======================================================= ============~======~

Transcriptie

1 W OOR DEN BOE K VAN D E V L A A l>1 S E D ALE K TEN ======================================================================= RJKSUNVERSTET GENT Seminarie voor Vlaamse Dialektologie Blandijnberg GENT (tg: 091/ toestel 4104,4516) Vragenlijst 48 januari 1989 HET SCHAAP (2) ======================================================================== Dialekt van : $ ~., _._ (~tad, dorp,gehucht,wijk,. (gemeente) (prov) ======================================================= ============~======~ GESPROKEN DOOR : Naam : GeLoorteplaats Geboortejaar : (vroeger) 'beroep 0 0 Geboorteplaats vader : Geboorteplaats moeder : 0.-. Volledig adres en telefoonnummer OPGETEKEND DOOR :.. Naam : Geboorteplaats Geboortejaar : ~ Beroep : Volledig adres en telefoonnummer o 4 =============================================---=======-- Beste medewerker, ~--=---==--= ~ _ e n deze vragenlijst worden alleen begrippen gevraagd die verband houden met het kweken van schapen in het algemeen, niet met het hoeden van schapen en het l':erdersberoep. Die zijn het voorwerp van een aparte vragenlijst die we ti t1esg~wenst kunnen toesturen. êze vragenlijst moet dienen voor een dialektwoordenboek. Wil u er dus zorg voor dragen dat u steeds woorden geeft die in uw dialekt gebruikelijk waren of zijn. Tracht de dialektuitspraak zo goed mogelijk weer te geven. Maak u echter geen zorgen als dat soms moeilijk blijkt te zijn. Elke aanduiding, hoe onvolmaakt. ook, is welkom. De vrag~nlijst is opgesteld voor heel Oost-, West-, Frans- en Zeeuws-Vlaanderen; raak dus niet ontmoedigd als u op bepaalde vragen niet kan antwoorden,,', Sommige woorden kunnen in uw streek reeds lang verdwenen zijn; misschien was de zaak zelfs onbekend. u zou ons ook zeer helpen indien u ons zou w~jzen op voorwerpen, handelingen of gewoonten die wij over het hoofd hebben gezien. Opmerkingen kan u altijd, op een apart blad bijvoegen. Mogen wij u vragen de lijst in te vullen voor slechts één plaats en niet voor een hele streek? Geef dan de dorpsnaam op van v66r de gemeentefusies. U vult dus bijvoorbeeld in voor Zeveneken, gemë3nte Lochristi of voor Kammel, gemeente Heuvelland. Dank bij vobrbaat.

2 2. Y9 ~ ;~ D. het plarifaarûig voeder 'dat ~s winters aan de schapen gegeven wordt~ het kan bestaan uit gras, hooi;:~ieten en andere knol- of wortelgewassen 7'. 20 het voedee da t bestaat uit JTanen, zaden en/of.p"?ulvruchten 1 30 het voeder dat door een veevoederfabriek iè bereid dpéciaálvóor ~cha~en? 4 ;;"' de veederbak'voor schapenindes't'alce}f.., in de wei? 50 het houten of ijzeren traliewerk in de stal of in de.wei ' i.vaarin hooi stro of groen-. voer voo~ ~e sc:hapen \iordt gel.egd? 6 co Ho;;; heet.een.vast winterverblijf voor schapen.? 7~' éerl ómneinde'ruimte... :mee~tàl bij..een groté schaapst:al". waa:r::,tn,de schapen bijeen gedreven kunnen worden? " g.-~._.:1e'gro,te c1eur'van de schaapstal die gewoon":,, lijk ui. t -twee helften bestaat? ".~_:.-":'_-~-_-':"--':=-':-":"-'=-'''':'-''':'-'-:''_----_''':'--'':''''_-'':'_-f--_-'':'_-~--''-' ".do bovenste.helft van.een ~chaapstalcdeur? lo het afzoildex.lijk hok in de schaapstal voor een schaap dat pas gelammerd heeft? 12,,.een Ç>verdekte ruimte die,aan één of meer '1/:.z~j,den."pp.e:p._J..i.a...err-w,aar.in. de. schapen:vrij kunnen~rondlcopen? 13. een(verplaatsbare) schutting van planken om de schapen tegen de wi.nd te' beschermen?.. ~ f~~ ~~B2_êsnE!ÊEg2D, 14 n het à,anbrengen van oen baken opde\v'ol van 88n schaap door middel van een kleurstof? l~. h~t VOorwerp waarme!,e dat gedaan wordt? "'1' lel een knipje inde oren om de leeftijd aan te duiden? " '~~~~~~~.' ~~----c: o. het dubbele metal en.plaatje mete,.en nurn:r;ner: op dat in hei: Qor. vane,en schaapwo:r::dt;. geknepen?

3 3. ~'l..,-,~n :JcnummerZ::. 'lastic Jf l1 : ut2:l1 :,l:::'c'ltjc. 3.t a;:m 8en, touwtj..;::,:)1:1 :"2 tliüs v::::n G :.:m schaap wordt gehangen en dat dient ter L.'':.mtific:lti0?.,VOORTPLANTNG Hoe heet in uw dialekt 22. het bevruchten door het mannelijk dier? 23. het laten bevruchten van he t vrouwelijk dier door het mannelijk dier? 24. bronstig, geneigd tot paring, gezegd van de ooi? 25. verlangend naar de paring, gezegd van de ram? 26. de tijd dat de ooi bronstig is? 27. opnieuw bronstig worden als de ooi niet bevrucht is '? 28. een ram die speciaal gehouden wordt om ooien te bevruchten? 29. de riem om de bors-t van de ram g(jhouc:en en waaraan een ggkleur~ krijtje bevestigd is, dat de ooi moet kleuren die gedekt wordt? 30. het gekleurde krijtje dat hieraan bevestigd is? 31. ue schort om de romp van de ram ge:)on.'<01'1 om te beletten dat hij zou dekken? 32. het uitwendige geslachtsdeel van de ooi, waarlangs ze urineert en waarlangs.~e la~~eren geboren worden? 33. ho t inwendige lichaamsdeel van de ooi waarin de vrucht zich ontwikkelt? 34. het uitwendig geslachtsorgaan van de ram. 35. de zak waarin de teelballen zich bevinden? 36. één teelbal 7

4 37. Hoe zegt men van een ooi dat ze bevrucht is na dekking? 38. Hoe zegt men van een ooi dat ze niet drachtig is? 39. Hoe heet de periode tussen de dekking en het werpen van één of meer lammeren? -----~-~----'---' een ooi die één maal gelêf tnerd heeft en daarna onvruchtbaar geworden is? 41. onvruchtbaar, gezegd van een ooi? 42. een schaap drt te oud geworden is om nog geschikt te zijn voor de voortl)lanting? 43. het ter wereld ljrengen van één of meer larnrnèreii? 44. ',et de stuit of.. ac:hterpoten naar de baarmoedermond gekeerd zijn, gezegd.van het l_a_m_? ---'- _ 45: een ongeboren-lam dat voor de geboorte verkeerd ligt, d.w.z. met de achterpoten. naar de baarmoedermond gekeerd? 46. de o.0i hel12.en bij het lammeren? 47. de vliezen met de moederkoek en navelstrengd~e na de geboorte afgescheiden worden? 48. het afscheiden van de nageboorte? 49. het slijm en bloed, eventueel ook etter die na de geboorte afgescheiden wordt?.. :~ t.. SQ. het afscheiden van het bovengenoemde? 51. een zwellende uier krijgen jui~t voor,de geboorte van het lam? 52. melk drinken bij het moederschap, gezegd van het lam? 53. melk geven, dat lam laten zuigen, gezegd van de ooi? 54. de eerste melk na het lammeren? 55. de melk die een moederschaap geeft aan haar lam? 56. de eerste ontlasting van een pasgeboren lam? 57. een lam dat geen moeder heeft?

5 5. 5B. een lam dat door het moederschaap niet aanvaard wordt? het niet aanvaarden van het eigen lam? een moederschaap èlat een vreemd lam zoog-t? 61. een. lam dat bij GGn vreemde moeder zuigt? een lam bij een vreemde moeder laten zuigen? ~ _. 63. een toestel om l.arr.meren kunstmatig te zogen. Gewoonlijk is het een bak waaraan een of meer fopspenen bevestigd zijn die verbonden zijn met een melkrecipiënt. -J :.1. melk geven met Gen zuigfles aan een lam? het la~ het zuigen ontwennen, van de moeder afzonderen om niet langer te laten zuigen? Hoe zegt menveen jonge ram castreren v in het algemeen? 67. castreren door de teelballen weg te snijden? , castreren door de zaadstreng af te klemmen of ~icht te nijpen? 69. de tang om de zaadstreng af te klemmen? 70. een onvruchtbaar gemaakte ram? a) ll.andoeningen en ziekten aan de benen en voeten Hoe heet in uw dialekt : 71. een meje bloed gevulde huic10pzetting aan de klauwen èie vaak ontstaat wanneer de schapen op kiezelsteentjes lopen (dial. bzein~bleen~blaar) 72. Rotkreupel. _Een besmettelijke ziekte bij schapen en geiten die begint met een onsteking van de huid -tussen de klauwen g _hetontstekingsproces zet zich voort onder de hoorn'laag, waardoor een -groot deel van de klauw los,.komt. Gewoonlijk zijn meerder.e vt!leten aangetast. De ziekte komt het meest voor als de schapen op vochtige weiden lopen. (dial. stinkpoot 3 rotpoot 3 polderpoot 3 hinker 3 hunker)

6 6. 73 n ''ussenklauwontsteking. n de tussenklauwspleet ontstaat meestal na een kwetsuur een slepende e'ttering. De poot is warm, pijnlijk en gezwollen. Het dier mankt. 74. Mond- en klauwzeer. Een viruszü:~kte die bij P.l.lle spleetho2'1igen voorkomt. Typische letsels zijn blaren in de mond en in de tussenklauwsplee:t. 1., b) Aandoeningen en ziekten van de huiden de bek 75, Besmettelijk ecthyma. Een virusziekte elie op de lippen en' snuit blaren veroorzci2.kt die Gerst ee:{l wratachtig uitzicht heljben en daarna opdrogen in korsten. Ook de mond- en keelholte kan ontstoken zijn. Doorgaans ' een ziekte met mild verloop vlaarvan de symptomen op de lippen sterk lijken op die van mond- en klauwzeer,. (dial. mondeu)ez~ zere bekjes~ spruw:; schuiz:j muil.schurft., e.a.). 7~, Schurft. Een besmettelijke huidaandoening door de schurftmijt. Het' schaap heeft jeuk en woluitval; het gaat zich schuren en beschadigt zo d.e huid nog meer.. 'tot er korsten' ontstaan. 77. Hoe noemt men in uw dialek,t het oor van e(~n schaap dat door een oorî:tl.;?xk of' een hondebeet gescheurd of gebroken is? c) Aandoeninger; en ziekten van de ing8\'landen '-_._"_..'- 79. p.:i..a.:ç:r:ee : t,,..,. ;,., 79.'biàrree hebbcn ad. Leverbotziekte. Ziekte veroorzaakt door een platte worm die in de gangen van de lever leeft. De s~hapen lijden aan bloedarmoede, de wol wordt 9:r.am1 en laat gemakkelijk los. De oogslijlh'vliezen zijn bleek. De ziekte" khmt vö6raj. voo'r bij' het grazen op 'loch tige weiden en schorren; ze kan bestrec1e l1 worden met pillen of poeders Enterotoxemie. Deze ziekte komt nogal eens voor bij schapen die een rijke voeding krijgen en meestal bij jonge dieren. Een lebmaagovervulling is een geschikte kweekhaard voor een bacterie (chlostridium Welchii type D) die Gen inwendige vergiftiging veroorzaakt. (Zie verder volgend blad)

7 Eerst zljn de dieren sufg daarna springen ze plotseling op, draaien rond en vallen neer. Ze blijven liggen met achterovergeslagen kop en maken spastische bewegingen. Daarop volgt coma en doorl. (dial.seskens~konvuzsi~n~e.( Maaq en darm,,'mrmen '? 83. een middel tegen maag- en darmwormen ingeven? f.3.k. Trornrnelzucht. Een aandoening die bij schapen vaak na het scheren kan on tstaan als. gevol'] van d(~ angst die de dieren hebben doorstaan. Ze manifesteert zich door gasophor\ing in de darmen en buikkramp. 85. de priem die in de linker vang van het schaap gestoken wordt om de gassen te laten ontsnappen. 86. de holle slang die door de slokdarm naar de maag geleid wordt, om de gassen te laten ontsnappen. 87. Lammerdysenterie. Een ziekte die optreedt bij lammeren binnen de week na de geboorte. Ze zui(;:ren niet meer en Llaten voortdurend. Na enkele uren blijven ze uitgeput liggen. De ontlasting is bloederig of zwart. De ziekte wordt veroorzaakt door een bacterie die een Verzwering teweegbrengt in de "vand van de dunne darm 88. Navelinfektie. Een besmetting van de navel die veroorzaakt wordt door bacteriën bij het moederschaap of in de stal? 890 Een longo.ntsteking of longaanc1oe ming door het kou vatten, meestal na het scheren '?

8 90, Besmettelijk verwerpen bij schapen? Te vroeg lammeren, zoóat het lam niet levensvatbaar is? 92. Lijfbieden: het uitstulpen van de schede, eventueel het zichtbaar worden van de baarmoederhals bij een drachtige ooi? 93. Drad-htigheidstoxicose ofketonemie ~ een akute stofwisselingsstoqrnis bij -eén c1rachtig schaap, vooral op het -einde van de dracht en bijeen zware dracht (tvtee- of drieling). Bij gebrek aan voel~?l wordt te veel eigen vet of weefsel verbrand, waardoor het dier uitgeput raakt en niet meer recht kan. Sterfte volgt. e) Andere aandoeningen 9,1. Boutvuur : een gasvormenc1e.::mtsteking in de spiermassa van dij, schouder of bil. Als èe ziekte voorkomt bij schapen kort nahe-t latmeren is de klirik'en ocigeving gezwollen en paar~. De ziekte komt meestal ~oor bij jonge schapen en heeft meestal een vlu9ge dodelijke aflo6p. 95 Chronische polyartritis bij la:m..iteren ~ een be'~smetting langs een wonde door de vlekziekte bacil die zich bijhetla~, lokaliseert in één of -meer gewrich'ten. Die zijn een ~veühiggezwo.llén en voelen warm aan. De dieren manken: eten weinig en vermagerén~ De ziekte duurt 2 à 4 weken. ['liltvuur. (wet" ben. : antrax). Een. zeer besmettelijke en gevaarlijke ziekte. De ziekte verloopt zeer snel. Soms sterven de dieren plots zonder voorgaande verschijnselen en met krampachtige stuipen. Of'l.'Tel krijgt het dier hevige koorts- en pijnaanvallen. De slijmvliezen zijn hoog roodblauw gekleurd, de urine ka_n bloederig zijn en uit aars en klink kan bloed vloeien. Het dier sterft dan in 1 of 2 dagen. Bij het slachten blijkt dat de milt enorm opgezet is. De ziekte. wordt. verwekt door een sporenvormertde bacil, zodat de smetstof jarenlang in de bodem kan blijven, (Dial.ben. koo~3 koo~viey'3 mi~tviey'" v-ic-r)

9 97. Bewegingsstoornissen in de achterhand. De schapen maken een zwaaiende beweging bij het lopen Het zich vaak uitrekken, een holle rug krijgen en tegelijk achterblijven in de groei, gezegd van lammeren _.._-- ~9. Hoe heet een lam dat die aandoening heeft Hersenlisteriose. Een hersenziekte veroorzaakt door listeria bacteriën, die onder andere voorkomen in kuilvoer en die via wondjes in de mond het weefsel binnendringen en de zenuwbanen naar de hersenen volgen. De zieke schapen maken draaiende bewegingen tot ze neervallen Een lam dat bij de geboorte een vlies over de ogen heeft en niet kan zien Hoe heet die vlies voor de ogen?

10