De Konvo. Van de redactie. Komende zaterdag vogelexcursie. Een uitgave van de KNNV Amersfoort e.o. nr. 45 november 2014

Transcriptie

1 De Konvo Een uitgave van de KNNV Amersfoort e.o. nr. 45 november 2014 Dit beeld kunnen we binnenkort tegemoet zien: duizenden smienten rond het stoomgemaal Hertog Reinout in de polder Arkemheen. En goudplevieren, kolganzen, brandganzen, smellekens. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Van de redactie Veel vogels in deze editie van De Konvo, maar dat is mede gezien de vogeltrekperiode wel logisch. Voorts een verhaal over het redden van vlinders die als vlinder proberen de winter door te komen en soms op voor hen ongelukkig plekken terechtkomen. En zie ook het artikel over een fraai nieuw boek, over plantbestuiving en alles wat daar mee samenhangt, dat in maart volgend jaar uitkomt en waar lezers van de Konvo extra korting kunnen krijgen. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Komende zaterdag vogelexcursie De werkgroep Vogels brengt zaterdag 22 november een bezoek aan de Schuitenbeekdelta, tussen Nijkerk en Putten. We gaan kijken welke wintergasten er inmiddels al zitten. Er zijn al kleine zwanen en zaagbekken waargenomen. We vertrekken vanaf het chauffeurscafe De Tweede Steeg aan de Hogeweg. Vertrektijd 9.00 uur, zodat we om ongeveer 9.15 uur op de Zeedijk aan de oostkant van Nijkerk kunnen starten. In verband met vervoer is het wenselijk even op te geven bij Henk Bokkers via tel

2 Verslag vogelexcursie Blauwe Kamer door Henk Bokkers Bij aankomst, zaterdag 25 oktober in het natuurgebied De Blauwe Kamer, tussen Rhenen en Wageningen, hing er nog een beetje nevel. Windstil en aangenaam weer voor een excursie. Met zeven personen hebben we van het terrein genoten. We werden verwelkomd door het roepen van een zwarte specht. Spreeuwen waren aan het fourageren in de buurt. Waarschijnlijk een tussenstop om weer door te trekken. Trekbewegingen hoorden en zagen we van vele vinken, enkele veldleeuweriken, wat putters en nogal wat lijstersoorten. De wandeling ging in de richting van wat laag struikgewas en een meidoornbos. Hier viel het grote aantal vinkachtigen op, zoals vink, keep, putter en een enkele kneu. Ook winterkoning en roodborst lieten zich hier goed horen en zien. Door de telescoop was de prachtige tekening van de koperwiek bijzonder mooi. Een biddende torenvalk hing in de lucht en even later zat er een goed zichtbaar in de top van een struik. Tussen de struiken veel koolmezen en pimpelmezen. Merels en een enkele zanglijster waren op zoek naar bessen. Langzaam doorlopend naar het water in de richting van de kijkhut werden we verrast door een groep van ongeveer vijftig g r o t e zilverreigers, die aan het fourageren waren. Tussen h e n i n o o k enkele blauwe reigers. In de kijkhut hoorden we het geschreeuw van en paartje nijlganzen. Hier ook een tiental g r o t e zilverreigers en e n k e l e aalscholvers. Op weer een andere plek nog enkele tientallen grote zilverreigers. Al met al meer dan honderd stuks. Wilde ganzen en kolganzen werden gezien en vlogen ook in V-vorm over ons heen. In het water naast de wilde eend de krakeend en de dodaars, evenals de gewone fuut. Kokmeeuwen met hun koptelefoon rustten aan de overkant van de rivier. Kauwtjes en kraaien zorgden voor nog meer vogelsoorten, waarbij langs de oude steenfabriek ekster en gaai ook actief waren. Al met al een mooie wandeling in een prachtig gebied.

3 Een jaar uit een zwanenleven door Arie van den Bremer In mijn buurt broeden elk jaar zwanenechtparen en ik begin nu een beetje te doorgronden hoe hun sociale leven eruit ziet. Elk jaar bakenen ze een eigen territorium af. Ze beschermen hun territorium, dat heel groot kan zijn, met grote felheid af. Zeker als ze aan het broeden zijn, wordt het nest met snavel en tand verdedigd. Hun dreighouding is echt imposant. Ze buigen hun hals naar achteren en bollen hun vleugels om uiteindelijk met een flinke boeggolf naar hun indringer te zwemmen. Romance Als het territorium veilig is gaan ze een romance aan. Dan draaien ze een beetje met hun grote nekken om elkaar. Het bouwen van een nest is ook bijzonder. Een zwaan zit op het nest en de ander voert nestmateriaal aan. Die op het nest draait als een torenkraan rond en bouwt zo zijn nestrand op. Ze nestelen op de grond, dichtbij een waterkant in het buitengebied maar ook in dorpen en steden. Het nest Hun nest is een groot bouwsel van plantenmateriaal: riet en waterplanten, met een holte in het midden. Het wijfje broedt tot 38 dagen op de vijf tot acht ovale eieren van ongeveer elf centimeter lang. Het wijfje sist luid naar alles wat te dicht in de buurt komt. Als haar waarschuwingen in de wind worden geslagen valt ze aan. Haar sterke snavel en vleugels zijn geduchte wapens. Vooral in de broedtijd kan het mannetje behoorlijk agressief zijn territorium verdedigen, ook tegen mensen die te dicht bij het nest komen. A l s j e e e n e c h t p a a r m e t opgeheven vleugels ziet dan kan je er gif opnemen dat er een concurrentenechtpaar in de buurt is. Ook die zetten dan hun vleugels op. Als de concurrenten te dichtbij komen vliegen ze er op af en dat vliegen is heel spectaculair. Iedereen kent dat vliegen van de KLM, maar met g e l u i d e r b i j i s h e t h e e l indrukwekkend. Vooral in de nacht, want dan gaat het gewoon door. Dat aanvliegen gaat door tot de aftocht van de potentiële indringers.

4 Vliegen leren gaat nogal hardhandig. De ouders vliegen gewoon weg en dan moeten de jongen er achteraan, en dat werkt. Na een tijdje vliegen ze zo ver weg dat de jongen ze niet meer bij kunnen houden en dan houden we een aantal weeszwaantjes over. De groep valt uit elkaar en de ouders gaan op zoek naar een nieuw territorium. Na enkele weken komen de jongen uit de eieren. Vroeger was twee normaal, maar tegenwoordig zijn het er wel zes tot zeven. De jongen stappen direct uit het nest en zitten de eerste weken vaak onder de vleugels van de ouders. Ze kunnen ook gelijk zwemmen en grappig is dat dit altijd in een rijtje achter elkaar gebeurt. De jongen moeten zelf voedsel zoeken; daar doen de ouders niets aan maar in het begin zal dat niet veel zijn. De jongen hebben waarschijnlijk weinig vijanden, in tegenstelling tot meerkoetkuikens waar soms van een broedsel niet een jong overblijft. Maar die beginnen dan ook weer opnieuw. De jongen zijn bruin tot augustus en daarna worden ze langzaam aan wit. In november zijn ze helemaal wit. In die maanden leren zij zich wassen en vliegen. Met de wetenschap dat de jongen bijna allemaal groot worden zou je een geweldige verdichting van de zwanenpopulatie verwachten en dus jaarlijks ook een geweldige territoriumstrijd, maar dat is niet zo. De jongen gaan ook uit elkaar maar waar die blijven is mij niet bekend. Dat wassen gaat altijd gepaard met veel herrie. Ze buitelen linksen rechtsom, gaan op hun kop en slaan met hun vleugels op het water. Twee ouders en zes even grote jongen die allemaal tegelijk op h e t w a t e r s l a a n i s e e n spectaculair gezicht. Dat slaan en draaien doen ze waarschijnlijk om van beestjes af te komen.

5 Help vlinder door winter Bericht uitgegeven door De Vlinderstichting op zondag 9 november 2014 De natuur is volop bezig zich klaar te maken voor de winter. De meeste vlindersoorten gaan als ei, rups of pop de winter door. Vier dagvlinders echter houden als v l i n d e r e e n w i n t e r s l a a p : citroenvlinder, kleine vos, gehakkelde aurelia en dagpauwoog. De eitjes, rupsen en poppen zitten op allerlei plekken en dus ook in tuinen. In dor plantenmateriaal, in holle stengels en in bladeren en takken zijn ze weg gekropen. Van groot belang is om niet te veel materiaal af te voeren uit de tuin. Het is een sprookje dat voor de winter een tuin helemaal gestript moet worden en zo kaal mogelijk de winter in moet gaan. Dit is slecht voor de dierenwereld in de tuin. Vier soorten dagvlinders en diverse nachtvlinders gaan als vlinder de winter door. Citroenvlinder en gehakkelde aurelia kruipen weg tussen takkenhopen en in groenblijvende struiken zoals coniferen en klimop. Daar hebben ze een veilige en beschutte plek en daar gaan ze in winterslaap. Ze halen vocht uit hun lichaam, zetten de spijsvertering op een laag niveau en maken antivries aan, vergelijkbaar met wat wij in onze auto s gebruiken. Daardoor zijn ze uitstekend in staat om 20 graden vorst te overleven. Warmte is probleem Kou is voor deze vlinders geen probleem, maar warmte wel. Dagpauwoog en kleine vos gaan in winterslaap in bunkers, schuurtjes en holle bomen, maar sommigen vinden een plekje binnenshuis, op zolders bijvoorbeeld. Ze hebben die plekken opgezocht in september en oktober en hebben opgelet of het er koel en donker was. Die plekken kunnen alleen nogal veranderen als de t e m p e r a t u u r o m l a a g g a a t e n d e verwarming aangaat. Dan kunnen juist die plekjes in de nok van het dak extra warm worden en dat is funest voor de vlinders. Ze ontwaken uit hun winterslaap, verbruiken daarvoor veel energie en sterven door uitputting. Kou is prima, warmte niet! Het beste dat je kunt doen is die vlinders op te warm wordende plekken oppakken en koud wegzetten, bijvoorbeeld in een schuurtje, onverwarmde kamer of in zo n vlinderoverwinteringskastje dat veel wordt aangeboden. Uit zichzelf gaan vlinders daar niet snel in, maar ze zijn prima om vlinders die in huis zaten er naar toe te verhuizen. V-teken Een vlinder kan het best bij de vleugels worden opgepakt, tussen middelvinger en wijsvinger, het V-teken. Zo is er de minste kans de vleugels beschadigen. Zet de vlinder met de pootjes tegen een muur of wand op een koele plek en laat hem daar zitten. Vaak verplaatsen ze zich nog iets, maar als ze weer in winterslaap zijn kunnen ze er maanden blijven hangen. Zo helpen we de vlinder door de winter! Oorspronkelijke tekst: Kars Veling, De Vlinderstichting. Geredigeerd door redactie.

6 Niet zonder elkaar met dubbele korting Niet zonder elkaar. Dit is de titel van een natuurboek dat NatuurMedia Uitgeverij in maart 2015 uitbrengt. Het onderwerp is bloembestuiving. Talloze insecten, op wereldschaal zo'n soorten, helpen bij de overdracht van stuifmeel van de ene bloem naar de andere. Zij zijn de motor die de rijke plantenwereld in stand houdt. Zij verbinden plant met plant, de plantenwereld met de dierenwereld en zij zorgen ervoor dat de natuur zich in eindeloze cycli vernieuwt. Verleiding, concurrentie en bedrog Het aardige is dat bloembestuiving voor iedereen makkelijk is te bekijken. Insecten vliegen van bloem naar bloem. Niet direct zichtbaar is een harde strijd met verleiding, concurrentie en bedrog. Daar over gaat dit boek, en over het slimme leren van ogenschijnlijk domme dieren en over de handigheidjes waarmee de plantenwereld bijen, vlinders en andere insecten aan zich weet te binden. Voorts over vele ontdekkingen, evolutie, diergedrag, natuurbescherming en toepassingen in land- en tuinbouw. Planten, bloemen, bijen, hommels, vlinders, Twee pagina's uit het boek ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ kevers en zweefvliegen worden prominent in beeld gebracht. Het blikveld is mondiaal, maar de meeste voorbeelden liggen in West- Europa. Auteurs zijn Louis Schoonhoven, oudhoogleraar entomologie uit Wageningen, Koos Biesmeijer van Naturalis, Gerard Oostermeijer (UvA), medewerking van de Vlinderstichting, de Nederlandse Bijenhouders Vereniging, de Nederlandse Vereniging van Botanische tuinen en FLORON. Het gebonden boek telt 192 pagina's en bevat tal van fraaie foto's en tekeningen. Voorintekening De winkelprijs wordt naar verwachting 29,50 euro. Bij voorintekening wordt dat 19,50 euro. De redactie van De Uitloper heeft contact met de uitgever met als resultaat nog eens 10 procent extra korting. Omdat ik zelf ook kosten krijg stel ik de prijs vast op 17,95 euro. Boeken kunnen worden besteld door 17,95 euro over te maken op bankrekening NL72INGB ten name van C. Quaadgras te Amersfoort.

7 Agenda Zondag 4 januari, uur: winterwandeling over het landgoed Stoutenburg. Utrechts Landschap. Dinsdag 6 januari, uur: lezing: de slechtvalk, door Peter van Geneijgen. Museum Flehite: Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort. Dinsdag 3 februari, uur: lezing: voedselbossen: verzoening van landbouw en natuur, door Wouter van Eck. Museum Flehite: Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort. Dinsdag 3 maart, uur: lezing: vlinders in de Gelderse Vallei. Door Anko & René de Graaf. Museum Flehite: Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Kamperen en natuur Bericht integraal overgenomen van de afdeling kampeervakantie. Houd je van kamperen? Houd je van de natuur? Vind je het leuk om met andere mensen op excursie te gaan? Overweeg dan eens mee te gaan met een kampeervakantie, georganiseerd door een aantal enthousiaste leden van de KNNV. Je kiest dan voor een vakantie in een mooi natuurgebied ergens in Europa en kampeert in een tent, caravan, camper of eventueel een huisje of appartement in de buurt. Met elke dag de mogelijkheid met andere natuurliefhebbers te gaan wandelen of fietsen in de omgeving van de camping. Het programma wordt grotendeels door de deelnemers zelf bepaald. Ieder jaar worden er ongeveer 15 bestemmingen aangeboden. Variërend van een paar dagen tot twee weken. In Nederland, Frankrijk of elders in Europa. Maar altijd in een schitterend gebied. Zelf de reis verzorgen Je reist er zelf heen en zorgt voor je eigen eten en drinken. En iedere dag is er de mogelijkheid mee te gaan met een (deel van de) groep en te kiezen uit één van de excursies, die een excursieregelaar voor je uitzoekt. Je kunt je wensen voor het programma s avonds bij de koffie of chocolademelk, die we meestal gezamenlijk drinken, kenbaar maken. Kamperen is sowieso een goedkope manier van vakantievieren, heel dicht bij de natuur. Omdat de kampeervakanties voor en door leden van de KNNV en IVN worden georganiseerd kunnen de inschrijfkosten worden beperkt tot een paar tientjes. Daarvoor krijg je de gezelligheid en kennis van de andere deelnemers. K i j k e e n s o p w w w. k n n v. n l / kampeervakanties. Daar zijn ook de e- mailadressen en telefoonnummers te vinden waar je met vragen terecht kunt.

8 Informatie over de KNNV De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) is een ver- eniging voor veldbiologie en h o u d t z i c h a c t i e f b e z i g m e t natuurbeleving, na- tuurstudie en natuurbescherming. Jong en oud kunnen er terecht. Onder de le- den zowel vakmensen als liefhebbers die meer willen weten. De KNNV verzorgt excursies, kampen, reizen, lezingen en inventariseert natuurgebieden. Leden ontvangen het verenigingsblad Natura dat zes keer per jaar verschijnt, met informatieve artikelen over natuur, natuurbescherming, boekbesprekingen en nieuws uit de vereniging. KNNVleden krijgen kortingen op boeken uit de eigen KNNV-Uitgeverij. Landelijk bezoekadres Boulevard BM Zeist Postbus 310, 3700 AH Zeist Tel Fax bureau@knnv.nl Lidmaatschap Het lidmaatschap van de vereniging kost 28 euro per jaar voor leden en 14 euro voor huisgenootleden. Het is mogelijk donateur te worden van de afdeling voor minimaal 10 euro per jaar. Huisgenootleden ontvangen niet het blad Natura, maar kunnen wel aan alle activiteiten deelnemen. Aanmelden als lid bij Han Schippers, Klein Klaasjestraat 6, 3813 MX Amersfoort, E- mail : j.schippers10@versatel.nl. Het gironummer is ten name van de KNNV afdeling Amersfoort. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden gemeld aan de ledenadministratie. Dit geldt ook voor opzeggingen en wel vóór 1 november. Advertenties zijn mogelijk. Adverteerders kunnen contact opnemen met de redactie. De KNNV Amersfoort heeft een eigen website: www5.knnv.nl/amersfoort. Webredacteur: Wim de Lange info@amersfoort.knnv.nl Webmeester: Rogier Foyer webmaster@amersfoort.knnv.nl Bestuur Voorzitter: Joop de Wilde Tel jdewilde@euronet.nl Secretaris: Theo Jacobs Tel secretaris@amersfoort.knnv.nl Penningmeester: H. (Han) Schippers Tel j.schippers10@versatel.nl Bestuurslid: Arie van den Bremer Tel a.vandenbremer@telfort.nl Bestuurslid: E.(Erwin) B. Adema Tel erwin.adema@gmail.com Bestuurslid: Wim de Lange info@amersfoort.knnv.nl ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Colofon De Konvo is de digitale nieuwsbrief van de KNNV-afdeling Amersfoort en omstreken. De nieuwsbrief verschijnt wanneer er iets is te melden. Redactie: Kees Quaadgras adres: redactie.konvo@gmail.com

9

10