Voedingsbeleid Chapeau Kinderwerk

Transcriptie

1 CHAPEAU KINDERWERK Voedingsbeleid Chapeau Kinderwerk Een compliment voor ieder kind! Sandra van de Laar aangepast Januari

2 Inhoudsopgave Pagina Inleiding 3 1. Algemene visie op eten Tafelmomenten Broodmaaltijd Wat als een kind niet wilt eten? 6 2. Voedingsaanbod voor kinderen tot 1 jaar Voedingsaanbod voor kinderen vanaf 1 jaar Voedingsaanbod voor kinderen van 4 tot 13 jaar Voedingshygiëne Bewegen Bronnen. 14 2

3 Inleiding Dit voedingsbeleid is geschreven door het team van Chapeau Kinderwerk. Er is informatie ingewonnen bij Voorlichtingsbureau van Voeding en Nederlands Centrum Jeugdgezondheid. Uitgangspunten voor het beleid zijn, dat het grotendeels aansluit bij het eetpatroon van jonge gezinnen en dat het ruimte geeft voor ouders om ervan af te wijken i.v.m. geloofsovertuiging, dieet of andere visie op eten. Naast goede voeding, is bewegen heel belangrijk voor jonge kinderen. Het draagt bij aan een goede spijsvertering, ontwikkeling van de motorische vaardigheden en bewegen is leuk! Als kinderopvangorganisatie zijn we bewust van onze voorbeeldrol. We zien het als onze taak om samen met de ouders een gezonde leefomgeving te scheppen voor het kind. Dit beleid is onderverdeeld m.b.t. de verschillende leeftijdsgroepen. Zo wordt er specifiek iets beschreven over flesvoeding voor baby s, maar ook wordt er gekeken naar de voeding van het schoolkind. Daarnaast kijken we ook naar de groepssamenstellingen van de locaties van Chapeau Kinderwerk. Er wordt onderscheid gemaakt tussen horizontale groepen (0-2 jaar en 2-4 jaar) en verticale groepen (0-4 jaar). 3

4 1. Algemene visie op eten Eten is een belangrijk onderdeel van het leven. Gezonde voeding en goed eetgedrag draagt bij aan een gezonde levensstijl. In de kinderopvang hebben wij te maken met jonge kinderen, die zich nog volop ontwikkelen. Goede voeding zorgt voor de opbouw van weerstand en laat een kind groeien. Samen met de ouders dragen wij bij aan goede voeding voor het kind. We bieden ruimte aan kinderen om zich te ontwikkelen op het gebied van voeding door dingen te proeven, een gerecht te koken of zelf hun boterham te smeren. Dit echter binnen de gestelde grenzen van ons als opvoeder. 1.1 Tafelmomenten Gedurende een dag in de kinderopvang zijn er een aantal tafelmomenten, waarbij we van voeding genieten: Kinderdagverblijf uur Fruit-/koekje eten en wat lekkers drinken /12.00 uur Broodmaaltijd en drinken uur Volle yoghurt-/fruit eten en drinken uur Tussendoortje-/warm eten en drinken Buitenschoolse opvang uur Tussendoortje eten en drinken uur Fruit eten en drinken Het samen eten en drinken in de kinderopvang is een groepsmoment. Dit betekent, dat we gezamenlijk aan tafel zitten of in de kring. Het moment van gezamenlijkheid wordt gestart door een liedje of versje en wordt ook gezamenlijk afgesloten door een ritueel. Tussendoor blijft iedereen aan tafel zitten, de medewerker geeft hierin het goede voorbeeld. Het tafelmoment is een rustmoment in het dagprogramma en wordt gebruikt om met elkaar dingen te bespreken. Dit kan zijn over de gebeurtenissen van de dag, het thema of gebeurtenissen uit het persoonlijke leven van het kind. Hierbij wordt er gelet op de vaardigheden als het luisteren naar elkaar, elkaar laten uitpraten en dat iedereen ruimte krijgt om iets te zeggen. Er wordt rekening gehouden met kinderen, die het moeilijk vinden om in groepsverband iets te zeggen. Kinderen kunnen ter voorbereiding aan het tafelmoment een taak krijgen van de medewerker. Hierbij kan gedacht worden aan het meehelpen van de tafel dekken, koekjes uitdelen en drinken inschenken. Na een tafelmoment hebben alle kinderen een taak om hun eigen spulletjes op te ruimen. Door de medewerker wordt bijvoorbeeld verteld om het stoeltje netjes te zetten in de kring of om je bordje naar de keuken te brengen. Hierbij wordt een opdracht afgestemd op de ontwikkelingsfase van het kind. Tafelmomenten worden gekenmerkt door vaste rituelen. Dit geeft kinderen veiligheid, doordat 4

5 zij weten wat er van hen verwacht wordt. Toch kan er ook afgeweken worden van de gebruikelijke rituelen, zoals met het vieren van een verjaardag of picknicken met mooi weer. 1.2 Broodmaaltijd De broodmaaltijd tussen de middag is een belangrijk tafelmoment. Na een gezellige ochtend vol met uitdagingen en prikkels is dit een rustmoment van de dag. Het moment om de gebeurtenissen te bespreken, energie op te laden of om later met een verzadigd gevoel te gaan slapen. Maar ook een moment waarbij vaardigheden geoefend gaan worden, normen en waarden herkenbaar zijn. Kortom een belangrijk moment in het dagprogramma. Voorbereiding Samen met een aantal kinderen kan ervoor gekozen worden om de tafel te dekken of om de spullen klaar te leggen. Kinderen vinden het leuk om te helpen en leert het kind vooruit te denken; wat hebben we nodig? Wanneer alle producten klaarstaan, kan de groep gaan plassen en de handen gaan wassen. Aan tafel Aan tafel zitten we rustig en blijven we allemaal zitten. De medewerker kan een eigen tafelindeling maken m.b.t. vriendjes en vriendinnetjes of kinderen met een allergie. De medewerkers smeren aan tafel de boterhammen en ieder kind krijgt een bordje met daarop de boterham. Aan de kinderen vanaf 2 jaar oud wordt aangeboden om zelf de eerste boterham te smeren. Hierin kan worden afgeweken met bijvoorbeeld picknicken of een verjaardag. Als alle boterhammen gesmeerd zijn, wordt er afhankelijk van de groep gelegenheid gegeven om te bidden, zingen we gezamenlijk een liedje en dan gaan we eten. Tijdens het eten zal de medewerker het drinken uitdelen aan de kinderen. De medewerker eet zelf mee met de groep. Hierbij worden dezelfde producten gegeten als die aan de kinderen worden aangeboden. De 1 e boterham wordt met hartig (vlees of kaas) belegd. De 2 e boterham mag met zoet belegd worden. Kinderen tot 2 jaar oud eten tot maximaal 2 boterhammen en-/of cracker-/beschuitje-/rijstwafel. Kinderen tot 4 jaar oud eten tot maximaal 3 boterhammen en-/of cracker-/beschuitje-/rijstwafel. Kinderen tot 12 jaar oud eten tot maximaal 4 boterhammen en-/of crakcer-/beschuitje-/rijstwafel. De vaste medewerkers herkennen voedingspatronen en gewoontes bij kinderen. Hiermee wordt rekening gehouden. Een kind die altijd maar 1 boterham eet, wordt na de eerste boterham nog een broodje of een cracker aangeboden. Kinderen die iets niet lusten worden hiertoe niet gedwongen. De medewerker let op allergieën en bijzonderheden. Afsluiting Als we allemaal klaar zijn met eten, wordt het tafelmoment gezamenlijk afgesloten. Alle kinderen krijgen een eigen washandje om eerst hun gezicht en daarna hun handen schoon te maken. Daarna wordt er gelegenheid gegeven om te danken en met een liedje het tafelmoment af te sluiten. De medewerker kan de kinderen vragen om te helpen met de tafel af te ruimen of bijvoorbeeld alleen hun eigen spulletjes op de trolley te zetten of in de keuken. Sommige kinderen hebben behoefte aan warm eten aan het einde van de dag. Dit kan aangeboden worden aan kinderen, die na uur opgehaald worden. Het warm eten wordt dan door de ouders meegegeven. We bieden dit alleen aan voor kinderen tot 1,5 jaar oud. 5

6 Allergieën en individuele afspraken Wij houden rekening met allergieën van kinderen. Er is ook ruimte om individuele afspraken te maken. Wanneer het noodzakelijk is om af te wijken van het voedingsbeleid, bijvoorbeeld bij een dieet of een bepaalde (geloofs)overtuiging. Traktaties en feestje Een verjaardag betekent feest en bij zo n verjaardag komt vaak een traktatie kijken. Er kan zowel een niet-eetbare traktatie als een eetbare traktatie aangeboden worden. Wij vinden het belangrijk dat de eetbare traktaties zo gezond mogelijk zijn. We vragen ouders dan ook om traktaties zo klein mogelijk te houden en niet te calorierijk te maken. Ouders kunnen de richtlijnen trakteren van het Voedingscentrum raadplegen. Voor traktatie-ideeën adviseren wij de traktaties op de website het boek Feest! 46 traktaties voor school of thuis van het Voedingscentrum en de traktaties met fruit en-/of groente van de website Bij speciale gelegenheden bieden wij zeer incidenteel snoep aan. Wij proberen producten met veel suiker, zout en verzadigd vetten minimaal aan te bieden. 1.3 Wat als een kind niet wil eten? Kinderen kunnen door allerlei redenen niet eten of gedeeltelijk niet eten. Naast ziek zijn of iets niet lusten kan het verleggen van grenzen ook een rol spelen. We vinden het belangrijk, dat we tijdens het eten kinderen ruimte geven om zichzelf te ontwikkelen. Dit doen we door het kind te betrekken bij de voorbereidingen, keuzes te geven qua voeding en een sfeer van gezelligheid te creëren. Als het kind zich veilig voelt in de groep, zal het zelf goed kunnen aangeven wat het wil. Dit gevoel van veiligheid moet groeien, waarbij de medewerker moet investeren in de relatie met het kind. Door de grenzen duidelijk te stellen en doordat alle medewerkers dezelfde grenzen stellen, weet het kind wat er verwacht wordt. Ook zal de groepsdynamica een rol spelen in het gedrag van het kind. Wanneer alle kinderen op hun beurt wachten, zal het individuele kind dit opmerken en het gedrag volgen. Wanneer een kind beleg op zijn boterham heeft gekozen wat het toch niet lust, zal de medewerker dit benoemen en aan het kind een nieuwe boterham aanbieden. De korstjes zijn een onderdeel van de boterham. We vragen aan ouders om hier thuis ook sturing aan te geven. Mocht een kind echt stagneren bij de korstjes, dan zullen we het opeten van de korstjes stimuleren door bijvoorbeeld de korstjes te halveren in aantal. Eten gebeurd niet onder dwang. 6

7 2. Voedingsaanbod voor kinderen tot 1 jaar Baby s hebben een eigen voedingsschema. Wij hanteren onderstaande aandachtspunten voor hun voeding. Drinken Melk: Met de ouders is besproken of hun kind borstvoeding of flesvoeding krijgt. De afgekolfde borstvoeding leveren ouders voldoende gekoeld of ingevroren (in kleine porties) af op het kinderdagverblijf. Voorzien van sticker met naam en datum. Ouders leveren geen klaargemaakte flesvoeding aan. Tijdens het vervoer, ook in een koeltas, kan de flesvoeding namelijk niet voldoende koud worden bewaard. Vanaf de leeftijd van 6 maanden tot 12 maanden krijgt een kind opvolgmelk of eventueel borstvoeding als dit de wens van de ouder is. Het kind krijgt nog geen gewone melk tot hij 12 maanden is. In gewone melk zit te weinig ijzer en goede vetten en te veel eiwit. Ander drinken: Eten Naast borstvoeding of opvolgmelk krijgen kinderen (fruit)water of lauwe (vruchten)thee zonder suiker. We zorgen dat de thee voldoende is afgekoeld of mengen de thee met koud water. Wij bieden limonadesiroop-/diksap met mate aan. Als het kind eraan toe is, oefenen wij met het drinken uit een (plastic)beker. Dat is beter voor de mondmotoriek dan een beker met een tuit. Een kind hoeft bij ons de beker niet helemaal leeg te drinken. Als een kind de beker niet leegdrinkt, heeft hij simpelweg geen dorst. Wij stimuleren kinderen wel om op één moment te drinken. (Eerste) hapjes: We starten met het geven van eerste hapjes in overleg met de ouders. Volgens de richtlijn Voeding en eetgedrag voor de Jeugdgezondheidszorg is dit tussen 4 en 6 maanden en geven we een paar lepeltjes per oefenmoment. We beginnen met de zogenaamde oefenhapjes, waarbij het eten fijngeprakt is. Dit gebeurt met een staafmixer. Zodra kinderen hapjes krijgen, laten we ze de mondmotoriek oefenen met een (ondiep, plastic) lepeltje. In overleg met de ouders gaan we na de leeftijd van 6 maanden de melkvoedingen steeds meer vervangen en gaat het kind steeds meer echte maaltijden eten. Het fruit en de groente (meegegeven door ouders) die we als oefenhapje tussendoor geven is vers gepureerd. We overleggen met de ouders of het fruit mag bestaan uit gecombineerde stukken fruit. Naarmate het kind beter kan happen, zal het stukjes vers fruit en groente krijgen. 7

8 Aan een zachte smaak went een kind makkelijker. Het fruit waarmee we beginnen is bijvoorbeeld peer, appel, banaan, meloen en perzik. De groenten worden vaak meegegeven door de ouders zelf. Broodbeleg: We besmeren het brood altijd met een beetje zachte (dieet)margarine uit een kuipje, hierin zitten veel onverzadigde (goede) vetten. Meer beleg dan margarine hoeft niet. Gebruiken we toch meer beleg, dan kiezen we voor beleg uit de tabel op pagina 9. Wij geven kinderen tot en met 12 maanden geen honing. Honing kan besmet zijn met een bacterie waar jonge kinderen erg ziek van kunnen worden. 2.1 Voedingsaanbod voor kinderen vanaf 1 jaar Algemene uitgangspunten Wij hanteren onderstaande algemene uitgangspunten: Drinken Wij geven de kinderen water (met eventueel bijvoorbeeld een schijfje sinaasappel of ander fruit of groente). Daarnaast bieden we lauwe (vruchten)thee zonder suiker aan. Wij bieden limonadesiroop of diksap met mate aan. Broodbeleg Kinderen tot 4 jaar kunnen het beste (dieet)margarine eten. In (dieet)margarine zitten vooral goede vetten, die kinderen in hun eerste levensjaren hard nodig hebben. Wij zorgen ervoor dat het beleg mager is en niet te veel calorieën en ongezonde vetten bevat. Ook letten we op de hoeveelheid suiker en zout. Wij bieden beperkt gewone kaas en smeerkaas aan. Hier zit namelijk veel zout in. Als alternatief geven we (light)zuivelspread of hüttenkäse. Wij bieden geen (smeer)leverworst aan. In (smeer)leverworst zit namelijk veel vitamine A. Het kan schadelijk zijn als een kind structureel te veel vitamine A binnenkrijgt. Aangezien het kind thuis al (smeer)leverworst zou kunnen krijgen, bieden wij uit voorzorg geen (smeer)leverworst aan. Als alternatief bieden bij kipfilet, kalkoenfilet, ham en boterhamworst aan. Wij geven kinderen geen producten van rauw vlees, zoals filet américain, ossenworst, carpaccio of niet-doorbakken tartaar. Wij geven ook geen rauwe of voorverpakte gerookte vis. Hierin kunnen ziekmakende bacteriën zitten. Als er een kind met een ernstige allergie voor pinda s of noten in de groep zit, maken we hier specifieke afspraken over. Dit is in overleg met en goed bevonden door de ouders, en eventueel de behandelend arts van het kind. 8

9 Voedingsaanbod Voor kinderen vanaf 1 jaar hebben wij het onderstaande voedingsaanbod. Uitgangspunt is dat we producten aanbieden die worden aangeraden door het Voorlichtingsbureau van Voeding en Nederlands Centrum. Drinken Water (kraanwater) Limonadesiroop of diksap met mate (Vruchten)thee zonder suiker Volle melk, karnemelk of volle yoghurtdrank zonder toegevoegde suikers Brood en beleg Volkorenbrood of bruinbrood Zachte (dieet)margarine (Seizoens)fruit, geprakt of in kleine stukjes, zoals banaan, aardbei (Seizoens)groente, zoals tomaat, worteltjes en komkommer, paprika in schijfjes-/kleine stukjes (Light)zuivelspread of hüttenkäse, 20+ of 30+ smeerkaas, verse geitenkaas of 30+ kaas Ei Na de boterham met hartig beleg mag het kind kiezen uit; Notenpasta, pindakaas (Halva)jam Vruchtenhagel Appelstroop Komkommersalade Minder vette en minder zoute vleeswaren zoals kipfilet, ham, boterhamworst of kalkoenfilet Tussendoor in de ochtend en in de middag (Seizoens)fruit, zoals stukjes appel, peer, banaan, kiwi, druiven, meloen, aardbei, ananas, kiwi, sinaasappel of mandarijn (Seizoens)groente, zoals stukjes worteltjes, komkommer, paprika of snoeptomaatjes Volkoren knäckebröd, volkoren krentenbrood, volkoren mueslibrood Rijstewafels of crackers Een koekje ((volkoren)biscuitje, lange vinger, eierkoek) 9

10 2.2 Voedingsaanbod voor kinderen van 4 tot 13 jaar Algemene uitgangspunten Wij hanteren onderstaande algemene uitgangspunten: Drinken Wij geven de kinderen water (met eventueel bijvoorbeeld een schijfje sinaasappel of andere fruit of groente). Daarnaast bieden we lauwe (vruchten)thee zonder suiker aan. Wij bieden met mate limonadesiroop of diksap aan. Broodbeleg Wij geven kinderen geen producten van rauw vlees, zoals filet américain, ossenworst, carpaccio of niet-doorbakken tartaar. Wij geven ook geen rauwe of voorverpakte gerookte vis. Hierin kunnen ziekmakende bacteriën zitten. Als er een kind met een ernstige allergie voor pinda s of noten op de BSO is, maken we hier specifieke afspraken over. Dit is in overleg met en goed bevonden door de ouders, de school en eventueel de behandelend arts van het kind. Voedingsaanbod Voor kinderen vanaf 4 jaar hebben wij het onderstaande voedingsaanbod.. Uitgangspunt is dat we producten aanbieden die worden aangeraden door het Voorlichtingsbureau van Voeding en Nederlands Centrum. Drinken Water (kraanwater) (Vruchten)thee zonder suiker Limonadesiroop met mate Volle melk, karnemelk of volle yoghurtdrank zonder toegevoegde suikers Tussendoor in de ochtend en in de middag (na school of tijdens een vakantiedag) (Seizoens)fruit, zoals stukjes appel, peer, banaan, kiwi, druiven, meloen, aardbei, ananas, kiwi, sinaasappel of mandarijn (Seizoens)groente, zoals worteltjes, komkommer, paprika of snoeptomaatjes Volkoren knäckebröd, volkoren krentenbrood, volkoren mueslibrood, mueslibol of roggebrood Een handje gedroogd fruit, zoals rozijnen Een koekje ((volkoren)biscuitje, speculaasje, lange vinger, eierkoek) 10

11 Een paar snoepjes, suiker met mate Een handje popcorn of chips Een waterijsje Tijdens een verjaardag adviseren wij ouders om gezonde of suiker-/zoute traktaties met mate aan te bieden. Brood en beleg Volkorenbrood of bruinbrood Zachte (dieet)margarine of halvarine (Seizoens)groente, zoals tomaat, paprila, wortels en komkommer (Light)zuivelspread, hüttenkäse, 20+ of 30+ smeerkaas, verse geitenkaas of 30+ kaas Ei Notenpasta-/pindakaas met mate Vruchtenhagel Appelstroop Komkommersalade Minder vette en minder zoute vleeswaren zoals kipfilet, ham, boterhamworst of kalkoenfilet 3. Voedingshygiëne: bereiden en bewaren van voeding Wij gaan veilig om met het eten van de kinderen om te voorkomen dat ze ziek worden. Bij het bereiden en bewaren van voeding hanteren wij de onderstaande aandachtspunten. Als richtlijn gebruiken wij hiervoor de bewaarwijzer en de veilig eten-kaart. Daarnaast gebruiken wij de hygiënecode voor kleine instellingen. Flesvoeding en borstvoeding Voorbereiding: De flesjes van de kinderen zijn voorzien van een naam. De afgekolfde borstvoeding is voorzien van naam en datum en wordt bewaard in de koelkast. Van tevoren maken we de werkplek schoon en wassen we onze handen met water en zeep. Klaarmaken: We proberen de flesvoeding zoveel mogelijk per fles klaar te maken en niet van tevoren. De flesvoeding en afgekolfde borstvoeding verwarmen we au bain Marie, in een flessenwarmer of voor de flesvoeding geldt dat het in de magnetron op de laagste stand wordt verwarmd. Kunstvoeding wordt na het opwarmen van het water toegevoegd. 11

12 We laten de melk niet warmer worden dan C (drinktemperatuur). Dit is met name van belang voor borstvoeding, omdat de beschermende stoffen in deze voeding verloren gaan als de melk te warm wordt. We druppelen klaargemaakte melk op de binnenkant van de pols om te voelen of deze niet te warm is. Schoonmaken: Melk die overblijft na het voeden gooien we weg. Direct na het drinken spoelen we de fles en speen schoon met koud water. De fles en de speen wassen we in heet sop met een flessenborstel of in de afwasmachine op een lang wasprogramma op minimaal 55 C. De fles en speen laten we ondersteboven op een schone, droge doek drogen. Bewaren: Borstvoeding: gekoeld aangeleverde borstvoeding plaatsen we zo snel mogelijk onderin de koelkast (niet in de deur). We bewaren deze maximaal 3 dagen in de koelkast. Ingevroren borstvoeding bewaren we maximaal 6 maanden in de vriezer (afhankelijk van de kwaliteit van de vriezer). Voorbereiding: Kinderen wassen hun handen met water en zeep voor het eten. na toiletbezoek en buitenspelen. De pedagogisch medewerkers wassen hun handen met water en zeep voor het eten en voor het bereiden van voeding, na het aanraken van rauw vlees en rauwe groente, na toiletbezoek en na het verschonen van baby s. Ingevroren producten ontdooien we afgedekt in de koelkast of in de magnetron op ontdooistand. We zorgen ervoor dat het aanrecht, keukengerei en snijplanken schoon zijn. Groente en fruit wassen we om stof en vuil te verwijderen. Klaarmaken: We houden rauwe producten gescheiden van bereid eten. Warm eten verhitten we goed, vooral vlees, kip, eieren en vis. We verwerken geen rauwe eieren in gerechten die niet verhit worden. Restjes verhitten we door en door. Het eten scheppen we enkele keren om tijdens opwarmen in de magnetron. We gebruiken voor elk broodbeleg eigen bestek 12

13 Bewaren: We zetten de datum van het openen op de verpakking. Verpakkingen sluiten we direct na gebruik. We gebruiken afsluitbare bakjes en of boterhamzakjes om eten te beschermen tegen uitdrogen, bacteriën en schadelijke stoffen. Bederfelijke producten, zoals vleeswaren, leggen we direct na gebruik weer in de koelkast (4 C). We gooien deze producten weg als de te gebruiken tot -datum is verlopen. Staat op een product Gekoeld bewaren dan hoort het in de koelkast. Producten met het bewaaradvies koel bewaren bewaren we in een donkere ruimte bij een temperatuur van 12 tot 15 C. Producten die de ten minste houdbaar tot -datum hebben overschreden, gebruiken we alleen als de verpakking onbeschadigd is en/of de aanblik, de geur en de smaak van het product goed zijn. 4. Bewegen Lekker bewegen en gezond eten dragen bij aan het welbevinden van het kind. Bewegen zorgt voor een goede spijsvetering en zorgt ervoor, dat je je eigen lichaam leert kennen. Op het kinderdagverblijf en de buitenschoolse opvang zorgen we ervoor, dat kinderen uitgedaagd worden tot bewegen. We doen dit door gerichte activiteiten aan te bieden en kinderen te stimuleren. Het aanbieden van bewegingsactiviteiten vergroot bij het kind de kennis over het eigen lichaam. Wat kan ik? Wat durf ik? Door activiteiten aan te bieden, die aansluiten bij de belevingswereld, grensverleggend zijn en behaald kunnen worden, zal bijdragen aan een positief zelfbeeld van het kind. Buitenspelen Buitenspelen doen we iedere dag, het liefst met alle leeftijdsgroepen. Kinderen ervaren buiten de ruimte om te rennen, springen en te fietsen. De buitenlucht geeft zuurstof en energie aan het kind. Buiten hebben de medewerkers een actieve rol om kinderen te stimuleren in hun spel. Zo bieden de materialen aan om mee te spelen en spelactiviteiten. Zo kan er gedacht worden aan een fantasiespel, schipper mag ik overvaren, overgooien met een bal, Jan Huigen in de ton of een ballon hooghouden in de lucht. Bij de allerkleinste kan gedacht worden aan bellenblazen, blaadjes in de lucht gooien of voelen aan het gras. De medewerkers zijn zelf betrokken bij het spel. Zij bieden het spel aan en doen met de kinderen mee. Hierdoor kunnen zij goed sturen in de spelafspraken en zijn zij een voorbeeld voor het kind. Gerichte beweging spelletjes binnen Binnen bewegen we bewust en onbewust ook de hele dag. Ook binnen biedt de medewerker iedere dag spelvormen aan, waar bewegen een belangrijk onderdeel van is. Tijdens de kring worden liedjes aangeboden zoals: hoofd, schouders, knie en teen en er zat een klein zigeunermeisje. Dit zijn liedjes waarbij kinderen wordt gevraagd om te bewegen. De liedjes worden zoveel mogelijk staand aangeboden, zodat het kind ook de vrijheid voelt om te mogen bewegen. 13

14 Binnen kan er gekozen worden om een klim parcours uit te zetten, kinderen te laten bewegen als dieren in een fantasiespel, bal activiteiten aan te beiden of dansen op muziek. 5. Bronvermelding Voorlichtingsbureau van Voeding en Nederlands Centrum Jeugdgezondheid ( Bewaarwijzer ( Hygiënecode voor kleine instellingen ( 14