De Konvo. Van de redactie. Natuurwandeling op zondagochtenden. Een uitgave van het KNNV Amersfoort e.o. - nr oktober 2011

Transcriptie

1 De Konvo Een uitgave van het KNNV Amersfoort e.o. - nr oktober 2011 Van de redactie Terwijl er een jubileumboek moest worden gemaakt en in Amersfoort bomen moesten worden gered stapelde de kopij zich ongemerkt op. Zodoende tref je hier een heleboel leesvoer aan. Enkele artikelen zijn dus al wat ouder, maar blijven lezenswaardig Natuurwandeling op zondagochtenden door Bart Iping Vorig jaar organiseerde de gemeente Amersfoort een dag waarop alle Amersfoortse natuurverenigingen zich aan elkaar en het publiek konden presenteren. Die dag kwam ik ook de brochure tegen van alle natuurgebieden in de stad. Het aantal verbaasde mij. 25! Zo veel kende ik er niet. Onder het motto ken je stad nam ik mij voor ze allemaal te bezoeken. Toen ik Han Schippers van dit idee vertelde, wilde hij graag mee. We spraken af om s zondags in de morgen op pad te gaan. Lekker buiten, de andere mensen nog op een oor of misschien al voor de tv of achter de computer. Al gauw kwam ik er achter dat ik nog veel te leren heb. Mijn soortenkennis staat op een laag niveau. Die van Han is al een stuk beter. Hij was vroeger natuurgids. Niet alle gebieden die in de brochure staan lenen zich voor een natuurwandeling. Het gebied ten noorden van Vathorst moet nog ontwikkeld worden. Het Zocherplantsoen is meer stad dan park. Appelvinken Maar er zijn genoeg gebieden over om een leuk begin van de zondag te garanderen. Wij hebben ook al heel wat leuke dingen gezien. Wat te denken van jonge appelvinken! Uiteraard hebben we de pas ingerichte natuurgebieden Bloeidaal en de Schammer 1

2 verkend een gevarieerd gebied met natte schrale graslanden en rietland met veel water dus een gevarieerd aanbod van vogels en planten. Maar ook de kleinere stukjes natuur zijn zeker de moeite waard, bijvoorbeeld de vijver in Nieuwland en Hoogland-west. Zondag 18 september waren we voor het eerst buiten de stad, in de polder, geïnspireerd door de oproep van Willem van Dijk dat dit een goede tijd is om vogels te bekijken. Naast de zwermen kievieten en de nodige eenden zagen we al gauw een torenvalk, twee keer een buizerd en een ooievaar. Tussen de foeragerende huiszwaluwen vloog plotseling ook een ijsvogel op twee meter afstand langs ons met zijn tropisch aandoende prachtig blauw verenpak! De dag kon al niet meer stuk. Even later zat er in het veld een groep bruine vogels die we niet thuis konden brengen. De (Peterson) vogelgids leverde later een plaatje van een goudplevier op die inderdaad met groepen kieviten doortrekt, dus daar houden we het nu maar op. Voorts trok een luide roep onze aandacht en met de onmiskenbaar naar beneden gebogen navel wisten we ook een wulp gespot te hebben. Wie gaat er mee? Al met al een goed bestede ochtend. Wij kunnen ons voorstellen dat er meer mensen zijn die met ons op pad willen gaan. Wij zouden graag onze kennis en enthousiasme met hen delen. Heb je zin? Laat dat dan even weten. Dan vertellen wij je op zaterdagavond wat we de volgende ochtend om 8.00 uur gaan doen. Bart Iping O Minicursus over mossen Wist je dat er in Nederland bijna vierhonderd verschillende soorten mossen voorkomen? Ze groeien volop in de directe omgeving. Wat zijn mossen eigenlijk voor planten en bloeien ze ook? Waar kun je ze vinden? Diverse mossensoorten De minicursus mossen geeft op deze en meer vragen het antwoord. Deze minicursus is onderdeel van de Natuuracademie en wordt georganiseerd door de KNNV Amersfoort en omgeving, het CNM De Schoolsteeg (gemeente Leusden) en het CNME Schothorst. De cursus bestaat uit een binnenavond op 19 oktober ( uur) en een bosexcursie op zaterdag 22 oktober ( uur). Bij het avonddeel van de cursus krijgt u niet alleen een presentatie over mossen, maar kunt u ook veel mossen bekijken. Met een loep zien mossen er spectaculair uit. De cursus wordt gegeven door mossendeskundige Jan Pellikaan, i.s.m. Arie van den Bremer. De locatie: De Schoolsteeg, Hamersveldseweg 107 in Leusden. Het kosten 10 euro, voor KNNV-leden 5 euro, inclusief koffie/thee en een hand-out. Voor informatie of opgave kunt u mailen naar: Arie van den Bremer (a.vandenbremer@telfort.nl) 2

3 Fotowedstrijd De uitslag van de fotowedstrijd in het kader van het honderdjarig bestaan van de KNNV-afdeling Amersfoort en omgeving heeft plaats op donderdag 3 november in de hal van het gemeentehuis in Amersfoort. Vanaf uur bent u welkom en kunt u de fototentoonstelling bezichtigen. De prijsuitreiking begint rond uur. De prijzen worden uitgereikt door de Amersfoortse milieuwethouder Sebastiaan van t Erve. Aan de wedstrijd namen 28 fotografen deel. De 24 beste foto s hangen tot en met 25 november in het stadhuis Verjaardag Het bestuur van de KNNV-afdeling Amersfoort én omgeving heeft aangekondigd dat er op 25 november een leuke verjaardagsavond wordt gehouden. Natuurlijk ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan. Schilderachtige polders als decor vogelwandeling door Willem vandijk De aanbeveling in de convocatie voor de vogelexcursie in de Noordpolder te Eemnes: laarzen en regenkleding, was geheel overbodig. Op deze sinds 1906 warmste dag op 1 oktober ware de aanbeveling luchtige zomerse kleding met makkelijke wandelschoenen beter op z n plaats geweest. De wandeling richting Eemmeer met vier personen, eerst over een verharde weg, daarna over respectabele oude dijken, leverde prachtige vergezichten op, met plaatjes als van de schilderijen van Willem Roelofs ( ). Hij was schilder van de Haagse school die het weidse polderlandschap, met koeien tot aan de knieën in het water, treffend vastlegde. In dat decor en indachtig zijn woorden: de natuur is de stof waar uit wij moeten putten, deden we ons best vogels te ontwaren en zagen we zich verzamelende kieviten, spreeuwen en op de zaden van zuring een enkele kneu. Met ondersteuning van een telescoopkijker waren met gemak in het ondiepe water Brilduikervrouw van het Eemmeer tegen de achtergrond van het eiland de Dode Hond een zestal grote zilverreigers, tientallen casarca s (men waant zich als oudere even in het Middellandse zeegebied!), krakeenden, smienten en zelfs twee brilduikers te onderscheiden. Bewoonde uilenkast We zagen een opleving van vlinders met name kleine vos op de nog bloeiende veeldoornige distel. Op weg naar de mooie, solide vogelobservatiehut, passeerden we een oud gemaal waartegen een uilenkast was bevestigd. Aan de braakballen op de grond en de krassporen 3

4 bij de ingang van de kast zagen we dat de kast bewoond was, een kerkuil waarschijnlijk. In het heldere water van het Eemmeer lieten duizenden visjes hun flitsende witte buikjes zien. Waren het Elritsen? Niet de van de warmte hijgend liggende jonge Texelaars moesten wijken, maar wij; waarschijnlijk zijn ze wandelaars gewend. Hoewel niet op die warme morgen, omdat de heerlijke notentaart (stof!) van de theetuin aan het eind van de Meentweg waar wij na afloop neerzegen, vele mensen meer lokte dan de natuur als stof waar de schilder Roelofs op doelde. Lepelaars De laagdrempelige vogelexcursies zijn een succes. De Schammer op 6 augustus met negen personen, met als hoogtepunten de vier lepelaars, oeverlopers, sperwer en oefenende jonge torenvalken. Het Paradijspad op 23 april met tien personen met als hoogtepunt de honderden broedende oeverzwaluwen in de wand bij boerderij Vanelly in Barneveld (23 april de zonnige dag waarop ik vele oranjetipjes telde) en 5 februari met vier personen, de wandeling langs de Barneveldsebeek waar we sperwer, mezen, boomkruipers en een houtsnip zagen. Kortom, er zit structuur in het vogelwandelschema. De volgende eind december? Als u uw e- mailadres aan me doorgeeft, hou ik u op de hoogte. Willem A.van Dijk, tel , willema.dijk@planet.nl. Verjaardag op de Vlasakkers Met ruim dertig leden werd zondag 4 september de honderdste verjaardag van de KNNV-afdeling Amersfoort en omstreken gevierd. Hoewel net voor de start de hemelsluizen opengingen werd het in meer opzichten een prachtige dag. Midden op de Vlasakkers was er eerst koffie met wat lekkers en vervolgens een lezing van Jaap Riemens over het natuurbeleid van die Vlasakkers. De natuur gedijt er ondanks militaire oefeningen uitstekend. Onder een serie legervoertuigen groeien zeldzame varens. Daarom mogen die voertuigen niet worden verplaatst, laat staan verkocht. De zandhagedis floreert er en er staan eeuwen oude eikenstobben. Boomvalk en buizerd maken het gebied onveilig voor libellen, zangvogels, muizen en ander klein grut. Een applaus was er voor de culinaire vaardigheden van secretaris Bart Iping. Zijn hartige taarten, soep en andere lekkernijen gingen er in als koek. Hij werd geholpen door zijn zoon. Na de lunch volgde nog een wandeling. 4

5 5

6 Inventariseren wilde planten langs het Valleikanaal door Tom Huijbregts In opdracht van de afdeling Milieu van de gemeente Amersfoort, hebben we vanaf half april tot half augustus 2011, onder leiding van Arie van den Bremer, in wisselende samenstelling, de planten langs het Valleikanaal in Amersfoort geïnventariseerd. Het betrof het deel tussen de A28 in het zuiden en de Eem in het noorden. Dat is circa vier kilometer kanaal, dus acht kilometer oevers. Bij het gebied behoorden verder enkele paddenpoelen die een verbinding hebben met het Valleikanaal. De gemeente had het Valleikanaal in dertien vakken verdeeld, steeds van brug tot brug. Van elk vak had de gemeente een plattegrond gemaakt met een subvakindeling. Totaal waren er veertig subvakken. Per ochtend konden er twee tot drie subvakken worden bekeken. De aanleiding voor de inventarisatie was de aanleg van milieuvriendelijke oevers in de afgelopen jaren en dat er hier en daar was ingezaaid. Het was dus interessant te weten wat het resultaat van al deze inspanningen was. De voorlopige resultaten van het uitgebreide onderzoek zijn verrassend. Zo werden per subvak per keer gemiddeld zo n 75 verschillende soorten gevonden. Dat vond ik als leek verbazingwekkend, voor een, zo op het oog, saai stuk oever. Nu moet ik er wel bij zeggen dat niet alle planten even indrukwekkend waren, maar toch... Naast de gewone planten zijn er ook zeldzame tot zeer zeldzame planten gevonden, zoals: de Wilde Bertam, Bleekgele droogbloem, Brede Wespenorchis, Poelruit, Pluimzegge, Roedekattestaart, Waterkruiskruid en Grote Watereppe, om er maar een paar te noemen. Hoewel Arie vrijwel alle planten wist te benoemen lukte dat niet altijd. Dan werd het thuis opgezocht. Als hij er ook thuis niet uitkwam, werden er foto s opgestuurd naar de coördinator van de Floron, die dan met het verlossende antwoord kwam. Omdat er veel huizen met tuinen naast de te inventariseren strook staan, waren alle planten die Arie niet kende niet allemaal wilde planten. Zodat hij van de Floronman de opmerking kreeg je stuurt bijna allemaal foto s van tuinplanten op!. Een ander leuk voorval is dat het beheer van de kanaalkanten niet helemaal was afgestemd met de inventarisatieopdracht. Zo gebeurde het dat in de week voor de inventarisatie de beheerder met de schaapskudde ons voor was geweest. Helaas zijn schapen bijzonder effectieve grasmaaiers, die overal bij kunnen, zodat zij ons letterlijk het gras (en de planten) voor de voeten hadden weggemaaid. Dinsdag 9 augustus werd het veldwerk van het project afgerond. Op Arie rust nu de taak om alle gegevens tot een rapport te verwerken. Hoewel de vooruitzichten vanwege de bezuinigingen niet gunstig zijn, hopen wij toch dat dit rapport niet in een la belandt, maar dat de gemeente er iets nuttigs mee doet. Waarbij het leuk zou zijn als de KNNV in positieve zin vermeld zou worden. 6

7 Op bijenjacht Willem van Dijk en Arie van den Bremer Een jaarlijks terugkerend natuurwonder is het zwermen van bijenvolken. In gunstige omstandigheden: goede dracht en mooi weer, gaat een wassend bijenvolk op een dag rond eind mei, vaak tussen 11 en 12 uur, zwermen. De ervaren imker kan het zien aankomen. Het volk is lui en vormt een baard bij het vlieggat. De kolonie is, met zo n vijftigduizend bijen, op z n hoogtepunt. Jonge koninginnen kondigen zich aan en de oude moer voelt dat ze moet vertrekken. Met deze voorzwerm - er volgen er meer - wordt ze door duizenden bijen gevolgd. De bijen die meegaan zuigen zich vol honing, noem het reisproviand. Ik maakte dit fenomeen afgelopen jaar weer vier keer mee. Eerst een zwerm van een van mijn eigen kasten, daarna drie zwermen van anderen. Mensen belden me. Van wie is die zwerm? Altijd een vraag. Zo n bijenzwerm staat juridisch op ongeveer dezelfde voet als wild: res nullius, d.w.z niemand toebehorend, tenzij men dit ontegenzeggelijk kan aantonen. Twee zwermen kreeg ik binnen, kon ik succesvol scheppen, twee ook niet. De zwerm van mijzelf ging zoals gebruikelijk enkele meters van de kast hangen aan de punt van een picnicktafel (zie foto). Ik vind het altijd weer zo n prachtig gebeuren dat ik besloot eerst een foto te maken. Dom! Het volk begon weer te zwermen. Hoog over een aantal bomen. Ik rende ik er achter aan. Gelukkig hoorde ik ze zoemen en zag dat ze neerstreken aan de schaduwzijde van de stam van een knotwilg. Voorzichtig kon ik ze van de stam in de korf vegen. Binnen! Twee zwermen! Een paar weken later telefonisch twee afzonderlijke meldingen, van Marijke en juf Margreet, beiden leden van onze knotgroep. Twee afzonderlijke zwermen op een en dezelfde morgen. Wat een toeval! De zwermen hingen respectievelijk in een haag bij de bibliotheek en tegen een muur van de school Het Startblok in Achterveld. 7

8 op de hei. Een wel zeer bijzonder gezicht. Het was een tros van wel 30 bij 50 centimeter, hangend tussen de wortels. Misschien wel stuks bijeen? Ja, wat doe je dan? Maandagmorgen bedacht ik dat Willem van Dijk er misschien wel belangstelling voor zou kunnen hebben. Ik belde hem en binnen een uur stond hij bij mij op de stoep. Ik zou hem de plek wijzen; de plaats uitleggen is ingewikkeld. Die uit de haag was makkelijk te scheppen, die aan de muur bleek problematischer. De laatste kreeg ik ook in de schepkorf. Ik kon zelfs een hele aanschouwelijke praktijkles voor de kinderen verzorgen. Zonder gevaar, want zoals ik al zei zuigen de bijen zich voor vertrek vol honing en ze zijn derhalve niet steeklustig. Ik wilde het restant vliegende bijen de gelegenheid geven zich bij de moer en hun kornuiten te voegen, draaide voorzichtig de schepkorf om nadat ik hem op hoogte had geplaatst, en ging lunchen. Fout! In de overstek van het dak van de school zat een gat dat ik over het hoofd had gezien. Bij aankomst bleken alle bijen zich door het gat in de overstekruimte gevestigd te hebben. Zie ze daar maar eens uit te krijgen. Dat is dus niet gelukt. Ik ben nog enkele dagen gaan kijken. Op een gegeven moment zijn ze toch vertrokken of erger: verhongerd? Tijdens de IVN-heidewandeling op zondag 21 augustus ontdekten we als excursiegroep - Willem was daar niet bij aanwezig - een bijenzwerm, hangend aan een stronk van een omgetrokken grove den, midden Harde klap Toevallig was Kees Quaadgras er ook. Met z n drieën de hei op. We kregen van Willem beschermende kleding. Hij hield een schepkorf onder de zwerm en gaf een harde klap op de stronk. De tros viel naar beneden, maar een gedeelte viel er naast; waarschijnlijk zat daar de koningin bij. Met de hand links en rechts nog bijen bijeengeraapt, maar dat hielp niet echt. Het volk kroop in een onmogelijke positie om te scheppen, onder de stronk. Willem bedacht dat we maar moesten gaan. Het onbeheerd achterlaten van de korf was een punt van zorg. Hij stelde de boswachter van Den Treek, ook imker, op de hoogte en bevestigde een briefje aan de korf. Nadat hij ons had teruggebracht is Willem terug gegaan. Er stond iemand bij. Met de handen zoveel mogelijk bijen in de korf gewerkt en de korf zo dicht mogelijk over de massa geplaatst in de hoop dat ze er in zouden kruipen. Aan het eind van de middag, inmiddels was het gaan regenen, weer gaan kijken. Het volk was in z n geheel vertrokken. Was de korf niet aantrekkelijk genoeg? Had Willem het anders moeten doen? Met een doek om de kluit heen bijvoorbeeld? Is het geheim van een smid anders dan dat van een imker? s Avonds heeft Willem nog gezocht in de omgeving. Niets! Helemaal niets? Het wonder gaf zijn geheim niet prijs. Wel liet een Nachtzwaluw zich zien, prachtig, maar die zweeg helemaal in alle talen. 8

9 IVN-najaarscursus: de zuidkant van Amersfoort De najaarscursus van het IVN Amersfoort e.o. richt zich deze keer op de zuidkant van Amersfoort: het gebied met bossen en hei langs de Utrechtse Heuvelrug, van het Hazenwater tot en met Den Treek. Deze korte cursus bestaat uit drie theorieavonden en twee excursies. Hoe kwam het landschap tot stand en welke invloed had de mens daar in de loop der eeuwen op? Wat is daar van terug te vinden? Hoe ontstonden de bossen? Welke bomen groeien er? Hoe laten dieren in dit seizoen nog hun aanwezigheid zien? Allemaal vragen die in de cursus aan de orde komen. We proberen de samenhang in de natuur te vinden. En we gaan op de avonden dingen onderzoeken. De theorieavonden zijn op donderdagen 13 en 27 oktober en 10 november van tot uur. Locatie: wijkcentrum De Driehoek, Woestijgerweg 3, 3817 SB Amersfoort. (Leusderkwartier) De excursies zijn op de zaterdagen 29 oktober en 12 november van 9-12 uur. Facultatief is er op 19 november een fietsexcursie. Het kost 30 euro, inclusief syllabus en koffie of thee. IVN-leden en donateurs betalen 20 euro. U kunt zich opgeven via mail: cursussen@ivnamersfoort.nl Informatie over de KNNV De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) is een vereniging voor veldbiologie en houdt zich actief bezig met natuurbeleving, natuurstudie en natuurbescherming. Jong en oud kunnen er terecht. Onder de leden zowel vakmensen als liefhebbers die meer willen weten. De KNNV verzorgt excursies, kampen, reizen, lezingen en inventariseert natuurgebieden. Leden ontvangen het verenigingsblad Natura dat zes keer per jaar verschijnt, met informatieve artikelen over natuur, natuurbescherming, boekbesprekingen en nieuws uit de vereniging. KNNVleden krijgen kortingen op boeken uit de eigen KNNV-Uitgeverij. Landelijk bezoekadres Boulevard BM Zeist Postbus 310, 3700 AH Zeist Tel Fax bureau@knnv.nl!!!!!!!!!!! Lidmaatschap Het lidmaatschap van de vereniging kost 28 euro per jaar voor leden en 14 euro voor huisgenootleden. Het is mogelijk donateur te worden van de afdeling voor minimaal 10 euro per jaar. Huisgenootleden ontvangen niet het blad Natura, maar kunnen wel aan alle activiteiten deelnemen. Aanmelden als lid bij Han Schippers, Klein Klaasjestraat 6, 3813 MX Amersfoort, E- mail : j.schippers10@versatel.nl. Het gironummer is ten name van de KNNV afdeling Amersfoort. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te wor- den gemeld aan de ledenadministratie. Dit geldt ook voor opzeggingen en wel vóór 1 november. Advertenties zijn mogelijk. Adverteerders kunnen contact opnemen met de redactie. De KNNV Amersfoort heeft een eigen website: www5.knnv.nl/amersfoort. Webredacteur: Wim de Lange info@amersfoort.knnv.nl Webmeester: Rogier Foyer webmaster@amersfoort.knnv.nl Bestuur 9

10 Voorzitter: Arie van den Bremer Tel Secretaris: B. (Bart) Iping Tel bartiping@orange.nl Penningmeester: H.(Han) Schippers Tel j.schippers10@versatel.nl Bestuurslid: A. (Atty) van Dijk Tel hansenatty@planet.nl Bestuurslid E.(Erwin) B. Adema Tel erwin.adema@gmail.com Colofon De Konvo is de digitale nieuwsbrief van de KNNV-afdeling Amersfoort en omstreken. De nieuwsbrief verschijnt wanneer er iets is te melden. Redactie: Kees Quaadgras adres: redactie.konvo@gmail.com