Lesbrief voortgezet onderwijs
|
|
- Lennert Thys
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Lesbrief voortgezet onderwijs
2 Deze lesbrief is een uitgave van de Stichting Kasteel van Valkenburg. Foto s Teksten Archief Stichting Kasteel van Valkenburg Stefan van Etten 1
3 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Algemene informatie over de Middeleeuwen... 4 Informatie over de Fluweelengrot... 5 Informatie over de Kasteelruïne... 7 Opdrachten Bezoekinformatie
4 Voorwoord Beste docent, Deze lesbrief is bedoeld om u te helpen uw leerlingen voor te bereiden op een bezoek aan de Kasteelruïne en/of de Fluweelengrot. In principe kunt u de lesstof en de bijbehorende opdrachten binnen twee lessen van 50 minuten behandelen. De doelgroep voor deze lesbrief is de brugklas van de middelbare school, aangezien het onderwerp van de Middeleeuwen in dat leerjaar behandeld wordt. Als eerste vindt u in deze lesbrief algemene informatie over de Middeleeuwen om de beide objecten in de juiste historische context te plaatsen. Daarna komt het historische verhaal van zowel de Fluweelengrot als van de Kasteelruïne aan bod. Vervolgens zijn twee opdrachten toegevoegd die leerlingen tijdens de lessen kunnen maken. De eerste opdracht heeft betrekking op een van de meest recente vondsten op de Kasteelruïne (het zegel van Walram de Rosse) en geeft de leerlingen de gelegenheid om te oefenen met (secundaire) bronnen. De tweede opdracht is een leuke woordzoeker die ze in de klas kunnen maken. Tevens hebben wij onze contactgegevens bijgevoegd. Voor vragen en/of het maken van een reservering kunt u van maandag t/m vrijdag tussen 9.00 en uur contact opnemen met de afdeling Receptie. Wij hopen u graag te verwelkomen bij onze unieke locatie! 3
5 1) Algemene informatie over de Middeleeuwen De bloeiperiode van zowel de Fluweelengrot als de Kasteelruïne bevindt zich in de Middeleeuwen. Deze periode in de geschiedenis speelt zich af tussen 500 en De term Middeleeuwen is echter pas in de 15 de 16 de eeuw bedacht tijdens de periode van de Renaissance (letterlijk: wedergeboorte). De mensen in deze tijd hadden namelijk hernieuwde interesse gekregen voor de tijd van de Klassieke Oudheid en men wilde zoveel mogelijk van de Oude Grieken en Romeinen terug brengen in hun eigen tijd. De tijd tussen hun eigen tijd en de Oudheid beschouwden zij als een minderwaardige, donkere tijd waarin veel van de glorie van de Grieken en Romeinen was vergaan. Deze eeuwen lagen in het midden tussen de Oudheid en de Renaissance en zijn daarom de Middeleeuwen gaan heten. Ondanks dat de mensen in de Renaissance de Middeleeuwen een donkere en onbelangrijke tijd vonden, hebben we daar tegenwoordig gelukkig een genuanceerder beeld over. Natuurlijk was er sprake van verval, maar er waren ook veel nieuwe ontwikkelingen in de Middeleeuwen, bijvoorbeeld in de bouwkunst, kijk maar naar de Kasteelruïne. Typische kenmerken voor de Middeleeuwen zijn natuurlijk het bouwen van versterkte burchten, de indeling van de samenleving in standen, het ontstaan van een nieuwe adellijke groep die zich ridders gaat noemen en een grote rol voor het (christelijke) geloof in de samenleving. Vandaar dat er zowel in de grot als op het kasteel een kapel te vinden is. 4
6 2)Informatie over de Fluweelengrot De Fluweelengrot in Valkenburg is waarschijnlijk ontstaan in de 11 de /12 de eeuw. Ondanks dat de mergelgrot tegenwoordig is opgesierd door mooie wandschilderingen en de grot vandaag de dag vooral het domein is van de toeristen, is de grot oorspronkelijk tot het einde van de 19 de eeuw niets anders dan een mijn. De grot is namelijk ontstaan doordat bouwstenen uit de mergelstenen heuvel werden gehaald. Deze werden gebruikt voor de bouw van het kasteel, boerderijen en woonhuizen. Maar juist vanwege deze ontstaansgeschiedenis is de Fluweelengrot eigenlijk geen grot, maar een groeve aangezien hij door mensenhanden gemaakt is. Toch worden de groeves al eeuwenlang grotten genoemd in de volksmond. Mergel? Ook de steen is eigenlijk geen echte mergel, aangezien het kleigehalte in de Limburgse mergel niet hoog genoeg is. Kalksteen is daarom wellicht een betere benaming. Deze kalksteen is in de prehistorie ontstaan. Tussen de 80 en 60 miljoen jaar geleden was Limburg bedekt door een tropische zee. De dieren die hierin leefden zonken na hun dood naar de bodem. Uit de opeenhoping van vele tientallen meters aan skeletten, waarvan de kalkresten overblijven, is onder druk van het zeewater de mergel ontstaan. De blokbrekers De arbeiders die in de grot werkten, worden blokbrekers genoemd. Dit vanwege het feit dat de blokken losgebroken worden. De blokbrekers gingen als volgt te werk: Allereerst werd het blok aan de bovenzijde vrij gemaakt met een stootbeitel. De zijkanten van het blok werden vrijgemaakt met behulp van een zaag. De onderkant werd los gezaagd of los gebroken. Het eerste blok zit dan nog steeds vast aan de achterzijde en is onbereikbaar met de zaag of de beitel. Om dit eerste blok toch los te krijgen, sloeg de blokbreker enkele wiggen in de zaagsnede, waardoor spanning op het blok kwam. Uiteindelijk brak het los van de muur. Vervolgens werd voorzichtig het eerste blok met een stootbeitel uit de muur gewrikt. Om te voorkomen dat deze brak, werd deze opgevangen door een bed van zaagsel. De blokken werden vervolgens met paard en wagen naar buiten gebracht. Het toerisme komt op gang Valkenburg is een van de oudste toeristensteden van Europa en vooral het gereed komen van het treinstation in 1853 was een belangrijke impuls. Het lag op de lijn Aken-Maastricht en het station is tegenwoordig het oudste nog steeds in gebruik zijnde station van Nederland. De bouw van het station zorgde ervoor dat Valkenburg beter bereikbaar was en daardoor kwam het toerisme in het stadje langzaam maar zeker op gang. Vandaar ook dat in 1885 het eerste VVV van Nederland, Vereniging ter bevordering van het Vreemdelingenverkeer Het Geuldal, opgericht werd. Het toerisme in die tijd was echter geenszins voor iedereen weg gelegd, alleen de welgestelden waren in positie om op vakantie te gaan. De eerste rondleidingen in de grot werden dan ook gegeven door zogenaamde Herenclubs, rijke liberalen en protestanten uit Valkenburg. Om de grotten aantrekkelijker te maken voor de bezoekende toeristen werd besloten om schilderingen in de grot te maken. Deze tekeningen werden aan het eind van de 19 de en aan het begin van de 20 ste eeuw door een aantal kunstenaars, waarvan Adriaan den Hartich de belangrijkste is geweest. 5
7 De schilderingen Den Hartich kreeg de opdracht om de grot van tekeningen te voorzien die allerlei verhalen uit de Valkenburgse geschiedenis vertelden. Onder de tekeningen die hij gemaakt heeft, is een grote wandschildering over Walram s strijd met de Graaf van Vendôme, een schilderij met Ons Vorstenhuis uit 1902 en Walram s Bruid, Alexis. Over de schilder is tegenwoordig helaas weinig bekend, maar over zijn schilderwijze is er wel enige kennis. Als hij een plek gevonden had, zorgde hij er eerst voor dat de muur vlak/egaal gemaakt werd. Daarna werd de muur zwart gekleurd met houtskool en ten slotte werden de tekeningen in de muur gekrast met een scherp voorwerp. Hiervoor gebruikte hij kleine mesjes, maar naar verluidt soms zelfs met een theelepeltje. Ondanks het vochtige klimaat in de grot zijn de tekeningen nog steeds te bewonderen. Naast de tekeningen van Den Hartich is ook een kapel uit de Franse tijd te bewonderen, maar ook een weergave van hoe het kasteel er in 1600 uit zag en een aantal gedenktekens uit de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de bevrijding hebben namelijk 400 inwoners in de grot een schuilplek gevonden en ook na de bevrijding werd de grot veelvuldig gebruikt. Niet door de lokale bevolking, maar door de Amerikaanse bevrijders. Hun namen zijn nog steeds in grote getalen op de muren van de grot terug te vinden. Vluchtgangen Uniek voor de Fluweelengrot zijn de geheime vluchtgangen die via een verborgen gang toegang geven tot het kasteel. Deze gangen stammen uit de 12 de - 13 de eeuw en werden voornamelijk gebruikt tijdens een belegering van het kasteel. Via deze gangen konden er dan voorraden naar het kasteel gesmokkeld worden, zodat het garnizoen niet uitgehongerd kon worden. Daarnaast werden deze gangen ook gebruikt om vijanden in de rug aan te vallen. Een bekend verhaal over het gebruik van deze gangen vertelt over kasteelheer Walram de Rosse (± ). In 1288 viel de Hertog van Brabant het kasteel aan en hij kon maar niet begrijpen waarom de Valkenburgers op het kasteel feest na feest vierden. Totdat de hertog op een zekere dag het bericht kreeg dat zijn landerijen en dorpen geplunderd en daarna platgebrand waren door Walram. Het eten waarmee op het kasteel feest gevierd werd, bleek Brabants voedsel te zijn Deze vluchtgangen werden in het voorjaar van 1937 bij toeval ontdekt bij opgravingen bij een oude trap, die onder de kasteelmuur verder liep. De doorgang was versperd door grond en puin en bij het weggraven hiervan werden de gangen ontdekt. De volgende twee maanden was men bezig met het weghalen van puin en modder uit de gangen, maar uiteindelijk was de doorgang naar de grot een feit. Vandaag de dag lopen alle bezoekers via deze gangen naar de Ruïne toe alwaar ze hun bezoek kunnen vervolgen. 6
8 3)Informatie over de Kasteelruïne Op de strategisch gelegen punt van de Heunsberg werd waarschijnlijk aan het einde van de 11 e eeuw de eerste Valkenburcht gebouwd. De verklaring voor deze (stads)naam gaat verder terug dan de burcht oud is en ligt waarschijnlijk in het nabije dorp Oud Valkenburg waar kasteelheren reeds vroeg op valkenjacht gingen. Doordat aan drie kanten van de Heunsberg een steile helling te vinden is, hoefden de bouwmeesters alleen maar aan de achterkant een droge gracht uit te kappen om van het kasteel een onneembare vesting te maken, de tegenwoordige Van Meilandstraat, of Dwingel in de volksmond. Het eerste kasteel bestond uit een grote rechthoekige woontoren (donjon) waar een houten palissade en een smalle droge gracht omheen was gebouwd. Het belangrijkste doel van deze toren was als schuilplaats dienen in het geval van een vijandelijke aanval. Toch bleek deze woontoren niet sterk genoeg, aangezien deze eerste toren al in 1122 op bevel van de keizer van het Duitse rijk totaal verwoest werd. Het enige wat hier vandaag nog van rest, zijn de fundamenten. Toch gingen de Valkenburgse heren en dames niet bij de pakken neer zitten, want al in 1160 stond er een nieuwe, stevigere toren. Deze keer werd gekozen voor een zestienhoekige toren, opnieuw een zogenaamde bergvrede, maar ook deze toren werd uiteindelijk weer vernield. Drie maal is scheepsrecht moeten de kasteelheren hebben gedacht, want er wordt rond 1200 nog een derde toren gebouwd, een tienhoek deze keer. Om de toren te verdedigen, wordt er deze keer wel een flinke stenen schildmuur om de toren heen gebouwd. Daarna wordt het kasteel in de loop van de eeuwen verder uitgebouwd met een kapel, ridderzaal, molentoren en de zogenaamde Wolftoren die in de 14 de eeuw gebouwd werd. Deze toren was maar liefst 45 meter hoog en had een omtrek van 33 meter en was daarmee het zwaarste verdedigingswerk dat het kasteel had. Maar ook van deze enorme toren is vandaag de dag niets meer terug te vinden. De reden daarvoor moet gezocht worden in De machtige kasteelheren Valkenburg als stad stelde in de Middeleeuwen niet veel voor en had ongeveer 600 inwoners. Ter vergelijking: Valkenburg telt vandaag iets meer dan 6000 inwoners. De middeleeuwse stad was dan ook een flink stuk kleiner dan het huidige stadje (zie het rood omlijnde vlak in figuur 1), maar kreeg wel stadsrechten in 1452 en werd daardoor ook belangrijk als rechtbank. Het aanzien van de heren en dames van Valkenburg was echter een stuk indrukwekkender. Het grootste gedeelte van Zuid-Limburg en stukken van Duitsland vielen onder het directe bestuur vanuit Valkenburg en ook hadden de heren goede (familie)relaties met de machtige koningen en keizers in Europa. Niet zelden werden zij te hulp geroepen in een militaire campagne. Toch komt in 1365 een einde aan de zelfstandigheid, als de Hertog van Brabant de strijd uiteindelijk wint en Valkenburg toegevoegd wordt aan zijn grondgebied. Vanaf dit moment zetelen ook geen echte heren en dames meer op het kasteel, maar drossaarden: plaatsvervangers die het gezag van de Hertog van Brabant moeten uitvoeren. 7
9 Figuur 1: Hedendaags en middeleeuws Valkenburg. Bron: Google Maps ` Van kasteel naar ruïne Eeuwen achtereen heeft het kasteel belegering na belegering met wisselend succes doorstaan. Menige vernieling werd aan het kasteel toegebracht, maar elke keer werd het kasteel weer hersteld en uitgebreid. Maar in 1672 valt definitief het doek voor het Valkenburgse kasteel. Net als in de Nederlandse geschiedenis wordt 1672 ook in de Valkenburgse geschiedenis een Rampjaar. In de 17 de eeuw, de Gouden Eeuw, werd Nederland steeds machtiger in Europa, dit tot groot ongenoegen van de andere Europese grootmachten. Daarom besloot een aantal van hen de handen ineen te slaan en de toenmalige Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een lesje te leren. Engeland, Frankrijk en twee Duitse staatjes Münster en Keulen besloten de Republiek op hetzelfde moment aan te vallen. Het Valkenburgse kasteel lag op de voorgenomen route van het Franse leger van Koning Lodewijk XIV. Op zijn campagne om de Fransen te verslaan had de Hollandse Stadhouder Willem III zijn kampen opgeslagen in Maastricht en hij zag in de Valkenburgse vesting in Franse handen een grote bedreiging. Hij besloot daarom het kasteel aan te vallen op 6 december 1672 en nog dezelfde dag heeft hij het kasteel in zijn bezit. Toch vreesde Willem dat hij het kasteel nooit in handen zou kunnen houden en hij vond dat het kasteel een te grote bedreiging zou vormen als het weer in Franse handen zou komen en daarom besloot hij ten slotte om het kasteel op te blazen. In de dagen die volgden werden alle bruikbare materialen naar Maastricht vervoerd en ten slotte werd het kasteel op 10 december 1672 opgeblazen. 8
10 Van ruïne naar attractie Na de ontploffing in 1672 werd het kasteel definitief niet meer opgebouwd. Toch was er in die tijd meer over van het kasteel dan dat er vandaag te zien is. In 1773 vond namelijk een grote stadsbrand plaats in Valkenburg, waarbij een groot deel van het stadje in vlammen op ging. De machthebbers gaven daarna de inwoners toestemming om de (her)bouwmaterialen te halen op het kasteel, waarna het grootste gedeelte van de huizen weer opgebouwd kon worden. Men zegt dat er zelfs tegenwoordig in het oude centrum nog bouwstenen van het kasteel te vinden zijn in de woonhuizen. In 1794 wordt het kasteel na de komst van de Fransen staatseigendom. Om de Franse staatskas te spekken, wordt besloten om het kasteel aan een particulier te verkopen. In de komende jaren wisselt het kasteel enkele malen van eigenaar en wordt het steeds meer een wildernis, waar bijvoorbeeld ook kuddes schapen grazen. In 1924 wordt het kasteel echter eigendom van de Stichting Kasteel van Valkenburg, die nog steeds zowel de Kasteelruïne als de Fluweelengrot in beheer heeft. Het oogmerk van deze stichting is het erfgoed zo goed mogelijk beheren en onderhouden voor toekomstige generaties. Figuur 2: Kaart Jacob van Deventer, ca
11 4)Opdrachten Opdracht 1: Het zegel van Walram de Rosse In maart 2012 werd door de archeologen bij de bouw van het nieuwe restaurantgebouw op de Haeselderhof een tot de verbeelding sprekende vondst gedaan: een zegel van kasteelheer Walram de Rosse. Lees de volgende drie krantenberichten om meer over deze vondst te weten te komen en beantwoord daarna de vragen die daarbij horen. Krantenbericht 1 Bron: Dagblad de Limburger, Krantenbericht 2 Bron: Dagblad de Limburger,
12 Krantenbericht 3 Bron: Dagblad de Limburger, Vragen: Bij krantenbericht 1 en 2. 1) Wie was Walram de Rosse? 2) Waarvoor werden dit soort zegels gebruikt in de Middeleeuwen? 3) Waarom is de vondst van een zegel zo bijzonder te noemen? 4) In het bericht wordt vermeld dat Walram het zegel tot 1280 gebruikt. Welke reden kun je bedenken waarom hij van zegel gewisseld is? 5) Vind jij dat het zegel in Valkenburg tentoongesteld moet worden? Waarom wel of waarom niet? Bij krantenbericht 3. 1) Leg in je eigen woorden uit wat dagbouw is. 2) Waarvoor werden de blokken gebruikt die uit deze groeve gehaald werden? 3) Hoe zijn de mergelgrotten in Limburg ontstaan? 11
13 Antwoorden Bij krantenbericht 1 en 2. 1) Wie was Walram de Rosse? Walram de Rosse is een van de bekendste kasteelheren van het kasteel. Hij regeerde tussen 1268 en 1302 en was vooral berucht om zijn vele veldtochten. Ook heeft hij het Valkenburgse grondgebied behoorlijk uitgebreid. 2) Waarvoor werden dit soort zegels gebruikt in de Middeleeuwen? Met deze zegels werden officiële documenten ondertekend en verzegeld. Op deze manier wist de ontvanger zeker dat niemand anders het bericht had gelezen, aangezien het zegel verbroken moest worden om het bericht te kunnen lezen. 3) Waarom is de vondst van een zegel zo bijzonder te noemen? De zegels werden na gebruik vaak kapotgeslagen of omgesmolten om weer hergebruikt te kunnen worden. 4) In het bericht wordt vermeld dat Walram het zegel tot 1280 gebruikt. Welke reden kun je bedenken waarom hij van zegel gewisseld is? Een reden voor het wisselen zou het verkrijgen van nieuwe grondgebieden kunnen zijn, die ook in zijn zegel naar voren moeten komen. 5) Vind jij dat het zegel in Valkenburg tentoongesteld moet worden? Waarom wel of waarom niet? Eigen antwoord van de leerling. Voorbeeldargument voor: Walram de Rosse was belangrijk voor de Valkenburgse geschiedenis, daarom is het logisch dat het zegel in Valkenburg blijft. Voorbeeldargument tegen: het is nu eenmaal de regel dat archeologische vondsten automatisch eigendom worden van het Rijk. Bij krantenbericht 3. 1) Leg in je eigen woorden uit wat dagbouw is. Vorm van mijnbouw waarbij de delfstoffen zonder het graven van gangen worden gewonnen. Het graven vindt dus gewoon aan het oppervlak plaats. 2) Waarvoor werden de blokken gebruikt die uit deze groeve gehaald werden? Die werden gebruikt om het kasteel mee te bouwen, meer precies om de zestienhoekige toren te bouwen. 3) Hoe zijn de mergelgrotten in Limburg ontstaan? Door het uitgraven, zagen en hakken van bouwstenen uit de heuvel waarmee het kasteel, kerken en woonhuizen gebouwd werden. 12
14 Opdracht 2: Woordzoeker Zoek de volgende woorden: KASTEEL RUINE FLUWEELENGROT JONKVROUW WALRAM TROON ZWAARD KELDER KROON MIDDELEEUWEN RIDDER SCHATKIST VLUCHTGANG KONING BURCHT PRINSES DOLK SCHIETGAT RIDDERZAAL ALEXIS REGINALD DWINGEL F A V F M A R L A W L U M W L L A A Z R E D D I R I E E U Z E L L E G N I W D E X C W U O R V K N O J D T I H A E N G E R D R O E S S T A T E L K O L S N L I K G R V D L A O A E O E K A A D E O L E N N S O E T S N R D K E E N I N R U A T G N I N O K N G I T W H E B R I D D E R E R U E C E B U R C H T R R P O N S L R G S C H I E T G A T De overgebleven letters vormen twee woorden (= Fluweelengrot Valkenburg) 13
15 Stichting Kasteel van Valkenburg Bezoekadres Daalhemerweg BJ Valkenburg aan de Geul Postadres Daalhemerweg BJ Valkenburg aan de Geul Telefoon: +31 (0) Fax: +31 (0) Ingang De ingang van de Kasteelruïne is bereikbaar via een trap of via een lift vanaf het Grendelplein nr. 13. De ingang van de Fluweelengrot is op de Daalhemerweg nr. 27, ongeveer 30 meter verder de weg op. Kijk voor meer informatie op de website: of 14
16 15
Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Kastelen De eerste kastelen De eerste kastelen werden tussen 800 en 1000 na Christus gebouwd. In die tijd maakten de Noormannen de kusten van Europa onveilig: ze plunderden dorpen en boerderijen. De mensen
Nadere informatieNaam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6
Naam: KASTELEN Heb jij je wel eens afgevraagd hoe je jouw huis zou verdedigen als anderen het probeerden te veroveren? Nou, vroeger dachten de mensen daarr dus echt wel over na. Ze bouwden hun huis zelfs
Nadere informatiewww.gratisaanbiedingen.nl Valkenburg Ruud van Capelleveen Nummer: 2 kijk op www.gratisaanbiedingen.nl voor meer gratis downloads
Valkenburg Ruud van Capelleveen Nummer: 2 kijk op www.gratisaanbiedingen.nl voor meer gratis downloads Valkenburg DOOR RUUD VAN CAPELLEVEEN Colofon Dit is een uitgave van: Absolute Figures Margrietstraat
Nadere informatieValkenburg Ruud van Capelleveen Nummer: 2 kijk op voor digitale boeken
Valkenburg Ruud van Capelleveen Nummer: 2 kijk op www.absolutefigures.nl voor digitale boeken Valkenburg www.absolutefigures.nl DOOR RUUD VAN CAPELLEVEEN Colofon Dit is een uitgave van: Absolute Figures
Nadere informatieKastelen in Nederland
Kastelen in Nederland J In ons land staan veel kastelen. Meer dan honderd. De meeste van die kastelen staan in het water. Bijvoorbeeld midden in een meer of een heel grote vijver. Als er geen water was,
Nadere informatieHolland 1000 jaar geleden. Meer weten? Klik hier
Holland 1000 jaar geleden Meer weten? Klik hier de plaat Holland 1000 jaar geleden INHOUD Waar kijken we naar? Abdij van Egmond Huldtoneel Kerkje van Velsen Ridders over de Heerenweg Haarlem Rijnsburg
Nadere informatieeen zee van tijd Werkblad 31 Ω De riddertijd Ω Les 1: De bouw van een kasteel Naam:
Werkblad 3 Ω De riddertijd Ω Les : De bouw van een kasteel een Burcht In het begin van de middeleeuwen woont een ridder in een burcht. Dat is een houten huis in de vorm van een toren. Als bescherming staat
Nadere informatieeen zee van tijd Werkblad 31 Ω De riddertijd Ω Les 1: De bouw van een kasteel Naam:
Werkblad 3 Ω De riddertijd Ω Les : De bouw van een kasteel een Burcht In het begin van de middeleeuwen woont een ridder in een burcht. Dat is een houten huis in de vorm van een toren. Als bescherming staat
Nadere informatienatuurboekje van winter 2017
natuurboekje van winter 2017 HOI! GA JE OP PAD in de heuvels van Zuid-Limburg? Wie weet zie je een steile rotswand met een grote, diepe holte. Er staat een hek voor. Je gaat natuurlijk kijken. Waarom een
Nadere informatieOver het toneelstuk Gijsbrecht van Amstel
Voorwoord Gijsbrecht van Amstel leefde rond 1300. Hij was de belangrijkste man van de stad Amsterdam in die tijd. Gijsbrecht was geliefd bij de bevolking van Amsterdam, maar hij had ook veel vijanden.
Nadere informatieTijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw
3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof
Nadere informatiek a s t e l e n i n n e d e r l a n d
k a s t e e l Inhoudsopgave k a s t e l e n i n n e d e r l a n d Wat is een kasteel? Blz. 2-3 Ringwalburchten Blz. 4 Motteburchten Blz. 5 Ronde Waterburchten Blz. 6 Vierhoekige Waterburchten Blz. 7 Woon-
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatieTijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw
3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof
Nadere informatieDe klassieke tijdlijn
De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom
Nadere informatieReisverslag Boedapest 2015 Deel 2 [1]
Gepubliceerd op Willem-Jan van der Zanden (http://www.wjvanderzanden.nl) Home > Reisverslag Boedapest 2015 Deel 2 Reisverslag Boedapest 2015 Deel 2 [1] Door wjvanderzanden[2]op vr, 07/24/2015-13:29 Tags:reizen
Nadere informatieEERSTE NEDERLANDSE BARBACANE ONTDEKT BIJ KASTEEL IN ALKMAAR
17 juli 2019, 14:54 (CEST) EERSTE NEDERLANDSE BARBACANE ONTDEKT BIJ KASTEEL IN ALKMAAR In Oudorp is de allereerste barbacane in Nederland ontdekt bij Kasteel De Middelburg. Een unieke vondst omdat dit
Nadere informatieNEDERLAND IN DE 16e EEUW
NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten
Nadere informatieCultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden. Datum 2 mei 2011
Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden Datum 2 mei 2011 Colofon Projectnaam Cultuurhistorische verkenning Zandwijksingel Woerden Auteur Willem de Bruin Datum 2 mei 2011 1. Inleiding 1.1
Nadere informatieLandenspel. Duur: 30 minuten. Wat doet u?
Landenspel Korte omschrijving werkvorm: In deze opdracht wordt de klas verdeeld in vijf groepen. Iedere groep krijgt een omschrijving van een land en een instructie van de opdracht. In het lokaal moeten
Nadere informatieOnderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden
opdrachtvel naam Onderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden Ben je eerder klaar met de vragen? Dan mag je beginnen met de woordzoeker op de laatste pagina. 1. Welk antwoord is goed?
Nadere informatieLimburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon. les 1: Wie waren de graven van Loon
Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon les 1: Wie waren de graven van Loon Na deze les kan je de geschiedenis van het graafschap Loon aanduiden op je tijdbalk; kan je informatie opzoeken
Nadere informatieJagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten
Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat
Nadere informatieGeschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren
Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers
Nadere informatieLimburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon
Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon Les 6: synthese - leidraad voor de leerkracht de eindtermen mens en maatschappij - Historische tijd: de leerlingen 3.7 kennen de grote periodes uit
Nadere informatieB1 Hoofddorp pagina 1
B1 Hoofddorp pagina 1 Inhoud 1. Inleiding 2. Geschiedenis 3. Ontwikkeling 4. Bezienswaardigheden 1. Inleiding Hoofddorp is een stad in de provincie Noord-Holland en de hoofdplaats van de gemeente Haarlemmermeer.
Nadere informatieBegrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers
ijstijd De tijd dat Nederland onder een laag ijs lag. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers Mensen die zochten naar dieren om ze te vangen en op te eten.
Nadere informatieLesbrieven WOI. 100 jaar Groote Oorlog
Lesbrieven WOI 100 jaar Groote Oorlog De Ginter gemeenten 1 Gistel 2 Oudenburg 3 Ichtegem 4 Torhout 5 Zedelgem 6 Koekelare 7 Kortemark 2 Kortemark tijdens de Eerste Wereldoorlog Kortemark vóór de oorlog
Nadere informatieVallis ❿ 61. Prachtige gebouwen en panorama's
Route 6 60 Vallis 61 Prachtige gebouwen en panorama's In Vaals en Lemiers getuigen monumentale gebouwen van een bewogen verleden. De groene heuvels in de omgeving bieden allerlei fascinerende vergezichten.
Nadere informatie5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.
Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
De Chinese Muur 1. Voorwoord. 2. Wat is de Chinese Muur? 3. Waar ligt de Chinese Muur? 4. Waarom bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 5. Hoe bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 6. Hoe lang en hoe groot
Nadere informatieKIJKROUTE IN VREDESNAAM
ONDERHANDELEN VECHTEN COLOFON Deze kijkroute is gemaakt voor kinderen vanaf 8 jaar en hun ouders, bij de tentoonstelling In Vredesnaam. De Vrede van Utrecht 1713. Deze tentoonstelling staat van 12 april
Nadere informatieinhoud 1. Kastelen 2. Castellum 3. Het kasteel 4. Soorten kastelen 5. De delen van een kasteel
Kastelen inhoud 1. Kastelen 3 2. Castellum 4 3. Het kasteel 5 4. Soorten kastelen 6 5. De delen van een kasteel 8 6. De belegering van een kasteel 12 7. Kastelen in Nederland 14 8. Filmpje 16 Pluskaarten
Nadere informatieHET MOTTE MYSTERIE LESMAP LOCATIE CONTACT. Bezoek aan de archeologische site Hoge Wal in Ertvelde. Voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar.
LESMAP HET MOTTE MYSTERIE Bezoek aan de archeologische site Hoge Wal in Ertvelde. Voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar. D e leerlingen van je klas bezoeken de archeologische site Hoge Wal op een
Nadere informatieKlein Kontakt. Jarigen in mei zijn: - A -
- A - Klein Kontakt Het is mei, de natuur is helemaal tot leven gekomen, overal bloeien bomen. De vogels zijn erg druk, ze leggen de laatste hand aan hun nestjes. Overal mooie dingen om ons heen, helaas
Nadere informatieSchokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs
Schokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. Deze luchtfoto is gemaakt rond 1930. Toen was Schokland nog echt een eiland. Waarom
Nadere informatieL ang geleden zag de Achterhoek er. De geschiedenis van Doetinchem, Wehl en Gaanderen
Vuurstenen werktuigen steentijd [Stadsmuseum] L ang geleden zag de Achterhoek er heel anders uit dan tegenwoordig. Er waren uitgestrekte heidevelden, moerassen en veel bossen. Kortom, een ruig en onherbergzaam
Nadere informatieHet leven op en om een kasteel
Hoe zijn kastelen ontstaan? De eerste kastelen werden gebouwd tussen 800 en 1000 na Christus. Dit kwam omdat in die tijd de Noormannen de kusten van Europa onveilig maakten met hun plunderingen. De mensen
Nadere informatie2 Er begint een nieuwe periode in de geschiedenis als er veel verandert
Antwoordkernen bij Eureka 2mavo-de herziene druk, Amersfoort 2009-2010 Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. De
Nadere informatieStrategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A
Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip lees je altijd een tekst met het stappenplan. Je gaat vaak op zoek naar verbanden in een tekst. Wat
Nadere informatieHet Nieuwe Blokhuis van Harderwijk H.A.R. Hovenkamp, 2018
Het Nieuwe Blokhuis van Harderwijk H.A.R. Hovenkamp, 2018 Harderwijk kende oorspronkelijk zeven stadspoorten. De meest onbekende hiervan is de Peelenpoort aan het einde van de Grote Oosterwijk. Deze poort
Nadere informatieDe Franse keizer Napoleon voerde rond 1800 veel oorlogen in Europa. Hij veroverde verschillende gebieden, zoals Nederland en België. Maar Napoleon leed in 1813 een zware nederlaag in Duitsland. Hij trok
Nadere informatieRUMBEKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
RUMBEKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog RUM_02 Koetsen en karren over de kasseien van de vooroorlogse Rumbeeksesteenweg. De straat loopt recht op de mooie, fiere kerktoren. 31 juli 1914:
Nadere informatieKorte geschiedenis van de parochie
Korte geschiedenis van de parochie Het dorp Schin op Geul is zeer oud. Onder de naam Schina komt het reeds voor in het oudste gedenkboek der abdij van de H.Remigius te Reims, dat omstreeks 847 werd opgesteld.
Nadere informatieDe gebouwen en stijlen in chronologische volgorde
De gebouwen en stijlen in chronologische volgorde STIJL GEBOUW LOCATIE Romaans Oude Kerk (toren) Naaldwijk Gotisch Oude Kerk (kerkgebouw) Naaldwijk Renaissance Oude Raadhuis Naaldwijk Classicisme Nederhof
Nadere informatieOpwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is
rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar
Nadere informatieMiddeleeuws Oldenzaal
D S T R K C N T Opdracht 1 Bekijk de kaart op de volgende bladzijde. 1. Waar kun je aan zien dat dit een oude kaart is? 2. Wat valt je op aan de manier waarop Oldenzaal vroeger gespeld werd? 3. Welke vorm
Nadere informatiewww.gratisaanbiedingen.nl Bronkhorst Ruud van Capelleveen Nummer: 19 kijk op www.gratisaanbiedingen.nl voor meer gratis downloads
Bronkhorst Ruud van Capelleveen Nummer: 19 kijk op www.gratisaanbiedingen.nl voor meer gratis downloads Bronkhorst DOOR RUUD VAN CAPELLEVEEN Colofon Dit is een uitgave van: Absolute Figures Margrietstraat
Nadere informatieDe Middeleeuwen het leven in de middeleeuwen
De Middeleeuwen het leven in de middeleeuwen Na de val van het Romeinse rijk begonnen de Middeleeuwen. Ze noemde deze periode de Middeleeuwen, omdat het de periode was van 1000 jaren tussen het beschaafde
Nadere informatieActiviteitenschema Archeologie
Activiteitenschema Archeologie Soort activiteit: Spullen opgraven uit de zandbak. Tijdsindeling: 5 Minuten de plaatjes in de zandbak verstoppen. 5 Minuten vertellen over hoe de mensen vroeger wat zochten
Nadere informatiecolumbus Boeren tegen Britten: oorlog in Zuid-Afrika lesbrief HAVO/V leerjaa brengt het beste uit twee werelden samen
columbus brengt het beste uit twee werelden samen lesbrief HAVO/V leerjaa WO r3 Boeren tegen Britten: oorlog in Zuid-Afrika columbus Inleiding Deze zomer vindt het WK voetbal plaats in Zuid-Afrika. Allerlei
Nadere informatieHendrik I van Brabant: Leuven, ca Keulen, 5 september 1235
Hendrik I van Brabant: Leuven, ca. 1165 - Keulen, 5 september 1235 Hendrik I was hertog van Brabant vanaf 1183 en hertog van Neder-Lotharingen vanaf 1190. Hij wordt ook Hendrik de Krijgshaftige genoemd.
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme
Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we
Nadere informatieProject Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC
Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.
Nadere informatieSlimmer met je geld omgaan. Lesbrief voor groep 8 en de brugklas
Slimmer met je geld omgaan Lesbrief voor groep 8 en de brugklas Inhoudsopgave 1. Historisch Museum Haarlem Inleiding 3 1.1 Leerdoelen 4 2. Lesprogramma Slimmer met je geld omgaan 5 Voorbereiding 5 Museumbezoek
Nadere informatieOP AVONTUUR MET ARCHITECTUUR CULTUREEL ERFGOED IN OLDENZAAL
OP AVONTUUR MET ARCHITECTUUR CULTUREEL ERFGOED IN OLDENZAAL Lokatie: school en stadswandeling Doelgroep: groep 5 en 6 Duur: aantal lessen naar eigen inzicht. (2 a 3) doel: leren van feitelijke en begripmatige
Nadere informatieGITS TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
GITS TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Op vrijdag 31 juli 1914 staat Gits in rep en roer: de algemene mobilisatie wordt afgekondigd. Alle jongemannen die in aanmerking komen voor
Nadere informatieLESMAP CONTACT LOCATIE. Lees verder meer:
LESMAP Bezoek aan de archeologische site Hoge Wal in Ertvelde. Voor leerlingen van het 1ste en 2de leerjaar. p de archeologische site Hoge Wal ligt een grote berg aarde. Deze berg zou zoveel kunnen zijn:
Nadere informatieExamen Geschiedenis. Geef de 7 tijdsvakken: Mintiens Quintin
Examen Geschiedenis Geef de 7 tijdsvakken: Prehistorie :... 3500 v.c Stroomculturen : 3500 v.c 800 v.c Klassieke Oudheid : 800 v.c 500 n.c Middeleeuwen : 500 n.c 1450 n.c Nieuwe tijd : 1450 n.c 1750 n.c
Nadere informatieNaam: De Romeinen. Vraag 1. De Romeinen hebben veel gebouwd. Noem vijf verschillende toepassingen. pagina 1 van 6
Naam: De Romeinen De Romeinse bouwkunst. De Romeinen behoren tot de beste bouwers uit de geschiedenis. Ze bouwden tempels, riolen, waterleidingen, wegen, kanalen, huizen, aquaducten, havens, bruggen en
Nadere informatieBrandaan. Geschiedenis WERKBOEK
7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Juul Lelieveld, Frederike Pals, Jacques van der Pijl Controle historische
Nadere informatieDe middeleeuwen. Isabel Vogelezang 10 jaar OBS De Vogelenzang Leonardo Middenbouw Groep 6.
De middeleeuwen. Isabel Vogelezang 10 jaar OBS De Vogelenzang Leonardo Middenbouw Groep 6. Inhoud 1.De pest 6. Het kasteel 2. Waarom middeleeuwen? 7.Straffen 3.Belegeringswapens 8.Karel de Grote 4. Kinderen
Nadere informatieInleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd
Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland 2016 Lesbrief voor de groepen 7 van de basisscholen in Midden-Delfland Deze les is de voorbereiding voor de Kindermonumentendag op
Nadere informatieAanwijzing: Lees de verhalen op de borden boven de kist goed; er staan aanwijzingen op. Kijk goed in de kist. Valt je daar iets bijzonders op?
Ondergronds Opdrachten groepen 5, 6 en 7 In Ondergronds gaan kinderen aan de slag als een echte archeoloog. Ondergronds is een reconstructie van een archeologische opgraving. De leerlingen werken met echte
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. KB-0125-a-16-1-b
Bijlage VMBO-KB 2016 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB KB-0125-a-16-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een Nederlandse munt (voor- en achterzijde): Op de munt links staat: Willem
Nadere informatiezoals Nehemia! Een boekje voor thuis. elke dag te lezen in de Bijbelse Themaweek
zoals Nehemia! Een boekje voor thuis. elke dag te lezen in de Bijbelse Themaweek maandag 21 tot en met vrijdag 25 januari 2019 Themazondag: 27 januari 2019 Zoals Nehemia? Beste kinderen en ouders/verzorgers,
Nadere informatiekloosterhaar groep 5 & 6 Klooster Groot Galilea in Sibculo inhoud LES
kloosterhaar Klooster Groot Galilea in Sibculo LES 2 < kloosterhaar Docentenhandreiking Klooster Groot Galilea in Sibculo < 1200 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
Nadere informatieWandelroute Vestingstad Valkenburg
Wandelroute Vestingstad Valkenburg Deze route voert door Valkenburg Centrum. De route (blauw) is 4 km lang. Ze vertelt over Vestingstad Valkenburg, de Heren van Valkenburg en de resten van Middeleeuws
Nadere informatieinhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7.
Piramides inhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7. De bouw van de piramide 10 8. Beroemde piramides 13
Nadere informatie2 De oprichting van de VOC en de WIC zorgde ervoor dat overal op de wereld Zeeuwse en Hollandse schepen voeren.
Tijdvak 6 Toetsvragen 1 In de Tijd van Vorsten en Regenten werden in ook in de Nederlanden de eerste handelstochten naar Azië georganiseerd. Hoe werden deze tochten gefinancierd? A De Nederlandse overheid
Nadere informatieBATHMEN: SALLANDSE LANDWEER
BATHMEN: SALLANDSE LANDWEER ROUTE 28 km 20 19 Een reis langs de middeleeuwse verdedigingslinie, ook wel 'landweer' genoemd. Een mooie fietstocht door het fraaie Sallands landschap, van Bathmen naar Holten
Nadere informatieGebeurtenis Regeerperiode 1403-1442
Johanna van Polanen is pas 11 jaar als ze trouwt. Dit komt doordat haar familie een verstandshuwelijk sluit. Ontvang 100 florijnen. 1403 Engelbrecht de Eerste van Nassau trouwt met Johanna van Polanen.
Nadere informatieIZEGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
IZEGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat de stad in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt erover gepraat, de mensen staan allemaal op straat. De volgende
Nadere informatieeen zee van tijd een zee van tijd Er worden heel veel kinderen geboren. Werkblad 22 Ω Na 1945 Ω Les 1: Dertig jaar verschil Naam:
Werkblad Ω Na 945 Ω Les : Dertig jaar verschil In de Tweede Wereldoorlog is er veel vernield in Nederland. Na de oorlog is er Na de Tweede Wereldoorlog geen geld meer om het land op te bouwen. De Verenigde
Nadere informatieNaam: FLORIS DE VIJFDE
Naam: FLORIS DE VIJFDE Floris V leefde van 1256 tot 1296. Hij was een graaf, een edelman. Nederland zag er in de tijd van Floris V heel anders uit dan nu. Er woonden weinig mensen. Verschillende edelen
Nadere informatieDOCENT. Thema: verhalen HIER STOND EEN KASTEEL! groep 3 en 4. Stadshagen
Het thema verhalen staat voor groep 3 en 4 in het teken van de Middeleeuwen. De leerlingen ontdekken dat er vroeger een echt kasteel op de plek stond, waar nu hun woonwijk ligt. De eerste stappen tot historisch
Nadere informatieProbusclub Merwestad Het Paleis op de Dam te Amsterdam
Cees de Wit Het Paleis op de Dam te Amsterdam 16 48-1665 Architect: Jacob van Campen Constructeur: Daniël Stalpaert Het paleis is In de 17 e eeuw gebouwd als Stadhuis van het toen rijke en oppermachtige
Nadere informatieGeschiedenis en Techniek Groep 6
Geschiedenis en Techniek Groep 6 Hunebedden Prehistorie Groep 6 Handleiding voor de leerkracht Deze handleiding en de opdrachten zijn bedoeld als aanvulling op de geschiedenislessen over de prehistorie.
Nadere informatieONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN
STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een
Nadere informatie23 oktober 2011 Daguitstap regio Oudenaarde
23 oktober 2011 Daguitstap regio Oudenaarde Na één jaartje afwezigheid knoopt de VDK Vriendenkring terug aan bij de traditie om haar leden jaarlijks een daguitstap aan te bieden. Onze ondervoorzitter,
Nadere informatieNaam: DE MIDDELEEUWEN Ridders en kastelen
Naam: DE MIDDELEEUWEN Ridders en kastelen De eerste ridders De eerste ridders waren vroeger gewoon soldaten te paard. Pas vanaf de 12de eeuw moesten deze soldaten zich aan strenge voorschriften en regels
Nadere informatieDorpstraat 47. te Valkenburg aan de Geul (Sibbe) Samenvatting
Dorpstraat 47 te Valkenburg aan de Geul (Sibbe) Rijksweg 4 6271 AE Gulpen T 043 323 35 11 info@klemen t2.com www.klement2.com IBAN NL62 ABNA 0537 2583 88 KVK 61719765 BTW NL 854460500B01 Samenvatting Met
Nadere informatieToelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7
Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 7 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Boze
Nadere informatieGeschiedenis van Suriname : Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie
Geschiedenis van Suriname 1667-1683: Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie 581-1795: De Republiek In de 17e en 18e eeuw spraken we nog niet van één Nederland maar, van de Republiek der
Nadere informatieLesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de
Nadere informatieLesbrief Van Papa, voor Sammie
Lesbrief Van Papa, voor Sammie 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Introductie 4 Tweede Wereldoorlog 5 Concentratiekamp 6 Stripverhaal (opdracht) 8 Collage maken (opdracht) 9 Colofon 10 2 Inleiding Voor u ligt
Nadere informatieKACHTEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
KACHTEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog De kerk van Kachtem, toen alles nog rustig was. 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat het dorp in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt
Nadere informatieBathmen: Sallandse Landweer (Salland) Fietsroute: 28 km
Fietsen in Overijssel BEKIJK DEZE ROUTE OOK IN ONZE GRATIS APP landschapoverijssel.nl/wandeleninoverijssel Bathmen: Sallandse Landweer (Salland) Fietsroute: 28 km Korte introductie Een reis langs de middeleeuwse
Nadere informatieklas naar Museum Kom met je het Zaans Museum Zaans Museum Educatie Voortgezet Onderwijs
Kom met je klas naar het Zaans Museum Kom met je klas naar het Zaans Museum Zaans Museum Schansend 7 1509 AW Zaandam sales@zaansmuseum.nl www.zaansmuseum.nl/onderwijs Kom met je klas naar het Zaans Museum
Nadere informatieEen nieuwe manier van bouwen
Steden en staten LES 3 DE MACHT VAN DE KERK In s-hertogenbosch bouwt men een kathedraal. Daar ga ik mijn stenen verkopen aan de bouwmeester. JE LEERT wat er zo bijzonder is aan een kathedraal; wat een
Nadere informatie4-Een vondst beschrijven
UITLEG VOOR DE LEERKRACHT Wanneer een archeoloog een vondst opgraaft, vindt hij/zij vaak alleen nog maar scherven terug. Daarom kan de archeoloog niet zomaar weten wat de vondst precies voorstelt en waarvoor
Nadere informatieWandelroute Vestingstad Valkenburg
Wandelroute Vestingstad Valkenburg Deze route voert door Valkenburg Centrum. De route (blauw) is 4 km lang. Ze vertelt over Vestingstad Valkenburg, de Heren van Valkenburg en de resten van Middeleeuws
Nadere informatieOp pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe.
Op pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe. 1 Hallo jongens en meisjes, Het kan zomaar gebeuren dat je bij een wandeling door de bossen van Het Nationale Park
Nadere informatieWerkboek klas 2 Hoofdstuk 3
Werkboek klas 2 Hoofdstuk 3 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Marco Harmsen 13 oktober 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/67292 Dit lesmateriaal is gemaakt
Nadere informatieLeembouw en vakwerkbouw
Leembouw en vakwerkbouw 1. Leem? Leem! Deze gebouwen zien er alle vijf heel verschillend uit. Ze zijn dan ook gebouwd op vier verschillende continenten, in verschillende tijdperken en met verschillende
Nadere informatieDe fabriek van Carp aan de Kanaaldijk N.W. Hier heeft vanaf ca tot ca het Oude Huys gestaan. RHCe, fotocollectie nr
1. t Oude Huys De fabriek van Carp aan de Kanaaldijk N.W. Hier heeft vanaf ca. 1175 tot ca. 1350 het Oude Huys gestaan. RHCe, fotocollectie nr. 103079. Met de naam Oude Huys werd, al vanaf 1490, een stukje
Nadere informatieGeschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor
Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Terugkijken: Bij de ene revolutie ontstaat een nieuw en onafhankelijk land. Vrijheid is voor de inwoners
Nadere informatie6Plekjes met voelbare historie
6Plekjes met voelbare historie Waterwegen hebben in heel veel belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis een rol gespeeld. Voor aanval en verdediging tijdens oorlogen, voor het vervoer van goederen
Nadere informatieGROEP 3/4. Gids historische rondwandeling Gerdien Kleinburink
GROEP 3/4 Gids historische rondwandeling Gerdien Kleinburink INHOUD Met de leerlijn komen leerlingen van groep 1 t/m 8 in het basisonderwijs structureel in aanraking met het lokale erfgoed en de bijbehorende
Nadere informatieHet verhaal van de 80 jarige oorlog!
Het verhaal van de 80 jarige oorlog! Filips II erft het grote "Europese Rijk" van zijn vader Karel V. Om te beginnen gaat hij strenge belastingen heffen. 1 Na een aantal jaar vertrekt hij naar Spanje,
Nadere informatie