BASISCURSUS LES 6: AF & BLIJF + HIER HONDENTRAINING Een belevenis voor het leven! LES 6 PRAKTIJK AF & BLIJF AF EN BLIJF In les 4 hebben we al het zit en blijf behandeld. De af en blijf oefening werkt eigenlijk

Nadere informatie

HANDIG VERDEDIGEN VAN VOER EN SPEELTJES

HANDIG VERDEDIGEN VAN VOER EN SPEELTJES HANDIG VERDEDIGEN VAN VOER EN SPEELTJES l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering.

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. Bij SNAP leren we ouders en kinderen vaardigheden om problemen op te lossen en meer zelfcontrole te ontwikkelen. Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. SNAP (STOP

Nadere informatie

Module TA 3 Strooks Het belang van bekrachtiging van het goede bij het werken met mensen.

Module TA 3 Strooks Het belang van bekrachtiging van het goede bij het werken met mensen. Module TA 3 Strooks Het belang van bekrachtiging van het goede bij het werken met mensen. In de TA wordt gesproken over het begrip strook. Een strook is een eenheid van erkenning. Mensen hebben een sterke

Nadere informatie

Sociale/pedagogische vragenlijst

Sociale/pedagogische vragenlijst Bijlage 1 Sociale/pedagogische vragenlijst voor ouders en begeleiders van mensen met een matige tot (zeer) ernstige verstandelijke beperking, al dan niet in combinatie met een lichamelijke beperking 1

Nadere informatie

VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN

VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN E-BLOG VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN in samenwerken Je komt in je werk lastige mensen tegen in alle soorten en maten. Met deze vier verbluffend eenvoudige tactieken vallen

Nadere informatie

De Inner Child meditatie

De Inner Child meditatie De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun

Nadere informatie

Informatie voor ouders

Informatie voor ouders Weerbaarheid Informatie voor ouders Het Centrum voor Jeugd en Gezin ondersteunt met deskundig advies, tips en begeleiding. Een centraal punt voor al je vragen over opvoeden en opgroeien, dat is handig!

Nadere informatie

Charles den Tex VERDWIJNING

Charles den Tex VERDWIJNING Charles den Tex VERDWIJNING 3 Klikketik-tik-tik Het is halftwaalf s ochtends. Marja vouwt een hemd. En kijkt om zich heen. Even staat ze op haar tenen. Zo kan ze over de kledingrekken kijken. Die rekken

Nadere informatie

Tijdens de video- hometraining worden verschillende begrippen gebruikt. In de bijlage geven we een korte omschrijving van deze begrippen.

Tijdens de video- hometraining worden verschillende begrippen gebruikt. In de bijlage geven we een korte omschrijving van deze begrippen. Bijlage 11 Voorbeeld informatie VHT: Bouwstenen voor geslaagd contact Informatie Video - hometraining Belangrijke begrippen initiatieven herkennen volgen ontvangstbevestiging beurt verdelen leidinggeven

Nadere informatie

Hoogbegaafd en gevoelig

Hoogbegaafd en gevoelig Hoogbegaafd en gevoelig Kazimierz Dabrowski Hoogbegaafd zijn is meer dan slim zijn. Hoogbegaafde mensen zijn vaak ook veel gevoeliger dan andere mensen. Daardoor ervaar je situaties soms intenser dan andere

Nadere informatie

Tijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling

Tijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling 8 tips voor een goed gesprek met je leerling Edith Geurts voor Tijdschrift Kindermishandeling Het kan zijn dat je als leerkracht vermoedt dat een kind thuis in de knel zit. Bijvoorbeeld doordat je signalen

Nadere informatie

Mijn kat is plots een duivel geworden!

Mijn kat is plots een duivel geworden! GEDRAG Kirsten Meijer is gedragstherapeut voor katten. Ze is aangesloten bij Tinley Gedragstherapie voor Dieren en schrijft regelmatig artikelen over kattengedrag op basis van wetenschappelijke inzichten

Nadere informatie

Het vergroten van draagkracht na confrontatie met een harta andoening

Het vergroten van draagkracht na confrontatie met een harta andoening Het vergroten van draagkracht na confrontatie met een harta andoening Draaglast en draagkracht Als door de confrontatie met ziekte de balans tussen draaglast en draagkracht wordt verstoord, moet gezocht

Nadere informatie

HANDIG SPELEN MET EEN HOND

HANDIG SPELEN MET EEN HOND l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG SPELEN MET EEN HOND OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER SPELEN MET EEN HOND. JE

Nadere informatie

Angst voor schrikken.

Angst voor schrikken. Angst voor schrikken. Hoeveel ruiters kijken tijdens een concours bij een onverwachte regenbui niet verstard naar paraplu's, die het publiek openvouwt? De angst slaat deze ruiters om het hart, al weten

Nadere informatie

Communicatie op de werkvloer

Communicatie op de werkvloer Communicatie op de werkvloer Voor een goede communicatie op de werkvloer is het noodzakelijk dat we letterlijk dezelfde taal spreken. Een goede kennis van het vakjargon is dan ook erg belangrijk. Net zo

Nadere informatie

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie

Ontdek je kracht voor de leerkracht

Ontdek je kracht voor de leerkracht Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te

Nadere informatie

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 JE ONBEWUSTE PROGRAMMEREN VOOR EEN GEWELDIGE TOEKOMST De meeste mensen weten heel goed wat ze niet willen in hun leven, maar hebben vrijwel geen

Nadere informatie

Joris wil gezien worden.

Joris wil gezien worden. JORIS Joris wil gezien worden. Joris is ruim anderhalf jaar oud als hij mij dwingt om hem bewuster te zien. Ik sta bij Snowy en Joris in de stal. Ik praat met Snowy en aai hem over zijn snuit. Ineens voel

Nadere informatie

02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar)

02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar) BELLA (II) 02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar) In 2007 kwam je voor het eerst lessen op onze hondenschool. Je had als pup eerder getraind op een andere school maar moest daar stoppen vanwege ED operaties aan

Nadere informatie

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten. Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar

Nadere informatie

Ik ga je wat vertellen, je hoeft alleen maar te volgen wat ik zeg, mijn stem is nu het enige wat voor jou belangrijk is om te volgen.

Ik ga je wat vertellen, je hoeft alleen maar te volgen wat ik zeg, mijn stem is nu het enige wat voor jou belangrijk is om te volgen. Oefening 1: Nodig: 2 personen en een boom of een huisdier: Zoek een plek op bij een boom of in de buurt bij je paard of ander huisdier waar je even niet gestoord wordt en veilig even je ogen dicht kunt

Nadere informatie

Als opvoeden even lastig is

Als opvoeden even lastig is Als opvoeden even lastig is Hoe pak je dat dan aan? Soms weet ik niet meer wat ik moet doen om hem stil te krijgen. Schattig? Je moest eens weten. Hoezo roze wolk? Mijn dochter kan af en toe het bloed

Nadere informatie

HANDIG HONDEN ONTMOETEN

HANDIG HONDEN ONTMOETEN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG HONDEN ONTMOETEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN ONTMOETEN. JE KUNT ER

Nadere informatie

Stil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan.

Stil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan. Wild Op het laatste moment ziet Lisa de man pas. Ze hangt de was op in de tuin. En ineens komt hij achter de lakens vandaan. Lisa laat het mandje met was in het gras vallen. Ze gilt. De man ziet er slecht

Nadere informatie

Lesmodule 4 fasen van. dementie. VOORBEELD LESMODULE: 4 fasen van dementie

Lesmodule 4 fasen van. dementie. VOORBEELD LESMODULE: 4 fasen van dementie Lesmodule 4 fasen van dementie Inhoudsopgave: 1. Wat is dementie? blz. 3 2. Twee basisprincipes over de werking van de hersenen blz. 4 3. Omschrijving van de vier fasen van ikbeleving bij dementie blz.

Nadere informatie

GELOOFSVRAGEN EN LEVENSVRAGEN

GELOOFSVRAGEN EN LEVENSVRAGEN WAAROM??? DAAROM!!! Soms sta je met je mond vol tanden, wanneer je kind je met een vraag overvalt. "Waarom zijn de bomen groen?", "Waarom regent het vandaag?" Waarom... waarom..., steeds weer waarom. De

Nadere informatie

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51 Inhoud Een nacht 7 Voetstappen 27 Strijder in de schaduw 51 5 Een nacht 6 Een plek om te slapen Ik ben gevlucht uit mijn land. Daardoor heb ik geen thuis meer. De wind neemt me mee. Soms hierheen, soms

Nadere informatie

AMIGA4LIFE. Hooggevoelig, wat is dat? WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN

AMIGA4LIFE. Hooggevoelig, wat is dat? WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN AMIGA4LIFE Hooggevoelig, wat is dat? 7-10 jaar WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN 1 voorlichtingsbrochure hooggevoeligheid - www.amiga4life.nl Ik heb een talent! Ik kan goed

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

Uw nieuwe hond. Als de grote dag is aangebroken. Een goed begin is het halve werk

Uw nieuwe hond. Als de grote dag is aangebroken. Een goed begin is het halve werk Uw nieuwe hond Als de grote dag is aangebroken. Een goed begin is het halve werk De dag dat de hond voor het eerst bij u thuis komt is altijd een beetje spannend. Zou het allemaal goed gaan, zal hij zich

Nadere informatie

Ze neemt nog een slok van haar rum-cola. Even lijkt het alsof de slok weer omhoogkomt.

Ze neemt nog een slok van haar rum-cola. Even lijkt het alsof de slok weer omhoogkomt. Manon De muziek dreunt in haar hoofd, haar maag, haar buik. Manon neemt nog een slok uit het glas dat voor haar staat. Wat was het ook alweer? O ja, rum-cola natuurlijk. Een bacootje noemen de jongens

Nadere informatie

Verbeteren van de tekst

Verbeteren van de tekst Verbeteren van de tekst Het is erg belangrijk dat er een uitgebreide omschrijving wordt gegeven van de hond op de site. Dit omdat wij niet bij u thuiskomen om de hond zelf te ontmoeten. Om goed te kunnen

Nadere informatie

Ga zitten of liggen zodat je je hand op je buik kan leggen, ter hoogte van je navel.

Ga zitten of liggen zodat je je hand op je buik kan leggen, ter hoogte van je navel. DE TECHNIEKEN) Alle technieken doe je zittend of liggend. Liefst waar het stil of rustig is, of waar je je voor je gevoel even kunt terugtrekken uit gesprekken. Wanneer je je ogen kunt sluiten werkt het

Nadere informatie

Affirmaties, welke passen bij mij?

Affirmaties, welke passen bij mij? Affirmaties, welke passen bij mij? Veel mensen maken gebruik van affirmaties, om hun gevoel, zelfbeeld en gedachten positief te beïnvloeden. Regelmatig hoor ik van cliënten, dat hoe vaak ze ook affirmeren,

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les één Welkom bij deze e-cursus waarin we je zullen laten zien hoe jij groter kunt worden en je problemen kleiner! Zijn er

Nadere informatie

DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS

DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS WWW.PESTWEB.NL DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS Kinderen en jongeren willen je hulp, als je maar (niet)... Wat kinderen zeggen over pesten Kinderen gaan over het algemeen het liefst met hun probleem naar hun

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Dit door Willem Teunisse gemaakte boekje over. De "Alles of niets" methode, is gebaseerd op de werken van: Dr. Ian Dunbar

Dit door Willem Teunisse gemaakte boekje over. De Alles of niets methode, is gebaseerd op de werken van: Dr. Ian Dunbar Dit door Willem Teunisse gemaakte boekje over De "Alles of niets" methode, is gebaseerd op de werken van: Dr. Ian Dunbar De Alles of niets methode is een heel simpele manier om een hond te leren om wat

Nadere informatie

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT ROOS Roos (27) is zeer slechtziend. Ze heeft een geleidehond, Noah, een leuke, zwarte labrador. Roos legt uit hoe je het beste met geleidehond en zijn baas

Nadere informatie

Ruik nu aan de rozijn. Houd de rozijn onder je neus en merk bij elke inademing de geur ervan op. En kijk er nu nog eens naar.

Ruik nu aan de rozijn. Houd de rozijn onder je neus en merk bij elke inademing de geur ervan op. En kijk er nu nog eens naar. Tips en oefeningen voor thuis Mindfulness leert mensen te leven met aandacht en bewust met handelingen en gedachten in het hier en nu om te gaan. Dit kan sommige mensen wat zweverig in de oren klinken,

Nadere informatie

Terrorisme en dan verder

Terrorisme en dan verder Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.

Nadere informatie

Laat uw ogen elk deel grondig verkennen, alsof u nog nooit zoiets heeft gezien.

Laat uw ogen elk deel grondig verkennen, alsof u nog nooit zoiets heeft gezien. MINDFULNESS Tips en oefeningen voor thuis Mindfulness leert mensen te leven met aandacht en bewust met handelingen en gedachten in het hier en nu om te gaan. Dit kan sommige mensen wat zweverig in de oren

Nadere informatie

Stemwerkschrift. Inhoud

Stemwerkschrift. Inhoud Stemwerkschrift Inhoud Allerlei dingen, die slecht zijn voor je stem Schreeuwen Voor je ouders Schreeuwen Schrapen en kuchen Voor je ouders Schrapen en kuchen Gekke stemmetjes nadoen Voor je ouders Gekke

Nadere informatie

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit

Nadere informatie

Zelfbeeld. Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld.

Zelfbeeld. Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld. Zelfbeeld Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld. Een kind dat over het algemeen positief over zichzelf denkt, heeft meer zelfvertrouwen.

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Trainershandleiding Brugklas Bikkels. Inkijkexemplaar

Trainershandleiding Brugklas Bikkels. Inkijkexemplaar Trainershandleiding Brugklas Bikkels versie 2014 Inhoudsopgave Introductie Organiseer je training Praktische tips De werkmap Powerpoint presentatie Ouderbrieven Draaiboek Bijeenkomst 1 Bijeenkomst 2 Bijeenkomst

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Waarom dit boek? 7. 1 De ik-fabriek, wat is dat? Lichaamsseintjes Je lichaam is net een fabriek 17

Waarom dit boek? 7. 1 De ik-fabriek, wat is dat? Lichaamsseintjes Je lichaam is net een fabriek 17 Inhoud Waarom dit boek? 7 1 De ik-fabriek, wat is dat? 10 2 Lichaamsseintjes 14 3 Je lichaam is net een fabriek 17 4 De ik-fabriek, hoe ziet die eruit? 18 4.1 De eerste verdieping: voelen 20 4.2 De tweede

Nadere informatie

Inleiding. OMGANGSKUNDE OEFENINGEN Isa Goossens

Inleiding. OMGANGSKUNDE OEFENINGEN Isa Goossens Inleiding Omgangskunde draait om contact maken. Met deze oefeningen hoop ik dat u echt contact kan maken met leerlingen. We willen allemaal gezien en gehoord worden. We zijn allemaal mensen en iedereen

Nadere informatie

Leerlijn Sociaal-emotionele ontwikkeling

Leerlijn Sociaal-emotionele ontwikkeling Leerlijn 1.1. Emotioneel 1.2. Sociaal Stamlijn Niveau A Merkt zintuiglijke stimulatie op (aanraking, vibratie, smaken, muziek, licht) Uit lust- en onlustgevoelens Kijkt gericht enkele seconden naar een

Nadere informatie