VIESMANN. Ontwerphandleiding VITOCAL 300-G. Warmtepompsystemen

Transcriptie

1 VIESMANN VITOCAL 300-G Warmtepompsystemen Ontwerphandleiding Warmtepomp met elektrische aandrijving voor verwarming en tapwaterverwarming. & Max. 60 C aanvoertemperatuur & Hoge winstfactor tot 4,7 volgens EN & Elektronisch expansieventiel voor maximale efficiëntie op alle werkpunten en een hoge jaararbeidsfactor & Nieuwe warmtepompregeling met afstandstransmissie & Nieuw koudecircuit-diagnosesysteem RCD (Refrigerant Cycle Diagnostic) & Elektrisch verwarmingselement als accessoire in te bouwen VITOCAL 300-G type WW en WWC 8,0 tot 21,6 kw Water/water-warmtepomp & Type WW: zonder extra uitrusting & Type WWC: met geïntegreerde primaire pomp, secundaire pomp, omschakeling tapwaterverwarming en veiligheidsgroep VITOCAL 300-G type BW en BWC 6,2 tot 17,6 kw Grond/water-warmtepomp & Type BW: zonder extra uitrusting & Type BWC: met geïntegreerde primaire pomp, secundaire pomp, omschakeling tapwaterverwarming en veiligheidsgroep 4/2008

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Principes van de warmtepomptechniek 1. 1Basisprincipes Warmtewinning... 4 &Warmtewinningmetaardcollectoren... 4 &Warmtewinning met aardsonden &Warmtewinning uit grondwater Werkwijzen... 6 &Monovalente werking... 6 &Mono-energetische werkwijze &Bivalentewerkwijze Geluidsproductie &Geluid... 7 &Geluidengeluidsdruk... 8 &Geluidsvoortplanting in gebouwen Vitocal 300-G 2. 1 Productbeschrijving &Eigenschappen &Voordelen &Leveringsomvang Technische gegevens &Technische gegevens grond/water-warmtepompen (type BW/BWC) &Technische gegevens water/water-warmtepompen (type WW/WWC) &Afmetingen &Vermogensdiagrammen Boiler 3. 1 Technische gegevens Vitocell 100-V, type CVW &Doorstroomweerstanden Technische gegevens Vitocell 300-B, type EVB Technische gegevens Vitocell 100-L, type CVL (alleen voor laadsystemen) &500literinhoud &750 en 1000 liter inhoud &Doorstroomweerstandtapwaterzijde Accessoires 4. 1 Technische gegevens accessoires voor koelfunctie &Accessoires voor natural cooling &Accessoires voor natural cooling zonder NC-box &Accessoires voor active cooling &Ventilatorconvectoren Vitoclima 200-C Technische gegevens accessoires voor de primaire aansluiting &Grondmedium-verdeler &Grondmedium-accessoirepakketten Technische gegevens accessoires voor de secundaire aansluiting (verwarmingscircuits) &Hydraulische aansluitmodule (voor een warmtepomp) &Hydraulische aansluitmodule (voor tweede warmtepomp in een cascade-installatie) Ontwerphandleiding 5. 1Opstellingengeluiden &Maatregelen voor geluidsvermindering &Minimumafstandtotdewand &Geluidsisolerend platform (voorbeeld van opstelling links onder elkaar) &Eisenaandeinstallatieruimte Bouwdroging (grotere warmtebehoefte) &Estrikdroging Elektrische aansluitingen, basisvarianten verwarmen en tapwaterverwarming &TypeBW &TypeWW &TypeBWC &TypeWWC Overzicht van de mogelijke installatie-uitvoeringen Uitleg 6. 1 Dimensionering van warmtepompen &Geschatte vaststelling van de verwarmingsbelasting op basis van het verwarmde oppervlak &Toeslagvoordetapwaterverwarming Configuratie van de warmtebronnen voor grond/water-warmtepompen &Aardcollector,algemeen &Aardcollector bij monovalente werking &Aardsonde - Dubbele U-buissonde bij monovalente werking VIESMANN VITOCAL 300-G

3 Inhoudsopgave (vervolg) &Aardcollector en aardsonde bij bivalent-parallelle of mono-energetische werking &Configuratie membraanexpansievat voor grondcircuit &Leidingen &Grondcircuitpompen Configuratie van de warmtebronnen voor water/water-warmtepompen &Grondwater &Configuratievandetussencircuit-warmtewisselaar &Koelwater Verdelingverwarmingscircuitsenwarmte Configuratievandeverwarmingswaterbuffer &Verwarmingswaterbuffer voor optimalisatie van de looptijd &Verwarmingswaterbuffer voor de overbrugging van de blokkeertijden Tapwaterverwarming &Directetapwaterverwarming &Directe tapwaterverwarming - Installatievoorbeeld &Tapwaterverwarmingviaexternewarmtewisselaar &Hydraulische schema's voor tapwaterverwarming via externe warmtewisselaar Zwembadverwarming Koelfunctie natural cooling &Functiebeschrijving & natural cooling metnc-box & natural cooling zonder NC-box &Koeling met koelplafonds &Koelingmetvloerverwarming Koelfunctie active cooling of natural cooling metdeac-box Integratievanthermischesolarinstallaties &Functiebeschrijving &Solairetapwaterverwarming &Solaire verwarming zwembadwater &Solaire verwarmingsondersteuning Bijlage 7. 1 Verklarende woordenlijst Ontwerpoverzicht van een warmtepompinstallatie Adressenvanfabrikanten Geschatte bepaling van de jaararbeidsfactor van een warmtepomp Index VITOCAL 300-G VIESMANN 3

4 Principes van de warmtepomptechniek 1.1 Basisprincipes Gegevens over de principes van de warmtetechniek, werkwijze en warmtewinning vindt u in de serie "Warmtepompen" Warmtewinning Warmtewinning met aardcollectoren In de buurt van de grondbuizen mogen geen diepwortelende planten worden gezet. De regeneratie van de afgekoelde grond vindt reeds in de tweede helft van de verwarmingsperiode plaats door toenemende zonnestraling en neerslag, zodat het zeker is dat voor de komende verwarmingsperiode de "warmte-accumulator" grond weer voor verwarmingsdoeleinden beschikbaar is. Hoeveel warmte aan de grond kan worden onttrokken, hangt af van verschillende factoren. Volgens de tot nu toe voorliggende gegevens is een sterk met water aangelengde leembodem bijzonder geschikt als warmtebron. De ervaring leert dat er met een specifiek warmteonttrekkingsvermogen (koudevermogen) van q E = 10 tot 35 Watt per m 2 grondoppervlak als gemiddelde jaarwaarde voor werking gedurende het gehele jaar (monovalent) gerekend moet worden (zie ook pagina 45). Bij een erg zanderige bodem is het warmteonttrekkingsvermogen geringer. Hier moet bij twijfel een bodemexpert bij betrokken worden. Voorbeeld met Vitocal 300-G, type BWC A Warmtepomp B Grondmedium-verdeler (retour) C Grondmedium-verdeler voor aardcollectoren resp. aardsonden (aanvoer) D Aardcollector E Verzamelkoker met grondmedium-verdeler F Laagtemperatuur-verwarming G Aardsonde (Duplex-sonde) H De totale lengte van één enkele streng mag niet meer dan 100 m bedragen Warmtewinning met aardsonden Voor boringen < 100 meter diepte is het waterschap bevoegd, boringen > 100 meter diepte moeten door het mijnbouwdepartement worden goedgekeurd. Voor de boringen moet een speciaal bedrijf ingehuurd worden, waarmee contractueel een afnamegarantie (bijv. voor 5 jaar) afgesproken kan worden. VIESMANN adviseert de firma Duratherm B. V (zie pagina 75). Bij een aardwarmtesonde-installatie kan bij normale hydrogeologische omstandigheden van een gemiddeld sondevermogen van 50 W/m sondelengte worden uitgegaan. 4 VIESMANN VITOCAL 300-G

5 Principes van de warmtepomptechniek (vervolg) Warmtewinning uit grondwater 1 Voorbeeld met Vitocal 300-G, type WWC A Warmtepomp B Tussencircuit-warmtewisselaar C Pompbron met zuigpomp Het gebruik van grondwater moet door de betreffende instantie worden goedgekeurd. Voor de warmtebenutting moeten een zuigbron en een absorberende bron of zinkput worden aangelegd. In het algemeen moet de waterkwaliteit overeenkomen met de in de volgende tabel aangegeven grenswaarden, naargelang de in de warmtewisselaar gebruikte materialen roestvast staal (RVS 316) en koper. Als deze grenswaarden worden aangehouden, kan men in de regel op een probleemloze bronwerking rekenen. As de grenswaarden voor koper niet worden aangehouden, moet een geschroefde, roestvaststalen warmtewisselaar als tussencircuit-warmtewisselaar (op basis van schommelende waterkwaliteit meestal aan te bevelen) worden gebruikt (zie pagina 29). D Absorberende bronnen E Stroomrichting grondwater F Laagtemperatuur-verwarming Bij water uit meren en bassins moet een tussencircuit worden gepland. Voor alle overige toepassingen, ook standaard broninstallaties, adviseren wij in principe een tussencircuit omdat de waterkwaliteit kan variëren. Opmerking Tussencircuit met antivriesmengsel (grondmedium, min. 5 ºC) vullen. Bestendigheid van roestvast staal (RVS 316) en koper ten opzichte van de inhoudelijke stoffen/eigenschappen van water Inhoudelijke stof Concentratie mg/liter RVS Koper onder normale omstandigheden goede bestendigheid risico van corrosie, vooral als er meerdere stoffen met zijn. niet geschikt Organische elementen indien aanwijsbaar Waterstofcarbonaat (HCO 3 ) < > 300 / Sulfaat (SO 2 4 ) < / > 300 Waterstofcarbonaat (HCO 3 )/ <1,0 / sulfaat (SO 2 4 ) >1,0 Inhoudelijke stof Concentratie mg/liter RVS Koper onder normale omstandigheden goede bestendigheid risico van corrosie, vooral als er meerdere stoffen met zijn. niet geschikt Ammoniak (NH 3 ) < >20 Chloride (CI,max.60ºC) <300 > 300 / Sulfiet (SO 3 ), vrij chloorgas <1 (Cl 2 ) 1-5 >5 / / IJzer (Fe), opgelost < 0,2 >0,2 VITOCAL 300-G VIESMANN 5

6 Principes van de warmtepomptechniek (vervolg) 1 Inhoudelijke stof Concentratie mg/liter RVS Koper onder normale omstandigheden goede bestendigheid risico van corrosie, vooral als er meerdere stoffen met zijn. niet geschikt Vrij agressief koolzuur (CO 2 ) < >20 Mangaan (Mn), opgelost < 0,1 >0,1 Aluminium (Al), opgelost < 0,2 >0,2 Inhoudelijke stof Concentratie mg/liter RVS Koper onder normale omstandigheden goede bestendigheid risico van corrosie, vooral als er meerdere stoffen met zijn. niet geschikt Nitraat (NO 3 ), opgelost < 100 > 100 Zwavelwaterstof (H 2 S) < 0,05 >0,05 / Eigenschap Grenswaarden RVS Koper onder normale omstandigheden goede bestendigheid. risico van corrosie, vooral als er meerdere stoffen met zijn. niet geschikt Totale hardheid 4,0-8,5 dh ph-waarde <6,0 6,0-7,5 / 7,5-9,0 >9,0 Elektrische geleidbaarheid < 10 µs/cm µs/cm > 500 µs/cm Opmerking De voorgaande tabellen zijn niet volledig en dienen alleen ter oriëntering. 1.3 Werkwijzen Monovalente werking Bij monovalente werking moet de warmtepompinstallatie als enige warmteopwekker de gehele warmtebehoefte van het gebouw volgens EN dekken. Om het benodigde verwarmingsvermogen te meten, moet eventueel met toeslagen voor blokkeringstijden van het energiebedrijf rekening worden gehouden. De stroomtoevoer kan maximaal 3 2 uur binnen 24 uur onderbroken worden. Bij klanten met speciale contracten moet eventueel met specifieke regelingen rekening gehouden worden. Op grond van de gebouwinertie wordt bij de dimensionering van de vermogenstoeslag met 2 uur blokkeertijd geen rekening gehouden. Tussen twee onderbrekingstijden moet de vrijgavetijd echter minstens zo lang zijn als de voorgaande blokkeertijd. Het blokkeren/onderbreken van de stroomtoevoer door het energiebedrijf is niet van toepassing in Nederland. Mono-energetische werkwijze De warmtepompinstallatie wordt tijdens de verwarming door een met stroom aangedreven warmtegenerator (bijv. verwarmingswater-doorstroomtoestel) ondersteund. Het bijschakelen kan via de regeling afhankelijk van de buitentemperatuur (bivalentietemperatuur) en de verwarmingsbelasting plaatsvinden. De max. aanvoertemperatuur bedraagt 60 C. Bij typische installatieconfiguraties wordt de verwarmingscapaciteit ca. 70 tot 85 % van de maximaal benodigde verwarmingsbelasting volgens EN van het gebouw vastgelegd. Het aandeel van de warmtepompinstallatie aan de jaarlijkse verwarmingscapaciteit bedraagt ca. 92 tot 98 %. Op basis van de geringere investeringskosten voor de warmtepompinstallatie (zonder primaire bron) kan de mono-energetische werkwijze ten opzichte van een monovalent gebruikte warmtepompinstallatie vooral in nieuwbouw economische voordelen opleveren. Bij mono-energetische werkwijze moeten voor de warmtebron (grond, water, lucht) op grond van de (in vergelijking met de bivalent-alternatieve werkwijze) langere looptijden voor de totale vermogensbehoefte van het gebouw worden geconfigureerd. Als richtwaarde moet bij een aardsondesysteem een jaarlijkse onttrekking van 100 kwh/m a niet worden overschreden. Bivalente werkwijze Bivalent-parallelle werkwijze De warmtepompinstallatie wordt tijdens de verwarming door een extra warmtegenerator (verwarmingsketel op olie/gas) ondersteund. Het bijschakelen kan via de regeling afhankelijk van de buitentemperatuur (bivalentietemperatuur) en de verwarmingsbelasting plaatsvinden. De max. aanvoertemperatuur bedraagt 60 C. Bij typische installatieconfiguraties wordt het verwarmingsvermogen van de warmtepomp op ca. 50 tot 70 % van de maximaal benodigde verwarmingsbelasting volgens EN van het gebouw vastgelegd. Het aandeel van de warmtepompinstallatie aan de jaarlijkse verwarmingscapaciteit bedraagt ca. 75 tot 92 %. 6 VIESMANN VITOCAL 300-G

7 Principes van de warmtepomptechniek (vervolg) Bivalent-alternatieve werkwijze De warmtepompinstallatie zal de verwarming tot een bepaalde buitentemperatuur (bivalentietemperatuur), die afhankelijk van de verwarmingskarakteristiek met een bepaalde verwarmingsaanvoertemperatuur (max. 50 ºC) overeenkomt, geheel overnemen. Onder de bivalentietemperatuur schakelt de warmtepomp uit en de verwarmingsketel op olie/gas neemt de warmtevoorziening van het gebouw over. De uitschakeling van de warmtepomp resp. de inschakeling van de verwarmingsketel vindt plaats door de regeling. De bivalent-alternatieve werkwijze maakt ook max. systeemtemperaturen van meer dan 50 C mogelijk. Zo is deze werkwijze bijzonder geschikt voor gebouwen met een conventioneel warmteverdeel- en afgiftesysteem (radiatoren). 1 A Bivalent-parallelle werkwijze B Bivalent-alternatieve werkwijze Het diagram toont als voorbeeld het dekkende aandeel van de warmtepomp in procenten van de jaarlijkse verwarmingscapaciteit (alleen verwarming) van een gestandaardiseerde woning afhankelijk van het gekozen verwarmingsvermogen en de gekozen werkwijze, bivalent-parallel of bivalent-alternatief. Op grond van geringere investeringskosten voor de gehele warmtepompinstallatie is de bivalente werkwijze bijzonder geschikt voor bestaande verwarmingsketelinstallatie in gerenoveerde gebouwen. Bij bivalent-parallelle werkwijze moeten voor de warmtebron (grond, water, lucht) op grond van de (in vergelijking met de bivalent-alternatieve werkwijze) langere looptijden voor de totale vermogensbehoefte van het gebouw worden geconfigureerd. 1.4 Geluidsproductie Geluid Het hoorgebied van de mens omvat het drukgebied van Pa (hoordrempel) tot 20 Pa (1 op 1 miljoen). De pijndrempel ligt bij ca. 60 Pa. Wijzigingen in de luchtdruk worden waargenomen als ze tussen 20 en maal per seconde (20 Hz Hz) plaatsvinden. Geluidsbron Geluidsniveau Geluidsdruk Waarneming [dba] [μpa] Stilte Onhoorbaar Tikken van een horloge, rustige slaapkamer Zeer zacht Zeer rustige tuin, stille airconditioning Zeer zacht Woning in rustige woonomgeving Zacht Rustig stromende beek 50 6, Zacht Normaal spreken Luid Luid spreken, kantoorrumoer 70 6, Luid Intensief verkeer Zeer luid Zware vrachtwagen 90 6, Zeer luid Autoclaxon op 5 m afstand Zeer luid VITOCAL 300-G VIESMANN 7

8 Principes van de warmtepomptechniek (vervolg) 1 Contactgeluid, vloeistofgeluid Mechanische trillingen worden bijv. door delen van machines en gebouwen veroorzaakt, daarin doorgegeven en uiteindelijk op een andere plaats gedeeltelijk als luchtgeluid vrijgegeven. Luchtgeluid Geluidsbronnen (in trilling gebrachte lichamen) genereren mechanische trillingen in de lucht die zich in golven verplaatsen en door het oor van de mens verschillend worden waargenomen. A Contactgeluid B Luchtgeluid Geluid en geluidsdruk A Geluidsbron (warmtepomp) Plaats van emissie Meetgrootte: geluidsproductie L W B Plaats van de geluidsontvangst Plaats van de immissie Meetgrootte: geluidsdrukniveau L P Geluidsproductie L W De totale geluidsemissie van de warmtepomp in alle richtingen. Deze is onafhankelijk van de omgeving (reflecties) en de direct te vergelijken waarde voor geluidsbronnen (warmtepompen). Geluidsdrukniveau L P Het geluidsdrukniveau is een bepaalde waarde van de geluidssterkte die door het oor op een bepaalde plaats wordt waargenomen. Het geluidsdrukniveau wordt doorslaggevend beïnvloed door de afstand en de omgeving en is daarmee afhankelijk van de plaats van meting (vaak op 1 m afstand). De gebruikelijke meetmicrofoons meten direct de geluidsdruk. Het geluidsdrukniveau is de waarde voor de beoordeling van de immissie in afzonderlijke installaties. 8 VIESMANN VITOCAL 300-G

9 Principes van de warmtepomptechniek (vervolg) Geluidsvoortplanting in gebouwen De geluidsvoortplanting in gebouwen vindt meestal plaats door contactgeluid via de vloer en de wanden. De geluidsemissie van de lichtschachten leidt vaak niet alleen tot overlast voor de omgeving, maar ook in de eigen woning. Zo kan bij ongunstige omstandigheden geluidsimmissie via de ramen in het huis plaatsvinden. In het huis bestaat het risico van overdracht van luchtgeluid onder andere via het trappenhuis en het kelderplafond. 1 Trajecten geluidsoverdracht A Warmtepomp B Contactgeluid C Luchtgeluid D Lichtschacht Richtwaarden voor het geluidsdrukniveau (buiten het gebouw) Gebied/Object Immissierichtwaarde (geluidsdrukniveau) in db(a) overdag 's nachts Gebieden met industrie en woningen waarin zich noch voornamelijk industrie noch voornamelijk woningen bevinden Gebieden waarin zich voornamelijk woningen bevinden en Gebieden waarin zich uitsluitend woningen bevinden Woningen die lokaal met de warmtepompinstallatie verbonden zijn VITOCAL 300-G VIESMANN 9

10 2 Vitocal 300-G 2.1 Productbeschrijving Warmtepompen met elektrische aandrijving voor verwarming en tapwaterverwarming in monovalente, mono-energetische of bivalente werkwijze. De grond/water-warmtepompen (type BW en BWC) onttrekken warmte aan de grond met behulp van aardcollectoren of aardsonden. Omdat in de grond het hele jaar door de temperatuur nagenoeg constant is, zijn de warmtepompen grotendeels onafhankelijk van de buitentemperatuur en dekken zelfs op koude dagen de totale warmtebehoefte van een gebouw. Eigenschappen Warmtepomp in compacte bouwwijze (vanaf type 108 met aanloopstroombegrenzer). Bekleding van epoxyhars-coating. Geluids- en trillingsarm door dubbelgelagerde compressor en geluidsabsorberende stelpoten. Cfk-vrij, niet brandbaar koelmiddel R 407C (koelmiddelmengsel, bestaande uit 23 % R 32, 25 % R 125 en 52 % R 134a). Met koper gesoldeerde, roestvaststalen platenwarmtewisselaar (RVS 316) voor verwarmingscircuit en voor grond-/grondwatercircuit. Elektronisch expansieventiel en gepatenteerde koelmiddelverdeling. Koudecircuit-diagnosesysteem RCD (Refrigerant Cycle Diagnostic) Met weersafhankelijke, digitale warmtepompregeling WPR 300. Type BW & Grond/water-warmtepomp & 6,2 tot 17,6 kw De water/water-warmtepompen (type WW en WWC) met pompbron en absorberende bron winnen warmte uit grondwater met een stabiele temperatuur en bereiken daardoor constant hoge winstfactoren. Ze kunnen daarom het gehele jaar worden gebruikt voor de verwarming en de warmwatervoorziening. Type BWC & Grond/water-warmtepomp & 6,2 tot 17,6 kw & Compacte warmtepomp met geïntegreerde primaire pomp, secundaire pomp, omschakelventiel voor tapwaterverwarming en veiligheidsgroep Type WW & Water/water-warmtepomp & 8,0 tot 21,6 kw & Grond/water-warmtepomp en ombouwset (temperatuurregelaar tegen vorst en stromingsbewaker voor grondwatercircuit; meegeleverd) Type WWC & Water/water-warmtepomp & 8,0 tot 21,6 kw & Grond/water-warmtepomp en ombouwset (temperatuurregelaar tegen vorst en stromingsbewaker voor grondwatercircuit; meegeleverd) & Compacte warmtepomp met geïntegreerde primaire pomp, secundaire pomp, omschakelventiel voor tapwaterverwarming en veiligheidsgroep Voordelen & Geschikt voor alle werkwijzen: voorziet bij monovalente werking volledig in de verwarming en tapwaterverwarming werkt in de bivalente modus in combinatie met een tweede warmtegenerator, bijv. voor renovatie & Geringe CO 2 emissie door hoge COP-waarde tot 4,7 (COP = Coeffizient of Performance) volgens EN bij grondmedium 0 C/water 35 C en 5 K spreiding. & Elektronisch Biflow-expansieventiel voor maximale efficiëntie op alle werkpunten en geringe verbruikskosten. & Grote bedrijfszekerheid, hoge betrouwbaarheid en geluidsarme werking dankzij de volledig hermetisch uitgevoerde Compliant Scroll-compressor met dubbele trillingsdemping. & Tijdelijke montage van een extra elektrische verwarming, bijvoorbeeld voor estrikdroging mogelijk. & Nieuwe warmtepompregeling en -bewaking met afstandstechniek maakt aansluiting mogelijk op de Vitocom 100. & Alleen bij compacte warmtepompen (type BWC en WWC): ingebouwde primaire pomp, secundaire pomp, omschakelventiel voor verwarmen/tapwaterverwarming en veiligheidsgroep. Leveringsomvang Complete warmtepomp in compacte constructie. Met aangebouwde, weersafhankelijke, digitale warmtepompregeling, elektronische aanloopstroombegrenzing (vanaf type BW/ WW 108) en geluidsabsorberende stelpoten, kleur vitozilver. Bij type WW en WWC bovendien: ombouwset water/water-warmtepomp bestaande uit stromingsbewaker en temepratuurregelaar vorstbescherming. Bij type BWC WWC bovendien: ingebouwde primaire pomp, secundaire pomp, omschakelventiel voor verwarmen/tapwaterverwarming en veiligheidsgroep. Weersafhankelijke, digitale warmtepompregeling WPR-300 Digitale warmtepompregeling voor een verwarmingscircuit zonder mengklep en een verwarmingscircuit met mengklep. Met boilertemperatuurregeling voor een warmwaterboiler: Voor de aansturing van een extra warmtegenerator in bivalente, parallelle werking (bijv. olie-/gasverwarmingsketel) evenals een verwarmingswater-doorstroomtoestel. Menugestuurde bediening met storingsindicatie in volle tekst. Met diagnosesysteem en uitgang verzamelstoringsmelding. Afstandstransmissie met Vitocom 100. Buitentemperatuursensor, aanvoeren retourtemperatuursensor evenals de sensoren voor de primaire in- en uitgang behoren tot de leveringsomvang. 10 VIESMANN VITOCAL 300-G

11 Vitocal 300-G (vervolg) Met koelregelfuncties natural cooling en active cooling (meer accessoires nodig) en interne controle van bedrijfsuren per jaar. Door uitbreiding met cascadeschakeling met max. stuks 4 Vitocal 300 functie zwembadverwarming. 2 VITOCAL 300-G VIESMANN 11

12 Vitocal 300-G (vervolg) 2.2 Technische gegevens Technische gegevens grond/water-warmtepompen (type BW/BWC) 2 Vitocal 300-G Type BW/BWC 106 BW/BWC 108 BW/BWC 110 BW/BWC 112 BW/BWC 114 BW/BWC 117 Vermogensgegevens volgens EN (0/35 C, -5 K spreiding) Nominaal vermogen kw 6,2 8,4 10,2 12,1 15,1 17,6 Koudevermogen kw 4,9 6,6 8,1 9,6 11,9 13,8 Elektr. vermogensopname kw 1,38 1,82 2,23 2,57 3,27 3,99 Winstfactor (COP) 4,5 4,6 4,6 4,7 4,6 4,4 Vermogensgegevens verwarmingswater-doorstroomtoestel Vermogen kw trapsgewijs 3/6/9 Elektrische waarden Warmtepomp Nom. spanning 3/N/PE 400 V/50 Hz Nom. stroomsterkte A ,6 13,5 Aanloopstroom A 25 14* 1 20* 1 22* 1 25* 1 27* 1 Aanloopstroom A (bij geblokkeerde rotor) Zekering (traag) A 3 16 Beschermingsgraad IP 20 Nom. spanning stuurstroomkring 230 V/50 Hz Zekering (intern) T6,3AH Koudecircuit Medium R 407 C Inhoud kg 1,45 1,8 2,3 2,44 2,3 2,1 Compressor type Scroll hermetisch gesloten Afmetingen Totale lengte mm 720 Totale breedte mm 600 Totale hoogte mm 1065 Toeg. werkdruk Grondcircuit (primair) bar 3 Verwarmingscircuit (secundair) bar 3 Aansluitingen Primair IN en UIT G 1¼ Verwarmingsaanvoer en -retour R 1 Gewicht kg Geluidsproductie bij 0/35 C db(a) Gegevens waren bij druk nog niet bekend Opmerking COP volgens EN 255 bij 0/35 C met 10 K spreiding ca. 5 tot 6 % hoger dan volgens EN Alleen type BW: Vitocal 300-G Type BW 106 BW 108 BW 110 BW 112 BW 114 BW 117 Grondmedium (primair) Inhoud liter 2,8 2,8 3,2 4,0 Min. debiet* 2 liter/h 896,0 1224,0 1492,5 1765,9 2200,3 2541,4 Doorstroomweerstand mbar Max. inlaattemperatuur C 25 Min. inlaattemperatuur C 5 Verwarmingswater (secundair) Inhoud liter 4,0 4,5 5,2 Min. debiet* 2 liter/h Doorstroomweerstand mbar Max. aanvoertemperatuur C 60 *1 Met aanloopstroombegrenzer. *2 Min. debiet absoluut aanhouden. 12 VIESMANN VITOCAL 300-G

13 Vitocal 300-G (vervolg) Alleen type BWC: Vitocal 300-G Type BWC 106 BWC 108 BWC 110 BWC 112 BWC 114 BWC 117 Grondmedium (primair) Ingebouwde circulatiepomp type Wilo Top S 25/7 230 V~ Inhoud liter 2,8 2,8 3,2 4,0 Min. debiet* 1 liter/h 896,0 1224,0 1492,5 1765,9 2200,3 2541,4 Max. inlaattemperatuur C 25 Min. inlaattemperatuur C 5 Verwarmingswater (secundair) Ingebouwde circulatiepomp type Wilo RS 25/7 230 V~ Inhoud liter 4,0 4,5 5,2 Min. debiet* 1 liter/h Max. aanvoertemperatuur C 60 2 Technische gegevens water/water-warmtepompen (type WW/WWC) Vitocal 300-G Type WW/WWC 106 WW/WWC 108 WW/WWC 110 WW/WWC 112 WW/WWC 114 WW/WWC 117 Vermogensgegevens volgens EN (10/35 C, -5 K spreiding) Nominaal vermogen kw 8, ,6 15,8 19,8 21,6 Koudevermogen kw 6,7 9,2 11,6 13,3 16,6 17,9 Elektr. vermogensopname kw 1,4 2,0 2,3 2,8 3,3 4,3 Winstfactor (COP) 5,7 5,5 5,6 5,3 5,7 4,9 Vermogensgegevens van het verwarmingswater-doorstroomtoestel Vermogen kw trapsgewijs 3/6/9 Elektrische waarden Warmtepomp Nom. spanning 3/N/PE 400 V/50 Hz Nom. stroomsterkte A ,6 13,5 Aanloopstroom A 25 14* 2 20* 2 22* 2 25* 2 27* 2 Aanloopstroom A (bij geblokkeerde rotor) Zekering (traag) A 3 16 Beschermingsgraad IP 20 Nom. spanning stuurstroomkring 230 V/50 Hz Zekering (intern) T6,3AH Koudecircuit Medium R 407 C Inhoud kg 1,45 1,8 2,3 2,44 2,3 2,1 Compressor type Scroll hermetisch gesloten Afmetingen Totale lengte mm 720 Totale breedte mm 600 Totale hoogte mm 1065 Toeg. werkdruk Grondcircuit (primair) bar 3 Verwarmingscircuit (secundair) bar 3 Aansluitingen Primair IN en UIT G 1¼ Verwarmingsaanvoer en -retour R 1 Gewicht kg Geluidsproductie bij 0/35 C db(a) Gegevens waren bij druk nog niet bekend *1 Min. debiet absoluut aanhouden. *2 Met aanloopstroombegrenzer. VITOCAL 300-G VIESMANN 13

14 Vitocal 300-G (vervolg) 2 Alleen type WW: Vitocal 300-G Type WW 106 WW 108 WW 110 WW 112 WW 114 WW 117 Grondwater (primair) Inhoud liter 2,8 2,8 3,2 4,0 Min. debiet* 1 liter/h 896,0 1224,0 1492,5 1765,9 2200,3 2541,4 Doorstroomweerstand mbar Max. inlaattemperatuur C 25 Min. inlaattemperatuur C 7,5 Verwarmingswater (secundair) Inhoud liter 4,0 4,5 5,2 Min. debiet* 1 liter/h Doorstroomweerstand mbar Max. aanvoertemperatuur C 60 Alleen type WWC: Vitocal 300-G Type WWC 106 WWC 108 WWC 110 WWC 112 WWC 114 WWC 117 Grondwater (primair) Ingebouwde circulatiepomp type Wilo Top S 25/7 230 V~ Inhoud liter 2,8 2,8 3,2 4,0 Min. debiet* 1 liter/h 896,0 1224,0 1492,5 1765,9 2200,3 2541,4 Max. inlaattemperatuur C 25 Min. inlaattemperatuur C 7,5 Verwarmingswater (secundair) Ingebouwde circulatiepomp type Wilo RS 25/7 230 V~ Inhoud liter 4,0 4,5 5,2 Min. debiet* 1 liter/h Max. aanvoertemperatuur C 60 *1 Min. debiet absoluut aanhouden. 14 VIESMANN VITOCAL 300-G

15 Vitocal 300-G (vervolg) Afmetingen 2 links type BW/WW; rechts type BWC/WWC A Primair Uit (grondmedium) B Primair In (grondmedium) C Aanvoer verwarming D Aanvoer warmwaterboiler E Retour (verwarming en warmwaterboiler) F Kabelinvoer spanningsvoeding G Kabelinvoer VITOCAL 300-G VIESMANN 15

16 Vitocal 300-G (vervolg) Vermogensdiagrammen Type BW/BWC 106 Opmerking De gegevens voor COP zijn conform EN bepaald. 2 A Verwarmingsvermogen B Koudevermogen C Elektr. opgenomen vermogen D T HV =35 C E T HV =45 C F T HV =55 C 16 VIESMANN VITOCAL 300-G

17 Vitocal 300-G (vervolg) Type BW/BWC 108 Opmerking De gegevens voor COP zijn conform EN bepaald. 2 A Verwarmingsvermogen B Koudevermogen C Elektr. opgenomen vermogen D T HV =35 C E T HV =45 C F T HV =55 C VITOCAL 300-G VIESMANN 17

18 Vitocal 300-G (vervolg) Type BW/BWC 110 Opmerking De gegevens voor COP zijn conform EN bepaald. 2 A Verwarmingsvermogen B Koudevermogen C Elektr. opgenomen vermogen D T HV =35 C E T HV =45 C F T HV =55 C 18 VIESMANN VITOCAL 300-G

19 Vitocal 300-G (vervolg) Type BW/BWC 112 Opmerking De gegevens voor COP zijn conform EN bepaald. 2 A Verwarmingsvermogen B Koudevermogen C Elektr. opgenomen vermogen D T HV =35 C E T HV =45 C F T HV =55 C VITOCAL 300-G VIESMANN 19

20 Vitocal 300-G (vervolg) Type BW/BWC 114 Opmerking De gegevens voor COP zijn conform EN bepaald. 2 A Verwarmingsvermogen B Koudevermogen C Elektr. opgenomen vermogen D T HV =35 C E T HV =45 C F T HV =55 C 20 VIESMANN VITOCAL 300-G

21 Vitocal 300-G (vervolg) BW/BWC 117 Opmerking De gegevens voor COP zijn conform EN bepaald. 2 A Verwarmingsvermogen B Koudevermogen C Elektr. opgenomen vermogen D T HV =35 C E T HV =45 C F T HV =55 C VITOCAL 300-G VIESMANN 21

22 Boiler 3.1 Technische gegevens Vitocell 100-V, type CVW Voor de tapwaterverwarming in combinatie met warmtepompen tot 16 kw en zonnecollectoren ook geschikt voor verwarmingsketels en afstandsverwarmingen. Geschikt voor de volgende installaties: & Tapwatertemperatuur tot 95 C & Verwarmingswater-aanvoertemperatuur tot 110 C & Solar-aanvoertemperatuur tot 140 C & Waterzijdige werkdruk tot 10 bar & Solarzijdige werkdruk tot 10 bar & Tapwaterzijdige werkdruk tot 10 bar 3 Boilerinhoud l 390 DIN reg.nr. 0260/05-13 MC/E Continuvermogen 60 C kw 48 bij tapwaterverwarming van 10 naar 45 C en l/h 1179 verwarmingswater-aanvoertemperatuur van 50 C kw 26 bij hierna genoemd verwarmingswaterdebiet l/h 639 Verwarmingswaterdebiet voor de aangegeven continuvermogens m 3 /h 3,0 Taphoeveelheid l/min 15 Tapbaar watervolume zonder naverwarming boilerinhoud opgewarmd tot 45 C, l 280 water van t = 45 C (constant) boilerinhoud opgewarmd tot 55 C, l 280 water van t = 55 C (constant) Opwarmtijd Bij aansluiting van een warmtepomp met 16 kw nom. vermogen en een aanvoertemperatuur van het verwarmingswater van 55 of 65 C bij tapwaterverwarming van 10 naar 45 C min. 60 bij tapwaterverwarming van 10 naar 55 C min. 77 Max. aansluitbaar vermogen van een warmtepomp kw 16 Bij 65 C verwarmingswater-aanvoertemperatuur en 55 C warmwatertemperatuur en het aangegeven verwarmingswaterdebiet Op de solar-warmtewisselaarset (accessoires) max. aansluitbare aantal collectoren/apertuuroppervlak Vitosol-F stuks 5 Vitosol-T m 2 6 Vermogenskengetal N L in combinatie met een warmtepomp Boiler-bevoorradingstemperatuur 45 C 2,4 50 C 3,0 Stand-by warmteverlies q BS kwh/24 h 2,78 (genormeerde waarde volgens DIN V 18599) Afmetingen Lengte (7) met isolatie mm 850 zonder isolatie mm 650 Totale breedte met isolatie mm 918 zonder isolatie mm 881 Hoogte met isolatie mm 1629 zonder isolatie mm 1522 Kantelmaat zonder isolatie mm 1550 Gewicht compl. met isolatie kg 190 Totaal bedrijfsklaar gewicht kg 582 met elektrisch verwarmingselement Verwarmingswaterinhoud l 27 Verwarmingsoppervlak m 2 4,1 Aansluitingen Verwarmingswateraanvoer en -retour R 1¼ Koud water, warm water R 1¼ Solar-warmtewisselaarset R ¾ Circulatie R 1 Elektrisch verwarmingselement Rp 1½ Opmerking over het continuvermogen Bij het ontwerp met het aangegeven resp. berekende continuvermogen een geschikte circulatiepomp plannen. Het aangegeven continuvermogen wordt alleen bereikt als het nom. vermogen van de verwarmingsketel het continuvermogen is. 22 VIESMANN VITOCAL 300-G

23 Boiler (vervolg) 3 E Aftap ELH1 Aansluiting voor elektrisch verwarmingselement ELH2 Flens voor elektrisch verwarmingselement HR Verwarmingswaterretour HV Verwarmingswateraanvoer KW Koud water R Inspectie- en reinigingsopening met flensafdekking SPR1 Boilertemperatuursensor van de boilertemperatuurregeling SPR2 Temperatuursensor van de solar-warmtewisselaarset WW1 Warm water WW2 Warm water van de solar-warmtewisselaarset Z Circulatie VITOCAL 300-G VIESMANN 23

24 Boiler (vervolg) Doorstroomweerstanden 3 Doorstroomweerstand tapwaterzijde Doorstroomweerstand verwarmingswaterzijde 24 VIESMANN VITOCAL 300-G

25 Boiler (vervolg) 3.2 Technische gegevens Vitocell 300-B, type EVB Voor tapwaterverwarming in combinatie met verwarmingsketels en zonnecollectoren voor bivalente werking. Geschikt voor de volgende installaties: & Tapwatertemperatuur tot 95 C & Verwarmingswater-aanvoertemperatuur tot 200 C & Solar-aanvoertemperatuur tot 200 C & Waterzijdige werkdruk tot 25 bar & Solarzijdige werkdruk tot 25 bar & Tapwaterzijdige werkdruk tot 10 bar Boilerinhoud l Verwarmingsspiraal boven onder boven onder DIN-registernummer 0100/03-10MC Continuvermogen kw C Bij tapwaterverwarming van 10 naar 45 C en verwarmingswater-aanvoertemperatuur l/h van bij hierna kw C genoemd verwarmingswaterdebiet l/h Verwarmingswaterdebiet voor de aangegeven continuvermogens m 3 /h 5,0 5,0 5,0 5,0 Max. aan te sluiten apertuuroppervlak Vitosol m Max. aansluitbaar vermogen van een warmtepomp kw Bij 55 Cverwarmingswater-aanvoertemperatuur en 45 Cwarmwatertemperatuur bij aangegeven verwarmingswaterdebiet (beide verwarmingsspralen in serie geschakeld) Isolatie hard PUR-schuim zacht PUR-schuim Stand-by warmteverlies q BS kwh/24 h 1,17 1,37 (genormeerde waarde) Stand-by volume V aux l Volume solargedeelte V sol l Afmetingen Lengte a (Ø) met isolatie mm zonder isolatie mm 715 Breedte b met isolatie mm zonder isolatie mm 914 Hoogte c met isolatie mm zonder isolatie mm 1667 Kantelmaat met isolatie mm 1821 zonder isolatie mm 1690 Gewicht compl. met isolatie kg Verwarmingswaterinhoud l Verwarmingsoppervlak m 2 1,50 1,50 1,45 1,90 Aansluitingen Verwarmingsspiralen R 1 1¼ Koud water, warm water R 1 1¼ Circulatie R 1 1¼ 3 Opmerking over de bovenste verwarmingsspiraal De bovenste verwarmingsspiraal is bedoeld voor aansluiting op een verwarmingsketel of een warmtepomp. Opmerking over de onderste verwarmingsspiraal De onderste verwarmingsspiraal is bedoeld voor aansluiting op zonnecollectoren of een warmtepomp. Voor het inbouwen van de boilertemperatuursensor de meegeleverde haakse sok met dompelhuls gebruiken. Opmerking over het continuvermogen Bij het ontwerp met het aangegeven resp. berekende continuvermogen een geschikte circulatiepomp plannen. Het aangegeven continuvermogen wordt alleen bereikt als het nom. vermogen van de verwarmingsketel het continuvermogen is. VITOCAL 300-G VIESMANN 25

26 Boiler (vervolg) 300 liter inhoud 3 BÖ E HR HR s HV HV s Inspectie- en reinigingsopening Aftap Verwarmingswaterretour Verwarmingswaterretour solarinstallatie Verwarmingswateraanvoer Verwarmingswateraanvoer solarinstallatie KW Koud water SPR1 Boilertemperatuursensor van de boilertemperatuurregeling SPR2 Temperatuursensoren/thermometers WW Warm water Z Circulatie 500 liter inhoud BÖ E Inspectie- en reinigingsopening Aftap HR HR s Verwarmingswaterretour Verwarmingswaterretour solarinstallatie 26 VIESMANN VITOCAL 300-G

27 Boiler (vervolg) HV Verwarmingswateraanvoer HV s Verwarmingswateraanvoer solarinstallatie KW Koud water SPR1 Boilertemperatuursensor van de boilertemperatuurregeling SPR2 Temperatuursensoren/thermometers WW Warm water Z Circulatie Doorstroomweerstanden 3 Doorstroomweerstand tapwaterzijde Doorstroomweerstand verwarmingswaterzijde A Boilerinhoud 500 l (onderste verwarmingsspiraal) B Boilerinhoud 300 l (onderste verwarmingsspiraal) C Boilerinhoud 300 en 500 l (bovenste verwarmingsspiraal) VITOCAL 300-G VIESMANN 27

28 Boiler (vervolg) 3.3 Technische gegevens Vitocell 100-L, type CVL (alleen voor laadsystemen) Boiler voor tapwaterverwarming in het laadsysteem Geschikt voor installaties met de volgende parameters: & max. tapwatertemperatuur in de boiler 95 C & tapwater werkdruk tot 10 bar 3 Boilerinhoud l DIN-registernummer 0256/03-13 Stand-by warmteverlies q BS bij 45 K temp. verschil (genormeerde kwh/ 2,80 3,23 3,57 waarde volgens DIN V h Afmetingen Lengte a (7) zonder isolatie mm met isolatie mm Breedte b zonder isolatie mm met isolatie mm Hoogte c zonder isolatie mm met isolatie mm Kantelmaat zonder isolatie mm Min. montagehoogte mm Gewicht Boiler zonder isolatie kg met isolatie kg Aansluitingen Warmwaterinlaat van de warmtewisselaar R Koud water, warm water R Circulatie, aftap R 1¼ 1¼ 1¼ 500 liter inhoud BÖ E KW SPR Inspectie- en reinigingsopening Aftap Koud water Dompelhuls voor boilertemperatuursensor of temperatuurregelaar VA Magnesium-beschermingsanode WW Warm water WW/WT Warmwaterinlaat van de warmtewisselaar Z Circulatie Maattabel Boilerinhoud l 500 a mm 850 b mm 898 c mm VIESMANN VITOCAL 300-G

29 Boiler (vervolg) 750 en 1000 liter inhoud 3 BÖ E KW SPR Inspectie- en reinigingsopening Aftap Koud water Dompelhuls voor boilertemperatuursensor of temperatuurregelaar VA Magnesium-beschermingsanode WW Warm water WW/WT Warmwaterinlaat van de warmtewisselaar Z Circulatie Maattabel Boilerinhoud l a mm b mm c mm d mm e 7 mm f mm g mm h mm k mm l mm m mm n mm o mm p mm Laadlans A Laadlans G1¼ B Flens VITOCAL 300-G VIESMANN 29

30 Boiler (vervolg) Doorstroomweerstand tapwaterzijde 3 A 500 liter boilerinhoud B 750 en 1000 liter boilerinhoud 30 VIESMANN VITOCAL 300-G

31 Accessoires 4.1 Technische gegevens accessoires voor koelfunctie Accessoires voor natural cooling NC-box Bestelnr (zonder mengklep), (met mengklep) Voorgefabriceerde eenheid voor het realiseren van de functie natural cooling met een verwarmings-/koelcircuit (met of zonder mengklep). Voor de aansluiting van bijv. vloerverwarming, ventilatorconvector of koelplafond. Max. koelvermogen 5 kw (afhankelijk van de gebruikte warmtepomp en koudebron). Onderdelen: & Platenwarmtewisselaar & Vorstbeschermingsklep & Thermostaat vorstbescherming & Dauwpuntsensor natural cooling & Grondcircuitpomp (alleen bij NC-box met mengklep) & Koelcircuitpomp & 3-weg-omschakelklep (verwarmen/koelen) & 2-weg-afsluitklep (alleen bij NC-box zonder mengklep) & 3-weg-mengklep met motor (alleen bij NC-box met mengklep) & Uitbreidingsset natural cooling (elektrische aansturing) & Tegen warmte en geluid geïsoleerde, dampdiffusiedichte EPPbehuizing C Grondmedium van aardsonde/-collector (direct) D Naar verwarmingsretour van de warmtepomp E Van verwarmingsaanvoer van de warmtepomp F Grondmedium naar de aardsonde/-collector (via de primaire aanvoer van de koudemodule) G Invoer elektrische aansluitingen (4 stuks) Aanwijzingen voor de volgende tabel: Het te verwachten koelvermogen is onder andere sterk afhankelijk van de dimensionering en de soort warmtebron. Het koelvermogen is na het einde van de verwarmingsperiode maximaal en neemt af naarmate er warmte aan de grond wordt afgegeven. Technische gegevens Max. toegest. warmtepompvermogen 16 kw Te verwachten koelvermogen afhankelijk van het warmtepompvermogen 16 kw ca. 5,00 kw 8 kw ca. 2,50 kw 4 kw ca. 1,25 kw Toegestane omgevingstemperatuur tijdens werking +2 C tot +30 C bij opslag en transport 30 C tot +60 C Afmetingen totale lengte 520 mm totale breedte 580 mm totale hoogte 420 mm Gewicht NC-box zonder mengklep 25 kg NC-box met mengklep 28 kg Aansluitingen Grond (aanvoer en retour) G 1 ½ Verw.-/koelcircuit (aanvoer en retour) G 1 Warmtepomp (aanvoer en retour) G 1 (overgang op multistekkersysteem DN 20 meegeleverd) 4 A Van verwarmings-/koelcircuit B Naar verwarmings-/koelcircuit VITOCAL 300-G VIESMANN 31

32 Accessoires (vervolg) Accessoires voor natural cooling zonder NC-box 2-weg-motorkogelklep (DN 32) Bestelnr & Met elektrische aandrijving (230 V) & Aansluiting R 1¼ 3-weg-omschakelklep (DN 32) Bestelnr & Met elektrische aandrijving (230 V) & Aansluiting R 1¼ Platenwarmtewisselaar Vitotrans 100 Zie Viessmann prijslijst. Thermostaat vorstbescherming Bestelnr Uitbreidingsset natural cooling Bestelnr Onderdelen: & Elektronica voor de signaalverwerking van de dauwpuntsensor en de vorstbeschermingsthermostaat (voor laagspanning of 230 V ) alsook de aansturing van de hydraulische componentenvoordefunctie natural cooling & Aansluitstekker voor 2-weg-motorkogelklep, 3-weg-omschakelklep, primaire en secundaire koelcircuitpomp, netaansluiting, aanstuursignaal, dauwpuntsensor en vorstbeschermingsthermostaat & Montageaccessoires Dauwpuntsensor Bestelnr & Sensor voor de registratie van het dauwpunt & Om vorming van condenswater te vermijden 4 32 VIESMANN VITOCAL 300-G

33 Accessoires (vervolg) Accessoires voor active cooling AC-box Bestelnr Geprefabriceerde eenheid om de functie active cooling met een verwarmings-/koelcircuit zonder mengklep te realiseren. Voor de aansluiting van koelplafonds of ventilatorconvectoren. Max. koelvermogen 13 kw afhankelijk van de gebruikte warmtepomp en warmtebron. Bestaande uit: & Platenwarmtewisselaars & Omschakelkleppen & Vorstbeveiligingsthermostaat & Koelcircuitpomp & Geïsoleerde behuizing & Aansluitkast voor elektrische aansluitingen A Doorvoer van elektrische kabels B Verwarmingswaterretour (van Vitocal) C Verwarmingswateraanvoer (naar Vitocal) D Retour koel-/verwarmingswater E Aanvoer koel-/verwarmingswater F Retour grondmedium G Aanvoer grondmedium H Retour grondmedium (van Vitocal) K Aanvoer grondmedium (naar Vitocal) Technische gegevens Lengte 717 mm Breedte 350 mm Hoogte 973 mm Leeggewicht ca. 80 kg Toeg. opslagtemp. max. 60 C / min. -30 C Toeg. omgevingstemp. bij werking max.30 C/min.2 C Testdruk max. 4,5 bar Aansluitingen Primaire aanvoer en retour G11/4 (grondmedium) Verbruikers (koelen) G 1 1/4 Verbinding grondmedium met G11/4 Vitocal Verbinding verwarmingswater Multistekkersysteem DN 20 met Vitocal Netaansluiting L/N/PE 230 V/50 Hz 2-weg-kleppen Bedrijfsspanning (AC-werking) 230 V/50 Hz Opg. vermogen 1,5 W Beschermingsgraad IP 54 3-weg-klep Bedrijfsspanning (AC-werking) 230 V/50 Hz Opg. vermogen 5 W Beschermingsgraad IP 20 Openingstijd 10 s Sluittijd 4 s Circulatiepompen Bedrijfsspanning (AC-werking) 230 V/50 Hz Vermogen (per pomp) max. 150 W Snelheidstrappen 3 4 Aansluit-accessoires AC-box Bestelnr Geprefabriceerde buisgroep voor de verbinding van warmtepomp met AC-box, voor plaatsing van de AC-box links naast de warmtepomp, bestaande uit: & Aanvoer- en retourleiding koel-/verwarmingswater & Aanvoer- en retourleiding grondmedium VITOCAL 300-G VIESMANN 33

34 Accessoires (vervolg) & Isolatie (dampdicht) & Verbindingsstukken buisleidingen naar de AC-box resp. warmtepomp & Ontluchters (1 per leiding) Ventilatorconvectoren Vitoclima 200-C Productbeschrijving & Voor wand- of vloermontage (stelpoten voor vloermontage als accessoire te verkrijgen) & Met aparte warmtewisselaars voor koelende en verwarmende werking evenals regelkleppen voor het gebruik in 4-leidersystemen & Met geïntegreerd luchtfilter & Ventilatoren met voorwaarts gekromde trommelrotoren voor laag geluidsniveau bij grote luchthoeveelheden Technische gegevens ventilatorconvectoren 4 Ventilatorconvectoren Vitoclima 200-C Type V202H V203H V206H V209H Koelvermogen kw 2,0 3,4 5,6 8,8 Vermogen kw 2,0 3,7 5,3 9,4 Netaansluiting 1/N/PE 230 V/50 Hz Opgenomen vermogen van de ventilator bij toerental V1* 1 W bij toerental V2* 1 W bij toerental V3* 1 W bij toerental V4* 1 W bij toerental V5* 1 W Koelklep k v -waarde m 3 /h 1,6 1,6 1,6 2,5 Aansluiting R 1/2 R 1/2 R 1/2 R 3/4 Verwarmingsklep k v -waarde m 3 /h 1,6 1,6 1,6 1,6 Aansluiting R 1/2 R 1/2 R 1/2 R 1/2 Condenswateraansluiting Ø mm 18,5 18,5 18,5 18,5 Thermische stelaandrijving Max. toeg. omgevingstemperatuur C Max. toeg. mediumtemperatuur C Opg. vermogen W Nom. stroomsterkte ma Gewicht kg Afmetingen Voor- en zijaanzicht A Sokkel (accessoire) *1 De grijze kleur kenmerkt de fabrieksmatige instelling van het ventilatortoerental. 34 VIESMANN VITOCAL 300-G

35 Accessoires (vervolg) Type Maat a b c V202H V203H V206H V209H Type Maat a b c V202H V203H V206H V209H Wandbevestiging (vooraanzicht) A Luchtafvoer B Boven C 4 bevestigingsgaten 7 8mm D Beneden E Vloer F Luchtinlaat 4 Type Maat a b c d e f g h k V202H V203H V206H V209H Positie van de hydraulische aansluitingen (zijaanzicht, beide kanten) A Rechts B Links C Retouraansluiting verwarmen D Retouraansluiting koelen E Aanvoeraansluiting verwarmen F Aanvoeraansluiting koelen VITOCAL 300-G VIESMANN 35

36 Accessoires (vervolg) 4.2 Technische gegevens accessoires voor de primaire aansluiting Grondmedium-verdeler Grondmedium-verdeler voor aardcollectoren Bestelnr A Verzamelbuis G 1¼ (aanvoer) B Verzamelbuis G 1¼ (retour) C Klemring-schroefverbindingen voor PE 20 2,0 mm Grondmedium-verdeler voor aardcollectoren: & Messingverdeler met 2 1¼" verzamelbuizen (aanvoer en retour) & Aanvoer- en retouraansluitingen voor 10 grondcircuits via klemring-schroefverbindingen voor PE 20 2,0, apart te monteren en met kogelkranen afsluitbaar Mogelijke aansluitvarianten D Kogelkraan voor het vullen en aftappen E Kogelkranen voor het afsluiten van de afzonderlijke circuits F Geluidsabsorberende console & 2 snelontluchters & 2 vul- en aftapkranen & Verdeler op twee geluidsabsorberende consoles voorgemonteerd & Op de huismuur, in de kelder of verzamelkoker te monteren RL Grondmedium retour VL Grondmedium aanvoer A Wartelmoer G 2 voor aansluiting kogelkraan, klemschroefverbinding of overige module B Kogelkraan voor het vullen en aftappen Grondmedium-verdeler voor aardsonden/aardcollectoren Systeemformaat Aantal grondcircuits Best.nr. PE 25 x 2, Systeemformaat Aantal grondcircuits Best.nr. PE 32 x 2, VIESMANN VITOCAL 300-G

37 Accessoires (vervolg) Grondmedium-verdeler voor 2 grondcircuits Grondmedium-verdeler voor 4 grondcircuits A Wartelmoer G 2 voor aansluiting kogelkraan, klemschroefverbinding of overige module B Kogelkraan voor het vullen en aftappen C Verzamelbuis G 1½ D Klemring-schroefverbindingen voor PE 32 2,9 mm of PE 25 2,3 mm E Afsluitdop 2" met stop G ½ F Kogelkranen voor het afsluiten van de afzonderlijke circuits 4 Grondmedium-verdeler voor aardsonden/aardcollectoren van grond/water-warmtepompen: & Messingverdeler met 2 verzamelbuizen 1½" (aanvoer en retour) & Aanvoer- en retouraansluitingen voor 2, 3, of 4 grondcircuits via klemring-schroefverbindingen voor PE 25 2,3 of PE 32 x 2,9 apart te monteren en met kogelkranen af te sluiten & 2 vul- en aftapkranen & Met de montageaccessoires (meegeleverd) aan de huismuur, in de kelder of verzamelkoker te monteren Grondmedium-verdeler voor 3 grondcircuits Mogelijke aansluitvarianten Op een aanvoer of retour kunnen max. vier 4-voudige grondmedium-verdelers (16 grondcircuits) worden aangesloten. Grondmediumverdelers (2, 3 en 4 aansluitingen) kunnen willekeurig worden gecombineerd. Voorbeeld van 4 grondcircuits RL Grondmedium retour VL Grondmedium aanvoer Voorbeeld van 8 grondcircuits RL Grondmedium retour VL Grondmedium aanvoer VITOCAL 300-G VIESMANN 37

38 Accessoires (vervolg) Grondmedium-accessoirepakketten Opmerking De hierna genoemde grondmedium-accessoirepakketten zijn met de ingebouwde luchtafscheider niet geschikt voor gebruik met grondmedium op basis van kaliumcarbonaat (Tyfo-Spezial). Als dit wordt gebruikt, moet de grondmedium-pressostaat worden gedemonteerd en de luchtafscheider door een luchtpot worden vervangen (installateur). Het door ons aangeboden warmtedragende medium Tyfocor op basis van ethyleenglycol (bestelnr of ) kan zonder deze verandering met de grondmedium-accessoirepakketten worden gebruikt. Grondmedium-accessoirepakket voor type BW/WW Nominaal vermogen van de Best.nr. warmtepomp tot 14 kw Z tot 17,6 kw Z Nominaal vermogen van de Best.nr. warmtepomp tot 32,6 kw Z A Grondcircuit G 1¼ (aanvoer naar de warmtepomp) B Vul- en aftapkraan C Veiligheidsklep (3 bar) D Kogelkraan E Primaire pomp F Luchtafscheider G Pressostaat H Grondcircuit G 1¼ (aanvoer naar het grond-accessoirepakket) K Grondcircuit G 1¼ (retour van de warmtepomp) L Aansluiting voor expansievat M Grondcircuit G 1¼ (retour van het grondmedium-accessoirepakket) N Manometer O Kant-en-klaar gemonteerd Zonder afbeelding: membraanexpansievat (25, 35 of 50 liter inhoud) 38 VIESMANN VITOCAL 300-G

39 Accessoires (vervolg) Algemene installatie en montage-instructies & Voor het correct functioneren van de luchtafscheider het grondmedium-accessoirepakket horizontaal monteren. & De luchtafblaassteun moet zich boven het grondmedium-accessoirepakket bevinden. & Circulatiepomp volgens de karakteristieken op pagina 53 op voldoende restopvoerhoogte controleren. Pomp zo monteren dat de invoer van de leiding naar beneden of naar de zijkant wijst, evt. de pompkop draaien. & Dampdiffusiedichte isolatie door installateur aan te brengen. & Als de grondmedium-pressostaat niet wordt aangesloten, kan het grondmedium-accessoirepakket ook in de aan de buitenkant liggende overgavekoker (tegen water beschermd) worden geïnstalleerd. Grondmedium-accessoirepakket voor type BWC/WWC Bestelnr. Z Afbeelding zonder isolatie A Grondcircuit G 1¼ (aanvoer naar de warmtepomp) B Vul- en aftapkraan C Veiligheidsklep (3 bar) D Kogelkraan E Grondcircuit G 1¼ (aanvoer van de warmtebron) F Luchtafscheider G Grondcircuit G 1¼ (retour naar de warmtebron) H Manometer K Grondcircuit G 1¼ (retour van de warmtepomp) L Kant-en-klaar gemonteerd M Aansluiting voor expansievat Algemene installatie en montage-instructies & Voor het correct functioneren van de luchtafscheider het grondmedium-accessoirepakket horizontaal monteren. & De luchtafblaassteun moet zich boven het grondmedium-accessoirepakket bevinden. & Dampdiffusiedchte isolatie moet door installateur aangebracht worden. VITOCAL 300-G VIESMANN 39

40 Accessoires (vervolg) 4.3 Technische gegevens accessoires voor de secundaire aansluiting (verwarmingscircuits) Hydraulische aansluitmodule (voor een warmtepomp) Bestelnr. op aanvraag (vanaf augustus 08) Voor monovalente/mono-energetische installaties met tapwaterverwarming met of zonder verwarmingswaterbuffer, bestaande uit: & Isolatie & Variabele buisaansluitingen links/rechts & Module verwarmingscircuit voor inbouw van een CV-pomp & Module tapwaterverwarming met passtuk voor boilerlaadpomp van de tapwaterverwarming & Module primaire aansluiting & Veiligheidsklep en afsluitinrichtingen & Muurbeugel & Hydraulische verbindingen met de warmtepomp Opmerking Ciculatiepompen niet in de leveringsomvang. Als koppelmodule in cascade-installaties voor Vitocal 300-G, type BW/BWC inzetbaar. 4 Functie In de verwarmingsfunctie kan via de aansluitmodule een verwarmingswaterbuffer in serie in de verwarmingsretour worden aangesloten. Als de verwarmingscircuits tijdens werking van de warmtepomp geen warmte meer nodig hebben (thermostaatkleppen/vloerverdeler sluiten), dan gaat de overstortklep open en de verwarmingsretour vindt plaats via de verwarmingswaterbuffer naar de warmtepomp. De waterhoeveelheid in de verwarmingswaterbuffer is voldoende om de minimumlooptijd van de warmtepomp te garanderen en pulswerking te voorkomen. Bij tapwaterverwarming wordt de verwarmingswaterbuffer door de 3-weg-klep hydraulisch afgekoppeld. A Aansluiting G 1½ B Aansluiting G 1¼ C Hydraulische verbinding (5 stuks) Algemene installatie en montage-instructies De aansluitmodule wordt aan de wand bevestigd. De warmtepomp kan met de flexible aansluitslangen direct worden verbonden. Door de aansluiting aan de achterkant kan de warmwaterboiler rechts of links naast de warmtepomp worden opgesteld. Hydraulische aansluitmodule (voor tweede warmtepomp in een cascade-installatie) Bestelnr. op aanvraag (vanaf augustus 08) Zoals hiervoor beschreven, met verbindingsbuizen voor de hydraulische aansluitingen met de eerste hydraulische aansluitmodule 40 VIESMANN VITOCAL 300-G

41 Ontwerphandleiding 5.1 Opstelling en geluiden Maatregelen voor geluidsvermindering Opstelling: & Installatie van de warmtepomp op geïsoleerd voetstuk of sokkel (zie pagina). & Vermindering van harde oppervlakken in de installatieruimte, vooral wanden en plafond. Ruwe structuurpleister absorbeert meer dan tegels. & Voor bijzonder hoge geluidseisen extra geluidsisolerend materiaal aanbrengen op wanden en plafond (speciaalzaak). Hydraulische aansluitingen: & Hydraulische aansluiting van de warmtepompen altijd flexibel en spanningsvrij uitvoeren (bijv. door het gebruik van accessoires voor warmtepompen van Viessmann). & Buisleidingen en ingebouwde onderdelen met geluidsisolerende bevestigingen aanbrengen. Minimumafstand tot de wand Voor installatie en onderhoud moet aan de voorzijde en links toegankelijkheid zijn. Opmerking Bij meer dan 80 mm ruimte achter de warmtepomp zijn extra trekontlastingen voor de elektrische kabels nodig. Minimumafstand met AC-box: zie pagina 72. Geluidsisolerend platform (voorbeeld van opstelling links onder elkaar) 5 Opbouw platform A Randisolatiestrips min. 10 mm A Randisolatiestrip B Betonestrik C Geluidsisolerende laag, bijv. 40 mm PU-isolatie / 20 mm PST 20/22 D Eindafwerking E Estrik F Isolatielaag G Bitumen afdichtingslaag H OKFFB K OKRFB VITOCAL 300-G VIESMANN 41

42 Ontwerphandleiding (vervolg) Het platform moet ontworpen worden voor een belasting van max. 300 kg. Evt. moet extra bewapening worden aangebracht. Tegen de overdracht van contactgeluid moeten geschikte isolatielagen worden geïntegreerd. Eisen aan de installatieruimte vorstvrij niet in woonverblijven en niet direct naast rust-/slaapkamers 5 droog A Primaire leidingen en onderdelen dampdicht isoleren om condensatie te vermijden. 5.2 Bouwdroging (grotere warmtebehoefte) Nieuwe gebouwen bevatten afhankelijk van de bouwwijze (bijv. monolithisch) in tegel- of cementlagen, sierpleisterwerk enz. gebonden water. In het begin moet dit gebonden vocht door verwarming worden verdampt en dit leidt tot een grotere warmtebehoefte. De warmtepomp met de primaire bron is niet geconstrueerd voor een verhoogde warmtebehoefte tijdens het drogen in de bouw. Deze moet door beschikbaar gestelde droogapparatuur worden gedekt. Estrikdroging Nuttig vloeroppervlak (tegels, parket enz.) laat voor het leggen slechts een geringe restvochtigheid van de estrik toe. Tijdens de droging van de estrik heeft de warmtepomp een aanzienlijk grotere warmtebron nodig dan tijdens normale werking. In combinatie met grond/water-warmtepompen is daarom meestal voor de estrikdroging een extra verwarming (bijv. elektrisch) nodig. Bij water/water-warmtepompen moet de bron het benodigde pompvermogen opbrengen. 42 VIESMANN VITOCAL 300-G

43 Ontwerphandleiding (vervolg) 5.3 Elektrische aansluitingen, basisvarianten verwarmen en tapwaterverwarming Type BW A Warmtepomp, type BW B Warmwaterboiler C Buitentemperatuursensor, sensorkabel (2 x 0,75 mm 2 ) D Tapwater-circulatiepomp, voedingskabel (3 x 1,5 mm 2 ) E Circulatiepomp primair circuit (grondmedium), voedingskabel (3 x 1,5 mm 2 of 5 x 1,5 mm 2 ) F Boilertemperatuursensor, sensorkabel (2 x 0,75 mm 2 ) G CV-pomp (of bufferlaadpomp bij gebruik van een verwarmingswaterbuffer), voedingskabel (3 x 1,5 mm 2 ) H Extra elektrische verwarming (accessoire) K Stroomteller/huisvoeding L Netaansluitkabel, speciaal tarief (5 x 2,5 mm 2,afh.vantype warmtepomp (max. 30 m)) M Netaansluitkabel, 230 V~, 50 Hz (5 x 1,5 mm 2 ) met uitschakeling energiebedrijf N Netaansluitkabel, 400 V, bij optionele, extra elektrische verwarming(5x2,5mm 2 ) O Omschakelklep of laadpomp voor tapwaterverwarming, voedingskabel (5 x 1,5 mm 2 ) Opmerking Bij installatie van extra buffers, verwarmingscircuits met mengklep, externe warmtegeneratoren (gas/olie/hout) enz. moeten de benodigde voedings-, stuur- en sensorkabels worden gepland. De kabeldoorsneden van de netaansluitkabels moeten worden gecontroleerd en evt. worden vergroot. Type WW Aansluitingen zoals bij type BW Rekening houden met de volgende extra componenten: & Bronpomp & Stromingsbewaker & Vorstbescherming (in warmtepomp te monteren) 5 Type BWC C Buitentemperatuursensor, sensorkabel (2 x 0,75 mm 2 ) D Tapwater-circulatiepomp, voedingskabel (3 x 1,5 mm 2 ) F Boilertemperatuursensor, sensorkabel (2 x 0,75 mm 2 ) H Extra elektrische verwarming (accessoire) K Stroomteller/huisvoeding L Netaansluitkabel, speciaal tarief (5 x 2,5 mm 2,afh.vantype warmtepomp (max. 30 m)) M Netaansluitkabel, 230 V~, 50 Hz (5 x 1,5 mm 2 ) met uitschakeling energiebedrijf N Netaansluitkabel, 400 V, bij optionele, extra elektrische verwarming(5x2,5mm 2 ) A Warmtepomp, type BWC met geïntegreerde circulatiepompen (voor primaire en secundaire circuit) en met omschakelventiel voor tapwaterverwarming B Warmwaterboiler Opmerking Bij installatie van extra buffers, verwarmingscircuits met mengklep, externe warmtegeneratoren (gas/olie/hout) enz. moeten de benodigde voedings-, stuur- en sensorkabels worden gepland. De kabeldoorsneden van de netaansluitkabels moeten worden gecontroleerd en evt. worden vergroot. VITOCAL 300-G VIESMANN 43

44 Ontwerphandleiding (vervolg) Type WWC Aansluitingen zoals bij type BWC. Rekening houden met de volgende extra componenten: & Bronpomp & Stromingsbewaker & Vorstbescherming (in warmtepomp te monteren) 5.4 Overzicht van de mogelijke installatie-uitvoeringen Inrichting Installatieschema (nummer in de regeling WPR 300 opgeslagen) 0 1a 1b 1c 2a 2b 2c 3b 3c 4b 4c 5b 5c 6b 6c 7b 7c 8b 8c 9b 9c 10b 10c Basisuitrusting Verw. circ. A1 zonder mengklep x x x x x x x x x x x x x x Verw. circ. M2 met x x x x x x x x x x x x x x x x mengklep Verw. circ. M3 met mengklep x x x x x x x x Warmwaterboiler x x x x x x x x x x x x Verwarmingswaterbuffer x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Externe warmtegenerator x x x x x x x x x x Extra uitrusting Koelen A1* 1 x x x x x x x x x x x x x x Koelen M2* 1 x x x x x x x x x x x x x x x x Koelen M3* 1 x x x x x x x x Koelcircuit* 1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Zwembad* 2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Solar (met solarregeling) x x x x x x x x x x x x Uitleg Dimensionering van warmtepompen Opmerking Bij warmtepompinstallaties met monovalente werking is een exacte dimensionering bijzonder belangrijk, omdat te groot gekozen toestellen vaak met relatief te hoge installatiekosten verbonden zijn. Te grote dimensionering daarom voorkomen! Eerst moet de genormeerde verwarmingsbelasting Φ HL van het gebouw worden vastgesteld. Voor het gesprek met de klant en het uitbrengen van een offerte is het meestal voldoende dit te schatten. Voor de bestelling moet zoals bij alle verwarmingssystemen de genormeerde verwarmingsbelasting van het gebouw volgens EN vastgesteld en de warmtepomp conform geselecteerd worden. Geschatte vaststelling van de verwarmingsbelasting op basis van het verwarmde oppervlak Het verwarmde oppervlak (in m 2 ) wordt met de volgende specifieke vermogensbehoefte vermenigvuldigd: Passief huis 10 W/m 2 Laagenergiehuis 40 W/m 2 Nieuwbouw (goede isolatie) 50 W/m 2 Huis (normale isolatie) 80 W/m 2 Ouder huis (zonder bijzondere isolatie) 120 W/m 2 *1 Telkens slechts één koelmogelijkheid aansluitbaar. *2 Externe uitbreiding H1 nodig. Voorbeeld: Bij nieuwbouw met goede isolatie en een verwarmd oppervlak van 170 m 2 bedraagt de geschatte verwarmingsbelasting 8,5 kw. 44 VIESMANN VITOCAL 300-G

45 Uitleg (vervolg) Toeslag voor de tapwaterverwarming Voor de gebruikelijke woningbouw wordt van een maximale warmwaterbehoefte van ca. 50 liter per persoon per dag en ca. 45 ºC uitgegaan. Dit komt overeen met een extra verwarmingsbelasting van circa 0,25 kw per persoon bij 8 uur opwarmtijd. Met deze toeslag wordt alleen rekening gehouden als de som van de extra verwarmingsbelasting groter is dan 20 % van de volgens EN berekende verwarmingsbelasting. Warmwaterbehoefte bij warmwatertemperatuur 45 C Specieke nuttige warmte in Aanbevolen verwarmingstoeslag voor tapwaterverwarming liter/dag per persoon Wh/dag per persoon kw/persoon* 1 Lagere behoefte ,08-0,15 Normale behoefte* ,15-0,30 of Etagewoning (afrekening naar verbuik) Etagewoning (afrekening all-in) Eengezinswoning* 2 (gemiddelde behoefte) Bij referentietemperatuur 45 C Specieke nuttige warmte Wh/dag per persoon 30 ca ca. 0,15 45 ca ca. 0, ca ca. 0,25 Aanbevolen verwarmingstoeslag voor tapwaterverwarming * 1 kw/persoon 6.2 Configuratie van de warmtebronnen voor grond/water-warmtepompen Aardcollector, algemeen Warmte uit de grond De warmte wordt via platte collectoren of aardsonden opgenomen. Deze wordt door de grond aan het hulpcircuit (grondcircuit) afgegeven, welke dan de warmte aan het medium in de warmtepomp afgeeft. Onder de warmtebron grond wordt de bovenste grondlaag verstaan tot een diepte van 1,2 tot 1,5 m. Het winnen van warmte vindt plaats via een warmtewisselaar die in een onbebouwd gedeelte in de buurt van het te verwarmen gebouw wordt aangelegd. De uit diepere lagen naar boven stromende warmte bedraagt slechts 0,063 tot 0,1 W/m 2 en kan als warmtebron voor de bovenste lagen genegeerd worden. De nuttige warmtehoeveelheid en daarmee de grootte van het benodigde oppervlak hangt sterk af van de thermofysische eigenschappen van de grond en van de stralingsenergie, d.w.z. van de klimatologische omstandigheden. De thermische eigenschappen, zoals volumetrische warmtecapaciteit en warmtegeleidbaarheid, hangen sterk af van de samenstelling en de gesteldheid van de grond. Als grootheden zijn hier vooral het aandeel water, het aandeel minerale bestanddelen, zoals kwarts of veldspaat, evenals het aandeel en de grootte van de met lucht gevulde poriën doorslaggevend. Eenvoudig gezegd kan men zeggen dat de opslagmogelijkheden en warmtegeleidbaarheid groter zijn, naarmate de grond meer met water is verrijkt; hoe hoger het aandeel van de minerale bestanddelen, hoe lager het aandeel poriën is. Het specifieke onttrekkingsvermogen voor de grond ligt daarbij tussenca.10en35w/m 2. Droge, zandige bodem q E = W/m 2 Vochtige, zandige bodem q E = W/m 2 Droge leembodem q E = W/m 2 Vochtige leembodem q E = W/m 2 Bodem met grondwater q E = W/m 2 Hiermee wordt het benodigde grondoppervlak bepaald, afhankelijk van de verwarmingsbelasting van het huis en de bodemgesteldheid. Het benodigde grondoppervlak wordt volgens het koudevermogen ² K van de warmtepomp vastgesteld: Verschil tussen het verwarmingsvermogen van de warmtepomp (² WP ) en het opgennomen vermogen (P WP ). ² K = ² WP P WP 6 *1 Bij opwarmtijd van de warmwaterboiler van 8 uur. *2 Als de werkelijke warmwaterbehoefte de aangegeven waarde overschrijdt, moet een hogere vermogenstoeslag aangehouden worden. VITOCAL 300-G VIESMANN 45

46 Uitleg (vervolg) Praktijkvoorbeeld voor een verzamelschacht A Ingangskoepel 600 mm B Betonnen ringen C Grondmedium aanvoer D Grondmedium retour Alle aangelegde buizen, passtukken e.d. moeten van corrosiebestendig materiaal worden gemaakt. Aanvoer- en retourleidingen geleiden koud grondmedium (grondtemperatuur < keldertemperatuur). Daarom moeten alle leidingen in huis en de muurdoorvoeringen (ook binnen de wandconstructie) dampdiffusiedicht geïsoleerd worden om condens en daarmee vochtschade te voorkomen. Als alternatief kan voor de afvoer van het condenswater een geschikte afvoergoot geïnstalleerd worden. Voor het vullen van de installatie voldoet een kant-en-klaar grondmedium. E Grondmedium-verdeler F Collectorbuizen G Grind H Drainage De buizen moeten onder enig afschot naar de buitenkant van het gebouw worden geïnstalleerd, zodat ook bij sterke regenval het binnendringen van water wordt vermeden. Een ervoor geplaatste drainage garandeert het wegsijpelen van het regenwater. Als speciale, bouwtechnische eisen tegen drukkend water worden gesteld, is het gebruik van toegelaten wanddoorvoeringen (bijv. fa. Doyma) nodig. 6 Praktijkvoorbeeld voor een wanddoorbraak A Warmtepomp B Gebouw C Grondmedium-pressostaat (optioneel) D Primaire pomp (bij type BWC geïntegreerd) E Fundatie F Drainage G Afdichting H Voeringsbuis K Rolgrind L PE 32 2,9 M Grond 46 VIESMANN VITOCAL 300-G

47 Uitleg (vervolg) Aardcollector bij monovalente werking De configuratie moet op het koudevermogen bij het werkpunt B0/W35 worden gebaseerd. Het benodigde oppervlak aan grond F E volgt uit F E = ² K /³ E Benodigde aantal buiscircuits van 100 m lengte afhankelijk van F E en de buisafmeting Buisafmetingen PE 20 x 2,0 PE 25 x 2,3 PE 32 x 2,9 Bepaling van het aantal buiscircuits F E 3/100 F E 2/100 F E 1,5/100 Benodigde strengen en grondmedium-verdeler voor grond/water-warmtepomp, bij gemiddeld onttrekkingsvermogen ³ E =25W/ m 2 Type warmtepomp PE 20 2,0 PE 25 2,3 PE 32 2,9 Koudevermogen ² K Benodigd grondoppervlak ben. strengen PEbuis Aant. grondmedium-verdelers ben. strengen PEbuis Aant. grondmedium-verdelers ben. strengen PEbuis Aant. grondmedium-verdelers kw m 2 van 100 m lengte Bestelnr van 100 m lengte Best.nr. van 100 m lengte Best.nr. BW/BWC106 4, x x BW/BWC108 6, x x BW/BWC110 8, x x x x BW/BWC112 9, x x BW/BWC114 11, x x x x BW/BWC117 13, x x x De exacte configuratie is gebaseerd op de bodemgesteldheid en kan pas ter plaatse worden bepaald. Er wordt uitgegaan van de volgende geïnstalleerde lengten: & voor PE-buis 20 2,0: ca. 0,33 m (3 lopende m buis/m 2 ), & voor PE-buis 25 2,3: ca. 0,50 m (2 lopende m buis/m 2 ), & voor PE-buis 32 2,9: ca. 0,70 m (1,5 lopende m buis/m 2 ), De lengte van de buiscircuits bedraagt dan 100 m. Voorbeeld: Zie voor vermogensdiagrammen gegevensbladen van de warmtepomp. Gebouw-verwarmingsbelasting (netto verwarmingsbelasting): 4,8 kw Toeslag voor tapwaterverwarming voor 0,75 kw (volgens pagina 45: 0,75 kw < 20 % van de gebouw-verwarmingsbelasting) 3-persoons huishouding: Blokkeertijden: 3 2 uur/d (rekening is gehouden met slechts 4 uur, zie pagina 6) Totale verwarmingsbelasting van het gebouw: 5,76 kw Systeemtemperatuur (bij min. buitentemp. 14 C): 45/40 C Werkpunt warmtepomp: B0/W35 Gekozen warmtepomp: Grond/water-warmtepomp, type BWC106 met 6,2 kw vermogen (incl. toeslag voor blokkeertijden, zonder tapwaterverwarming), koudevermogen ² K =4,9kW. 6 Configuratie aardcollector Gemiddeld specifiek onttrekkingsvermogen ³ E =25W/m 2 ² K =4,9kW F E = ² K /³ E = 4900 W/25 W/m m 2 Het aantal X van de benodigde buiscircuits (PE-buis 20 2,0) van elk 100 m lengte volgt uit X=F E 3/100 = 200 m 2 3m/m 2 /100 m = 6 buiscircuits Gekozen: 6 buiscircuits van elk 100 m lengte (Ø 20 mm 2,0 mm met 0,201 liter/m volgens tabel op pagina 52) Benodigde hoeveelheid warmtedragend medium Volgens het aantal buiscircuits moet een verdeler worden aangebracht. De toevoerleiding moet groter zijn dan de buiscircuits, geadviseerd wordt PE 32 tot PE 63. Toevoerleiding: 10 m (2 5 m) van PE 32 3,0 (2,9) m = Aantal buiscircuits 100 m buisleidingvolume + lengte toevoerleiding buisleidingvolume = m 0,201 liter/m + 10 m 0,531 liter/m = 120,6 liter + 5,31 liter = 125,91 liter gekozen 130 liter (incl. grondmedium van de warmtepomp) Drukverlies van de aardcollector Warmtedragend rmedium: Tyfocor Debiet warmtepomp: 1600 liter/h (zie gegevensblad van de warmtepomp) Debiet per buiscircuit = (1600 liter/h)/(6 circuits à 100 m) = 267 liter/h per buiscircuit VITOCAL 300-G VIESMANN 47

48 Uitleg (vervolg) Δp = R-waarde buislengte R-waarde voor PE 20 2,0 bij 267 liter/h 208 Pa/m (volgens de tabel op pagina 50) R-waarde voor PE 32 3,0 (2,9) bij 1600 liter/h 520,61 Pa/m (volgens de tabel op pagina 51) Δp buiscircuit = 208 Pa/m 100 m = Pa Δp toevoerleiding = 520,61 Pa/m 10 m = 5206,1 Pa Δp warmtepomp (waarde zie gegevensblad van de warmtepomp) = 9000,00 Pa Δp =Δp buiscircuit + Δp toevoerleiding + Δp warmtepomp = Pa ,1 Pa ,00 Pa = Pa 350,06 mbar 3,5 mws Karakteristieken van de grondcircuitpompen (uit het grond-accessoirepakket) zie pagina 53. Aardsonde - Dubbele U-buissonde bij monovalente werking 6 Bij kleine grondstukken en bij het later aanbrengen voor bestaande gebouwen zijn aardsonden een alternatief voor de aardcollector. Hierna wordt de dubbele U-buissonde behandeld. Een variant zijn twee dubbele U-buislussen van kunststof in een boorgat. Alle holle ruimtes tussen buizen en grond worden met een goed warmtegeleidend materiaal opgevuld (Betonit). RL Grondmedium retour VL Grondmedium aanvoer A Betonit-cementsuspensie B Beschermkap Het afgekoelde vorstbeschermingsmengsel (grondmedium) stroom naar het diepste punt en weer terug naar de verdamper van de warmtepomp. Daarbij neemt het warmte op. De ervaring leert dat de specifieke warmtestroom zeer sterk schommelt en tussen 20 en 100 W/m sondelengte ligt. Met een gemiddelde waarde van 50 W/m gerekend, betekent dat bijv. voor een koudevermogen van 6,5 kw een sonde van 130 m of twee sonden van 65 m. Configuratietabel aardsonde, monovalente werking Basis voor de configuratie: Koudevermogen bij het werkpunt B0/W35. De exacte configuratie richt zich naar de aard van de bodem en de watervoerende aardlagen en kan pas ter plaatse door de uitvoerende boorfirma worden bepaald. De volgende afstand moet tussen 2 aardsonden aangehouden worden: & tot 50 m diepte min. 5 m & tot 100 m diepte min. 6 m Bij dergelijke installaties moet het bevoegde waterschap tijdig over de bouwplannen geïnformeerd worden. De aardwarmtesonden worden naargelang uitvoering met boor- of heitoestellen aangebracht. Voor deze installaties moet een waterschapsvergunning worden aangevraagd. Meer informatie ontvangt u bij de fabrikanten van de aardsonden. Firma-adressen van boorbedrijven kunnen via Viessmann of uw plaatselijke energieleverancier verkregen worden. VIESMANN adviseert de firma VERTICAL HEAT GmbH (zie pagina 75). Mogelijk specifiek onttrekkingsvermogen voor aardwarmtesonden (dubbele U-buissonden) Ondergrond Specifiek onttrekkingsvermogen Algemene richtwaarden Slechte ondergrond (droog sediment) (λ < 1,5 W/(m K)) 20 W/m Normale steenondergrond en met water verzadigd sediment (λ < 1,5-3,0 W/(m K)) 50 W/m Vaste steen met hoog warmtegeleidingsvermogen (λ > 3,0 W/(m K)) 70 W/m Losse gesteenten Kiezel, zand, droog < 20 W/m Kiezel, zand, watervoerend W/m Klei, leem, vochtig W/m Kalksteen (massief) W/m Zandsteen W/m Zuur magmatiet (bijv. graniet) W/m Basisch magmatiet (bijv. basalt) W/m Gneis W/m Opmerking Een vermindering van het aantal boringen ten gunste van de sondediepte verhoogt het noodzakelijke pompvermogen alsmede het te overwinnen drukverlies. 48 VIESMANN VITOCAL 300-G

49 Uitleg (vervolg) Geschatte configuratie: Benodigde aardsonden en grondmedium-verdeler bij gemiddeld onttrekkingsvermogen ³ E =50W/m sonde bij 2000 bedrijfsuren (dient voor de eerste geschatte berekening) Type warmtepomp Debiet primair Koudevermogen ² K Aardsonden voor PE 32 2,9 Aant. grondmediumverdelers voor aardsonden PE 32 2,9 liter/h kw aantal lengte in m bestelnr BW/BWC , BW/BWC , BW/BWC , BW/BWC , BW/BWC , BW/BWC , x Voorbeeld: Uitvoering als dubbele U-buis Gemiddeld onttrekkingsvermogen ³ E = 50 W/m sondelengte ² K =4,9kW Sondelengte I = ² K /³ E = 4900 W/50 W/m = 98 m 100 m Gekozen buis voor de sonde: PE 32 3,0 (2,9) mm met 0,531 liter/m (volgens tabel op pagina 52) Benodigde hoeveelheid warmtedragend medium Bij aantal sonden > 1 grondmedium-verdelers plannen. De toevoerleiding moet groter dan de buiscircuits worden gedimensioneerd, geadviseerd wordt PE 32 tot PE 63. Aardsonde als dubbele U-buis, toevoerleiding: 10 m (2 5 m) van PE 32 3,0 (2,9) m = 2 sondelengte 2 buisleidingdebiet + lengte toevoerleiding buisleidingdebiet = m 2 0,531 liter/m + 10 m 0,531 liter/m = 217,7 liter gekozen 220 liter (incl. mediumhoeveelheid van de warmtepomp) Drukverlies van de aardsonde Warmtedragend rmedium: Tyfocor Debiet warmtepomp: 900 liter/h (zie gegevensblad van de warmtepomp) Debiet per U-buis: 900 liter/h: 2 = 450 liter/h Δp = R-waarde buislengte R-waarde voor PE 32 3,0 (2,9) bij 450 liter/h 47 Pa/m (volgens tabel op pagina 51) R-waarde voor PE 32 3,0 (2,9) bij 900 liter/h 190 Pa/m (volgens tabel op pagina 51) Δp dubbele U-buis sonde = 47 Pa/m m = 9400 Pa Δp toevoerleiding = 190 Pa/m 10 m = 1900 Pa Δp warmtepomp (waarde zie gegevensblad van de warmtepomp) = 9000,00 Pa Δp =Δp dubbele U-buis sonde + Δp toevoerleiding + Δp warmtepomp = 9400 Pa Pa ,00 Pa = Pa 203 mbar 2mWS Karakteristieken van de grondcircuitpompen (uit het grond-accessoirepakket) zie pagina 53. Aardcollector en aardsonde bij bivalent-parallelle of mono-energetische werking Bij bivalent-parallelle en monovalente werking moet rekening worden gehouden met de grotere belasting van de warmtebron. Deze moet door een overeenkomstig grotere dimensionering van de warmtebron worden gecompenseerd. Als richtwaarde moet bij een aardsondesysteem een jaarlijkse onttrekking van 100 kwh/m a niet worden overschreden. De configuratie van de warmtebron moet gebaseerd zijn op 100 %, resp. gebaseerd zijn op de berekende verwarmingsbelasting van het gebouw. De configuratie kan door VERTICAL HEAT (zie pagina 75) worden gemaakt. 6 Configuratie membraanexpansievat voor grondcircuit V A = Totale volume van de installatie (grondmedium) in liters V N = Nominale volume van het membraanexpansievat in liters V Z = Volumetoename bij installatieopwarming in liters = V A β β = uitzettingscoëfficiënt (β voor Tyfocor = 0,01) V V = Veiligheidsslot (warmtedragend medium Tyfocor) in liters = V A (waterslot: 0,005), minstens 3 liter p e = Toegest. eindoverdruk in bar = p si 0,1 p si =0,9 p si p si = afblaasdruk van de veiligheidsklep = 3 bar VITOCAL 300-G VIESMANN 49

50 Uitleg (vervolg) V N = p st = stikstofvoordruk = 1,5 bar Inhoud van het membraanexpansievat bij aardcollector (gegevens van het voorbeeld op pagina 47) V A = Inhoud aardcollector incl. toevoerleiding + inhoud warmtepomp = 130 liter V Z =V A β = 130 liter 0,01 = 1,3 liter V V =V A 0,005 = 130 liter 0,005 = 0,65 liter gekozen 3 liter Inhoud van het membraanexpansievat bij aardsonde (gegevens van het voorbeeld op pagina 49) V A = Inhoud aardcollector incl. toevoerleiding + inhoud warmtepomp = 220 liter V Z =V A β = 220 liter 0,01 = 2,2 liter V V =V A 0,005 = 220 liter 0,005 = 1,1 liter gekozen 3 liter Leidingen Drukverliezen In de grijze gedeeltes van de volgende tabellen heerst laminaire stroming, daarna turbulente. R-waarde voor warmtedragend medium Tyfocor (kinematische viscositeit = 4,0 mm 2 /s, dichtheid = 1050 kg/m 3 ) 6 PE-buis 20 2,0 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,9 PE-buis 20 2,0 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,6 PE-buis 25 2,3 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , , , , ,4 50 VIESMANN VITOCAL 300-G

51 Uitleg (vervolg) PE-buis 25 2,3 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,3 PE-buis 32 2,9 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,7 PE-buis 32 2,9 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,1 6 VITOCAL 300-G VIESMANN 51

52 Uitleg (vervolg) 6 PE-buis 32 2,9 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , ,1 PE-buis 40 3,7 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , , , , , , , , , , , , , , , , PE-buis 50 4,6 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , , , , , , ,1 Volume in buizen (PE-buis, PN 10) PE-buis 50 4,6 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , , , , , , , , , , , , PE-buis 63 5,8 mm, PN 10 Debiet R-waarde drukverlies/m leiding liter/h Pa/m , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4 Buisafmeting, mm 20 2,0 25 2,3 32 3,0 (2,9) 40 2,3 40 3,7 50 2,9 50 4,6 63 5,8 63 3,6 Buiten-Ø wanddikte DN Volume per m buis liter 0,201 0,327 0,531 0,984 0,835 1,595 1,308 2,070 2, VIESMANN VITOCAL 300-G

53 Uitleg (vervolg) Grondcircuitpompen Karakteristieken grondcircuitpompen Wilo-TOP-S 30/7 (3 ~ 400 V/50 Hz R1¼) Wilo-TOP-S 30/10 (3 ~ 400 V/50 Hz R1¼) De ciculatiepomp maakt ook deel uit van het grond-accessoirepakket voor 1-traps warmtepompen. Karakteristiek en restopvoerhoogte van de interne grondcircuitpomp in Vitocal 300, type BWC, zonder extra elektrische verwarming Voorbeeld voor Vitocal 300, type BWC106, 1600 l: ² A = % = 1728 l/h H A =4,5+6%=4,8mWs Restopvoerhoogte: 7,6 4,8 = 2,8 mws in hoogste trap 6 Wilo-TOP-S 25/7 (1 ~ 230 V/50 Hz) Procentuele pompvermogenstoeslagen voor werking met Tyfocor Configuratie-pompdebiet ² A = ² water +f Q (in %) Configuratie-opvoerhoogte H A =H water +f H (in %) Met de verhoogde vermogensgegevens ² A en H A moet de pomp worden gekozen. Opmerking De toeslagen bevatten alleen de correctie voor het pompaggregaat. Correcties van de installatiekarakteristiek resp. gegevens moeten met behulp van de vakliteratuur resp. de gegevens van de armaturenabrikant worden vastgesteld. Viessmann warmtedragend medium Tyfocor (kant-en-klaarmengsel tot 15 ºC) heeft een volumeaandeel Tyfocor van 28,6 % (gerekend wordt met 30%). VITOCAL 300-G VIESMANN 53

54 Uitleg (vervolg) Volumeaandeel ethyleenglycol % Bij bedrijfstemperatuur 0 C f Q % f H % Bij bedrijfstemperatuur +2,5 C f Q % f H % Bij bedrijfstemperatuur +7,5 C f Q % f H % Configuratie van de warmtebronnen voor water/water-warmtepompen Grondwater Water/water-warmtepompen gebruiken de warmte-inhoud van grondwater of koelwater. 6 A Warmtepomp Vitocal 300-G, type WW/WWC B Absorberende bronnen C Pompbronnen D Drukbuis E Pompbuis F Terugslagklep G Dompelpomp Grondwater/water-warmtepompen bereiken hoge winstfactoren. Grondwater heeft het gehele jaar bijna een constante temperatuur van 7 tot 12 C. Daarom hoeft het temperatuurniveau, vergeleken met andere warmtebronnen, slechts relatief weinig verhoogd te worden om voor verwarmingsdoeleinden te kunnen worden gebruikt. Het wordt echter aanbevolen dit geldt voor vrijstaande huizen en 2-onder-1 kap huizen het grondwater niet uit grotere dieptes dan ca. 15 m te pompen (zie afmetingsaanbevelingen in bovenstaande afb.). De kosten voor de pompinstallatie zouden anders te hoog worden. Voor industriële of grote installaties kunnen echter ook diepere pompbronnen zinvol zijn. H Stroomrichting grondwater K Bronschacht L Tussencircuitpomp (bij type WWC geïntegreerd) M Tussencircuit-warmtewisselaar (zie pagina 55) N Vorstbeveiligingsthermostaat O Stromingsbewaker Tussen afname (pompbron) en retour (absorberende bron) moet een afstand van min. 5 m worden aangehouden. Pompbron en absorberende bron moeten in de stromingsrichting van het grondwater worden uitgelijnd, zodat een stromingskortsluiting uitgesloten kan worden (zie afb.). De absorberende bron moet zo worden uitgevoerd dat de afvoer van water onder het grondwaterpeil ligt. Met behulp van een transportpomp wordt het grondwater naar de verdamper van de warmtepomp getransporteerd. Daar geeft het zijn warmte aan het werk- resp. koudemiddel af, dat daarbij verdampt. Het grondwater koelt afhankelijk van de configuratie max. 5 K af, wordt echter verder in zijn hoedanigheid niet veranderd. Daarna wordt het via een absorberende bron weer in het grondwater teruggebracht. Bij een wisselende waterkwaliteit adviseren wij meestal een systeemscheiding tussen bron en warmtepomp. 54 VIESMANN VITOCAL 300-G

55 Uitleg (vervolg) De toevoer- en afvoerleiding van het grondwater naar de warmtepomp moeten vorstvrij en onder afschot naar de bron worden aangelegd. Bepaling van de benodigde grondwaterhoeveelheid Het debiet, dus de benodigde waterhoeveelheid, is afhankelijk van het apparaatvermogen en van de afkoeling. Het benodigde minimumdebiet staat in de gegevensbladen. Voor Vitocal 300, type WW114, bedraagt het minimumdebiet bijv. 2,2 m 3 /h. Een verhoogd debiet leidt tot een hoger, intern drukverlies. Daarmee moet bij de configuratie van de pomp rekening worden gehouden. Configuratie van de tussencircuit-warmtewisselaar Wij raden het gebruik aan van de geschroefde, roestvaststalen platenwarmtewisselaar. In combinatie met een tussencircuit-warmtewisselaar wordt de bedrijfszekerheid van een water/water-warmtepomp verhoogd. Bij de juiste dimensionering van de tussencircuitpomp (accessoire) en optimale opbouw van het tussencircuit vermindert de winstfactor van een water/water-warmtepomp maximaal met de waarde 0,4. De volgende tabel geeft als voorbeeld een specifieke toewijzing van de benodigde tussencircuit-warmtewisselaar aan de warmtepomp. A Water B Grondmedium (antivriesmengsel) Opmerking Tussencircuit met antivriesmengsel (grondmedium, min. -5 ºC) vullen. Keuzelijsten platenwarmtewisselaar voor water/water-warmtepompen Platenwarmtewisselaar, geschroefd (te reinigen) Warmtepomp Koudevermogen Platenwarmtewisselaar (geschroefd) Type kw Best.nr. WW106 6, WW108 9, WW110 11, WW112 13, WW114 16, WW117 17, Koelwater Als koelwater uit industrieel gewonnen afvalwarmte als warmtebron voor een water/water-warmtepomp (tot op zekere hoogte ook geldig voor grond/water-warmtepompen) wordt gebruikt, dan moet op het volgende gelet worden: & De waterkwaliteit moet binnen de grenswaarden van de tabel op pagina 5 liggen. Anders moet een tussencircuit-warmtewisselaar van roestvast staal (zie tabel pagina 55) worden gebruikt. De configuratie vindt plaats bij de fabrikant. & De ter beschikking staande waterhoeveelheid moet minstens met het minimumdebiet van de primaire zijde van de warmtepomp (zie Technische gegevens) overeenkomen. & De max. inlaattemperatuur voor grond/water- of water/waterwarmtepompen bedraagt 25 C. Bij hogere koelwatertemperaturen moet een zogenaamde diephoudregeling (bijv. Fa. Landis & Staefa GmbH Siemens Building Technologies) aan de primaire zijde van de warmtepomp door bijmengen van koel retourwater de max. inlaattemperatuur op 25 C begrenzen. 6 VITOCAL 300-G VIESMANN 55

56 Uitleg (vervolg) A Warmtepomp Vitocal 300-G B Secundaire pomp C Primaire pomp D Tussencircuit-warmtewisselaar (zie pagina 55) E Circulatielaadpomp voor warmtewisselaar F Diephoudregeling en -klep (van installateur) G Vuilvanger (van installateur) H Watertank (min liter inhoud, van installateur) K Overstort L Inlaat 6.4 Verdeling verwarmingscircuits en warmte 6 Toewijzing van de aanvoertemperaturen verwarmingswater aan de buitentemperatuur A Max. aanvoertemperatuur verwarmingswater = 90 C B Max. aanvoertemperatuur verwarmingswater = 75 C C Max. aanvoertemperatuur verwarmingswater = 60 C D Beperkt geschikte verwarmingssystemen voor bivalente werking van de warmtepomp E Max. aanvoertemperatuur verwarmingswater = 55 C van de max. aanvoertemperatuur warmtepomp, voorwaarde voor monovalente werking van de warmtepomp 56 VIESMANN VITOCAL 300-G

57 Uitleg (vervolg) F Max. aanvoertemperatuur verwarmingswater = 35 C, Ideaal voor monovalente werking van de warmtepomp G Max. aanvoertemperatuur warmtepomp type BW, BWC of WW/WWC = 60 C Afhankelijk van de configuratie van het verwarmingssysteem zijn verschillende hoge aanvoertemperaturen van het verwarmingswater nodig. De warmtepomp type BW/BWC of WW/WWC bereikt maximaal een aanvoertemperatuur van 60 ºC. Om een monovalente werking van de warmtepomp mogelijk te maken, moet een laagtemperatuur-verwarmingssysteem met een aanvoertemperatuur verwarmingswater van 60 C worden ingebouwd. Bij gebruik van radiatoren of modernisering resp. vernieuwing van verwarmingsketels kan met inachtneming van de max. aanvoertemperatuur van 60 ºC de Vitocal 300-G worden gebruikt. Hoe lager de maximale aanvoertemperatuur van het verwarmingswater wordt gekozen, hoe beter wordt de jaararbeidsfactor van de warmtepomp. 6.5 Configuratie van de verwarmingswaterbuffer Verwarmingswaterbuffer voor optimalisatie van de looptijd V HP Q WP (20 tot 25 liter) Q WP = Nominaal vermogen van de warmtepomp absoluut V HP = Volume verwarmingswaterbuffer in liters Voorbeeld: Type BW 110 met Q WP = 10,2 kw V HP = 10,2 20 liter = 204 liter bufferinhoud Selectie: Vitocell 100-E met 200 liter bufferinhoud Verwarmingswaterbuffer voor de overbrugging van de blokkeertijden Deze variant biedt zich aan bij warmteverdeelsystemen zonder extra bufferhoeveelheid (bijv. radiatoren, hydraulische warmeluchtventilatoren). 100 % warmteopslag voor de blokkeertijden is mogelijk, maar wordt niet aangeraden omdat de buffers te groot worden. c P = Spec. warmtecapaciteit in kwh/(kg K) Φ HL = Verwarmingsbelasting van het gebouw in kw t Sz = Blokkeertijd in h V HP = Volume verwarmingswaterbuffer in liters Δϑ = Afkoeling van het systeem in K 100 % configuratie (onder inachtneming van het aanwezige verwarmingsoppervlak) V HP =(Φ HL t Sz )/(c p Δϑ) Voorbeeld: Φ HL = 10 kw = W t Sz = 2 h (max. 3 per dag) Δϑ =10K V HP = (10000 W 2 h)/(1,163 Wh/kg K 10 K) = 1720 kg water ca liter bufferinhoud Selectie: 2 Vitocell 100-E met elk 900 liter bufferinhoud 6 Geschatte configuratie (met gebruik van de vertraagde afkoeling van het gebouw) V HP = Φ HL (60 tot 80 liter) Voorbeeld: Φ HL = 10 kw V HP = liter = 600 liter bufferinhoud Selectie: Vitocell 100-E met 750 liter bufferinhoud 6.6 Tapwaterverwarming De tapwaterverwarming stelt in vergelijking met de warmte voor verwarming fundamenteel andere eisen, omdat deze het gehele jaar bijna een constante warmtehoeveelheid en gelijkblijvend temperatuurniveau vereist. Bij type BW/BWC of WW/WWC bedraagt de bereikbare boilerbevoorradingstemperatuur ca. 45 C. Bevoorradingstemperaturen boven 45 C zijn met een extra elektrisch verwarmingselement of een nageschakeld tapwater-doorstroomtoestel mogelijk. Bij de keuze van de warmwaterboiler moet met een voldoende groot oppervlak van de warmtewisselaar rekening worden gehouden. De tapwaterverwarming moet bij voorkeur 's nachts na uur plaatsvinden. Voordelen: VITOCAL 300-G VIESMANN 57

58 Uitleg (vervolg) & Het verwarmingsvermogen van de warmtepomp is overdag volledig beschikbaar voor verwarmingsdoeleinden & De nachttarieven kunnen beter worden benut & Het gelijktijdig tappen en laden wordt voorkomen (bij gebruik van een externe warmtewisselaar kunnen afhankelijk van het systeem in dit geval niet altijd de benodigde taptemperaturen worden bereikt) Bij tweetraps warmtepompen loopt voor de tapwaterverwarming alleen de eerste trap. Bij tapwaterverwarming via een externe warmtewisselaar kan de tweede trap via de regeling worden vrijgegeven. Adviezen: Voor een 4-persoons huishouding moet een warmwaterwaterboiler met 300 liter inhoud worden gekozen. Voor een 5- tot 8-persoons huishouding moet een warmwaterboiler met 500 liter inhoud en extra elektrische verwarming resp. nageschakeld tapwater-doorstroomtoestel worden gekozen. Opmerking Elektrisch verwarmingselement alleen te gebruiken bij zacht tot middelhard tapwater tot 14 dh (hardheidsniveau 2). Directe tapwaterverwarming Keuzetabel tapwaterverwarming (aardsondefunctie bij type BW/BWC, bij aardcollector geldt grootte als type WW/WWC) Type warmtepomp Vitocell 100-V, type CVW, 390 liter, tot 4 personen Vitocell 100-B, 300 liter, tot 4 personen Vitocell 100-B, 500 liter, tot 8 personen Vitocell 300-B, 300 liter, tot 4 personen Vitocell 300-B, 500 liter, tot 8 personen BW/BWC106 x x x x x BW/BWC108 x x x x BW/BWC110 x x x BW/BWC112 x x BW/BWC114 x x BW/BWC117 x WW/WWC106 x x x x WW/WWC108 x x x WW/WWC110 x x x WW/WWC112 x x Directe tapwaterverwarming - Installatievoorbeeld Functiebeschrijving De tapwaterverwarming heeft voorrang. De vraag naar verwarming vindt plaats via de bovenste boilertemperatuursensor. Als de werkelijke waarde van de boilertemperatuursensor de in de regeling gewenste waarde overschrijdt, wordt de tapwaterverwarming beëindigd. De warmwaterboiler kan optioneel met een tweede boilertemperatuursensor worden uitgerust. De inbouw van een elektrisch verwarmingselement is mogelijk. Dit wordt alleen geregeld op de eerste boilertemperatuursensor. Hydraulisch schema met Vitocell 100-V,typeCVW(tot17kWwarmtepompvermogen toegestaan) 6 B Van de warmtepomp F Koud water G Warm water rw Het bovenste elektrische verwarmingselement kan alleen via een interne temperatuurregelaar geregeld worden Meer toelichtingen zie tabel Benodigde apparaten op pagina VIESMANN VITOCAL 300-G

59 Uitleg (vervolg) Benodigde apparaten Pos. Naam Aantal Best.nr. ee Warmwaterboiler Vitocell V 100-V, type CVW met 390 liter inhoud 1 Z ez Boilertemperatuursensor rw Elektrisch verwarmingselement met hulprelais Voor inbouw boven* Voor inbouw onder* 1 1 Z Hulprelais ru Circulatiepomp 1 van installateur Tapwaterverwarming via externe warmtewisselaar Type warmtepomp WW/WWC114 WW/WWC/BW/BWC117 Mogelijke tapwaterverwarming via externe warmtewisselaar via externe warmtewisselaar Warmwaterboiler* 2 Inhoud Max. vermogen van de warmtepomp (1-traps werking, aanvoertemperatuur 55 C) liter kw Elektrisch verwarmingselement (6 kw) mogelijk Tapwaterdoorstroomtoestel (voor voorverwarmd tapwater, van installateur) mogelijk Toepassingsgebied Vitocell 100-V, type CVA x x tot 4 personen x x tot 8 personen Vitocell 300-V, type EVI, x x tot 5 personen met flensopening x x tot 8 personen Vitocell 100-L, type CVL x x tot 16 personen x x tot 16 personen Configuratie van de platenwarmtewisselaar Vitotrans 100 Opmerking Zie voor drukverliezen van de warmtewisselaar gegevensblad Vitotrans 100. BW/BWC106 tot en met BW/BWC117 (spreiding bij B15/W35) 6 A Warmwaterboiler (water) B Warmtepomp (verwarmingswater) Keuzelijst platenwarmtewisselaar Vitotrans 100 voor grond/water-warmtepompen, max. primaire temperatuur 15 ºC Warmtepomp voor 1- Vermogen Debiet Vitotrans 100 traps tapwaterverwarming, type bij B0/W35 bij B15/W35 warmwaterboiler (tapwater) warmtepomp (verwarmingswater) kw kw m 3 /h m 3 /h Best.nr. BW/BWC106 6,2 8,97 0,74 0, BW/BWC108 8,4 12,26 0,96 0, BW/BWC110 10,2 15,21 1,26 0, BW/BWC112 12,1 17,55 1,26 0, BW/BWC114 15,1 21,53 1,65 1, BW/BWC117 17,6 24,16 1,92 1, *1 Alternatief *2 Naverwarming via elektrisch verwarmingselement 6 kw of met nageschakeld tapwater-doorstroomtoestel. VITOCAL 300-G VIESMANN 59

60 Uitleg (vervolg) Keuzelijst platenwarmtewisselaar Vitotrans 100 voor water/water-warmtepompen, max. primaire temperatuur 15 ºC Warmtepomp voor 1- Vermogen Debiet Vitotrans 100 traps tapwaterverwarming, type bij W10/W35 bij W15/W35 warmwaterboiler (tapwater) warmtepomp (verwarmingswater) kw kw m 3 /h m 3 /h Best.-Nr. WW/WWC106 8,0 8,97 0,74 0, WW/WWC108 11,0 12,26 0,96 0, WW/WWC110 13,6 15,21 1,26 1, WW/WWC112 15,8 17,55 1,26 1, WW/WWC114 19,8 21,53 1,65 1, WW/WWC117 21,6 24,16 1,91 1, Hydraulische schema's voor tapwaterverwarming via externe warmtewisselaar Tapwaterverwarming in het boilerlaadsysteem 6 KW Koud water WW Warm water Z Circulatieaansluiting M Naar de verwarmingscircuits O Buizennet met min. DN 25 uitvoeren Meer toelichtingen zie tabel Benodigde apparaten op pagina VIESMANN VITOCAL 300-G

61 Uitleg (vervolg) Tapwaterverwarming in het boilerlaadsysteem met Vitocell 100-L en laadlans KW Koud water WW Warm water Z Circulatieaansluiting M Naar de verwarmingscircuits S Warmwaterinlaat van de warmtewisselaar Meer toelichtingen zie tabel Benodigde apparaten op pagina 61 In het boilerlaadsysteem wordt aan de warmwaterboiler bij het laden (taprust) het koude water in het onderste gedeelte door de laadpomp L onttrokken, in de warmtewisselaar verwarmd D en weer naar de boiler via de in de flens ingebouwde laadlans R gevoerd. Door de groot bemeten uitstroomopeningen in de laadlans wordt op grond van de lage uitstroomsnelheden een duidelijke temperatuurlaag in de warmwaterboiler ingesteld. Door de extra inbouw van een elektrisch verwarmingselement (accessoire) kan het tapwater worden naverwarmd. Benodigde apparaten Pos. Naam Aantal Best.nr. A Warmtepomp Vitocal 300-G (voorb. type BWC) 1 zie Viessmann prijslijst B Secundaire pomp (geïntegreerd) 1 C 3-weg-omschakelklep verwarmen/tapwaterverwarming (geïntegreerd) 1 D Warmtewisselaar Vitotrans zie Viessmann prijslijst E Debietbegrenzer 1 van installateur F 2-weg-klep G Boilertemperatuursensor H Elektrisch verwarmingselement 1 zie Viessmann prijslijst K Warmwaterboiler Vitocell 100-V of 300 (zie tabel pagina 59) L Boilerlaadpomp voor de boilerverwarming of (zie pagina 62) N Hulprelais R Laadlans 1 Z T Warmwaterboiler Vitocell 100-L (750 of 1000 liter inhoud) 1 zie Viessmann prijslijst 6 VITOCAL 300-G VIESMANN 61

62 Uitleg (vervolg) Karakteristieken boilerlaadpompen voor de boilerverwarming Type UPS B, best.-br , tot en met type BW/ WW114 Type UPS B, bestelnr , tot en met type BW/ WW Zwembadverwarming De zwembadwaterverwarming via Vitocal 300-G vindt hydraulisch plaats via de omschakeling van een tweede 3-weg-omschakelklep (accessoire) en de warmtepompregeling WPR 300. Als de temperatuur lager wordt dan de gewenste temperatuur van de zwembadthermostaat G, wordt een vraagsignaal naar de regeling gestuurd. Bij levering heeft de zwembadverwarming 3 prioriteiten. De regeling maakt een vergelijking. Als geen hogere prioriteit aanwezig is, wordt de 3-weg-klep E op zwembadverwarming geschakeld tot de gewenste waarde van de zwembadthermostaat G is bereikt VIESMANN VITOCAL 300-G

63 Uitleg (vervolg) Hydraulisch schema D Naar de warmwaterboiler H Filterinstallatie met pomp K Zwembad M Naar de verwarmingscircuits Meer toelichtingen zie tabel Benodigde apparaten op pagina 63 Benodigde apparaten Pos. Naam Aantal Best.nr. A Warmtepomp Vitocal 300-G 1 zie Viessmann prijslijst B Secundaire pomp (geïntegreerd) 1 E 3-weg-omschakelklep verwarmen - zwembadverwarming F Warmtewisselaar 1 van installateur G Zwembadthermostaat H Filterinstallatie met pomp 1 van installateur L Verwarmingswaterbuffer 1 zie Viessmann prijslijst Configuratie van de warmtewisselaar voor zwembad Voor verwarming van het zwembadwater via Vitocal 300-G moeten volgens de in de volgende tabel genoemde waarden voor tapwater geschikte, geschroefde roestvaststalen platenwarmtewisselaar (bijv. fa. Tranter AG) worden toegepast. Buitenzwembad voor gemiddelde watertemperaturen tot 24 C. 6 A Zwembad (zwembadwater) B Warmtepomp (verwarmingswater) VITOCAL 300-G VIESMANN 63

64 Uitleg (vervolg) Keuzelijst platenwarmtewisselaars voor type BW en WW, max. primaire temperatuur 15 ºC, secundaire aanvoertemperatuur 35 ºC Warmtepomp Vermogen Debiet type zwembad (zwembadwater) warmtepomp (verwarmingswater) min. kw m 3 /h m 3 /h BW/WW106 8,97 1,2 0,53 BW/WW108 12,26 1,6 0,72 BW/WW110 15,21 2,1 0,90 BW/WW112 17,55 2,5 1,0 BW/WW114 21,53 2,7 1,3 BW/WW117 24,16 3,2 1,5 De warmtewisselaar onder gebruik van het max. vermogen en de temperatuurindicaties op de warmtewisselaar configureren. Opmerking Bij de installatie moet het bij de configuratie berekende debiet worden aangehouden. 6.8 Koelfunctie natural cooling 6 Functiebeschrijving In de zomermaanden kan bij grond/water- en water/water-warmtepompen het temperatuurniveau van de warmtebron voor koeling van gebouwen worden gebruikt. Bij lucht/water-warmtepompen is dit op grond van de hoge buitenluchttemperaturen in de zomer niet mogelijk. De functie natural cooling is een bijzonder energiebesparende methode voor koeling van gebouwen omdat alleen een gering stroomverbruik van de circulatiepompen voor het ontsluiten van de koelbron grond/grondwater ontstaat. De warmtepomp wordt tijdens het koelen alleen voor de tapwaterverwarming ingeschakeld. De aansturing van alle noodzakelijke circulatiepompen, omschakelkleppen en mengkleppen alsmede het vastleggen van de noodzakelijke temperaturen en de dauwpuntbewaking vindt plaats door de warmtepompregeling. Als de op de regeling instelbare buitentemperatuur of ruimtetemperatuur, de zgn. koelgrenstemperatuur, wordt overschreden, wordt de koelfunctie natural cooling door de regeling vrijgegeven. De primaire pomp van de warmtepomp, alle noodzakelijke circulatiepompen en de omschakelkleppen worden aangestuurd. Via een primair circuit voor de systeemscheiding in serie geschakelde warmtewisselaars kan het temperatuurniveau van de warmtebron (in de zomer ca. 12 tot 8 ºC) voor de koeling van het gebouw worden gebruikt. In principe is de koelfunctie natural cooling qua capaciteit niet met een airconditioning of koudwaterset te vergelijken. Met natural cooling vindt geen ontvochting plaats. De koelcapaciteit hangt af van de temperatuur van de warmtebron, die aan seizoensschommelingen onderhevig is. Zo zal de koelcapaciteit uit ervaring aan het begin van de zomer groter zijn dan aan het einde van de zomer. Bovendien hangt het verloop van de temperatuur van de warmtebron af van de koelbehoefte van het gebouw. Door een groot raamoppervlak of door interne belasting zoals verlichting of elektrische apparaten zal de temperatuur van de warmtebron in de loop van het jaar sneller stijgen dan dit bij geringere koelbehoefte het geval is. Voor de koeling van het gebouw zijn de volgende systemen beschikbaar: & Ventilatorconvectoren & Koelplafonds & Vloerverwarmingen & Betonkerntemperering 64 VIESMANN VITOCAL 300-G

65 Uitleg (vervolg) natural cooling met NC-box Standaard opbouw met vloerverwarming of ventilatorconvectoren, zonder verwarmingswaterbuffer C Ingang primair circuit D Retour verwarmingscircuit E Aanvoer verwarmingscircuit F Dauwpuntsensor, regelbaar (voorinstelling 80 % rel vochtigh.) afstand tot NC-box max. 15 cm G NC-box H Aanvoer tapwaterverwarming K Retour tapwaterverwarming (met expansievat) Opmerking Alle externe leidingen dampdiffusiedicht isoleren. Voorbeeld: type BWC/WWC A Warmtepomp B Uitgang primair circuit 6 VITOCAL 300-G VIESMANN 65

66 Uitleg (vervolg) Elektrische aansluitingen NC-box met mengklep A Aansluitkastje NC-box B Netaansluiting 230 V~ C Netverdeler (van installateur) D Warmtepomp Vitocal E Aansturing NC (zie MA/SA Vitocal) F KM-BUS Interne aansluitingen X3 Contactstrip voor vorstbeveiligingsthermostaat 1 A/230 V~ X4 Contactstrip voor dauwpuntsensor 10 ma/24 V- X5 Klemstrip voor aardleiding G KM-BUS-verdeler (alleen bij meer accessoires) H Accessoires (bijv. afstandsbediening) K Uitbreidingsset L Netvoeding 230 V~ M NC-box X2 Contactstrip voor netaansluiting/aansturing NC N Secundaire koelcircuitpomp O Primaire koelcircuitpomp P 3-weg-omschakelklep (verwarmen/koelen) R Vorstbeveiligingsklep grondmedium 6 66 VIESMANN VITOCAL 300-G

67 Uitleg (vervolg) Elektrische aansluitingen NC-box zonder mengklep A Aansluitkastje NC-box B Netaansluiting 230 V~ C Netverdeler (van installateur) Interne aansluitingen X3 Contactstrip voor vorstbeveiligingsthermostaat 1 A/230 V~ X4 Contactstrip voor vochtschakelaar 10 ma/24 V- X5 Klemstrip voor aardleiding D Warmtepomp Vitocal E Aansturing NC (zie MA/SA Vitocal) X2 Contactstrip voor netaansluiting/aansturing NC F Secundaire koelcircuitpomp G 3-weg-omschakelklep (verwarmen/koelen) H Afsluitklep (grond) / vorstbeveiligingsklep (grond) parallel geschakeld natural cooling zonder NC-box Configuratie van de warmtewisselaar Voor de dimensionering van de benodigde koel-warmtewisselaars kunnen de betreffende waarden worden gebruikt. Voor de correcte configuratie van het koelsysteem adviseren wij een koellastberekening uit te voeren. Voor water/water-warmtepompen raden wij het gebruik aan van geschroefde roestvaststalen platenwarmtewisselaars. Bij gebruik van de genoemde platenwarmtewisselaars moet met een groter drukverlies aan de primaire zijde rekening worden gehouden. Daarom moet de primaire pomp opnieuw gedimensioneerd worden. 6 A Grondcircuit (medium) resp. grondwatercircuit (water) B Koelsysteem (water) VITOCAL 300-G VIESMANN 67

68 Uitleg (vervolg) Directe koeling met ventilatorconvectoren (zonder NC-box) Als naast het verwarmingssysteem (vloerverwarming, radiatoren) voor de koeling in de zomer ventilatorconvectoren (bijv. Vitoclima 200-C) worden gebruikt, dan vindt de hydraulische integratie van de ventilatorconvectoren direct plaats via het grondcircuit. De ventilatorconvector moet dus bestand zijn tegen antivriesmiddelen. Een mengklep voor het koelcircuit is niet nodig. Als in het grondcircuit temperaturen onder het vriespunt niet uitgesloten kunnen worden, moet via een temperatuurregelaar voor vorstbescherming (van installateur) de koeling worden geblokkeerd. De ventilatorconvector moet voor de afvoer van tijdens het koelen vrijgekomen condenswater van een condenswaterafvoer worden voorzien. De dimensionering van de ventilatorconvectoren moet met de aanvoer-/retourtemperatuur combinatie van ca. 12/16 ºC plaatsvinden. Bij deze variant is een parallelle werking (verwarmen en koelen) mogelijk. De koeling wordt via de ventilatorconvector en de verwarming via de warmtepomp gerealiseerd. Hydraulisch schema 6 KOA Condenswaterafvoer C Naar de verwarmingscircuits Meer toelichtingen zie tabel Benodigde apparaten op pagina 68 Aansluitschema De regeling van de koelfunctie vindt plaats via de ventilatorconvectorregeling (zie gegevens fabrikant). Benodigde apparaten Pos. Naam Aantal Best.nr. A Warmtepomp Vitocal 300-G 1 zie Viessmann prijslijst B Secundaire pomp (bij type BW extern) 1 D Primaire pomp (bij type BW extern) 1 van installateur E Pomp voor koelsysteem 1 van installateur F Aanvoertemperatuursensor koeling 1 van installateur G Ventilatorconvector naar behoefte zie prijslijst Vitoclima H Ruimtetemperatuursensor 1 zie prijslijst Vitoclima K 2-weg-klep 1 van installateur 68 VIESMANN VITOCAL 300-G

69 Uitleg (vervolg) Koeling met koelplafonds Als naast het verwarmingssysteem (vloerverwarming, radiatoren) voor de koeling in de zomer een koelplafond (van installateur) wordt gebruikt, dan vindt de hydraulische integratie van het koelplafond in het grondcircuit plaats via de koel-warmtewisselaar. Voor de aanpassing van de koellast van de ruimtes aan de buitentemperatuur is een mengklep nodig. Net als een verwarmingskarakteristiek kan het koelvermogen via de door de warmtepompregeling aangestuurde mengklep in het koelcircuit met een koelkarakteristiek exact aan de koellast worden aangepast. Voor het behoud van comfort en ter voorkoming van dauwwater moeten de grenswaarden met betrekking tot de oppervlaktetemperatuur worden aangehouden. Zo mag de oppervlaktetemperatuur van het koelplafond niet onder de 17 ºC dalen. Ter voorkoming van condenswater aan de oppervlakte van het koelplafond bevindt zich in de aanvoer van het koelplafond een vochtvoeler natural cooling (voor vaststelling van het dauwpunt). Zo kan ook bij slechts kort optredende weersveranderingen (bijv. onweer) de condenswatervorming betrouwbaar worden voorkomen. De dimensionering van het koelplafond moet met de aanvoer-/ retourtemperatuur combinatie van ca. 14/18 ºC plaatsvinden. Voor het optimaal functioneren van de koeling is het gebruik van een afstandsbediening in het hoofdverblijf nodig. Opmerking Bij gebruik van deze functie kan de warmtepompregeling slechts één verwarmingscircuit met mengklep regelen. 6 VITOCAL 300-G VIESMANN 69

70 Uitleg (vervolg) Hydraulisch schema 6 RL Retour VL Aanvoer E Naar de warmwaterboiler F Naar de verwarmingscircuits K Koelplafond (van installateur) Meer toelichtingen zie tabel Benodigde apparaten op pagina 70 Benodigde apparaten Pos. Naam Aantal Best.nr. A Warmtepomp Vitocal 300-G 1 zie Viessmann prijslijst B Primaire pomp 1 van installateur C Secundaire pomp 1 van installateur D 3-weg-omschakelklep verwarmen/tapwaterverwarming G Buitentemperatuursensor 1 leveringsomvang H Ruimtetemperatuursensor in de afstandsbediening L Dauwpuntsensor natural cooling M Aanvoertemperatuursensor koeling N Pomp voor koelcircuit conform configuratie 1 van installateur O Mengklep voor koelcircuit 1 zie Viessmann prijslijst 70 VIESMANN VITOCAL 300-G

71 Uitleg (vervolg) Pos. Naam Aantal Best.nr. P Platenwarmtewisselaar voor koelcircuit 1 zie Viessmann prijslijst R Thermostaat vorstbescherming S 3-weg-omschakelklep verwarmen/koelen (grond) T Hulprelais Koeling met vloerverwarming De vloerverwarming kan zowel voor de verwarming als ook voor de koeling van gebouwen en vertrekken worden gebruikt. De hydraulische integratie van de vloerverwarming in het grondcircuit vindt plaats via een koel-warmtewisselaar. Voor de aanpassing van de koellast van de ruimtes aan de buitentemperatuur is een mengklep nodig. Net als een verwarmingskarakteristiek kan het koelvermogen via de door de warmtepompregeling aangestuurde mengklep in het koelcircuit met een koelkarakteristiek exact aan de koellast worden aangepast. Voor het behoud van comfort en ter voorkoming van dauwwater moeten de grenswaarden met betrekking tot de oppervlaktetemperatuur worden aangehouden. Zo mag de oppervlaktetemperatuur van de vloerverwarming tijdens het koelen niet onder de 20 ºC dalen. Ter voorkoming van condenswatervorming aan de vloeroppervlakte bevindt zich in de aanvoer van de vloerverwarming een vochtvoeler natural cooling (voor vaststelling van het dauwpunt). Zo kan ook bij kort optredende weersveranderingen (bijv. onweer) de condenswatervorming betrouwbaar worden voorkomen. De dimensionering van de vloerverwarming moet met een aanvoer-/retourtemperatuur combinatie van ca. 14/18 ºC plaatsvinden. Voor de schatting van de mogelijke koelcapaciteit van een vloerverwarming kan de volgende tabel worden geraadpleegd. In vertrekken met grote ramen (atria, hallen) vindt de zonnestraling vaak direct op de vloer plaats. In dat geval kan de koelcapaciteit van het vloersysteem met max. 100 W/m 2 aangenomen worden. Schatting van de koelcapaciteit van een vloerverwarming afhankelijk van de geïnstalleerde lengte (buisleiding) en de vloerbedekking (aangenomen aanvoertemperatuur ca. 14 C, retourtemperatuur ca. 18 C; bron: fa. Velta) Vloerbedekking Tegels Tapijt Geïnstalleerde lengte mm van de buisleidingen Koelcapaciteit bij buisdiameter: 10 mm W/m mm W/m mm W/m Koelfunctie active cooling of natural cooling met de AC-box Functiebeschrijving In de zomermaanden of overgangstijd kan bij grond/water- en water/water-warmtepompen het temperatuurniveau van de warmtebron voor de natuurlijke gebouwkoeling natural cooling worden gebruikt. Tegelijkertijd kan door ingebruikname van de compressor en andersom werkende primaire en secundaire zijde een actieve koeling active cooling worden gerealiseerd. De gegenereerde warmte wordt via de primaire bron (of een verbruiker) afgevoerd. De AC-Box, in combinatie met de warmtepomp, begint bij vraag naar koeling altijd met de functie natural cooling. Als de koelcapaciteit niet meer voldoende is, wordt de functie op active cooling overgeschakeld. De warmtepomp komt in bedrijf en via de AC-box worden koude zijde (primair circuit) en warme zijde (secundair circuit) omgeschakeld. Toepassing De AC-box alleen in combinatie met de Vitocal 300-G (grond/ water- of water/water-warmtepomp) en de warmtepompregeling WPR 300 worden gebruikt. De gegenereerde warmte wordt via de aangesloten verbruikers (bijv. warmwaterboiler) beschikbaar gesteld. Overtollige warmte wordt naar de grond of het bronsysteem afgevoerd. Om overbelasting van de aardcollectoren of aardsondes te verhinderen (uitdrogingsgevaar), wordt de temperatuur en de spreiding hiervan permanent door de warmtepompregeling WPR 300 bewaakt. Bij overbelasting wordt automatisch op de functie natural cooling overgeschakeld. Alle noodzakelijke circulatiepompen, ventielen en mengkleppen binnen de AC-box worden door de warmtepompregeling aangestuurd. Een dauwpuntsensor moet buiten de AC-box op een vrij stuk leiding zijn gemonteerd. Een cascade van meerdere AC-boxen is niet mogelijk. De maximale koelcapaciteit is door de koelcapaciteit van de aangesloten warmtepomp en door de dimensionering van de primaire born begrensd. 6 VITOCAL 300-G VIESMANN 71

72 Uitleg (vervolg) AC-box naderhand monteren Montage naderhand alleen bij Vitocal 300-G met warmtepompregeling WPR 300. Om het verlies van de warmtedragende media (grondmedium en water) te beperken, kogelkranen en afsluiters sluiten. Plaatsing AC-box Wij adviseren de AC-box links naast de Vitocal 300-G te plaatsen. Zo is toegang tot interne onderdelen aan de voor- of linkerzijde mogelijk. Voor deze montagevariant is de aansluitset (accessoire) bedoeld. Opmerking Als het toestel samen met een warmtepomp (type BW) wordt gemonteerd waarvoor geen aansluitset beschikbaar is, moet de verbinding door de installateur worden gemaakt, omdat extra pompen moeten worden geïnstalleerd. A AC-box B Vitocal 300-G Configuratie De maximale koelcapaciteit van de AC-box is door de ingebouwde warmtepomp begrensd. Voorbeeld: Bij de Vitocal 300-G, type BW106, is het maximale koudevermogen van de installatie 4,9 kw. Voorwaarde: de geïnstalleerde primaire bron is voor het vermogen geconfigureerd en kan de gegenereerde warmte afvoeren. Opmerking Bij werking met de AC-box de ontwerper, resp. de booronderneming, over de configuratie informeren. De primaire bron moet overeenkomstig groter worden geconfigureerd. Hydraulische aansluiting 6 Wij adviseren de AC-box met de aansluitset (accessoire) op de Vitocal 300-G aan te sluiten. De aansluitset is al geïsoleerd. Andere warmtepompen moeten door de installateur worden aangesloten en aan te sluiten buizen moeten dampdiffusiedicht worden geïsoleerd. 72 VIESMANN VITOCAL 300-G

73 Uitleg (vervolg) A AC-box B Grondmedium leiding van Vitocal naar de AC-box C Grondmedium leiding van AC-box naar de Vitocal D Aanvoer grondmedium E Retour grondmedium F Dauwpuntsensor (optioneel) G Aanvoer koel-/verwarmingswater H Retour koel-/verwarmingswater Elektrische aansluiting Alle invoeren van de elektrische aansluitingen bevinden zich aan de achterzijde van de AC-box. De volgende componenten zijn in de fabriek in beide aansluitkasten achter het voorste deksel van de behuizing elektrisch aangesloten: & Netaansluiting 230 V~ & Aansturing/ingangssignaal AC ( active cooling ) & Aansturing/ingangssignaal AC ( natural cooling ) & Signaalkabel voor het uitschakelen bij storing van de compressor Indien nodig moeten de volgende componenten door de installateur worden aangesloten: & Dauwpuntsensor (accessoire, moet worden meebesteld) & Extra vorstbeveiligingsthermostaat (accessoire) K Verwarmingwaterleiding van AC-box naar de Vitocal L Verwarmingswaterleiding van Vitocal naar de AC-box M Veiligheidsgroep N Leiding van de warmwaterboiler naar de Vitocal (retour) (met expansievat) O Leiding van Vitocal (aanvoer) naar de warmwaterboiler P Vitocal 300-G Dauwpuntsensor Als koeloppervlakken (bijv. vloerkoeling, koelplafond) worden gebruikt, is een dauwpuntsensor (accessoire) nodig. & De dauwpuntsensor F wordt op de koelwateraanvoer aangesloten (zie pagina 72). & De daupuntsensor moet zo worden gemonteerd dat lucht uit de ruimte in de behuizing kan komen. Als uitwijkmogelijkheid kan de sensor in een referentieruimte worden gemonteerd. & Als luchtvochtigheid in uiteenlopende ruimten is te verwachten, moeten evt. meerdere dauwpuntsensoren worden gebruikt. & Wanneer meerdere dauwpuntsensoren worden gebruikt, moeten de schakelcontacten als verbreekcontacten en in serie worden geschakeld Integratie van thermische solarinstallaties Functiebeschrijving Door de installatie van een Vitosolic solarregeling kan een thermische solarinstallatie voor de tapwaterverwarming, ondersteunende verwarming en verwarming van zwembadwater worden geregeld. De laadprioriteit kan hierbij individueel op de regeling worden ingesteld. Via de warmtepompregeling kunnen met de KM-Bus-verbinding bepaalde waarden worden afgelezen. Bij veel zonnestraling kan verwarming van alle warmteverbruikers op een hogere gewenste waarde het solaire dekkingspercentage verhogen. Alle sensortemperaturen en gewenste waarden kunnen via de regeling worden opgeroepen en ingesteld. Ter voorkoming van stoomslagen in het solarcircuit wordt de werking van de solarinstallatie bij zonnecollectortemperaturen > 120 C onderbroken (beschermingsfunctie collector) VITOCAL 300-G VIESMANN 73

74 Uitleg (vervolg) Solaire tapwaterverwarming Als het temperatuurverschil tussen collectortemperatuursensor en boilertemperatuursensor de gewenste waarde overschrijdt, wordt de circulatiepomp van het solarcircuit ingeschakeld en de warmwaterboiler verwarmd. Als de temperatuur van de boilertemperatuursensor in de warmwaterbolier de op de regeling ingestelde gewenste waarde overschrijdt, is de warmtepomp voor de boilerverwarming geblokkeerd. De boilerverwarming door de solarinstallatie vindt plaats op basis van de gewenste waarde op de regeling. Opmerking Aansluitbaar aantal collectoren/apertuuroppervlak respecteren. Voor Vitocell 100-V/300-V zie de ontwerphandleiding Vitosol. Aansluitbaar aantal collectoren/apertuuroppervlak bij Vitocell 100-V, type CVW, in combinatie met solaire warmtewisselaarset: & 5 stuks Vitosol 200-F of & 6m 2 apertuuroppervlak Vitosol 200-T/300-T Solaire verwarming zwembadwater Zie ontwerphandleiding Vitosol. Solaire verwarmingsondersteuning De verwarming vindt plaats als het op de warmtepompregeling ingestelde temperatuurverschil voor inschakeling tussen collectortemperatuursensor en buffertemperatuursensor (solar) in de verwarmingswaterbuffer wordt overschreden. Dan starten de circulatiepomp voor het solarcircuit en de circulatiepomp voor de bufferverwarming. De verwarming wordt gestopt als het temperatuurverschil tussen collectortemperatuursensor en buffertemperatuursensor (solar) kleiner dan de halve hysterese (standaard: 6 K) is of de op de onderste buffertemperatuursensor gemeten buffertemperatuur met de ingestelde gewenste temperatuur overeenkomt. Bijlage Verklarende woordenlijst Ontdooien Verwijderen van rijp- of ijsaanslag op de verdamper van de lucht/ water-warmtepomp door toevoer van warmte (bij Viessmannwarmtepompen vindt de ontdooiing naar behoefte plaats door het koelcircuit). Alternatieve werking Dekking van de warmtebehoefte door de warmtepomp uitsluitend op dagen met verwarming en met lage verwarmingsbelasting (bijv. Q NGeb < 50 %). Op alle andere dagen wordt de warmtebehoefte door een andere warmtegenerator gedekt. Werkmedium Speciaal begrip voor koelmiddelen in warmtepompinstallaties. Arbeidsfactor Quotiënt van de verwarmingswarmte en de aandrijfarbeid van de compressor over een bepaalde periode, bijv. een jaar. Formuleteken: β Bivalente verwarming Verwarmingssysteem dat door gebruik van twee verschillende energiedragers in de warmtebehoefte van een gebouw voorziet (bijv. door de warmtepomp waarvan het warmteaanbod door een tweede, met brandstof gestookte warmtegenerator wordt aangevuld). Expansieorgaan Onderdeel van de warmtepomp tussen condensor en verdamper voor het verminderen van de condensordruk tot de verdampingsdruk met bijbehorende verdampingstemperatuur. Bovendien regelt het expansieorgaan de inspuithoeveelheid van het werkmedium afhankelijk van de verdamperbelasting. Verwarmingsvermogen Het verwarmingsvermogen is het door de warmtepomp afgegeven nuttige warmtevermogen. Koudevermogen Warmtestroom die door de verdamper aan een warmtebron wordt onttrokken. Koelmiddel Vloeistof met lage kooktemperatur die in een kringproces door warmteopname verdampt en door warmteafgifte weer condenseert. Kringproces Zich steeds herhalende toestandsveranderingen van een werkmedium door toevoer en afgifte van energie in een gesloten systeem. Warmtefactor Quotiënt van verwarmingsvermogen en aandrijfvermogen van de compressor. De vermogensfactor kan alleen als momentwaarde bij een definitieve bedrijfstoestand worden aangegeven. Omdat het verwarmingsvermogen steeds groter is dan het aandrijfvermogen van de compressor, is de vermogensfactor altijd > 1. Formuleteken: Mono-energetisch Bivalente warmtepompinstallatie, waarbij de tweede warmtegenerator met dezelfde soort energiet (stroom) gebruikt wordt. Monovalent De warmtepomp is de enige warmtegenerator. Deze werkwijze is voor alle laagtemperatuur-verwarmingen tot max. 55 ºC aanvoertemperatuur geschikt. natural cooling Energiebesparende koelmethode met behulp van het koelvermogen van aardsonden. 74 VIESMANN VITOCAL 300-G

75 Bijlage (vervolg) Nominaal opgenomen vermogen Het in permanente werking onder gedefinieerde voorwaarden maximaal mogelijke elektrisch opgenomen vermogen van de warmtepomp. Dit is alleen voor de elektrische aansluiting op het stroomnet doorslaggevend en wordt door de fabrikant op het typeplaatje aangegeven. Rendement Quotiënt van nuttige en daarvoor aangewende arbeid resp. warmte. Parallelle werking Werkwijze van een bivalente verwarming met warmtepompen; op alle dagen met verwarming grote dekking van de warmtevraag door de warmtepomp. Slechts op enkele dagen met verwarming vindt dekking van de warmtebehoefte gedurende piekbelasting parallel aan de warmtepomp via andere warmtegeneratoren plaats. Verdamper Warmtewisselaar van een warmtepomp, waarin warmte door verdampen van een werkmedium aan de warmtebron wordt onttrokken. Compressor Machine voor het mechanisch verpompen en comprimeren van damp en gas. Verschillende typen mogelijk. Condensor Warmtewisselaar van een warmtepomp waarin warmte door condensatie van een werkmedium aan de warmtedrager wordt afgegeven. Warmtepomp Technische inrichting die warmte bij lage temperatuur opneemt (koude zijde) en door middel van energietoevoer bij hogere temperatuur weer afgeeft (warme zijde). Bij gebruik van de koude zijde spreekt men van koelmachines, bij gebruik van de warme zijde van warmtepompen. Warmtepompinstallatie Totale installatie, bestaande uit de warmtebroninstallatie en de warmtepomp. Warmtebron Medium (grond, lucht, water), waaraan met de warmtepomp warmte wordt onttrokken. Warmtebroninstallatie (WQA) Inrichting voor het onttrekken van warmte aan een warmtebron en het transport van de warmtedrager tussen warmtebron en koude zijde van de warmtepomp met inbegrip van alle extra inrichtingen. Warmtedrager Vloeibaar of gasvormig medium (bijv. water of lucht), waarmee de warmte wordt getransporteerd. 7.2 Ontwerpoverzicht van een warmtepompinstallatie 1. Vaststelling van de gegevens van een gebouw & Exacte gebouw-verwarmingsbelasting volgens EN bepalen & Warmwaterbehoefte vastleggen & Wijze van warmteoverdracht vastleggen (radiatoren of vloerverwarming) & Systeemtemperaturen van het verwarmingssysteem vastleggen (doel: lage temperaturen). 2. Dimensionering van de warmtepomp & Werkwijze van de warmtepomp (monovalent, bivalent, monoenergetisch) vastleggen (zie pagina 6) & Warmtebron vastleggen en dimensioneren (zie vanaf pagina 45) & Warmwaterboiler dimensioneren (zie pagina 57). 3. Vaststellen van de wettelijke en financiële randvoorwaarden & Vergunningenprocedure voor de warmtebron (aardsonde, bron) & Publiekrechtelijke en lokale pompmogelijkheden definiëren & Stroomtarieven en levering van het regionale energiebedrijf. 4. Vastleggen van scheidslijnen en verantwoordelijkheden & Warmtebron voor warmtepomp & Warmtebron voor verwarmingsinstallatie & Elektrische installatie (warmtebron). 5. Boorfirma opdracht geven & Aardsonde dimensioneren (boorfirma) & Contract voor werkzaamheden afsluiten & Boorwerkzaamheden uitvoeren. 6. Elektrische werkzaamheden & Meter aanvragen & Last- en stuurkabels aanleggen & Plaats voor meter gereedmaken. 7.3 Adressen van fabrikanten & Duratherm B.V J.P. Broekhovenstraat HC Elburg Telefoon (0525) & Geo Elements B.V.. Magnesiumweg XM Wolvega Telefoon (0561) VITOCAL 300-G VIESMANN 75

76 Bijlage (vervolg) 7.4 Geschatte bepaling van de jaararbeidsfactor van een warmtepomp De jaararbeidsfactor β van de geïnstalleerde warmtepompinstallatie wordt met behulp van de vereenvoudigde, korte berekening aan de hand van de correctiefactoren F Werking (F ν )enf Condensor (F Δν ) evenals de winstfactoren Norm volgens EN 255 of EN als volgt bepaald: Stap 1: Keuze van de vergelijking afhankelijk van het type van de warmtepomp = Grond/water-warmtepomp: β Grond-WP = Norm1 F Condensor F Werking1 / 1,075 = Water/water-warmtepomp: β Water-WP = Norm1 F Condensor F Werking1 /1,14 = Lucht/water-warmtepomp: β Lucht-WP =( Norm1 F Werking1 + Norm2 F Werking2 + Norm3 F Werking3 ) F Condensor Stap 2: Relevante winstfactor(en) Norm van de warmtepomp bepalen Typespecifieke genormeerde werkingspunten bepalen: = Grond/water (B0/W35) = Water/water (W10/W35) = Lucht/water (A-7;2;10/W35) Volgens EN 255 gemeten winstfactoren Norm gebruiken: Winstfactor Norm1 : (bij B0/W35 resp. W10/W35 resp. A-7/W35) Winstfactor Norm2 : (alleen lucht/water-warmtepomp bij A2/W35) Winstfactor Norm3 : (alleen lucht/water-warmtepomp bij A10/W35) Stap 3: Correctiefactor voor afwijkende temperatuurverschillen op de condensor bepalen Bij de testbankmeting ingestelde temperatuurverschil Δν M bepalen: K temperatuurverschil Δν M op de condensor onder testbankomstandigheden bij = Grond/water (B0/W35) = Water/water (W10/W35) = Lucht/water (A2/W35)* 1 Werkelijke temperatuurverschil Δν B onder bedrijfsomstandigheden bepalen: K temperatuurverschil Δν B op de condensor onder testbankomstandigheden bij Correctiefactor F Condensor (F Δν ) aan de hand van de tabel bepalen: F Condensor : Temperatuurverschil bij werking (Δν B ) bij de testbankmeting (Δν M ) 5K 10K 3K 0,980 0,928 4K 0,990 0,939 5K 1,000 0,949 6K 1,010 0,959 7K 1,020 0,969 8K 1,031 0,980 9K 1,041 0, K 1,051 1,000 7 Stap 4: Correctiefactor voor aanwezige bedrijfsomstandigheden bepalen Maximale aanvoertemperatuur op de genormeerde configuratiedag vastleggen: Maximale aanvoertemperatuur: C Gemiddelde temperatuur warmtebron bepalen resp. locatie vastleggen: = Grond/water gemiddelde grondtemperatuur: C = Water/water gemiddelde grondwatertemperatuur: C = Lucht/water locatie van de warmtepomp volgens EN = Essen = München = Hamburg = Berlijn = Frankfort *1 Vitocal 300-A: 5 K Vitocal 350-A: 10 K 76 VIESMANN VITOCAL 300-G

77 Bijlage (vervolg) Correctiefactoren F Werking (F ν ) aan de hand van de tabellen bepalen: = Grond/water correctiefactor F Werking1 : Gemiddelde grondtemperatuur Maximale aanvoertemperatuur 30 C 35 C 40 C 45 C 50 C 55 C 2 C 1,161 1,113 1,065 1,016 0,967 0,917 1 C 1,148 1,100 1,052 1,003 0,954 0,904 0 C 1,135 1,087 1,039 0,990 0,940 0,890 = Water/water correctiefactor F Werking1 : Gemiddelde grondwatertemperatuur Maximale aanvoertemperatuur 30 C 35 C 40 C 45 C 50 C 55 C 12 C 1,158 1,106 1,054 1,000 0,947 0, C 1,139 1,087 1,035 0,981 0,927 0, C 1,120 1,068 1,016 0,962 0,908 0,853 9 C 1,101 1,049 0,997 0,943 0,889 0,834 8 C 1,082 1,030 0,978 0,924 0,870 0,815 = Lucht/water correctiefactor F Werking1 : (bij A-7/W35) correctiefactor F Werking2 : (bij A2/W35) correctiefactor F Werking3 : (bij A10/W35) Locatie Maximale aanvoertemperatuur A 30 C 35 C 40 C 45 C 50 C 55 C Essen -7 C 0,070 0,066 0,062 0,059 0,055 0,051 2 C 0,799 0,766 0,734 0,701 0,668 0, C 0,258 0,250 0,242 0,233 0,225 0,217 München -7 C 0,235 0,224 0,213 0,202 0,191 0,180 2 C 0,695 0,668 0,642 0,616 0,590 0, C 0,173 0,168 0,163 0,158 0,153 0,147 Hamburg -7 C 0,109 0,104 0,098 0,092 0,087 0,081 2 C 0,794 0,762 0,730 0,698 0,667 0, C 0,212 0,205 0,198 0,192 0,185 0,179 Berlijn -7 C 0,144 0,137 0,130 0,123 0,116 0,109 2 C 0,776 0,767 0,716 0,686 0,656 0, C 0,188 0,182 0,177 0,171 0,165 0,160 Frankfort -7 C 0,088 0,084 0,079 0,075 0,070 0,066 2 C 0,799 0,767 0,735 0,704 0,672 0, C 0,234 0,227 0,220 0,212 0,205 0,198 Stap 5: Correctiefactoren F Condensor,F Werking en winstfactoren Norm volgens stap 1 gebruiken en jaararbeidsfactor β berekenen = Grond/water- resp. water/water-warmtepomp: β = / = = Lucht/water-warmtepomp: β = ( + + ) = - Opmerking Bij de berekening van de jaararbeidsfactor volgens VDI 4650 wordt rekening gehouden met de locatie van de installatie en de hulpenergie van de warmtebron. In tegenstelling hiermee vindt de berekening van de jaararbeidsfactor β WP =1/e H,g volgens EnEv, DIN V T10 onafhankelijk plaats van de locatie en aparte beschouwing van de benodigde hulpenergie. 7 VITOCAL 300-G VIESMANN 77

78 Index (vervolg) 7 A Aanvoertemperatuur verwarmingswater Aardcollector... 4, 47 Aardsonde... 4, 48 Absorberende bron... 5, 54 Arbeidsfactor... 74, 76 B Blokkeertijden Boiler-bevoorradingstemperatuur Boringen... 4, 48 C Compressor Condensor Condenswater... 46, 69, 71 Configuratie van de warmtebronnen... 45, 54 Contactgeluid D Debiet Drukverlies... 47, E Elektrisch verwarmingselement G Gebouwkoeling Geïnstalleerde lengte & bij aardcollectoren & bij vloerverwarming Geluid Geluiden Geluidsisolatie Grenswaarden voor koper... 5 Grondmedium-accessoirepakket Grondmedium-pressostaat Grondmedium-verdeler Grondwater... 5, 54 H Hydraulische aansluitmodule I Investeringskosten Isolatie... 44, 46 J Jaararbeidsfactor Jaarlijkse verwarmingscapaciteit K Karakteristieken grondcircuitpompen Koelbron Koelcapaciteit... 64, 71 Koelen Koelfunctie Koeling met vloerverwarming Koelkarakteristiek Koellast... 69, 71 Koellastberekening Koelmiddel Koelplafonds Koel-warmtewisselaar... 67, 69, 71 Koelwater Koudevermogen... 4 Koudevermogen L Laadlans Laagtemperatuur-verwarmingssysteem Lichtschacht... 9 Luchtafscheider M Membraanexpansievat Mono-energetisch Monovalent N natural cooling... 31, 64, 71, 74 NC-box O Onttrekkingsvermogen... 45, 48 Ontwerp Opstelling P Platenwarmtewisselaar... 55, 59, 64 Platte collectoren Pompbron Pompvermogenstoeslagen Productinformatie, Vitocal 300-G R Radiatoren Rendement S Solaire tapwaterverwarming Solaire verwarmingsondersteuning Solarinstallatie Systeemscheiding T Tapwater-doorstroomtoestel Tapwaterverwarming... 40, 45, 74 & directe & in het boilerlaadsysteem & via externe warmtewisselaar Tapwaterverwarming Temperatuurregelaar vorstbescherming Tussencircuit... 5 Tussencircuit-warmtewisselaar Tyfocor V Ventilatorconvectoren Verdamper Verwarming zwembadwater Verwarmingsbelasting Verwarmingscapaciteit... 6 Verwarmingsvermogen... 6, 58, 74 Verwarmingswaterbuffer Verwarmingswaterbuffer Vloerverwarming Volume in buizen VIESMANN VITOCAL 300-G

79 Index (vervolg) W Warmtebron... 4, 45, 75 Warmtecapaciteit Warmtedragend medium... 47, 49, 53, 74 Warmtefactor Warmtegeleidbaarheid Warmteonttrekkingsvermogen... 4 Warmtewisselaar Waterkwaliteit... 5 Waterschap Werkmedium Werkwijze & bivalent-alternatief... 7 & bivalent-parallel... 6 & mono-energetisch... 6 Winstfactor Z Zinkput... 5 Zuigbron... 5 Zwembadverwarming VITOCAL 300-G VIESMANN 79

80 Technische wijzigingen voorbehouden. Viessmann Nederland B.V. Postbus AH Capelle a/d IJssel Tel. : Fax : info@viessmann.nl 80 VIESMANN VITOCAL 300-G Gedrukt op milieuvriendelijk, chloorvrij gebleekt papier