Opleiding Duurzaam Gebouw:

Transcriptie

1 Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Toepassing van hergebruikmaterialen Lionel BILLIET Rotor vzw

2 Algemeen schema van de presentatie 0. Definities 1. Inleiding 2. De sector van de hergebruikmaterialen in België 2.1 Voorstelling van enkele doorverkopers 2.2 Welke materialen? 3. Technische bepalingen van de bestekken 4. De invalshoek van de levenscyclusanalyse 5. Om verder te gaan 2

3 0. Definities 3

4 hergebruik recyclage 4

5 Volgens de Europese wetgeving kan een product of een materiaal worden hergebruikt zonder dat het eerst het statuut van afval krijgt (dit wordt afvalpreventie genoemd), doordat het uit de afvalstroom wordt gehaald (wat een fase van voorbereiding op hergebruik inhoudt, die wordt beschouwd als een vorm van afvalverwerking). 5

6 Volgens de Europese kaderrichtlijn 2008/98/EG betreffende afvalstoffen: Hergebruik: elke handeling waarbij producten of onderdelen die geen afvalstoffen zijn, opnieuw worden gebruikt voor hetzelfde doel als dat waarvoor zij waren bedoeld. Voorbereiding voor hergebruik: elke nuttige toepassing bestaande uit controleren, schoonmaken of repareren, waarbij producten of componenten van producten, die afvalstoffen zijn geworden, worden klaargemaakt zodat ze zullen worden hergebruikt zonder dat verdere voorbehandeling nodig is. 6

7 Volgens het certificatiesysteem BREEAM: Reused materials: are materials that can be extracted from the waste stream and used again without further processing, or with only minor processing, that does not alter the nature of the material (e.g. cleaning, cutting, fixing to other materials). Materiaal voor hergebruik: materialen die uit de afvalstroom kunnen worden gehaald, en opnieuw gebruikt zonder verdere behandeling, ofwel na een lichte behandeling die de aard van het materiaal niet verandert (bv.: schoonmaken, afsnijden, bevestigen aan een ander materiaal). 7

8 1. Inleiding 8

9 Scenario 1: hergebruik van materialen ter plaatse Voor hergebruik ter plaatse moeten de demontage en de toepassing van de onderdelen nauwkeurig worden beschreven in het bestek. Ook moet rekening worden gehouden met een bepaald breukpercentage bij de demontage, en moeten voorzieningen worden getroffen voor tijdelijke opslag. ^ Nieuwe gevel met stenen ornamenten afkomstig van het klooster dat vroeger op deze plek stond. Hild und K Architekten, Wohnungen am Klostergarte Lehel < Dreven aangelegd met oude grafstenen van het kerkhof, Georges-Henripark, Woluwe Architecte Jean-Noël Capart et Jacques Boulanger-Français 9

10 Scenario 2: de architect gaat actief op zoek naar hergebruikmaterialen In dit geval spoort de architect alternatieve bronnen van materialen op: afgekeurde productie, materialen van sloopwerven in de buurt, Hij ontwerpt zijn project op basis van deze materialen en organiseert het hergebruik. ^ Speelplein gemaakt met afgedankte windmolenschroeven Architecten, Wikado speeltuin, Rotterdam < Zitbanken in de openbare ruimte met afval van de steengroeve. Suède36, Liverpoolplein, Molenbeek 10

11 Scenario 3: de algemene aannemer stelt tweedehands materialen voor Een aannemer die renovatie- of sloopwerven beheert, wordt voortdurend geconfronteerd met materialen in goede staat die afgevoerd moeten worden. Hij kan ze meenemen naar zijn opslagplaats, of ze aanbieden voor zijn volgende bouwwerf, zodat de klant kosten kan besparen. > Voorraden van een Brussels bedrijf dat sloopwerven voorbereidt, met materialen gerecupereerd van verschillende werven. 11

12 Scenario 4: de bouwheer bezit (of koopt) gebruikte materialen, die hij laat plaatsen door de aannemer Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een bouwheer materialen aankoopt via een tweedehandswebsite, of wanneer een gemeente inrichtingswerken laat uitvoeren op basis van materialen uit haar voorraden. > Wenteltrap, te koop op een tweedehandssite. 12

13 Scenario 5: via een gespecialiseerde handelaar De hergebruikmaterialen die bij een doorverkoper worden aangekocht, kunnen op dezelfde manier als nieuwe materialen worden voorgeschreven en toegepast. Over deze materialen hebben we het in de rest van de uiteenzetting. De gevel van het gebouw van de Raad van Europa in opbouw in Brussel bestaat uit honderden oude ramen die werden aangekocht bij Antiekbouw (Ieper). Architect Samyn and partners ^ Vloer in hergebruikte eiken planken, geleverd en geplaatst door Corvelyn nv. Architect Jo Lamberts. Bron: Building and renovating with reclaimed materials 13

14 2. De sector van de hergebruikmaterialen in België 14

15 15

16 16

17 2.1 Voorstelling van enkele doorverkopers 17

18 Franck bvba (Kampenhout) Specialiteit: Baksteen Behandelt ook: Pannen en muurdeksels 18

19 Gouthier (La Louvière) Specialiteit: Tegels Behandelt ook: Pannen en muurdeksels, Baksteen, Constructiehout, Planken- en parketvloeren, Blauwe hardsteen, Andere natuursteen, Deuren, Ramen, Architecturaal antiek, Sanitair en Elektrische en verwarmingsapparaten 19

20 Doehetzelf 2dehands bouwmarkt (Zwijndrecht) Specialiteiten: Deuren en Ramen Behandelt ook: Elektrische en verwarmingsapparaten 20

21 Hofman nv-sa (Hofstade) Specialiteiten: Kasseien, boordstenen en klinkers Behandelt ook: Blauwe hardsteen en andere natuursteen 21

22 Medussa (Heist-op-den-Berg ) Specialiteiten: Architecturaal antiek Behandelt ook: Pannen en muurdeksels, Constructiehout, Planken- en parketvloeren, Tegels, Blauwe hardsteen, Andere natuursteen, Deuren, Sanitair, Kasseien, boordstenen en klinkers en Elektrische en verwarmingsapparaten 22

23 Antiekbouw (Ieper) Specialiteiten: Blauwe hardsteen, Andere natuursteen, Deuren en Ramen Behandelt ook: Constructiehout, Planken- en parketvloeren, Tegels, Sanitair, Structureel metaal, Elektrische en verwarmingsapparaten en Eiken balken 23

24 Mathybros (Éghezée) Specialiteiten: Structureel metaal Andere: Steigeronderdelen, tweedehands voertuigen en machines. 24

25 Bedrijfsprofielen: We stellen vast dat er zeer verschillende profielen zijn: - verkopers van architecturaal antiek - generalisten (die van alles verkopen) - web-based handelaars - Handelaars gespecialiseerd in welbepaalde materialen - ontmantelings- of sloopbedrijven + doorverkoop - sociale economie - ambachtslieden -... Bronnen van materialen Vaak gaat het zo: - de bedrijven onderhouden contacten met sloopbedrijven; deze laatste geven een seintje wanneer ze interessante materialen tegenkomen op hun werven. - de ontmantelingen vinden plaats voor de start van een sloopwerf - sommige doorverkopers komen zelf ontmantelen - andere komen gedemonteerde materialen ophalen - nog andere werken als volwaardig sloopbedrijf. 25

26 Behandeling van de materialen: Sorteren op: - kwaliteit - afmetingen - kleur Reinigen: - bakstenen, plaveien, tegels: mortel verwijderen - hout, deuren: spijkers/verf verwijderen -... Snijden: - snijden van stenen onderdelen - afmetingen van deuren aanpassen - parketplanken herbewerken eventueel herstellen, assembleren, verpakken,... 26

27 2.2 Welke materialen? 27

28 Houten materialen Planken- en parketvloeren Raamkozijnen Deuren Eiken balken Steenschotten Steigerhout 28

29 Houten materialen enkele prijzen ( ) Deuren een gewone deur; niet afgebeten: 30 euro / afgebeten: 60 euro deur uit begin vorige eeuw: tussen 100 euro en 170 euro voor een nietafgebeten deur. oude deur, volledig afgebeten, afgeschuurd, met aangepaste afmetingen en geplaatst: ~700 euro Steenschotten en andere: Steenschotten: 10 tot 25 euro/m² Steigerhout: ~3 euro/m Plankenvloeren en parket Eiken plankenvloer eerste helft 19de eeuw: 150 euro/m2 Niet-zelfdragende plankenvloer (d = 14 mm) van gerecupereerde eiken balken: ca. 80 euro/m² Zelfdragende plankenvloer (d = 22mm) van gerecupereerde eiken balken: ca. 100 euro/m² Eiken balken euro/m³ voor doorsnede vanaf 25/ euro/m³ 29

30 Materialen in natuursteen (1) Vloeren Boordstenen Kasseien Marmer Raam- en deurdorpels Ornamenten 30

31 Materialen in natuursteen (2) Schouwen Traptreden Breukstenen 31

32 Materialen in natuursteen enkele prijzen ( ) Dorpels, breukstenen, enz. drempels, dorpels en treden: ~65 euro/m hoekstenen: ~50 euro/m breukstenen van allerlei formaten: ~60 euro/t gedimensioneerde breukstenen: ~75 euro/t Plaveien en boordstenen kasseien uit porfier: 20 tot 30 euro/m² kasseien uit porfier, mix van formaten: 15 tot 20 euro/m² mozaïekkeien: 30 tot 40 euro/m² boordstenen uit blauwe hardsteen - niet verzaagd: 27 tot 30 euro/m (verzaagd: +10 euro/m) Stenen vloeren kerkdallen: ~140 euro/m2 Bourgondische dallen: ~350 euro/m2 Schouwen marmeren Louis XV-schoorsteen: euro 32

33 Gebakken klei, keramiek en cement Bakstenen Pannen en muurdeksels Kleiklinkers Keramische vloertegels Cementvloertegels Sanitair 33

34 Gebakken klei, keramiek en cement enkele prijzen ( ) Bakstenen "handgevormde" bakstenen: tussen 0,30 en 0,60 euro/stuk "machinale" bakstenen: tussen 0,10 en 0,30 euro/stuk Klinkers kleiklinkers: 12 tot 35 euro/m² betonklinkers: tussen 4 en 6 euro/m² (ter vergelijking: nieuwe kosten tussen 8 en 12 euro) Pannen ~20 euro/m² voor rode Boomse pannen ~35 euro/m² voor de zwarte ( blauwgesmoorde ), omdat deze schaarser zijn Tegels keramiektegels: ~60 euro/m² gereinigd ~30 euro/m² niet gereinigd (prijzen voor particulieren) 34

35 Tegels "grès de Hautrage" Prijs: tussen 10 en 20 euro/m² 35

36 Metaal Gietijzeren radiatoren Stalen liggers Vloerroosters Gietijzeren kolommen Siersmeedwerk Oud bouwbeslag 36

37 Composietmateriaal Ramen met dubbele beglazing Kantoorinterieur - materialen Damwandplaten 37

38 ... en verrassingen! 38

39 Moderne materialen enkele prijzen ( ) Structurele metalen Stalen profielen: ~50% van de nieuwprijs (~600 euro/t) Ramen met dubbele beglazing tussen 20 en 40% van de nieuwprijs dubbele beglazing tegen 50 euro/stuk Een nieuw raam ter waarde van euro wordt verkocht voor 500 tot 600 euro 39

40 40

41 41

42 42

43 43

44 44

45 45

46 3. Technische bepalingen van de bestekken 46

47 In het kader van het Opalis-project werden de technische bepalingen van het bestek bijgewerkt voor 5 hergebruikmaterialen die kunnen worden voorgeschreven en makkelijk toegepast. De keuze is gevallen op materialen die: ruim beschikbaar zijn op de huidige hergebruikmarkt in België, geen waarborg behoeven en geen specifieke moeilijkheden inhouden wat bv. mechanische, thermische en andere prestaties betreft, kunnen worden toegepast in het kader van overheidsopdrachten, financieel interessant zijn (prijzen vergelijkbaar met of lager dan het nieuwe equivalent). 47

48 48

49 49

50 50

51 Recuperatiebaksteen vindt vooral een toepassing als gevelsteen in nieuwbouw. Vandaag wordt deze steen vooral gebruikt in projecten van het type eengezinswoning, restaurant, herberg, enz. Recuperatiebaksteen wordt vanouds geassocieerd met de landelijke pastoriestijl. (c) De Leyn Bouwmaterialen 51

52 Voorbeelden van gebruik in projecten met een meer eigentijdse stijl bestaan, maar blijven zeldzaam... (c) Kempische Bouwmaterialen 52

53 We onderscheiden "handgevormde" en "machinale" bakstenen. Klampsteen van het formaat rijnvorm (handgevormde baksteen) Beerse steen 65 (machinale baksteen) 53

54 54

55 55

56 56 56

57 De kasseien die we op de hergebruikmarkt vinden, zijn "klassieke" kasseien uit Belgische of Europese steengroeven. Op dit moment zijn de kasseien die in een recenter verleden uit Azië werden ingevoerd nog niet opgenomen in de hergebruikcircuits. Steengroeven (Azië) Internationale markt Particuliere markt Belgische kasseien (aanbod neemt af) Ingevoerde kasseien (aanbod neemt toe) Wegen 57

58 58

59 < Sommige doorverkopers zagen de uiteinden van de boordstenen af om stenen met gladde zijkanten te kunnen aanbieden. 59

60 < Boordstenen gebruikt als traptreden Showroom van Van Camp NV > Boordstenen gebruikt als snelheidsremmers Denis Dujardin - Maria Hendrikapark (Oostende). 60

61 61

62 < Klinkers in gebakken klei kunnen worden gecombineerd met kasseien, hier om parkeerplaatsen af te bakenen. 62

63 63

64 64

65 < ''Steenschotten'' in massief hout worden als draagvloer gebruikt in het productieproces van betonblokken. Na bepaalde tijd zijn ze niet langer geschikt voor dit industriële gebruik en en komen ze op de hergebruikmarkt, als bouwmateriaal. 65

66 4. De invalshoek van de levenscyclusanalyse 66

67 Standaard situatie In het gebouw dat de materialen levert In een nieuw project Extractie van grondstoffen Productie Extractie van grondstoffen Productie Transport Transport Constructie Constructie Gebruik Gebruik Sloop Sloop Afvalverwerking Afvalverwerking 67

68 Situatie met hergebruik In het gebouw dat de materialen levert Extractie van grondstoffen Productie In een nieuw project Extractie van grondstoffen Productie Transport Transport Constructie Constructie Gebruik Gebruik Sloop Sloop Afvalverwerking Afvalverwerking 68

69 Berekening van de milieu-impact door vergelijking van de impact van de productie van nieuwe houten balken met de impact van de recuperatie en het hergebruik van houten balken. (BRE, Building Research Establishment, UK) Bron: BioRegional & Wrap (2008) Reclaimed Building Products Guide 69

70 Berekening van de milieu-impact door vergelijking van de impact van de productie van nieuwe stalen profielen (die 60% gerecycleerd materiaal bevatten) met de impact van de recuperatie en het hergebruik van stalen profielen. (BRE, Building Research Establishment, UK) Bron: BioRegional & Wrap (2008) Reclaimed Building Products Guide 70

71 De stalen structuur van het project BedZed (Verenigd Koninkrijk, 2002) is gemaakt van 98 ton structurele metalen profielen uit recuperatie (95% van het totaal). 71 Bron: BioRegional

72 De bouw van een huis met recuperatiebakstenen zou een vergelijkbare CO 2 - winst opleveren als fotovoltaïsche panelen op het dak gedurende 10 jaar. Bron: BioRegional & Wrap (2008) Reclaimed Building Products Guide 72

73 Een proefproject dat in 1999 in Zweden werd uitgevoerd, betrof de bouw van een gebouw met hergebruik van 360 ton onderdelen in beton, afkomstig van een gebouw uit de jaren '60 dat 64 km verderop gelegen was. Het resultaat is een gebouw dat voor 80% vervaardigd is uit hergebruikmaterialen (!). Emissions of CO2 for the activities related to concrete production from cradle to gate and the transportation of concrete from deconstruction site or factory to the building site. Liselott ROTH (2005) Reuse of construction materials environmental performance and assessment methodology 73

74 Andere universitaire studies schuiven de milieuwinst naar voor die kan worden geboekt door systematisch hergebruik van bepaalde structurele materialen. Bijvoorbeeld, dit eindwerk van een student van de TUDelft over het hergebruik van holle betonnen welfsels uit kantoorgebouwen voor de bouw van nieuwe woningen.... maar dit blijft science fiction! Nanda Naber (2012) Reuse of hollow core slabs from office buildings to residential buildings, master's thesis 74

75 5. Om verder te gaan... 75

76 Downloaden Vade-mecum :

77 BioRegional & Wrap (2008) Reclaimed Building Products Guide 77

78 Pushing reuse: 78

79 (stichting Milieunet) 79

80 Ik dank u voor uw aandacht! 80

81 Contact Lionel BILLIET lionelbilliet@rotordb.org : Rotor vzw-asbl Rue de Laeken Bruxelles Opalis 81