Evaluatie participatiedecreet Door het Vlaams netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen maart 2011

Transcriptie

1 Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen vzw Aromagebouw / Vooruitgangstraat 323 bus 6 (3 de verdieping) / 1030 Brussel / tel / fax : info@vlaams-netwerk-armoede.be / Evaluatie participatiedecreet Door het Vlaams netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen maart Inleiding: Een tiental verenigingen waar armen het woord nemen komen zeswekelijks samen in de overleggroep cultuur 1. De meeste van deze verenigingen zijn erg actief rond cultuurparticipatie van mensen in armoede en zijn actieve partners, doelgroep of uitvoerder van maatregelen en projectoproep binnen het participatiedecreet. Op elke bijeenkomst worden nieuwe projecten toegelicht, komen mensen in armoede vertellen over ontmoetingen en verrijkingen, wordt vooruitgang geboekt in het meenemen van het lokaal bestuur naar een beter participatiebeleid voor mensen in armoede.. Deze verenigingen zetten lokaal en bovenlokaal sterk in op lokale netwerken vrijetijdsparticipatie, sociaal-artistieke projecten, participatieprojecten enzovoort. Ze dienen zeer regelmatig als good practice op studiedagen en praktijktafels en zijn onderwerp van onderzoek en publicaties. En vooral; ze bereiken een geïsoleerd publiek van mensen in armoede dat door zeer weinig organisaties wordt bereikt. Deze resultaten bereiken ze natuurlijk niet zo maar. In elke vereniging waarvan sprake, wordt met sterke personeels- en vrijwillige inzet gewerkt aan een intensief en doordacht toeleidings- en participatiebeleid, met een breed netwerk aan lokale en bovenlokale partners. Dit bewijst dat het zeker mogelijk is om een kwalitatief en participatief cultuurbeleid te voeren met, voor en door mensen in armoede. Het participatiedecreet (januari 2008) is één van de beleidsmaatregelen die dit mee moet bewerkstelligen. Vanuit hun eigen ervaringen met projecten en maatregelen die werken voor mensen in armoede, bogen de verenigingen zich over drie belangrijke hoofdstukken mbt cultuurparticipatie binnen het participatiedecreet, namelijk de lokale netwerken vrijetijdsparticipatie (artikel 22), de participatieprojecten (artikel 19) en de verschillende financiële kortingssystemen (artikel 3, artikel 10, artikel 22). 1 Wijkcentrum De Kring Eeklo, Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen Aalst, Recht-op Antwerpen, Antwerps Platform Generatiearmen Antwerpen, Open Huis vzw Antwerpen, Leren Ondernemen Leuven, A kzie Kortrijk, De Schakel Schaarbeek, t Lampeke Leuven, Beweging van Mensen met een Laag Inkomen en Kinderen Gent, Wieder Brugge, Ons Gedacht Lier /evaluatie participatiedecreet/cp Pagina 1

2 Deze input werd aangevuld met de ervaringen van de proeftuinen jeugdwerk voor kinderen en jongeren in armoede, over dit specifieke onderdeel (artikel 32), en de ervaringen van de verenigingen die werken rond sportparticipatie van mensen in armoede. De beleidsaanbevelingen werden gegeven met de kennis van het permanent verticaal en horizontaal armoede-overleg als achtergrond. De einddoelstelling van de aanbevelingen is steeds de bestrijding van armoede en uitsluiting dmv een integraal en efficiënt armoedebestrijdingsbeleid. 2. Verduidelijking enkele begrippen Veelvoorkomende begrippen uit het participatiedecreet, worden door allerlei instanties te pas en te onpas gebruikt, en verliezen op den duur hun betekenis. In deze korte inleiding maken we duidelijk wat wij als verenigingen waar armen het woord nemen, onder de termen begrijpen. Toeleiding Als verenigingen waar armen het woord nemen het hebben over toeleiding, hebben zij het over een veel langer traject dan louter de participatie aan de vrijetijdsactiviteit. Mensen in armoede leven in geïsoleerde situaties, hebben weinig contacten, sluiten zich vaak af voor de wereld die de dagelijkse noodzaak overstijgt. Deze mensen worden niet bereikt met een vrijetijdsaanbod, maar met het antwoord op een noodvraag, het bieden van een rustplaats, het ondersteunen van een gezin, een luisterend oor, contact met lotgenoten, contact met een vertrouwenspersoon.. Eens de eerste noden gelenigd en het basisvertrouwen hersteld, volgt vaak nog een lang proces van sterker worden, interesses ontdekken, moed verzamelen vooraleer er sprake kan zijn van een eerste stap richting vrijetijdsparticipatie. En deze eerste stap gebeurt dan vaak nog in de vertrouwde omgeving van de vereniging, met een groep bekenden, met de mogelijkheid om er terug uit te stappen De rol van een vertrouwenspersoon binnen de werking is hier cruciaal. Heel dit voortraject is enorm tijds- en arbeidsintensief, en is vaak volledig voor de rekening van welzijnsorganisaties, vooraleer de vrijetijdsaanbieder in het zicht komt. Als verenigingen kritiek hebben op de toeleidingsdruk, gaat het over de beperkte focus op de allerlaatste stap van het participatieproces, namelijk het deelnemen aan het vrijetijdsaanbod. Organisaties worden gesubsidieerd en afgerekend op het behaalde aantal deelnemers. Dit is echter maar het resultaat van de werkelijke investering in het proces vooraf, en wordt lang niet met alle deelnemers bereikt. Als verenigingen vragen naar aandacht voor toeleiding, gaat het over het volledige traject zoals hierboven beschreven. Hiervoor zou elke organisatie, tijd, middelen en verantwoordelijkheden moeten krijgen. Toeleiding is tweerichtingsverkeer, er moeten evenveel stappen van de aanbieder naar de doelgroep gezet worden als andersom. Participatie Ook wat participatie betreft, wordt nog al te vaak vertrokken van een louter deelnemen aan het aanbod dat voorhanden is. Vrijetijdsaanbieders worden gesubsidieerd om met hun aanbod een zo breed en groot mogelijk publiek te bereiken, niet om hun aanbod in vraag te stellen of mensen op een andere manier te betrekken dan louter als consument. In deze nota en in de werking als verenigingen waar armen het woord nemen in het algemeen, willen we het belang benadrukken van álle mogelijke vormen van participatie. Dit gaat niet enkel over de participatie aan het culturele aanbod, maar bv participatie als vrijwilliger, participatie in de werking van een vereniging, participatie als duopartner, participatie in het organiseren of bedenken van activiteiten, participatie aan het cultuurbeleid, participatie als cultuurmaker /evaluatie participatiedecreet/cp Pagina 2

3 Deze zeer ruime beschouwing van participatie is uiteraard veel moeilijker te meten in cijfers dan de loutere participatie als toeschouwer of deelnemer. Mensen in armoede Verenigingen waar armen het woord nemen, werken met en voor mensen die uitgesloten worden van hun sociale grondrechten zoals die verwoord worden in het Algemeen verslag van de armoede (1994). Als omschrijving wordt vaak de definitie van professor Jan Vrancken gehanteerd, ondertussen welbekend: Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen. Op basis van deze definitie, komen mensen in armoede in alle subcategorieën voor, ongeacht etnische achtergrond, leeftijd en zijn zij het die telkens die de grootste uitsluiting ondervinden. Om tegemoet te komen aan de groep die de meeste uitsluiting ervaart op de meeste vlakken, vragen we dan ook een focus op mensen in armoede in álle onderdelen van het participatiedecreet. 3. Doelstellingen participatiedecreet 2 De memorie van toelichting van het participatiedecreet stelt dat het decreet het algemene en specifieke participatiebeleid dat reeds gevoerd wordt in de sectorale decreten, moet aanvullen. De bestaande beleidsmaatregelen vertrekken namelijk elk vanuit een eigen beleidsdomein, terwijl het participatiedecreet vooral sectoroverschrijdend wil werken. Het participatiedecreet wil de bestaande participatieregelgeving versterken, overkoepelen en verdiepen. Als algemene doelstellingen van het participatiedecreet worden genoemd: 1. Het participatiedecreet stelt de participatie, in zijn verschillende dimensies, steeds als eerste en belangrijkste aandachtspunt 2. Het participatiedecreet werkt aanvullend en ondersteunend voor de sectoraal georganiseerde decreten en beleidsvoering in de domeinen cultuur, jeugd en sport 3. Het participatiedecreet werkt steeds sectoroverschrijdend en zal zich niet beperken tot ofwel het cultuur-, ofwel het jeugd-, ofwel het sportbeleid. 4. Het participatiedecreet biedt daartoe een combinatie van ondersteuningsmaatregelen, waarin vervat het structureel inbedden van de beleidsaandacht voor een aantal specifieke doelgroepen, de verankering van enkele specifieke en sectoroverschrijdende participatieinstellingen en het creëren van een subsidiekader voor vernieuwing rond participatie. 2 Bron: decreet houdende de flankerende en stimulerende maatregelen ter bevordering van de participatie in cultuur, jeugdwerk en sport, Memorie van toelichting /evaluatie participatiedecreet/cp Pagina 3

4 4. Een algemeen of bijzonder participatiebeleid? Evaluatie Niettegenstaande de meeste maatregelen binnen het participatiedecreet een focus leggen op specifieke kansengroepen, mikt het participatiedecreet als geheel op betere én méér participatie. We vinden in het decreet dus ook algemene instellingen en projecten. Deze organisaties mikken eerder op het verbreden van de participatie dan op het verdiepen. Hoewel deze maatregelen en instellingen ongetwijfeld goed werk leveren en hun decretale plaats verdienen, zijn het net deze hoofdstukken van het decreet die bij verenigingen waar armen het woord nemen quasi onbekend zijn en dus weinig meerwaarde hebben voor de doelgroep. Bijzondere doelgroepen vereisen een bijzondere aanpak, en algemene maatregelen bereiken alleen de algemene burger, zo blijkt. Organisaties die geen specifiek beleid hebben rond mensen in armoede, bereiken deze doelgroep niet. Het participatiedecreet wil volgens de memorie van toelichting sectoroverschrijdend, aanvullend en ondersteunend zijn tov de sectorale decreten cultuur, jeugdwerk en sport. Via een combinatie van ondersteuningsmaatregelen wil het de beleidsaandacht voor een aantal specifieke doelgroepen structureel inbedden. Hier schiet het decreet wat ons betreft te kort.. Er zijn té weinig ankerpunten en bruggen naar de sectorale decreten, de maatregelen van het participatiedecreet staan té los van het flankerende beleid en er zijn nauwelijks tot geen mogelijkheden om de projecten die binnen het participatiedecreet een kans krijgen, structureel te laten voortbestaan via de sectorale decreten. Zowel in de lokale netwerken, de participatieprojecten, de proeftuinen, de financiële kortingssystemen.. vormt het gebrek aan koppeling aan de Voorbeeld: In een bepaalde gemeente hanteren de jeugddienst, cultuurdienst, sportdienst als het ocmw nog elk een eigen kortingssysteem voor mensen in armoede, niettegenstaande er een lokaal netwerk is. Voor mensen in armoede is dit zeer verwarrend. sectorale decreten een belangrijk pijnpunt. Het participatiedecreet schept nog te veel bijkomende maatregelen, die te weinig ingang vinden in de sectorale decreten, en mist zo haar doel om de aandacht voor kansengroepen structureel te verankeren. Aanbevelingen: - Een duidelijke focus op mensen in armoede bij álle onderdelen van het participatiedecreet. Algemene maatregelen voor iedereen horen in de algemene decreten. - Een betere afstemming op Vlaams niveau tussen de beleidsdomeinen cultuur, jeugdwerk en sport - Een beter uitwerken van bruggen en ankerpunten van het participatiedecreet naar de sectorale decreten. - Een betere afstemming van alle maatregelen mbt participatie van mensen in armoede, zowel in het participatiedecreet als in de sectorale decreten /evaluatie participatiedecreet/cp Pagina 4

5 5. Lokale netwerken voor de bevordering van de vrijetijdsparticipatie van personen in armoede (afdeling III, artikel 22) 3 De meeste verenigingen waar armen het woord nemen zijn actieve partner in de lokale netwerken van hun stad of gemeente. Ze zijn gesprekspartner, betrokkene of mede-uitvoerder van de plaatselijke afsprakennota, en volgen de regelgeving en evoluties op Vlaams niveau via de overleggroep en het verticaal armoedeoverleg Evaluatie De belangrijkste positieve effecten van de lokale netwerken situeren zich op het vlak van netwerkvorming en een verhoogde aandacht voor vrijetijdsparticipatie van mensen in armoede. De intensievere samenwerking tussen sociale organisaties, vrijetijdsdiensten, ocmw en vrijetijdsaanbieders, wordt als een grote meerwaarde beschouwd. Een gevolg van deze samenwerking is meestal dat de vrijetijdsmogelijkheden, de geboden korting en de informatie over het vrijetijdsaanbod voor mensen in armoede, verbetert. De belangrijkste nadelen en gevaren van de lokale netwerken vrijetijdsparticipatie zijn: Het mogelijke verlies van eerder verworven voordelen, bv een beperking van activiteiten en aanbod (bv enkel binnen de eigen gemeente), een beperking van de doelgroep (bv enkel eigen inwoners, enkel omnio, enkel ocmw-cliënteel..), een beperking tov de dienstverlening van het fonds vrijetijdsparticipatie Met het oog op de Vlaamse vrijetijdskaart is de lokale netwerkvorming een grote meerwaarde, maar de afzonderlijke ontwikkeling van tientallen verschillende passen en systemen, een gemiste kans en een overbodige tussenstap. Er moet gewaakt worden over de kwaliteit van de participatie. Verenigingen worden graag betrokken, maar zijn ook vaak overbevraagd terwijl er niet altijd iets tegenover staat. Een nadeel aan de lokale netwerken is ook dat het momenteel onduidelijk en onmeetbaar is wat het effect is van de maatregel op mensen in armoede Aanbevelingen - Ondersteuning en voorwaarden scheppen voor een kwalitatieve participatie van verenigingen waar armen het woord nemen en mensen in armoede. Ook de effecten van de maatregelen moeten met mensen in armoede besproken worden. Voorbeeld: de stad Eeklo heeft gewacht met het indienen van een afsprakennota tot een groep mensen in armoede de komuitpas had uitgewerkt samen met het lokale bestuur en lokale derden. Het lokale bestuur stelde een jaar lang financiële middelen te beschikking aan Wijkcentrum De Kring voor de ontwikkeling van de KomUitPas, vertrekkende vanuit de participatie van mensen in armoede. - Aanduiden en vrijstellen van een geëngageerde trekker van het netwerk die kan fungeren als vaste contactpersoon voor de verschillende partners. 3 Zie ook nota sociale vrijetijdskaart, juni /evaluatie participatiedecreet/cp Pagina 5

6 - Maatregelen lokale netwerken moeten toegevoegd of ingepast worden in het algemene beleid. Voorbeeld: in Aalst heeft het stadsbestuur de subsidiëring van culturele verenigingen gekoppeld aan het open stellen van hun aanbod aan kansenpastarief. Tegenvoorbeeld: in Brugge hangt het lokaal netwerk bijna volledig af van het engagement van één persoon. Als deze persoon wegvalt, valt het netwerk plat. - Lokale netwerken kaderen in het einddoel van een Vlaamse vrijetijdskaart; de netwerkvorming en het participatieen toeleidingsbeleid zijn lokale taken, maar de Vlaamse overheid moet een beter kader bieden om versnippering en ad hoc maatregelen uit te sluiten. Voorbeeld: momenteel bestaan nog steeds talloze kortingssystemen naast en door elkaar (ocmw, ziekenfonds, 1euro-maatregel, steunpunt vakantieparticipatie, vrijetijdskaart, lokale netwerken.. 6. Projecten ter bevordering van de participatie van kansengroepen in cultuur, jeugdwerk of sport (afdeling II, artikel 19 en 20) + proeftuinen die de participatie bevorderen (hoofdstuk VII, artikel 32) Verschillende verenigingen waar armen het woord nemen, verkregen subsidies voor een participatieproject of een proeftuinwerking (jeugdwerk). De mogelijkheid om in te zetten op participatie aan cultuur, sport of jeugdwerk vanuit een vereniging waar armen het woord nemen, is een grote meerwaarde van het decreet. De specificiteit van werken met mensen in armoede, zorgt hier echter in beide projectoproepen voor problemen. Evaluatie De aanwezigheid van een open projectoproep, afgestemd op de eigenheid van de kansengroepen, is een grote meerwaarde binnen het decreet. In zowel de participatieprojecten als de proeftuinen ligt echter een sterke nadruk op toeleiding naar het regulier aanbod als hoofddoelstelling (of enige doelstelling). Een actieve integratie, zoals het aansluiten bij een sport- of jeugdclub, is voor de meeste mensen in armoede zeer moeilijk haalbaar, en is voor de projecten dan ook niet de prioritaire doelstelling. Sport- en jeugdwerkingen voor en met mensen in armoede hanteren (en bereiken) meestal wel veel bredere maatschappelijke doelstellingen. Meer dan louter toeleiding naar het sport-, jeugdwerk- of cultuuraanbod, wordt Voorbeeld: de proeftuinen jeugdwerk voor kinderen en jongeren in armoede kennen zeer goede resultaten en worden voortdurend opgevoerd als good practice, bevraagd in onderzoeken, geconsulteerd door regulier jeugdwerk Een structurele ondersteuning op basis van deze resultaten, ontbreekt echter. er wel vaak samengewerkt met de reguliere sector en worden bruggen geslagen naar verschillende levensdomeinen. Via de sport-, cultuur- of jeugdwerking kennen de deelnemers een sterke persoonlijke en sociale groei en wordt hun horizon verbreed. Een tweede minpunt van deze projectoproepen is de beperking in tijd en het gebrek aan instrumenten voor een mogelijke verduurzaming na projectafloop. Doelstellingen moeten op korte termijn behaald worden en projecten moeten vrij snel worden afgerond. Werken met mensen in armoede in losstaande projecten is echter zeer moeilijk. Projectwerk kan zeer zinvol zijn, maar /evaluatie participatiedecreet/cp Pagina 6

7 moet ingebed zijn in een bredere werking om te kunnen slagen. De oproepen houden hier geen rekening mee. Het decreet biedt een mogelijkheid om projecten voor drie jaar goed te keuren, maar in praktijk wordt de beslissing elk jaar heroverwogen, met alle onzekerheid als gevolg. Verder zijn er zowel bij de proeftuinen als bij de participatieprojecten, zeer weinig projecten die echt ingediend worden vanuit de kansengroep zelf, of die werkelijk rekening houden met de noden en de leefwereld van de kansengroep. Bij de participatieprojecten willen we ten slotte nog bijzonder de aandacht vestigen op het inzetten van sociaal-artistieke methodieken met een sterke maatschappelijke of emancipatorische invalshoek. Deze werkvorm is door decretale verschuivingen in verdrukking geraakt. Wijk- of doelgroepgerichte sociaal-artistieke projecten vinden geen plaats meer binnen het kunstendecreet, en worden nu vaak ingediend als participatieproject. Gezien de nadruk op toeleiding, de beperking in tijd en de specifieke criteria, is dit echter ook niet de ideale plaats. Aanbevelingen - Participatieprojecten en proeftuinprojecten voor mensen in armoede moeten beoordeeld worden op de werkelijk bereikte resultaten en meerwaarde, en de projectoproep moet hier rekening mee houden (of worden aangepast) - Bij participatieprojecten moet het criterium tegemoet komen aan de eigenheid van de kansengroepen of vertrekken vanuit de kansengroep het zwaarst doorwegen en moet dit ook serieus worden nagegaan en geargumenteerd. - Waardevolle werkingen die binnen de projectoproepen tot stand komen, moeten kunnen gecontinueerd worden. Hier moeten zowel projecten als lokale besturen gestimuleerd en (financieel) ondersteund worden in het zoeken naar aansluiting. Voorbeeld: na de vaststelling dat de proeftuin jeugdwerk in Eeklo met succes kinderen en jongeren in armoede bereikt, heeft de stad Eeklo zich geëngageerd tot ondersteuning van deze werking binnen het jeugdwelzijnswerk voor de duur van de projectperiode. - Participatieprojecten moeten een principïele én werkelijke goedkeuring voor drie jaar krijgen, zonder dat de continuïteit binnen de projectperiode in gevaar komt. Om de continuïteit van de praktijk te garanderen moet ook de deadline van goedkeuringsprocedure gerespecteerd blijven. - Voor sociaal-artistieke projecten en werkingen binnen de context van een vereniging waar armen het woord nemen of andere doelgroepgerichte organisaties, moet een gepaste en snelle oplossing komen, hetzij binnen het kunstendecreet, hetzij binnen het participatiedecreet, hetzij via onderhandelingen tussen cultuur en welzijn. 4 4 Zie nota Sociaal-artistieke projecten voor mensen in armoede, maart /evaluatie participatiedecreet/cp Pagina 7

8 7. Financiële kortingssystemen mensen in armoede Evaluatie Binnen het participatiedecreet lopen er momenteel verschillende maatregelen met dezelfde doelstellingen: - De lokale netwerken vrijetijdsparticipatie voor mensen in armoede, waarmee vooral het lokale vrijetijdsparticipatiebeleid vorm krijgt in steden en gemeenten. Velen onder hen kiezen voor een financieel kortingssysteem in de vorm van een pas, cheques of kortingsbonnen. - De werking van het Fonds vrijetijdsparticipatie in steden en gemeenten die niet over een lokale afsprakennota beschikken. Mensen in armoede kunnen via hun verenigingen 80% korting aanvragen voor hun vrijetijdsparticipatie Ook buiten het participatiedecreet wordt aandacht (en middelen) besteed aan de financiële drempels van het vrijetijdsaanbod, bv dmv de 1 euro subsidie, de ocmw-middelen voor maatschappelijke participatie, het steunpunt vakantieparticipatie, de eventuele maatregelen die in lokale jeugd-, cultuur- of sportbeleidsplannen worden genomen. Naast deze maatregelen en op vraag van het Vlaams netwerk gaf de Vlaamse overheid in 2010 Cultuurnet de opdracht om een onderzoek te doen naar een mogelijk proefproject Vlaamse vrijetijdskaart. In deze vrijetijdskaart zouden alle financiële kortingen mbt het vrijetijdsaanbod worden verenigd. Het Vlaams Netwerk werd nauw betrokken bij dit onderzoek, dat doorging in Aalst. Aalst voert al jaren een vrijetijdsparticipatiebeleid voor en met mensen in armoede met de kansenpas. Aanbevelingen - Een efficiënte(re) inzet van al deze investeringen. Er moet werk gemaakt worden van een complementair en doeltreffende vrijetijdsparticipatiebeleid, waarbij alle middelen maximaal kunnen worden ingezet en de resultaten kunnen worden gemeten. - Inzetten en vrijwaren van de trekkingsgelden lokale netwerken als blijvende investering in lokale samenwerking en toeleiding (zoals begrepen onder punt 2) - Steden die beroep doen op de trekkingsgelden lokale netwerken stappen in een gefaseerd stappenplan naar de Vlaamse vrijetijdskaart, en engageren zich ook voor dit gemeenschappelijk einddoel. - De verderzetting van het project Vlaamse vrijetijdskaart, met behoud van de reeds verworven voordelen en een doorgedreven aandacht voor mensen in armoede en toeleiding. - De Vlaamse overheid inventariseert alle bestaande financiële kortingssystemen en voorziet een kader voor de Vlaamse vrijetijdskaart dat de lokale netwerken behoudt maar verdere versnippering tegen gaat /evaluatie participatiedecreet/cp Pagina 8

9 Bronnen: verslagen overleggroep , bevraging verenigingen in lokale netwerken, evaluatie participatieprojecten door beoordelingscommissie, verticaal overleg SAP en Meer info of vragen: /evaluatie participatiedecreet/cp Pagina 9