Herkennen van wolluissoorten in de sierteelt

Transcriptie

1 Herkennen van wolluissoorten in de sierteelt Joachim Audenaert, Ruth Verhoeven en Laura Golsteyn VLAIO - LA-traject ( ) 1

2 Agenda Wolluis algemeen Classificatie Belangrijkste soorten onderscheiden Sleutel Herkenningsfiches 2

3 Wolluis algemeen 3

4 Wolluis Detectiemethode d.m.v. scouting in het gewas ( ) en vangplaten met feromoon ( ) Vrouwelijke wolluizen op de plant: o o o Komt vooral voor op de stengel en de oksels van de plant, maar kan ook op blad voorkomen. Ook op tafels en potten!! Meestal een wit pluizig uitzicht Nimfen (N1) lopen op het blad (crawlers), andere stadia niet mobiel Enkel mannelijke wolluis komt voor op vangplaat: o o o Zeer klein bruinrood insectje (1-2 mm groot) Relatief grote troebele vleugels Mannetje ongevaarlijk, maar verraadt aanwezigheid + bevruchting Feromoon beschikbaar voor sommige soorten Bestrijding: chemisch/(biologisch) 4

5 Wolluis 5

6 Wolluis: mannetje op vangplaat grote vleugels filamenten 6

7 Wolluis 7

8 Waarom soorten onderscheiden Niet alle nuttigen bestrijden elke soort wolluis Feromonen om te monitoren of weg te vangen zijn soortspecifiek Wolluizen hebben niet allemaal dezelfde waardplanten en veroorzaken verschillende gradaties van schade op de waardplanten Sommige soorten zijn quarantaine organismen in bepaalde regio s: Maconellicoccus hirsutus, Nipaecoccus nipae en Pseudococcus calceolariae Sommige soorten dragen virussen over 8

9 Biologische bestrijders Pseudococcus longispinus: o 10 soorten parasitaire wespen: Leptomastix dactylopii, Anagyrus pseudococci, Leptomastidea abnormis, Pseudococcus viburni: o o 8 parasitaire wespen: Leptomastix dactylopii, Anagyrus pseudococci, 2 roofkevers: Cryptolaemus montrouzieri, Planococcus citri: o o o o 19 parasitaire wespen: Leptomastix dactylopii, Anagyrus pseudococci, Leptomastidea abnormis, Coccidoxenoides perminutus, Anagyrus dactylopii, 7 roofkevers: Cryptolaemus montrouzieri, 1 galmug: Coccodiplosis citri 1 gaasvlieg: Plesiochrysa lacciperda PCS WOLLUIS - Gebruikersgroep, 21/11/2017, PCS 9

10 Classificatie 10

11 Classificatie Rijk: Animalia dieren Stam: Arthropoda geleedpotigen Klasse: Insecta insecten Orde: Hemiptera halfvleugeligen Suborder: Sternorrhyncha plantenluizen Superfamily: Coccoidea schildluizen o 34 families die nog voorkomen o 16 uitgestorven families 11

12 Classificatie Familie Pseudococcidae: wolluizen (258 genera, 1980 species) o Antonina: 30 species o Planococcus: 48 species Antonina graminis Planococcus citri o o o o o Dysmicoccus: 135 species Dysmicoccus brevipes Ferrisia: 19 species Ferrisia virgata Maconellicoccus: 8 species Maconellicoccus hirsutus (Q) Nipaecoccus: 47 species Nipaecoccus nipae (Q) Phenacoccus: 179 species o o Planococcus ficus Planococcus minor Planococcus vovae Pseudococcus: 154 species Pseudococcus calceolariae (Q) Pseudococcus longispinus Pseudococcus viburni Trionymus: 123 species Trionymus bambusae Phenacoccus aceris Phenacoccus madeirensis Phenacoccus peruvianus Phenacoccus solani Phenacoccus solenopsis 12

13 Classificatie Familie Rhizoecidae: wortelwolluizen (20 genera, 242 species) o Rhizoecus: 94 species 13

14 Belangrijkste soorten onderscheiden 14

15 Belangrijkste kenmerken Volwassen vrouwtjes hebben vaak een witte, bloemige/poederige substantie op het lichaam: de waslaag. Soorten die voorkomen in beschermde omgeving hebben de substantie vaak slechts beperkt of niet Soms zijn er zones van het lichaam minder of onbedekt, wat een kleurverschil geeft: de lijn(en) Vaak hebben ze op de rand uitstekende laterale filamenten. Deze kunnen afwezig zijn, beperkt tot 1 of 2 op het einde (staartfilamenten) of voorkomen rondom het hele lichaam Een wasachtige/draadachtige afscheiding wordt vaak geproduceerd en omgeeft de eieren en ook vaak een deel van het lichaam: de eizak Probeer meerdere specimens te bekijken!!! 15

16 Belangrijkste kenmerken waslaag Laterale filamenten 16

17 Belangrijkste kenmerken Lijn: in lengterichting eizak eitjes 17

18 Bij ons frequent voorkomende soorten 18

19 Langstaartwolluis Pseudococcus longispinus Zeer belangrijke wolluis wereldwijd Zeer polyfaag: 82 plantenfamilies Lichtgeel-grijs-roze-lichtpaars van kleur met dunne waslaag, onbedekte zone centraal op rug vormt 3 lijnen: 1 brede centraal, ernaast 2 smalle 17 paar filamenten vrij kort, behalve achterste paar > lichaam, paar ernaast half zo lang Geen eizak, produceren wel pluizige witte massa; eieren niet zichtbaar, ze komen uit direct na afleg 19

20 Langstaartwolluis 20

21 Langstaartwolluis 21

22 Citruswolluis Planococcus citri Belangrijkste wolluis wereldwijd, ook in serres Zeer polyfaag: 82 plantenfamilies Vooral op bladeren Jonge stadia geel, later roze-oranje-bruin, met bruinrode poten en waslaag, onbedekte zone centraal op rug vormt lijn 18 paar filamenten vrij kort, achterste paar iets langer 25% lichaamslengte Eizak aan onderzijde, tot 2x lichaamslengte 22

23 Citruswolluis 23

24 Citruswolluis 24

25 Serrewolluis Pseudococcus viburni Belangrijke wolluis wereldwijd Zeer polyfaag: 89 plantenfamilies Op alle bovengrondse plantendelen Roze of lichtpaars met dunne waslaag, geen lijn 17 paar filamenten vrij kort, achterste 2 paren iets langer 50% lichaamslengte Eizak begint aan onderzijde en omvat het hele lichaam, behalve de kop Gele eitjes 25

26 Serrewolluis 26

27 Serrewolluis 27

28 Bamboewolluis Trionymus bambusae Belangrijke wolluis in gematigd EU Enkel op grassen: bamboe Roze-grijs tot paars, met fijn waslaagje Geen filamenten 28

29 Bamboewolluis 29

30 Bamboewolluis 30

31 Wortelwolluizen Rhizoecidae Volwassen vrouwtjes zijn klein, langwerpig en hebben geknikte antennes die met een loupe zichtbaar zijn Wit lichaam, bedekt met een blauwe poederachtige substantie Geen filamenten op of rond het lichaam Soms eizak die het lichaam bedekt Altijd ondergronds, op de wortels van de plant 31

32 Wortelwolluizen 32

33 Wortelwolluizen 33

34 Soorten gevonden op importplanten 34

35 Citrophiluswolluis Pseudococcus calceolariae Belangrijk in gematigde EU Zeer polyfaag: 43 plantenfamilies Komt voor op bladeren, stengels en vruchten Donker van kleur, met dikke waslaag, 2 lijnen Lichaamsvloeistof rood, wordt afgegeven bij verstoring 17 paar filamenten vrij kort, achterste paar iets langer 25% lichaamslengte Eizak aan onderzijde Quarantaine voor export naar Israël, Kazachstan, Oezbekistan, Azerbeidzjan en Wit-rusland 35

36 Citrophiluswolluis 36

37 Citrophiluswolluis 37

38 Katoenwolluis Phenacoccus solenopsis Belangrijk wereldwijd, in EU: BE, NL, SP, CY Zeer polyfaag: 53 plantenfamilies Donkergroen lijf met rode poten, bedekt met waslaagje, onbedekte zones vormen een paar donkere lijnen op rug, die in 2 gedeeld zijn 18 paar filamenten, laatste langer tot ongeveer 25% lichaamslengte Eizak onder het lichaam Antenne met 9 segmenten 38

39 Katoenwolluis 39

40 Katoenwolluis 40

41 Soorten die mogelijks waargenomen kunnen worden, vooral bij import een risico 41

42 Ananas wolluis Dysmicoccus brevipes Belangrijk wereldwijd, in EU: RU, SP, IT, PT Zeer polyfaag: 58 plantenfamilies Komen op alle plantendelen voor inclusief wortels, meestal op een beschutte plaats Lichaam roze tot oranje, geelbruine poten, lichaam bedekt met dun laagje was, geen lijnen 17 paar laterale filamenten vrij lang, achterste paren langer: 30% tot 50% lichaamslengte Geen eizak, roze eitjes 42

43 Ananas wolluis 43

44 Ananas wolluis 44

45 Gestreepte wolluis Ferrisia virgata Belangrijk wereldwijd, in EU: FR Zeer polyfaag: 78 plantenfamilies Komen op alle plantendelen voor, meestal beschut Lichaam donkergrijs, donkerbruine poten, bedekt met waslaag behalve op 2 zones die onderbroken lijnen vormen 2 opvallende filamenten ± 50% lichaamslengte Geen eizak Vele lange glazige haartjes bedekken de wolluis 45

46 Gestreepte wolluis 46

47 Gestreepte wolluis 47

48 (Roze) hibiscuswolluis Maconellicoccus hirsutus Belangrijk wereldwijd, in EU: CY Zeer polyfaag: 78 plantenfamilies Komen voor op alle bovengrondse plantendelen Roodbruin tot oranjeroze lichaam, witgelige poten, bedekt met een waslaagje, geen lijn 4-6 onopvallende korte laterale filamenten, vaak niet zichtbaar, Eizak bedekt het lichaam, roze eitjes Quarantaine voor export naar Rusland, Turkije, Oekraïne, Israël, Brazilië, Chili, Zuid-Afrika 48

49 (Roze) hibiscuswolluis 49

50 (Roze) hibiscuswolluis 50

51 Rhodesgras wolluis Antonina graminis Belangrijk wereldwijd, in EU: FR, SP, IT Vooral op grassen (inclusief bamboe) en orchideeën Komt voor op de stengelbasis en rhizomen Lichaam donkerpaars tot bruin, ingesloten in witte, gevlekte, viltzak die geel wordt Geen laterale filamenten, geen poten Viltzak via wastube verbonden met eizak 51

52 Rhodesgras wolluis 52

53 Rhodesgras wolluis 53

54 Madeira wolluis Phenacoccus madeirensis Belangrijk wereldwijd, in EU: FR, GR, IT, SP, KR Zeer polyfaag: 51 plantenfamilies Komen vooral voor op bladeren Grijs lijf met rode poten, bedekt met dunne witte waslaag, onbedekte zones op rug vormen 2 lijnen 18 paar filamenten, laatste langst ± 25% lichaamslengte Eizak bedekt rug Antenne met 9 segmenten 54

55 Madeira wolluis 55

56 Madeira wolluis 56

57 Kokosnoot wolluis Nipaecoccus nipae Belangrijk wereldwijd, in EU: BE, FR, HO, IT, OO, PL, PT, RU, SK, SP, TSJ, UK Zeer polyfaag: 43 plantenfamilies Vooral op bladeren Rond van vorm, rood/bruin/oranje lichaam bedekt met geeloranje waslaag, geen lijn paar laterale filamenten: voorste kort/dik, achterste lang/dun; 5-8 dikke filamenten op rug Geen eizak Quarantaine voor export naar Israël en Oezbekistan 57

58 Kokosnoot wolluis 58

59 Kokosnoot wolluis 59

60 Passiflorawolluis Planococcus minor Belangrijke wolluis wereldwijd, in EU enkel op Madeira en Azoren Zeer polyfaag: 71 plantenfamilies Vooral op bladeren Jonge stadia geel, later roze-oranje-bruin, met bruinrode poten en waslaag Onbedekte zone centraal op rug vormt lijn paar filamenten kort, achterste iets langer Eizak aan onderzijde, tot 2x lichaamslengte 60

61 Passiflorawolluis 61

62 Passiflorawolluis

63 Druivenwolluis Planococcus ficus Belangrijke wolluis in warme EU regio s Polyfaag: 23 plantenfamilies; vooral druiven Vooral op bladeren Jonge stadia geel, later roze-oranje-bruin, met bruinrode poten en waslaag, onbedekte zone centraal op rug vormt lijn, minder duidelijk dan bij P. citri 18 paar filamenten kort, achterste paar iets langer Eizak aan onderzijde, tot 2x lichaamslengte 63

64 Druivenwolluis 64

65 Druivenwolluis

66 Solanum wolluis Phenacoccus solani Belangrijk wereldwijd, in EU: BE, FR, IT, SP, UK Zeer polyfaag: 34 plantenfamilies Zowel ondergronds als op bladeren Lichtgeel tot bruin lijf met rode poten, bedekt met dunne witte waslaag, met 2 lijnvormige zones Soms een centrale waskorst op de rug 18 paar korte filamenten, laatste iets langer en dikker Geen eizak 66

67 Solanum wolluis 67

68 Solanum wolluis Waskam 68

69 Appelwolluis Phenacoccus aceris Belangrijk in gematigd EU 28 plantenfamilies, vooral bomen: appel, roos, eik, wilg, esdoorn, es Vector van little cherry virus Vooral op bladeren en takken Groenbruin tot paarsbruin, bedekt met waslaagje 18 paar filamenten, kort Eizak bedekt adult volledig, behalve puntje van kop en vormt een cylinder, felgele eitjes 69

70 Appelwolluis 70

71 Appelwolluis 71

72 Cipreswolluis Planococcus vovae Belangrijke wolluis in EU: CY, DU, FR, GR, HO, IT, JO, OE, PL, OO, PT, RU, SP, TSJ, UK, ZWE 4 plantenfamilies: vooral Cypressus en Taxus Vooral op takken Rode kleur met een vage lijn Eitjes in eizak onder lichaam 72

73 Cipreswolluis 73

74 Cipreswolluis

75 Bougainvillea wolluis Phenacoccus peruvianus Belangrijk in warme landen van EU + UK 8 plantenfamilies, vooral Bougainvillea Komen vooral voor op bladeren Grijsgroen met een dunne waslaag 18 paar zeer sterk gereduceerde filamenten, meestal niet zichtbaar Langwerpige eizak omgeeft de wolluis 75

76 Bougainvillea wolluis 76

77 Bougainvillea wolluis 77

78 Sleutel 78

79 Sleutel voor wolluizen in Vlaanderen 1. Zit de wolluis op gras of bamboe? Ja o Rhodesgras wolluis: donkerpaars; viltzak o Bamboewolluis: roze Nee: 2 2. Op bomen Ja o Appelwolluis: appelbomen of loofbomen o Cipreswolluis: Cypressus of Taxus Nee: 3 79

80 Sleutel voor wolluizen in Vlaanderen 3. Heeft de wolluis filamenten? Nee o o o Wortelwolluizen: onder de grond (Roze) hibiscuswolluis: geen lijn, roze, planten uit warme regio Bougainvillea wolluis: geen lijn, bleek-grijs, langwerpige eizak Ja, 2 opvallend en voor de rest geen: Gestreepte wolluis Ja, lateraal en 5-8 op de rug: Kokosnoot wolluis Ja, 2 zeer lange, 2 ernaast half zo lang en 30 korte: Langstaartwolluis Ja, maar anders dan boven: 4 80

81 Sleutel voor wolluizen in Vlaanderen 4. Heeft de wolluis een lijn op de rug? Nee o Serrewolluis: soms met eizak onder, in serre o Ananas wolluis: geen eizak, plant uit warme regio Ja: 2 + waskorst, maar geen eizak: Solanum wolluis Ja, 2 + eizak op rug, plant uit warme regio: Madeira wolluis Ja, filamenten + rood lichaamssap: Citrophiluswolluis Ja, 2 donkere elk in 2 gedeeld: Katoenwolluis Ja, 1: 5 81

82 Sleutel voor wolluizen in Vlaanderen 5. Waar komt de plant vandaan? Serre, met duidelijke lijn op rug: Citruswolluis Van buiten Europa of van Madeira: Passiflorawolluis Vage lijn op rug, warme regio in EU: Druivenwolluis 6. Uw wolluis niet kunnen bepalen of twijfel je? Neem contact op met het PCS Ook voor de soorten die niet met een volle lijn onderlijnd zijn het PCS contacteren aub 82

83 Herkenningsfiches 83

84 Ananas wolluis Lichaam roze-oranje, geelbruine poten, lichaam bedekt met waslaagje, geen lijnen 17 paar laterale filamenten vrij lang, achterste paren langer: 30% tot 50% lichaamslengte Geen eizak, roze eitjes 84

85 Appelwolluis Groenbruin tot paarsbruin, bedekt met waslaagje 18 paar filamenten, kort Eizak bedekt adult volledig, behalve puntje van kop en vormt een cylinder, felgele eitjes Op bomen, vooral appel 85

86 Bamboewolluis Roze-grijs tot paars, met fijn waslaagje, geen lijn Geen filamenten Enkel op grassen en bamboe 86

87 Bougainvillea wolluis Grijsgroen met een dunne waslaag 18 paar zeer sterk gereduceerde filamenten, meestal niet zichtbaar Langwerpige eizak omgeeft de wolluis 87

88 Cipreswolluis Rode kleur met een vage lijn Eitjes in eizak onder lichaam Vooral op Cypressus en Taxus, op de takken

89 Citrophilus wolluis Donker van kleur, met dikke waslaag, 2 lijnen Lichaamsvloeistof rood, afgegeven bij verstoring 17 paar filamenten vrij kort, achterste paar iets langer 25% lichaamslengte Eizak aan onderzijde Quarantaine in sommige landen 89

90 Citruswolluis Jonge stadia geel, later roze-oranje-bruin, bruinrode poten & waslaag, 1 lijn op rug 18 paar filamenten vrij kort, achterste paar iets langer 25% lichaamslengte Eizak aan onderzijde, tot 2x lichaamslengte 90

91 Druivenwolluis Jonge stadia geel, later roze-oranje-bruin, met bruinrode poten en waslaag, 1 lijn op de rug, minder duidelijk dan bij P. citri 18 paar filamenten kort, achterste paar iets langer Eizak aan onderzijde, tot 2x lichaamslengte 91

92 Gestreepte wolluis Lichaam donkergrijs, donkerbruine poten, bedekt met waslaag behalve op 2 zones die onderbroken lijnen vormen 2 opvallende filamenten 50% lichaamslengte Geen eizak Vele lange glazige haartjes bedekken wolluis 92

93 Katoenwolluis Donkergroen, bijna zwart, lijf met rode poten, bedekt met waslaagje, onbedekte zones vormen een paar donkere lijnen op rug 18 paar filamenten, laatste langer tot ongeveer 25% lichaamslengte Eizak onder het lichaam 93

94 Kokosnoot wolluis Rond van vorm, rood/bruin/oranje lichaam bedekt met geeloranje waslaag, geen lijn paar filamenten op zij: voorste kort/dik, achterste lang/dun; 5-8 dikke filamenten op rug Geen eizak Quarantaine in sommige landen 94

95 Langstaartwolluis Lichtgeel, grijs, roze, lichtpaars van kleur met dunne waslaag, lijnen op rug: 1 brede centraal en ernaast 2 smalle 17 paar filamenten vrij kort, behalve achterste paar langer dan lichaam, paar ernaast half zo lang Geen eizak, produceren wel pluizige witte massa 95

96 Madeira wolluis Grijs lijf met rode poten, bedekt met dunne witte waslaag, 2 lijnen op rug 18 paar filamenten, laatste langst ± 25% lichaamslengte Eizak bedekt rug 96

97 Passiflorawolluis Jonge stadia geel, later roze-oranje-bruin, met bruinrode poten en waslaag Onbedekte zone centraal op rug vormt lijn paar filamenten kort, achterste langer Eizak aan onderzijde, tot 2x lichaamslengte

98 Rhodesgrass wolluis Lichaam donkerpaars tot bruin, ingesloten in witte, gevlekte, viltzak die geel wordt Geen laterale filamenten, geen poten Viltzak via wastube verbonden met eizak Vooral op grassen en bamboe 98

99 Roze hibiscuswolluis Roodbruin tot oranjeroze lichaam, witgelige poten, bedekt met een waslaagje, geen lijn 4-6 onopvallende laterale filamenten, vaak niet zichtbaar, kort Eizak bedekt het lichaam, roze eitjes Quarantaine in sommige landen 99

100 Serrewolluis Roze of lichtpaars met dunne waslaag, geen lijn 17 paar filamenten vrij kort, achterste 2 paren iets langer 25% lichaamslengte Eizak aan onderzijde met gele eitjes, bedekt groot deel van lichaam, behalve kop 100

101 Solanum wolluis Lichtgeel tot bruin lijf met rode poten, bedekt met dunne witte waslaag, met 2 lijnvormige zones minder bedekt Soms een centrale waskorst op de rug 18 paar korte filamenten, laatste iets langer en dikker Geen eizak Waskam 101

102 Wortelwolluis Geen filamenten op of rond het lichaam Soms eizak die het lichaam bedekt Altijd ondergronds, op de wortels van de plant 102

103 Heb je nog vragen? E: T: Bezoek ook Volg jij het PCS al op LinkedIn? proefcentrum-voor-sierteelt