Handreiking afwijkende mondgewoonten

Transcriptie

1 Adempunt Praktijk voor logopedie en ademtherapie Yolande Kylstra Viva Handreiking afwijkende mondgewoonten Inhoud Wat zijn afwijkende mondgewoonten? Over mondademen : wat gebeurt er wanneer je door de mond ademt? Over mondademen : tips voor het afleren van mondademen Over zuiggewoonten : de gevolgen van zuiggewoonten op een rijtje Tips voor het stoppen met de speen Tips voor het stoppen met duimen Heb jij een beugel? Wat is een goede tongpositie? Aaaaah, schattig! Of toch niet? Het lijkt wel of ik steeds vaker kinderen en volwassenen zie bij wie de mond altijd open staat. Behalve dat dit niet zo charmant is, is het ook niet gezond. Ook duimen en speengebruik hebben een negatieve invloed op de ontwikkeling van het gebit. In deze handreiking laat ik je zien waarom afwijkende mondgewoonten niet gezond zijn en geef ik je tips hoe je mondgewoonten kunt verbeteren. Adem. 1 Slotlaan GN Zeist

2 Wat zijn afwijkende mondgewoonten? Onder afwijkende mondgewoonten worden die gewoonten verstaan die negatieve gevolgen kunnen hebben voor de gebitsstand, het spreken en het gehoor. Openmondgedrag, afwijkend slikken en duimzuigen zijn afwijkende mondgewoonten. De meeste mensen ademen door hun neus, tenzij de neusdoorgankelijkheid onvoldoende is. Er zijn verschillende factoren die de neusdoorgang kunnen vernauwen. Verkoudheden en allergieën zijn hier voorbeelden van. Er wordt dan tijdelijk meer door de mond geademd. Als dit mondademen blijft bestaan terwijl de neus weer doorgankelijk is, wordt de neus nauwelijks meer gebruikt en kunnen de mondspieren verslappen. Dit heeft verschillende gevolgen. Bij mondademen droogt de mond uit. Daardoor hoeft er veel minder geslikt te worden. Dit heeft tot gevolg dat de buis van Eustachius, die de neusholte met het oor verbindt, te weinig wordt gereinigd. De kans op oorontstekingen neemt hierdoor toe. Een ander gevolg van mondademen is dat de tong laag onder in de mond ligt. De tong wordt dan tussen de tanden geperst bij het slikken. Doordat de tong tijdens dit afwijkend slikken telkens tegen de tanden duwt, kunnen de tanden scheef gaan staan. De tong kan niet alleen bij het slikken, maar ook bij het spreken tussen de tanden komen. Slissen is dan het gevolg; het spreken wordt er onduidelijk van. Overigens komt afwijkend slikken ook voor als er gewoon door de neus geademd wordt. Een andere afwijkende mondgewoonte is het zuigen op duim of speen. Het zuigen op een duim, vinger of speen is normaal bij een baby en peuter, omdat zij nog een grote zuigbehoefte hebben of omdat het veiligheid biedt. Daarna wordt het een gewoonte. De tanden kunnen hierdoor scheef groeien. 2

3 Over mondademen Wat gebeurt er wanneer je door de mond ademt? De neus fungeert als een soort filter, de buitenlucht wordt op de juiste vochtigheid en temperatuur gebracht en gereinigd van kleine stofdeeltjes. Grotere deeltjes worden door de neusharen tegengehouden. Wanneer je nu door je mond ademt, wordt de lucht dus niet meer gereinigd, verwarmd en bevochtigd. Hierdoor worden de longen zwaarder belast. De neus geeft weerstand aan het ademen. Door de mond ademen gaat makkelijker, zodat de ademhalingsspieren minder hoeven te doen; dit leidt tot verslapping van deze spieren. Het gevolg is een ingezakte houding met hangende schouders. Het slijm in de neus wordt niet meer door het inademen naar achteren gezogen en hoopt zich op in de neus; hierin gaan bacteriën groeien. Als reactie zwelt het neusslijmvlies op (waardoor het door de neus ademen moeilijker wordt) en kunnen verkoudheden chronisch worden. Ademen door de mond droogt de mondholte uit. Dat zorgt ervoor dat het speeksel uit de mond verdwijnt en de zuurgraad stijgt. Zo wordt er een omgeving gecreëerd waar tanderosie en tandbederf de kop op kunnen steken. Ook een slechte adem kan hiervan het gevolg zijn. Door uitdroging gaan ook de keelamandelen achteruit in functie. Het wordt een broedplaats voor bacteriën. Dit leidt tot ontstekingen en vergroting van de amandelen, zodat het nodig kan zijn deze te verwijderen. Dit is vooral bij volwassenen geen fijne ingreep! Door uitdroging van de mond slikt een mondademer veel minder. (Wist je dat je normaal zo'n 150x per uur slikt?) Tijdens het slikken gaat de buis van Eustachius (die loopt van het oor naar de neus/-keelholte) even open, zodat vocht uit het oor en lucht in het oor kan komen. Gebeurt dit niet, dan hoopt zich vocht in de oren op met bijv. oorontstekingen als gevolg. Meestal is het plaatsen van trommelvliesbuisjes dan noodzakelijk. Bij mensen die door de mond ademen ligt de tong op de mondbodem; bij neusademers ligt de tong achter de boventanden tegen het gehemelte. Hierdoor kan de bovenkaak zich goed ontwikkelen en staan de tanden regelmatig in een rij. Bij mondademers ontbreekt deze druk waardoor de bovenkaak smal en hoog uitgroeit en de tanden in de verdrukking geraken. Meestal zijn dan behandelingen met beugels noodzakelijk door een tandarts of orthodontist. Pak je de functie van de mond niet aan, dan zullen de tanden wanneer de beugel eruit gaat echter snel weer naar hun oude positie terugwandelen... Open beet, ontstaan door duimen en het naar voren duwen van de tong bij het slikken Van de tongbewegingen gaat ook een reinigende werking van het gebit uit. Mondademers krijgen meer plakvorming op tanden en kiezen waardoor de kans op tandbederf toeneemt. Vaak zie je ook kleine witte vlekjes in het tandglazuur ontstaan. Door de smalle en onregelmatige bovenkaak die ontstaan is doordat de mond altijd openstaat kan ook op latere leeftijd het neustussenschot scheef gaan groeien met als gevolg een verminderde neuspassage, waarvoor een operatieve neustussenschotcorrectie soms nodig kan zijn. 3

4 Over mondademen Tips voor het afleren van het mondademen Om de mond altijd gesloten te kunnen hebben moeten de lippen sterk genoeg zijn. Doe om ze te versterken de flesoefening : bind een knoop aan een touwtje. Doe wat water in het flesje, doe het uiteinde van het touwtje in de fles en schroef de dop erop. Doe de knoop achter je lippen (niet achter je tanden!!). Vul een waterflesje met zoveel water dat het je nét lukt deze 30 sec. met je lippen te dragen. Doe dit elke dag totdat je een halve literfles met gemak 30 sec. met je lippen kunt vasthouden. Als je lippen sterk genoeg zijn oefen dan de mondsluiting. Bedenk een reminder (verander bijv. de achtergrond van je telefoon) waardoor je er heel vaak aan herinnerd wordt je lippen te sluiten. Sluit niet alleen je lippen, maar leg ook je tong boven in je mond : de tongpunt ligt net achter de boventanden en de rest van je tong hangt als een soort hangmatje in je mond (alsof je de letter /n/ zegt). Oefen dit heel vaak en probeer het steeds langer vol te houden. Wanneer het je overdag lukt om de mond altijd gesloten te houden kun je verwachten dat het 's nachts ook gaat lukken. Soms kan het handig zijn om de lippen te helpen gesloten te blijven door er een klein pleistertje overheen te plakken. Zijn je lippen sterk genoeg, dan is het zaak je oude gewoonte van het door je mond ademen te gaan vervangen door een nieuwe gewoonte : door de neus ademen met gesloten mond en de tong bovenin de mond. Verzin reminders voor jezelf. Hoe vaker je eraan denkt, hoe eerder de nieuwe gewoonte zal inslijpen. Elke keer als je de reminder ziet denk je : Huh? Oh ja : mond dicht Als reminders kun je denken aan : Vervang het openingsscherm van je telefoon. Draag je ring/horloge aan de andere hand Plak post-it blaadjes op plekken waar je vaak komt Leg een papiertje in het boek dat je leest of je agenda Houd, als je een taak doet waarbij je je erg moet concentreren, iets duns (plastic lepeltje, rietje of iets dergelijks) tussen de lippen. Deze zal uit je mond vallen wanneer je mond open zakt 4

5 Over zuiggewoonten De gevolgen van zuiggewoonten op een rijtje De positie van de tong verandert onder invloed van de duim Er was een tijd dat je kind dit echt nodig had of leek te hebben. Op een speen zuigen of duimen kan ervoor zorgen dat je kind rustig is, zich op z'n gemak of troost voelt, maar deze zuiggewoonten kennen helaas ook nadelen. Eenmaal gewend aan speen of duim wordt hij overal voor gebruikt. Moe? Verdrietig? Druk? Het zuigen lijkt overal voor te helpen. Op deze manier wordt het mogen zuigen op speen of duim gekoppeld aan het oplossen van problemen. Een baby heeft een sterke zuigreflex. Deze is nodig om je baby te leren drinken uit de borst én daarnaast verlaagt het de bloeddruk en hartslag. Op het moment dat de baby steeds minder uit de borst drinkt en ook vast voedsel krijgt, verliest het zuigen steeds meer zijn functie. Helaas zijn veel kinderen dan al zo gewend aan de zuiggewoonten dat het lastig is om het duimen nog af te leren. Toch is het verstandig om hier wel mee aan de slag te gaan. De nadelen van duimen zijn namelijk flink. Er kunnen problemen optreden met slikken en praten doordat door het duimen de tong in een verkeerde stand gaat staan. Ook door een verkeerde stand van de tanden kan je kind moeilijkheden krijgen met eten en praten. De bovenkaak en gehemelte kunnen misvormen. Hierdoor kan het neustussenschot scheef groeien. Zuiggewoonten hebben invloed op de uitgroei van de bovenkaak en daarmee op de gezichtsvorm Kinderen die duimen hebben vaak last van een openstaande mond en mondademhaling. Het gevolg hiervan is dat het speeksel zijn beschermende werking verliest. En dat zorgt ervoor dat je kind een grotere kans heeft op tandvleesontstekingen en gaatjes in zijn tanden en kiezen. De gevolgen van duimen en spenen zijn hetzelfde: versmalling van de bovenkaak, een hoog gehemelte, een open- of overbeet. Wel is een speen makkelijker af te leren, want die kun je weggooien en een duim niet. Het is verstandig om zo jong mogelijk te stoppen met duimen of op een speen zuigen. Ideaal is rond het moment dat vast voedsel geïntroduceerd wordt, maar in ieder geval voordat een kind tweeënhalf is. Hoe vroeger je ermee begint, des te makkelijker het zal zijn! 5

6 Over zuiggewoonten Tips voor het stoppen met de speen Je kunt het stapje voor stapje proberen, maar het best werkt de radicale methode : acuut stoppen. Gewoon geen speen meer geven. En als je kind naar de speen vraagt, eerlijk zeggen dat-ie weg is. Over het algemeen is het een dag of drie afzien. Je kind zal slecht slapen, jengelen en huilen. En wanneer je daarna doorzet is na 21 dagen een nieuwe gewoonte aangeleerd. Ben je niet van de radicale aanpak? Lees dan in ieder geval onderstaande tips even door! Wacht niet te lang! Hoe langer je wacht, des te meer je kind gehecht raakt aan de speen. De zuigbehoefte van baby s neemt na zes maanden al flink af. Probeer daarom voor de eerste verjaardag van je kind afscheid te nemen van de speen. De meeste kinderen stoppen rond hun tweede met de speen. Bouw geleidelijk af Bouw de speentijd geleidelijk af door hem alleen nog op bepaalde tijdstippen te geven, bijvoorbeeld als het bedtijd is. Koop geen nieuwe Speen kwijt of kapot? Koop geen nieuwe meer. Je kind merkt vanzelf dat er steeds minder spenen in huis liggen en zal er na een tijdje niet meer om vragen. Maak het leuk Vertel dat de spenen moeten worden ingeleverd in een bakje, zodat de spenenfee ze naar nieuwe baby s kan brengen. Na een nachtje slapen zijn alle spenen weg, maar heeft de fee wel een cadeautje achtergelaten. Vraagt hij of zij er na een paar dagen toch weer om? Help je kind herinneren dat andere baby s de speen nu hebben. Maak het jezelf niet te makkelijk Het gaat vaak automatisch: je kind huilt tranen met tuiten en jij geeft de speen. Neem je kind liever op schoot, geef aandacht aan waarom het huilt, knuffel hem en ga dan weer over tot de orde van de dag. Kies een rustig moment Als jullie gaan verhuizen of er is net een broertje of zusje geboren, dan is dat een spannende tijd. Niet zo geschikt om met de speen te stoppen. Ook jij moet er energie in kunnen steken! Open beet, ontstaan door duimen en het naar voren duwen van de tong bij het slikken Zoek een alternatief Kan je kind echt niet slapen zonder? Bedenk samen iets wat hij of zij in plaats van de speen mee naar bed kan nemen, zoals een knuffel of pop. Blijf consequent Probeer, ook op moeilijke momenten, bij je standpunt te blijven. Het is de enige manier. Als je toch toegeeft, is alle moeite voor niets geweest! 6 6

7 Over zuiggewoonten Tips voor het stoppen met duimen Duimen is wat lastiger om af te leren. Dit kan eigenlijk niet radicaal. Afzwakken & afleiden Probeer de gewoonte om te duimen langzaam minder te laten worden. Als je kind zit te duimen, leidt hem dan af met iets waarbij hij twee handen nodig heeft. Laat hem je bijvoorbeeld helpen. Doe dit vooral op de tijden wanneer hij standaard duimt. Bijvoorbeeld bij het naar bed gaan. Laat hem het boek vasthouden dat je voorleest of laat hem een grote knuffel beethouden. Samen een geheimpje Als je kind wilt stoppen met duimen, stimuleer hem dan door er samen een geheimpje van te maken. Vertel hem dat je ook wel eens met iets wilde stoppen en hoe moeilijk dat was. Zo voelt hij zich begrepen. Spreek samen een geheim signaal af. Als je kind zit te duimen, kun je hem een signaal geven dat alleen hij begrijpt. Zo hoeft hij zich niet te schamen en maak je er nog een spelletje van ook. Gebruik autoriteit De juf of de tandarts inlichten over het stoppen met duimen kan helpen met de beslissing van je kind om te stoppen. Laat ze vertellen waarom duimen niet meer past bij een grote jongen of meisje. Duimen in de nacht Lastiger is het om het duimen in de nacht af te leren. Duimzuigen gaat dan onbewust. Jij kunt je kind hierbij helpen door - wanneer je kind slaapt - zijn duim uit de mond te halen en zijn mond te sluiten. Zo zorg je ervoor dat je kind weer door zijn neus gaat ademen. Na een paar weken kun je de duim afplakken met bijvoorbeeld een pleister, of handschoenen aandoen, zodat het duimen ook niet meer per ongeluk kan gebeuren. Thumbguard Soms is er iets meer voor nodig om van het duimen af te komen. Een aantal kinderen bij mij in de praktijk heeft baat gehad bij het gebruik van de Thumbguard. Als je kind wil duimen, moet het de duim luchtdicht kunnen afsluiten met zijn/haar lippen. Met de Thumbguard is dit niet mogelijk, doordat het vacuüm wordt verbroken. Hierdoor wordt het duimzuigen niet beloond met het bekende fijne gevoel en verdwijnt de drang naar het duimzuigen vanzelf. Belangrijk is dat het ook een motivatie van het kind moet zijn, anders werkt het averechts. Open beet, ontstaan door duimen en het naar voren duwen van de tong bij het slikken 7

8 Heb jij een beugel? Laat de positie van je tong voor de beugel verwijderd wordt door een logopedist checken! Vaak wordt de beugel aangemeten in verband met een open beet. Wat veel mensen niet weten is dat zo'n open beet niet vanzelf ontstaat. Een open beet hangt meestal samen met een afwijkende tongligging in rust, bij spreken en slikken. De tong is een zeer sterke spier en wanneer de functie van de tong niet goed is drukt de tong elke keer dat je praat of slikt ( en dat doe je zo'n 2 keer per minuut!) tegen de tanden of zelfs tussen de tanden door. De beugel zal je tanden prachtig op een rij krijgen. Maar wanneer je niet ook de afwijkende functie van de tong aanpakt, zullen de tanden - wanneer de beugel eruit is - weer terug wandelen naar hun oude positie. Wat is een goed tongposite? In rust : De tong ligt bovenin de mond, met de tongpunt net achter de boventanden en de zijkanten van de tong binnen de kiezen van de bovenkaak. Het midden van de tong is licht aangezogen tegen het gehemelte. Bij spreken : Er zijn 6 (of 7 als je de /r/ met de tongpunt zegt) klanken die je hoort te maken met de tongpunt áchter de boventanden. Dat zijn de /l/, /n/, /t/, /d/ /s/ en /z/. Zo weet je zeker dat je tanden netjes in de rij blijven staan! Bij slikken : Vanuit de rustpositie wordt de tong aangezogen tegen het gehemelte. Daardoor wordt wat er op de tong ligt naar achteren verplaatst en dat wordt vervolgens doorgeslikt, terwijl de tong verder niet van plaats verandert. Heb je een beugel? Doe jezelf een plezier en maak een maand of 3 voor de beugel eruit gaat een afspraak met een logopedist. Die kan bekijken hoe de functie is en helpen deze goed te krijgen, zodat de tanden ook op hun nieuwe plek zullen blijven als de beugel er weer uit is! Ik wens je veel succes bij het aanleren van gezond mondgedrag. Mocht je nog vragen hebben, dan kan je me altijd mailen op : info@adempunt.nl Heel veel succes! 8