Veronique van der Woude

Transcriptie

1 Hoe kalm is jouw brein? De gevolgen van trauma voor de biologische overlevingsprogramma s. Een therapeutisch verhaal ter ondersteuning van de traumabehandeling en als psycho-educatie Veronique van der Woude Veronique van der Woude

2 Dankwoord Dit therapeutisch verhaal is grotendeels gebaseerd op het werk van Peter Levine en Arianne Struik. Laatstgenoemde heeft de theorie van meerdere auteurs, die over de gevolgen en behandeling van trauma schrijven, waaronder die van Peter Levine, op praktische wijze samengevat en er haar eigen visie op gegeven. Ik heb het boek van Arianne Struik Slapende honden wakker maken en een boek van Peter Levine De stem van je lichaam gebruikt als leidraad voor dit verhaal. Ik dank hun beiden voor hun bijdrage in het werkveld van trauma. Ik wil ook Sophie Wils danken voor de taaltechnische feedback op dit verhaal. Beschouwing van traumabehandeling Het oude spreekwoord zegt Vele wegen leiden naar Rome. Zo zijn er ook vele theoretische verklaringen en methodieken ontwikkeld rondom psychologie, pedagogiek, trauma, hechting et cetera. Tussen alle stromingen zijn raakvlakken, overeenkomsten en aanvullingen, maar ook duidelijke verschillen en zelfs conflicten. Het werkveld is daarbij sterk in beweging. Professionals doen door de jaren heen nieuwe ontdekkingen en ontwikkelen theorieën. Zo komt er een steeds groter begrip van wat een opgroeiend kind nodig heeft, om een gezonde ontwikkeling door te maken en een evenwichtige persoonlijkheid op te bouwen. Een veilige hechting blijkt hierin noodzakelijk. Als deze er niet is, en er is sprake van onveiligheid, bedreiging en geweld, kan de gehele lichamelijke, cognitieve en persoonlijkheidsontwikkeling van een kind verstoord raken. Verklaringsmodellen zeggen iets over het gezichtspunt en theoretisch kader waarvandaan men vertrekt om naar een traumadynamiek te kijken. Ik heb een aantal heldere antwoorden gevonden in het werk van Peter Levine en Arianne Struik. Hun werk heb ik verder getoetst en aangevuld met ervaringen en theorieën van andere auteurs en mijn eigen praktijkervaring als traumatherapeut. Ieder mens is vrij om zijn eigen weg en antwoorden te vinden die passend zijn in zijn of haar privé en professioneel leven. Zo zal dit werkmodel bij de één beter passen dan bij de ander. Auteursrecht van dit document Dit werk is gelicenseerd onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding Niet Commercieel Geen Afgeleide Werken 4.0 Internationaal. Ga naar om een kopie van de licentie te kunnen lezen. Dit document mag u delen ten behoeve van de zorg voor mensen die lijden aan de gevolgen van trauma of ter deskundigheidsbevordering. Hierbij dient u de bron te vermelden en mag u het materiaal niet aanpassen. Als u dit document onder andere voorwaarden wenst te gebruiken dient u toestemming te vragen aan de auteur Veronique van der Woude

3 Voorwoord voor professionals Uw cliënt heeft (vermoedelijk) te maken gehad met traumatische ervaringen in zijn leven. Therapie is daarvoor geïndiceerd. Eén van de eerste stappen in traumabehandeling is het bieden van psychoeducatie en het duidelijk krijgen van de motivatie van de cliënt. Dit verhaal kan hierin ondersteunen. Interne motivatie van de jeugdige om met therapie te starten is belangrijk om de gewenste traumaverwerkingsstappen te kunnen zetten. Het Hoe kalm is jouw brein? verhaal gaat over de gevolgen van trauma voor de overlevingsprogramma s in de mens en het wel of niet kunnen reguleren van spanningen. Onverwerkt trauma heeft vaak gevolgen voor de hele psychologische, emotionele en cognitieve ontwikkeling van jeugdigen en kan ook een nadelige invloed hebben op de lichamelijke ontwikkeling, zoals op het immuunsysteem, de spijsvertering en de hormoonhuishouding. Dit verhaal biedt kennis en inzicht om te werken aan herstel. Het verhaal is opgebouwd uit vier hoofdstukken, zodat het gedoseerd aangeboden kan worden. Niet voor alle jongeren is het nodig alle vier de hoofdstukken te behandelen. Er zijn daarbij bijlagen opgenomen met aanvullende inhoudelijke informatie die het proces verder kunnen ondersteunen. De informatie in de bijlagen is niet voor alle jeugdigen geschikt en is optioneel. Het werken met cliënten die lijden aan de gevolgen van onverwerkt trauma blijft te allen tijde maatwerk. Voorwoord voor ouders Uw dochter of zoon heeft van zijn behandelaar een verhaal meegekregen over trauma. Wellicht vindt de behandelaar, uw zoon of dochter het belangrijk en fijn dat u het verhaal ook leest of dat u het samen leest. Zodat u leert begrijpen waar uw kind mee bezig is en u uw kind beter kan ondersteunen in zijn proces. Het verhaal kan er ook voor zorgen dat u veel herkent van uw eigen leven en de manieren die u zelf heeft gevonden om met emoties en spanningen om te gaan. Hierdoor kan er bij uzelf ook de behoefte ontstaan om hulp te zoeken voor uw eigen spanningsklachten of onverwerkte trauma s. Het verhaal biedt u en uw kind taal om te gebruiken in het dagelijks leven. Het kan u en uw kind helpen om bijvoorbeeld conflicten niet verder uit de hand te laten lopen en elkaar sneller te begrijpen. U vindt ook bijlagen achter dit verhaal. Deze zijn bedoeld als aanvullende informatie. Ze geven de lezer de mogelijkheid om zich verder te verdiepen en te kiezen hoeveel informatie hij nog wil lezen. Voorwoord voor jongeren Je gaat een verhaal lezen over trauma en de gevolgen die trauma s kunnen hebben op heel jouw leven. Het verhaal kan jou helpen om jezelf beter te begrijpen en om te zien welke stappen er nodig zijn om je beter te voelen. In het verhaal wordt over een hij gesproken omdat dit in de Nederlandse taal zo afgesproken is, maar het verhaal is geschreven voor jongens en meisjes, dus je kunt bij de hij ook een zij lezen. Je kunt het verhaal in één keer lezen, maar de meeste jongeren vinden het fijn om het per hoofdstuk of zelfs steeds maar een paar bladzijdes te lezen. Belangrijk is dat het eerst weer rustig wordt in jou, als je emotioneel wordt, herinneringen krijgt of andere spanningen ervaart door wat je leest, zodat je de informatie goed kan opslaan. Er zijn ook bijlagen achter het verhaal te vinden. Ze zijn bedoeld als extra informatie. Samen met jouw therapeut kun je kijken of en zo ja welke interessant zijn voor jou om te lezen Veronique van der Woude

4 Inleiding Metaforen Metaforen zijn krachtige beelden die ondersteuning kunnen bieden binnen het herstelproces van traumaverwerking. Soms volstaat een metafoor en voor een andere jeugdige geeft uitgebreide informatie een goede basis om met traumabehandeling te starten. De eerste metafoor laat heel wezenlijks zien waar liefde en hechting in de basis over gaat. Je vind in Bijlage 1 nog drie voorbeelden van metaforen. De oorspronkelijke versies van de metaforen zijn geschreven door Arianna Struik. Inleiding: Baby in nood Een moeder en haar baby zijn er vanuit de natuur op gericht om zich aan elkaar te hechten met een wederzijds voordeel. Helaas lukt het sommige moeders niet om fysiek en emotioneel beschikbaar te zijn voor haar baby, zodat haar baby zich niet aan haar kan hechten. De biologische verdedigingsprogramma s van de pasgeboren baby signaleren dan direct gevaar voor de eigen overlevingskansen, omdat er onvoldoende warmte en veiligheid is bij de moeder (en de vader). De verdedigingsmogelijkheden van de baby zijn heel beperkt; vechten en vluchten kan de baby niet want hij is veel te klein. De enige manier om te kunnen overleven is bevriezen. De baby zit dan vanaf de eerste ademteug al vast in overlevingsprogramma s. Dit noemen we een hechtingstrauma. De baby raakt getraumatiseerd in de liefde door het niet op gang komen van een veilige hechting met zijn moeder. De baby voelt zich de hele tijd onveilig en dit geeft de baby onnoemelijk veel chronische stress. Metafoor 1: Kacheltje Ieder mens heeft een soort kacheltje in zijn hart, dat je van binnenuit lekker warm houdt. Als het kacheltje brandt dan voel je je fijn en gelukkig. Je voelt je geliefd omdat mensen van je houden en dit tonen. Dit geeft zekerheid en zelfvertrouwen. Als een baby tje geboren wordt dan brandt zijn kacheltje niet vanzelf. Zijn kacheltje moet worden aangestoken door zijn moeder. Zijn vader helpt zijn moeder mee om het kacheltje bij de baby goed te laten branden. Op deze manier zorgen de moeder en vader ervoor dat het een sterk kacheltje wordt. Bij sommige kinderen lukt het niet goed om het kacheltje aan te krijgen, of gaat het kacheltje steeds weer opnieuw uit. Meestal komt dit doordat de moeder ook geen sterk kacheltje heeft, of dat de kachel bij de moeder helemaal uit is. Als jouw kacheltje niet goed kan branden, dan komt dit omdat het jouw moeder niet goed lukt om jouw kacheltje aan te krijgen. Omdat ze haar eigen kachel ook niet goed brandende houdt. Dat is heel verdrietig voor jou en voor je moeder. Zij heeft het waarschijnlijk ook niet van haar moeder geleerd. Moeders bij wie het kacheltje niet goed brandt kiezen vaak een vader uit voor hun kind, bij wie het kacheltje ook niet goed brand. De vader kan dan bij de geboorte van de nieuwe baby ook niet goed helpen. Jij kunt er dus niets aan doen dat jouw kacheltje niet of zo slecht brandt. Kinderen bij wie hun kacheltje niet goed aan is, voelen zich vaak ongelukkig en verdrietig. Ze hebben het gevoel dat niemand van ze houdt, of dat niemand hen lief vindt, omdat ze van binnen niet warm gemaakt worden. Ze krijgen dan een hekel aan zichzelf, of aan anderen, of ze zijn boos op hun ouders omdat ze zich zo koud en alleen voelen. Kinderen gaan dan op zoek naar oplossingen, omdat het niet houdbaar is om het zo koud te hebben en om zich zo alleen, verlaten en eenzaam te voelen Veronique van der Woude

5 Ze kunnen dan opzoek gaan naar andere volwassenen, in de hoop dat ze zich aan hun kacheltje kunnen opwarmen. Deze kinderen verdragen de kou en het alleen zijn niet, en zoeken altijd een warm lijf op om bij te zijn. Of kinderen bouwen een hele grote muur om hun hart heen, zodat ze niet meer hoeven voelen dat hun kacheltje niet brandt. Het is onverdraaglijk geworden dat ze het eigenlijk zo koud hebben gekregen en dat ze zich zo eenzaam, verlaten en ongelukkig voelen. Ze vinden het te pijnlijk om de warmte van de kachel van een volwassene te voelen, omdat deze hun laat ervaren dat het bij hun extra koud is geworden. Ze hebben dan het idee gekregen dat ze niemand nodig hebben en liever alleen blijven. Maar door de muur, die om hun hart heen is, kunnen ze geen echt plezier en blijdschap meer voelen. De beschermmuur, die hen zou moeten helpen, wordt noodlottig als hij er voor zorgt dat niemand meer bij hun kacheltje kan komen om het alsnog een vlammetje te geven. Er zijn ook kinderen die daarin afwisselen: soms een muur om de kou niet te voelen en soms een volwassene opzoeken om zich aan op te warmen. Dat kan voor verwarring zorgen bij jou en bij de volwassene. Belangrijk is om te zorgen dat jouw mama, en misschien ook papa, de juiste hulp krijgt om haar kacheltje aan te krijgen. Als mama haar kacheltje heeft aangekregen, dan kan ze ook jouw kacheltje een vlammetje geven. Als dit lukt dan kun jij je weer geliefd, ontspannen en vrolijk voelen. Het zorgt er ook voor dat jij meer vertrouwen krijgt in de je eigen mogelijkheden en die van anderen. Je krijgt weer meer vertrouwen in relaties. Hier bouw je zelfvertrouwen mee op. Jij hoeft mama niet te helpen. Dat gaan andere volwassenen doen. In de tussentijd is het belangrijk om een andere veilige volwassene te hebben, die al een brandend kacheltje heeft, waarbij jij je warm kunt houden. Voor kinderen onder de twaalf jaar is het noodzakelijk om een moeder, vader of een andere hechtingsfiguur te hebben, die een warm kacheltje heeft. Zodat deze het kacheltje van het kind kan aansteken. Bij kinderen boven de twaalf jaar wordt het steeds meer mogelijk om, binnen de traumatherapie, te leren hoe ze hun eigen kacheltje aan kunnen steken en hoe ze dit kunnen laten branden. Een hechtingsfiguur met een warm kacheltje blijft voor hen ook van wezenlijk belang Veronique van der Woude

6 Iedereen heeft een sterk brandend kacheltje nodig, dat je van binnenuit warm houdt, waardoor jij je fijn, geliefd en gelukkig voelt Veronique van der Woude

7 Hoofdstuk 1 Gevoelens, emoties en stresstolerantie Een traumatische gebeurtenis zet heel je innerlijk leven op zijn kop. Emoties, gevoelens en allerlei gedachten en overtuigingen beïnvloeden je stemming en je gedrag. Als je een vrolijk spontaan persoon was kun je, tijdelijk, veranderen in een meer teruggetrokken, nerveus en angstig persoon. Je normale manier van reageren kan, tijdelijk, veranderen, doordat je nu sneller boos, narrig, en gespannen reageert. Het vertrouwen dat je had in de mensen en in de wereld om je heen kan mogelijk, tijdelijk, niet meer voelbaar zijn. Je merkt dat je minder kunt hebben. Je emoties kunnen je in de weg zitten of ze drijven je onbewust of ongewild voort op een onprettige en soms (zelf-)vernietigende manier. Hoe werken gevoelens en emoties precies in ons leven? Ons persoonlijk raamwerk van wat we aankunnen We hebben allemaal onze eigen vaardigheden om met gevoelens, emoties en spanningen om te gaan. Dit geeft ieder een uniek soort raamwerk, waarbinnen er van alles kan gebeuren dat we aankunnen. Waarin we zelfstandig de spanningen in onszelf weer rustig kunnen krijgen. Dit noemen we het raam van stresstolerantie (window of tolerance) of raampje van wat we aankunnen of gewoon raampje. Dit kunnen we ons ongeveer als volgt voorstellen: Verdediging met: Er zijn te veel spanningen. Buiten ons raampje. - Vechten - Vluchten - Actief bevriezen Verschillende situaties roepen gevoelens, emoties en gedachten op en geven spanningen die we aankunnen. Binnen ons raampje Verdediging met: Er zijn veel te veel spanningen. Buiten ons raampje - Passief bevriezen - Onderwerping Er bestaan zes basisemoties en allerlei varianten daarop: Vreugde: liefde, blijdschap, bewondering, hoop, trots. Verdriet: droevigheid, leed, spijt, berouw, schuldgevoel, neerslachtigheid, eenzaamheid, somberheid. Angst: vrees, zorg, wanhoop, schaamte, paniek, schrik, schok, nerveus. Woede: haat, jaloezie, verwijt, afgunst, agressie, drift. Verbazing: verwondering, versteld staan, bevreemd zijn, verbijstering, ongeloof. Afschuw: walging, gruwel, weerzin, verfoeilijkheid, minachting, verachting. Wat is het verschil tussen een gevoel en een emotie? Een gevoel is een innerlijke beleving die ontstaat uit een prikkel van buitenaf of van binnenuit. Voorbeelden zijn het voelen van een stoel als je er op zit, of de pijn van een gekneusde knie, of het verdriet over het gemis van een dierbare. Emoties zijn gevoelsmatige en lichamelijke prikkels die aanzetten tot actie. Het lichaam reageert direct als het aangestuurd wordt door een emotie. Voorbeelden zijn dat de ogen vaker gaan knipperen als je je nerveus voelt, het bloed sneller gaat stromen om direct te kunnen bewegen, of dat de lichaamstemperatuur en de hartslag verhogen bij dreigend gevaar of juist verlagen als de moed je in de schoenen zakt Veronique van der Woude

8 Er zijn 6 basisemoties: vreugde, verdriet, angst, woede, verbazing en afschuw Veronique van der Woude

9 Gevoelens en emoties die we aankunnen. We blijven binnen ons raampje. Je ervaart dat je de situatie en de opgeroepen emoties aankunt. Wat jij vanbinnen voelt en hoe jij je gedraagt kun jij sturen en heb je onder controle. De gevoelens die je hebt passen bij de omstandigheden waarin jij je verkeert. Je herkent de lichaamssensaties, die bij je gevoelens horen. Je kunt de verschillende gevoelens apart benoemen; zoals dat je verdrietig bent, maar ook angst voelt en een druk op je borst ervaart waardoor je minder goed kan ademen. Je ervaart dat je gevoelens veranderen naar gelang de situatie verder gaat. Je neemt alles helder waar en je geeft betekenis aan wat je meemaakt. De gevoelens en emoties die jij hebt beleefd, hebben als gids gewerkt. Ze hebben je op een goede manier door de situatie heen geloodst. De spanningen die de hele situatie heeft opgeroepen vallen onder normale stress. Normale stress We blijven binnen ons raampje. Normaal gesproken worden mensen gedurende de dag meerdere keren beïnvloed en gestuurd door gevoelens en emoties. Hierbij vindt er een opbouw van spanningen plaats, waar jij nog binnen je raampje kunt blijven, en volgt er een afbouw van dezelfde spanningen, zodat je weer rustig en ontspannen wordt. Normale stress helpt je in je leven; zoals bij het opletten in het verkeer, of bij het concentreren op je (school-)werk of in een spel, of wanneer je voor jezelf op moet komen als iemand iets onredelijks doet. Gevoelens en emoties als kompas Gevoelens en emoties geven kleur aan je leven. Ze zorgen voor kracht en geven richting. Ze werken ook als signaalfunctie als er gevaar dreigt. Ze geven daarmee belangrijke informatie. Heel basaal is het 'wel of niet pluis gevoel', zodat je ervaart waar en bij wie jij wel of niet veilig bent. Door gevoelens en emoties heel goed te leren kennen, leer je ze ook onderscheiden en binnen grenzen houden. Wanneer gevoelens duidelijke kaders hebben, kunnen ze vrij stromen als ze in jou in beweging worden gebracht Veronique van der Woude

10 Gevoelens en emoties werken als een gids en kompas. Ze geven goede informatie en sturen je de juiste kant op Veronique van der Woude

11 Er zijn verschillende stappen in een emotionele reactie Het begint met een prikkel. Deze komt van binnenuit of buitenaf. De hersenen beoordelen direct of er gevaar dreigt; of het wel of niet pluis is. Je lichaam wordt aangezet tot een (re-)actie. Dit geeft lichaamssensaties die je gaat herkennen als specifieke gevoelens. Hierdoor geef je betekenis aan wat je voelt en aan wat er gebeurt. Nu ga je over tot een bewustere (re-)actie. Of te wel: Gevoelens komen op als een golf. Ze bereiken een hoogtepunt aan intensiteit en spanning. Ze zakken weer weg naar beneden en verdwijnen (of veranderen in een ander gevoel). Gevoelens en emoties als hulpbron Je leert als opgroeiend kind van je opvoeders hoe je de gevoelens in jezelf kunt herkennen en benoemen. Je leert hoe je op de golf van een gevoel of emotie kunt komen om deze te sturen, zodat deze ook weer weg kan vloeien en het weer rustig wordt in jou. Gevoelens en emoties helpen je doordat ze je informatie, kracht en een richting geven. Gevoelens en emoties als stoorzender Je leert ook dat als je de golf van emotie wil tegenhouden, omdat je de opkomende emotie niet wilt, je er juist door overspoeld kan raken en het een allesoverheersende emotie wordt. Ook kun je overspoeld raken door een golf van emotie van een ander, waardoor je in de war raakt over welke gevoelens en emoties van jou zijn en welke bij de ander horen. Doordat je door een emotie(s) overspoeld wordt, word je het gevoel of de emotie helemaal. Dit in plaats van dat je controle en regie ervaart over jezelf ondertussen je de gevoelens en emoties beleeft en je ze kunt laten stromen, je ze kunt herkennen en je ze kunt onderscheiden in jezelf. Als een emotie je overspoelt schiet je buiten je raampje. Je kunt dan niet meer helder nadenken omdat de emotie jou stuurt, in plaats van dat jij de emotie stuurt. Je hebt het gevoel dat je je nooit meer anders zult voelen, omdat de emotie alles overheerst en je voortdrijft. Je hebt de grip op jezelf en de regie over de situatie verloren Veronique van der Woude

12 Je leert hoe je op een golf van emotie kunt komen door je er niet tegen te verzetten, zodat je de emotie kunt sturen in jezelf en je er niet door overspoeld raakt Veronique van der Woude

13 Jouw hechtingsfiguren Om goed en gezond op te kunnen groeien heeft elk kind liefde en geborgenheid nodig. Kinderen hebben een moeder en een vader nodig die zich helemaal betrokken voelen bij hun kind. Er voor zorgen dat hun kind lichamelijk en emotioneel veilig blijft. De ouders zijn de twee belangrijkste hechtingsfiguren van het kind. Een gezonde hechting ontstaat als twee mensen zich met elkaar verbinden en dit een wederzijds voordeel oplevert. Dit kan ontstaan bij twee mensen die verliefd worden, maar je ziet dit het sterkste tussen een moeder en haar baby die zich het fijnste voelen als ze dicht bij elkaar in de buurt zijn. De liefde tussen hen zorgt er ook later voor dat als ze boos zijn en ruzie maken, ze met elkaar in verbinding blijven en er een oplossing komt. Soms hebben kinderen niet zulke ouders, maar wel een opa, oma, tante, oom, of pleegouders bij wie ze dit vinden. Van je hechtingsfiguren leer je hoe je met allerlei verschillende situaties moet omgaan. Je leert hoe je met gevoelens en emoties en gedachten die je krijgt kunt omgaan, zodat je jezelf en de wereld om je heen leert begrijpen. Je leert hoe je gevoelens en emoties in jezelf stuurt en rustig krijgt, zodat je steeds beter weet hoe je op een situatie kan reageren en wat je ervan kunt verwachten. Je leert hoe het gaat in het contact met familieleden, hoe het gaat op school en bij de buren. Als je iets naars meemaakt krijg je steun en troost. Je hechtingsfiguren helpen je ook om te begrijpen wat er is gebeurd en wat je kunt doen om het de volgende keer te voorkomen. Omdat je hechtingsfiguren zich betrokken voelen bij jou en bij hoe het met jou gaat, luisteren ze met aandacht en liefde naar de verhalen over wat jij meemaakt. Dit zorgt ervoor dat je vertrouwen opbouwt in je omgeving en dat jij je ervaringen steeds kan verwerken. Je bouwt zelfvertrouwen op in je eigen kunnen en leert hoe je binnen je raampje kan blijven of hoe je daar weer snel terugkomt. Als er geen betrouwbare hechtingsfiguren zijn moet je veel alleen doen en oplossen. Dit zorgt ervoor dat je heel vaak buiten je raampje bent en niet goed leert hoe je weer terug binnen je raampje kan komen. Gevoelens, emoties en gedachten die opkomen werken dan minder als kompas en als gids maar zetten je steeds meer op een dwaalspoor, waardoor je in de war raakt. Dit geeft veel spanningen en onzekerheid. Als je geen veilige hechtingsfiguren om je heen hebt ben je kwetsbaarder om nare dingen mee te maken en hier niet goed van te herstellen. Dit geeft een gevoel van onveiligheid en dit geeft chronische stress Veronique van der Woude

14 Om goed op te kunnen groeien hebben alle kinderen veilige hechtingsfiguren nodig bij wie ze op een opbouwende manier leren hoe ze met situaties en bijhorende gevoelens, emoties en gedachten kunnen omgaan Veronique van der Woude

15 Gevoelens en emoties die we niet aankunnen. We gaan buiten ons raampje. Gevoelens en emoties die je overspoelen, of die je niet langer kunt verdragen, omdat ze te veel spanningen geven, zorgen ervoor dat je buiten je raampje schiet. Heftige gebeurtenissen kunnen gevoelens van angst, onzekerheid en kwetsbaarheid veroorzaken waardoor je buiten je raampje schiet. Schokkende ervaringen zorgen voor gevoelens van doodsangst en of je wel mag bestaan, waardoor je buiten je raampje schiet. De overtuiging dat het noodlot zal kunnen toeslaan of dat er iets rampzaligs zou kunnen gebeuren zorgt ervoor dat je hersenen dreiging ervaren, waardoor je buiten je raampje schiet Veronique van der Woude

16 Heftige en schokkende ervaringen zorgen voor zoveel spanningen dat we buiten ons raampje schieten Veronique van der Woude

17 Abnormaal heftige stress We gaan buiten ons raampje. Als je buiten je raampje schiet betekent dit dat je, bewust of onbewust, je bedreigd voelt door een situatie waarin je terecht bent gekomen. Als er iets gebeurt dat jou bedreigt komen er allerlei stofjes vrij in jouw lichaam en ontstaan er lichaamssensaties die er allemaal op gericht zijn om jezelf te verdedigen. Dit zorgt ervoor dat jouw brein niet meer kalm is en je niet meer logisch en helder kunt nadenken. De biologische overlevingsprogramma s in jouw lichaam nemen het van het denken over door direct te reageren om jouw levenskansen te vergroten. Ze sturen jou reflexmatig met een automatische en resolute verdedigingsactie van vechten, vluchten of bevriezen. Alles in jou is er op gericht om te overleven Veronique van der Woude

18 Je gaat buiten je raampje en reageert, bewust of onbewust, met vechten, vluchten of bevriezen Veronique van der Woude

19 Hoofdstuk 2 Trauma en verwerking Hoe werkt het als we ons bedreigd voelen en gaan vechten, vluchten of bevriezen? Verschillende situaties in je leven kunnen er voor zorgen dat je je, bewust of onbewust, bedreigd voelt. De duidelijkste voorbeelden zijn als je een traumatische gebeurtenis meemaakt: Een traumatische gebeurtenis valt buiten het patroon van de gebruikelijke menselijke ervaringen en veroorzaakt duidelijk leed bij vrijwel iedereen. Een traumatische ervaring gaat gepaard met hevige emoties van machteloosheid, nood, paniek, shock en doodsangst en geeft een plotselinge confrontatie met de eigen kwetsbaarheid en dood. Een traumatische gebeurtenis is een extreme en overweldigende ervaring, waarbij de normale verwerkingsmogelijkheden te kort schieten. De verwerking kost daarom ook langer de tijd, dan de verwerking van een meer alledaagse emotionele gebeurtenis. Het kan gebeuren dat de verwerking ervan niet op gang komt of stagneert, waardoor deskundige hulp nodig is. Je hebt verschillende soorten traumatische gebeurtenissen, zoals: Als je persoonlijk geweld meemaakt; als je fysiek, pedagogisch en of emotioneel verwaarloosd, mishandeld, misbruikt en of uitgebuit wordt. Als je getuige bent van huiselijk geweld; als er grove bedreigingen en of conflicten tussen ouders of andere belangrijke volwassenen zijn die voor jouw welzijn moeten te zorgen. Als je pijnlijke medische ingrepen en of ziektes moet doormaken. Als je iemand die je dierbaar is verliest; aan de dood, doordat je geadopteerd wordt, door een scheiding of als je ongewild uit huis geplaatst wordt; bijvoorbeeld bij een langdurige ziekenhuisopname of in de jeugdhulpverlening. Door het meemaken van een natuurramp of een oorlog. Als je geweld meemaakt door leeftijdgenoten; als je heel erg of langdurig gepest wordt. Of als je geboren wordt bij een getraumatiseerde moeder en of vader die de eigen trauma s nog niet verwerkt hebben, waardoor jij je niet veilig kan hechten en de ouders niet in jouw basisbehoefte kunnen voorzien. De ouders hebben geen (sterk) brandend kacheltje. Dit noemen we een hechtings- of symbiosetrauma. We spreken nu verder over een schokkende ervaring in plaats van over een traumatische ervaring. Omdat een schokkende gebeurtenis als deze goed verwerkt wordt niet hoeft te leiden tot een traumatische ervaring. In de basis is elke traumatische ervaring ook een schokkende ervaring Veronique van der Woude

20 Je maakt een schokkende of traumatische gebeurtenis mee die buiten het patroon valt van gebruikelijke menselijke ervaringen Veronique van der Woude

21 Iedereen reageert vanuit zijn biologische programma s op een schokkende. Wat gebeurt er: De schokkende ervaring zorgt voor een overprikkeling: Van het lichaam; er ontstaat extreme stress. Van gevoelens en emoties; er ontstaan gevoelens van wanhoop en doodsangst. In onze gedachten; je geeft een noodlottige betekenis aan wat er met je gebeurt. Er ontstaan twee stappen om de schokkende ervaring te verwerken: Stap 1 Na de schokkende ervaring, als het gevaar of de dreiging geweken en over is, moet je weer terugkeren naar een veilige plek. Je moet zelf kunnen voelen dat je veilige bewegingsruimte hebt, waar je de mensen om je heen kunt vertrouwen. Dit is een noodzakelijke voorwaarde, zodat de automatische zelfgenezende reactie van je lichaam kan ontstaan. Je lichaam wil zich namelijk ontdoen van alle opgebouwde spanningen die ontstaan zijn door het verdedigingsactie van vechten, vluchten of bevriezen. Het is energie die bedoeld was voor de verdedigingsactie, maar nog niet volledig opgebrand is geraakt in de actie, en je nu het weer veilig is sterk kan belasten. Dit ontladen doet het lichaam uit zichzelf via trillen, schudden, zweten en huilen. Belangrijk is dat jij je er niet tegen verzet. Hierna is je lichaam weer ontspannen en wordt je brein kalm. Je kunt met een kalm brein weer helder en logisch nadenken. Als jij niet in een volledig veilige ruimte kunt terugkeren, of als je lichaam gecontroleerd, gestuurd of negatief beoordeeld wordt, kan het zelfgenezend vermogen van het lichaam onvoldoende op gang komen en raakt verstoord. De opgebouwde spanningen kunnen dan niet opgebrand raken en komen in jouw lichaam vast te zitten. Jouw brein wordt dan niet kalm en jij kan daardoor ook de volgende verwerkingsstap niet of onvoldoende zetten Veronique van der Woude

22 Het meemaken van een schokkende ervaring zorgt voor te veel spanningen in je lichaam. Als je weer veilig bent ontlaadt jouw lichaam al deze opgebouwde en nog niet opgebrande spanningen door middel van beven, trillen, zweten en huilen Veronique van der Woude

23 Stap 2 Je denkt rustig en logisch na over wat jou is overkomen. Je verzamelt al denkend de juiste informatie bij elkaar. Je beoordeelt de situatie, schat deze goed in en je verbindt juiste conclusies aan wat jou overkomen is. Je hebt dan: Je gevoelens en emoties herkend, onderscheiden en benoemd voor jezelf. Betekenis gegeven aan wat er gebeurd is en hoe jij je erbij gevoeld hebt. Conclusies en oplossingen verbonden aan wat er gebeurd is en hoe die je kunnen helpen in de toekomst. Je hebt hiermee twee belangrijke lessen geleerd, namelijk: Je leert van schokkende ervaringen welke situaties, plaatsen, dieren, planten en mensen gevaarlijk zijn en je dus moet vermijden. Je leert van fijne ervaringen welke situaties je vaker kan opzoeken. Een voorbeeld van een situatie in het verkeer Je fietst je normale route en hebt je muziek aan via je oordopjes. Je volgt je weg en ziet dat er een wegversperring is. Je wilt eromheen en voordat je het weet komt er een auto op je af die je niet had zien of horen aankomen. Je kunt hem niet ontwijken. Alles in jou spant zich aan en is in paniek. Vechten kan niet, vluchten kan niet en in die ene seconde raak je bevroren voordat de auto je aanrijdt. Je ligt op de grond en bent verstrooid. Mensen komen naar je toe en zeggen dat je moet blijven liggen. De ambulance komt. Je gaat zelf ook heel je lichaam na op of je geen wond hebt opgelopen. Je hele lijf begint te trillen. Je verzet je er niet tegen en laat het gebeuren. In het ziekenhuis hoor je dat je arm gebroken is, maar dat je verder geluk hebt gehad. Je ouders vangen je op en reageren geschrokken en liefdevol. Je vertelt een paar keer opnieuw wat je is overkomen. Je verzamelt de feiten en overziet de situatie steeds beter, in wat er gebeurd is en wat je de volgende keer anders moet doen om een ongeluk zoals dit te voorkomen. Je realiseert je dat je muziek te hard stond en dat je bij de ongebruikelijke situatie niet voldoende gelet had op het gedrag van andere weggebruikers. Als je muziek zachter had gestaan, of als je je oortjes in de spannende verkeerssituatie tijdelijk uit had gedaan, had je voldoende meegekregen van je omgeving. Je had dan op de juiste manier kunnen reageren. De schokkende ervaring heb je nu verwerkt, de spanningen in je lichaam zijn opgelost en je hebt de juiste conclusies kunnen verbinden aan de situatie. Je weet nu wat je wel en niet meer moet doen in de toekomst om je eigen veiligheid te waarborgen en daarmee heb je jouw schokkende ervaring verwerkt Veronique van der Woude

24 Je bent rustig en ontspannen. Je hebt er over nagedacht en je hebt betekenis gegeven aan wat je gevoeld en meegemaakt hebt. Je hebt juiste conclusies en oplossingen kunnen verbinden aan wat er gebeurd is, zodat deze jou helpen. Nu en in de toekomst. Je hebt de schokkende ervaring een plekje gegeven en verwerkt Veronique van der Woude

25 Je hersenen slaan de ervaring goed op Nadat de schokkende ervaring verwerkt is, vervagen de beelden en emoties die erbij horen. Jouw brein slaat ze op als een herinnering die bij jouw levensgeschiedenis hoort. Ze worden een onderdeel van je geheugen. Als je weer bewust wilt terugdenken aan de gebeurtenis, dan voel jij je verbonden met de geschiedenis, omdat die bij jouw eigen leven hoort. Jouw hersenen weten bij een goed opgeslagen ervaring dat de herinnering aan de ervaring jou in het hier en nu niet opnieuw pijn kan doen of in gevaar kan brengen. Als je je de ervaring herinnert kun je er op een rustige en samenhangende manier over vertellen, met een duidelijk begin (oorzaak), midden (gevolg) en einde (oplossing en conclusie). Verwerking maakt sterker en rijker Je hebt nu helder waar en bij wie je veilig bent en waar gevaar dreigt. Het overleven en goed verwerken van schokkende ervaringen geeft vertrouwen in jouw eigen mogelijkheden. Dit geeft zelfvertrouwen en draagt bij tot een positief zelfbeeld, waar je mee verder kunt nu en in de toekomst. Goed verwerkte schokkende gebeurtenissen geven een groter invoelend vermogen. Hiermee kun je je makkelijker in mensen inleven en verplaatsen en ze beter begrijpen, steunen en troosten. Een goed verwerkte schokkende ervaring kan er ook voor zorgen dat je de zin van het leven beter inziet en meer kunt genieten van alledaagse situaties en beter kan waarderen wat je hebt Veronique van der Woude

26 Door het goed doorlopen van de twee verwerkingsstappen komt er rust in jou. Je hebt een positief zelfgevoel opgebouwd en zelfvertrouwen gekregen, omdat je de situatie goed hebt verwerkt Veronique van der Woude

27 Chronische stress 'Je raakt te snel buiten je raampje'. Het gebeurt ook dat schokkende ervaringen niet goed verwerkt kunnen worden. Dat de verwerking ergens stopt en geblokkeerd raakt en chronische spanningen/ stress geeft. De schokkende ervaring is pas goed verwerkt als alle opgebouwde lichamelijke spanningen en energie zijn opgebrand en afgevloeid. Anders blijven de overlevingsprogramma s in de hersenen in de veronderstelling dat het dreigende gevaar nog aanwezig is. Als de schokkende ervaring niet goed verwerkt wordt ontstaat er een inprenting, een soort foto, van het ergste moment, van de traumatische gebeurtenis in de hersenen. Het doel hiervan is om de gebeurtenis later weer terug in het bewustzijn te brengen, zodat er alsnog geleerd kan worden wie of wat men moet vermijden om de overlevingskansen te vergroten. Pas als dit helder is wordt het brein kalm. Omdat de hersenen bij inprenting de onverwerkte ervaringen zo levensecht kunnen presenteren, in de vorm van herbelevingen, raak je direct overprikkeld en schiet je buiten je raampje. Hierdoor reageren je hersenen direct weer met een verdedigingsactie. Dit weerhoudt jou ervan de traumatische gebeurtenis te kúnnen verwerken en daardoor blijft dit herbeleven zich herhalen. Bij chronische stress kunnen zelfs alledaagse gebeurtenissen al aanleiding geven om buiten je raampje te schieten. Verdediging met: Er zijn te veel spanningen. Buiten ons raampje. - Vechten - Vluchten - Actief bevriezen Verschillende situaties roepen gevoelens, emoties en gedachten op en geven spanningen die we aankunnen. Binnen ons raampje Chronische stress. Buiten ons raampje. Wat niet verwerkt wordt, kan getriggerd worden en zorgt voor nog meer spanningen. Er zijn veel te veel spanningen. Buiten ons raampje. Verdediging met: - Passief bevriezen - Onderwerping Veronique van der Woude

28 Je hersenen laten je steeds ongewild en onverwachts terugdenken aan de schokkende gebeurtenis Veronique van der Woude

29 Verwerking door het opzoeken van je hechtingsfiguren De steun van je hechtingsfiguren uit je familie, de persoon op wie je verliefd bent, met wie je een relatie hebt, en goede vrienden helpen je in je verwerkingsproces. Als je bij hen je verhaal mag delen en je emoties kunt tonen, over wat je allemaal is overkomen, kunnen opgebouwde spanningen zich oplossen Met meer ontspanning kom jij tot de juiste inzichten en conclusies over wat er is gebeurd en wat je in de toekomst kan doen om het te voorkomen. Ook allerlei activiteiten die jij leuk vindt om te doen kunnen ondersteuning bieden in het oplossen van de (chronische) stress. Deskundige hulp bij de verwerking van schokkende ervaringen Als je niet zoveel hechtingsfiguren hebt die in staat zijn om jou goed te steunen en naar jou te luisteren of als de troost en steun onvoldoende helpt, dan kan traumatherapie je helpen bij de verwerking van schokkende gebeurtenissen. De traumatherapeut kan jou ondersteunen in het verwerken van traumagevoelens, emoties en overtuigingen. Hierdoor kunnen ook de belastende chronische spanningsklachten afgebouwd worden. Wanneer de chronische stress zich oplost, krijg je weer een groter raampje om je alledaagse ervaringen aan te kunnen, zonder dat deze je overbelasten. Pas als je weer helemaal ontspannen bent, lukt het ook beter om gelukkige en blije gevoelens te voelen en te genieten van de leuke gebeurtenissen in je leven. Op deze manier kunnen je gevoelens weer als kompas gaan werken in plaats van je op een dwaalspoor te zetten Veronique van der Woude

30 Met de steun van familie en goede vrienden heb je een grotere kans om de schokkende ervaring te verwerken Veronique van der Woude

31 Hoofdstuk 3 Trauma en onze hersenen We kunnen alleen leren als we kunnen nadenken en we kunnen alleen nadenken als we een kalm brein hebben. We hebben alleen een kalm brein als we niet teveel spanningen, stress en emoties voelen. Hoe werkt dat in onze hersenen? Zoogdierenbrein (emoties) Er zijn te veel spanningen. Buiten ons raampje. - Vechten - Vluchten - Actief bevriezen Spanningen die we aankunnen. Binnen ons Raampje Mensenbrein (rationeel en logisch nadenken) Als er kalmte is werkt het samen met het zoogdierenen reptielenbrein en dient het als controlecentrum. Er zijn veel te veel spanningen. Buiten ons raampje. Reptielenbrein (bij alarm beslissingen nemen) - Passief bevriezen - Onderwerping Onze hersenen zijn opgebouwd uit drie verschillende breinsoorten, namelijk het: Reptielenbrein (Amygdala) Dit is het meest oude en primitieve gedeelte van ons brein. Het heeft als functie overleven en verdedigen. Het is verantwoordelijk voor de meest reflexmatige reacties van ons lichaam die automatisch gaan, zoals: de ademhaling, hartslag, temperatuurregeling, bloedsomloop, kunnen slapen, het verteren van eten en drinken. Het reptielenbrein denkt niet na en onthoudt niet. Het reageert instinctief op prikkels die van buiten op ons af komen. In dit deel van het brein vindt de verwerking plaats van zintuiglijke prikkels zoals zien, horen, proeven, voelen en bevindt zich het vermogen om te bewegen. Zoogdierenbrein (Limbisch systeem). Dit heeft als functie het verwerken van emotionele informatie. Daarom wordt dit ook wel het emotionele brein genoemd. Door dit brein zijn we in staat om onze emoties uit te drukken, liefde te voelen en kleur te geven aan gebeurtenissen in ons leven, zodat we plezier beleven aan wat we meemaken. Omdat dit brein gebeurtenissen kan onthouden, herhalen we doorgaans situaties waar we plezier aan beleven en vermijden we onplezierige situaties. Mensenbrein (Neocortex). Dit heeft de functie van controlecentrum. Als alle breinen goed werken kunnen de activiteiten die we doen door het mensenbrein aangestuurd worden. De drie verschillende breinen werken dan als eenheid samen. Het mensenbrein is ons laatst ontwikkelde brein. Het zorgt ervoor: - Dat we kunnen beredeneren. Dit betekent dat we logisch kunnen nadenken en ideeën, belevingen en ervaringen met elkaar kunnen vergelijken, samenvoegen, scheiden en sorteren. Hierdoor kunnen we op basis van argumenten een standpunt bepalen voor onszelf en ons standpunt naar anderen toe aangeven. - Dat we abstract kunnen nadenken. Dit betekent dat we kunnen plannen en doelgericht en flexibel kunnen inspelen op nieuwe situaties. - Dat we taal goed doordacht en nauwkeurig kunnen gebruiken Veronique van der Woude

32 Ieder mens heeft drie breinen: een reptielenbrein zoals krokodillen en slangen, een zoogdierenbrein zoals leeuwen en herten en een mensenbrein Veronique van der Woude

33 De ontwikkeling van ons brein Het reptielenbrein is de basis van alle breinen. Het is daarom heel belangrijk dat vanaf de babytijd, de weefselstructuren van dit brein goed kunnen groeien. Dit gebeurt door het ervaren van prettige zintuiglijke prikkels, zoals: wiegen, knuffelen, een zachte aanraking, mooie geluiden, fijne geuren en een zachte geruststellende stem in een veilige voorspelbare en vertrouwde omgeving. Als dit goed gaat, kunnen ook het zoogdieren- en mensenbrein zich goed ontwikkelen. Het baby tje heeft bij de geboorte nog een chaotisch brein en heeft een veilig hechtingsfiguur nodig, met een kalm en goed georganiseerd brein, om zelf ook een goed georganiseerd en kalm brein te ontwikkelen. Het ontwikkelen van een goed georganiseerd en kalm brein gebeurt als je van de veilige hechtingsfiguur leert: Hoe je met spanningen omgaat. Hoe je aandachtig en geconcentreerd kunt werken. Hoe je een situatie goed kan beoordelen. Hoe je de eigen behoeften en wensen kunt uitstellen. Hoe je flexibel kunt omgaan met taken en opdrachten. Hoe je gevoelens en emoties in jezelf weer rustig kunt krijgen. De eerste drie jaar groeit het mensenbrein het snelst en met ongeveer zes jaar werken de drie breinen al redelijk goed samen. Bij een kind van zes jaar werkt het mensenbrein al behoorlijk als controlecentrum en stuurt het kind in zijn dagelijkse activiteiten Veronique van der Woude

34 Als we geboren worden hebben we nog een chaotisch brein. Van onze hechtingsfiguren leren we hoe we van onze ervaringen kunnen leren, zodat onze breinen zich gaan verbinden. Door allerlei fijne en opbouwende ervaringen op te doen kan ons brein, net zoals bij onze hechtingsfiguren, een kalm en goed georganiseerd brein worden Veronique van der Woude

35 De functie van het reptielenbrein bij gevaar Als er gevaar dreigt komen er allerlei prikkels binnen die het lichaam signaleert als gevaar. Er gaat dan direct een alarmbel af in het reptielenbrein. Dit maakt een hele snelle instinctieve inschatting hoe gevaarlijk het is en welke acties noodzakelijk zijn. Het reptielenbrein heeft de allersnelste waarneming van de zintuigen. Dit gaat veel sneller dan dat je erover nadenkt of je bewust wordt van wat je voelt. Het hele lichaam reageert acuut op gevaar om te kunnen overleven. Het hele lichaam komt terecht in een toestand van opperste paraatheid. De zintuigen worden supergevoelig, zodat je het gevaar beter kan ruiken, horen, zien, voelen en proeven. Er ontstaat grote waakzaamheid en alertheid. Alles is geconcentreerd op het dreigende gevaar. Je hartslag en je spierspanning verhogen zich om de juiste actie te ondernemen. Er komen bevorderende stofjes vrij die je helpen in je actie. Je voelt je gespannen en gestrest. Dit zijn allemaal automatische en onbewuste reacties, gericht op overleving. Dit doen onze overlevingsinstincten. Alle energie wordt gespaard voor de beste actie. Het mensenbrein wordt uitgeschakeld, omdat anders er nog teveel informatie binnen komt die verwerkt moet worden en dat kost energie. Dit zou de reactie vertragen en ten koste gaan van de waakzaamheid voor het dreigende gevaar. Alleen het reptielenbrein en zoogdierenbrein worden gebruikt bij de verdedigingsactie Veronique van der Woude

36 Als er iets gebeurt dat niet pluis is spitst alles in jou zich toe om precies te horen, ruiken, zien, proeven en voelen waar en wat voor gevaar er dreigt Veronique van der Woude

37 We hebben al gezien bij dreigend gevaar automatisch reageren met vechten, vluchten of bevriezen om ons te verdedigen. We gaan nog beter leren hoe dit werkt, door te kijken naar hoe dieren dit doen: Vechtgedrag: Het reptielenbrein maakt een snelle instinctieve inschatting of vechten de juiste manier is om te winnen en te overleven. De leeuw laat zien dat hij de sterkste is. Vluchtgedrag: Als vechten te gevaarlijk lijkt, omdat de aanvaller te sterk is, wordt direct het actiesysteem van vluchten (hard wegrennen) ingesteld. Als vechten een eerste reactie is en het winnen lukt niet, dan wordt alsnog de vluchtactie ingezet. Als het dier nog een uitweg ziet dan zal hij alles op alles zetten om zijn vlucht voort te zetten. Het hert zet het op een rennen. Actief bevriezen: Als deze geen uitweg meer ziet, zal er een onvermijdbare shock komen door de staat van hulpeloosheid en schakelt hij van de overlevingsactie over naar actief bevriezen. Door de staat van hulpeloosheid, doordat vechten en vluchten niet (meer) werkt, vindt er een instinctieve reflexreactie plaats van totale verstarring oftewel actieve bevriezing. Een konijn reageert door zich roerloos stil te houden. Alles wat er met het dier gebeurt heeft als doel om de overlevingskansen te vergroten. Een voorbeeld van een leeuw met een hert In de natuur zien we bijvoorbeeld dat de leeuw (het jagerdier) reageert met een aanval op het hert (een bewegend prooidier). Als de beweging van het hert ophoudt stopt de drang om aan te vallen en verdwijnt de interesse van de leeuw in het hert. Door zich stil te houden heeft het hert toch nog de kans om te overleven. Het gebeurt in de natuur ook dat de leeuw misleid wordt. Hij denkt dat het hert dood is en gaat zijn welpjes (babyleeuwtjes) halen om het hert op te kunnen eten. In die tussentijd kan het hert alsnog wegvluchten en overleven. Het hert dat in de verstarring terechtkomt, zal veelal na een paar minuten weer bij zinnen komen. Dat gebeurt langzaam, terwijl hij zijn omgeving af gaat op dreigend gevaar. Als het gevaar echt geweken is en hij zeker is van zijn veiligheid, en er geen nieuwe vluchtpoging meer nodig is, wordt hij weer levendig. Dit gaat vaak gepaard met een hevig trillen, beven en zweten om de opgebouwde energie en spanningen van de verdedigingsreactie kwijt te raken. Daarna zal het hert veelal nog een aantal keren diep ademhalen en vervolgens zijn weg voortzetten alsof er niets gebeurd is, of een plek opzoeken waar hij kan slapen om te herstellen van de aanval Veronique van der Woude

38 Als er gevaar dreigt vechten we als een leeuw, vluchten we als een hert of staan we stokstijf stil zoals een konijn om te kunnen overleven Veronique van der Woude

39 Bij de mens vinden vergelijkbare reacties plaats als bij de dieren. Alleen bij de mens zien we dat er drie manieren van bevriezen zijn als noodstrategie. Net zoals bij dieren kunnen we actief bevriezen en net zoals dat vechten de eerste reactie is van het brein om voor zichzelf op te komen en daarna pas vluchten en actief bevriezen wordt verdere bevriezing pas ingeschakeld als het brein geen andere uitweg meer ziet om de situatie te overleven. Actief bevriezen. Alles is in opperste paraatheid. Je bent uiterlijk kalm, maar van binnen raast alles door je heen. Je houdt jezelf actief hooggespannen roerloos stil. Deze actie wordt door het zoogdieren- en reptielenbrein aangestuurd, zoals we zagen staan bij de uitleg van ons raampje. Het mensenbrein is uitgeschakeld. Als het reptielenbrein in een zeer gevaarlijke situatie instinctief beoordeelt dat een actieve verdediging van actief bevriezen de overleving juist verder in gevaar brengt, omdat het niet leidt tot het afwenden van gevaar, dan wordt ook het zoogdierenbrein uitgeschakeld. Het brein gaat over tot passieve bevriezing als verdediging om te kunnen overleven. We zien hiervan twee vormen: Passief bevriezen. Dit is een vorm van tijdelijke verlamming van een gedeelte van het lichaam. Beweging is in deze toestand zeer moeilijk, zo niet onmogelijk. Het kan ook zijn dat tijdelijk het bewustzijn wordt verloren, ofwel Je even weg bent. Onderwerping. Dit is een soort onderdanig en willoos ondergaan van wat er gebeurt, van wat er op je af komt en van je gevraagd wordt. Bij de noodstrategie van passief bevriezen bereidt het lichaam zich voor op zéér ernstige verwondingen. De shocktoestand van passief bevriezen zorgt ervoor dat er zoveel mogelijk energie gespaard wordt om de overlevingskansen te vergroten, door het: Uitschakelen van het mensen- en zoogdierenbrein. Dit betekent dat het brein tijdelijk het vermogen verliest om gevaar in te schatten. Dit stond bij vechten, vluchten en actief bevriezen juist op scherp. Het vermogen om na te denken en problemen op te lossen is uitgeschakeld. Vertragen van de hartslag. Vertragen van de ademhaling naar een zo oppervlakkige en langzaam mogelijke ademhaling. Verminderen van de doorbloeding. Verlagen van de lichaamstemperatuur. Vrij laten komen van stofjes die de pijn verdoven en voor een bepaalde rust zorgen Veronique van der Woude

40 Als vechten te gevaarlijk is en er geen uitweg gevonden is om te kunnen vluchten, valt het hert stokstijf neer en houdt het zich voor dood, om toch nog te kunnen overleven Veronique van der Woude

41 Onbewust herhalen van de verdedigingsactie We zien zowel bij mens als dier dat als zij vaker in een onvermijdbare shock terecht komen van totale verstarring, zij bij een volgende schokkende gebeurtenis door het gevoel van totale hulpeloosheid automatisch in diezelfde staat van bevriezen terechtkomen. Zelfs als er nog ontsnappingmogelijkheden zijn. In het systeem van mens en dier lijkt het er op dat zij het dan verleerd hebben om open te staan voor de mogelijkheid om zichzelf actief te verdedigen en te ontsnappen. Opbouwen van triggers Triggers zijn prikkels als sein van een gevaar. In een gevaarlijke situatie kan een in wezen onschuldige specifieke zintuiglijke prikkel zoals een geluid, beeld, gevoel, smaak, geur gekoppeld raken aan de gevaarlijke gebeurtenis. Die specifieke zintuiglijke prikkel kan later in een veilige en alledaagse situatie al zorgen voor de reactie van de verdedigingsactie. Triggers laten onverwerkte ervaringen zien Triggers kunnen van buiten af of van binnen uit ontstaan en brengen een emotioneel reactiepatroon op gang. Triggers zorgen ervoor dat het reptielenbrein je onverwachts en ongewild aanzetten tot een verdedigingsactie. Triggers zijn belangrijke aanwijzingen die naar onverwerkte en niet goed opgeslagen ervaringen verwijzen. De staat van de actieve overlevingsprogramma s zorgt er voor dat je continu alert blijft op gevaar of dat je langdurig in een bevriesreactie blijft vastzitten. Het kan ook zijn dat je brein je lichaam er steeds toe aanzet te wisselen tussen opperste paraatheid en in een bevriesreactie terecht komen. Dit zorgt voor een steeds hogere spanningsopbouw, waardoor er sprake is van chronische stress en een chronisch gevoel van onveiligheid. Zoogdierenbrein (emoties) Er zijn te veel spanningen. - Vechten - Vluchten - Actief bevriezen Spanningen die we aankunnen. Raampje Mensenbrein (rationeel en logisch nadenken) Als er kalmte is werkt het mensenbrein samen met het zoogdieren- en reptielenbrein en dient het als controlecentrum Chronische stress met triggers Alles wat niet goed verwerkt is kan getriggerd worden. Reptielenbrein (bij alarm beslissingen maken) - Passief bevriezen Er zijn veel te veel spanningen, waardoor - Onderwerping er veel in het lichaam uitgeschakeld wordt Veronique van der Woude