Publieke Aandelen Monitor De overheid als één van de grootste aandelenbeleggers in Nederland

Transcriptie

1 Publieke Aandelen Monitor 0 De overheid als één van de grootste aandelenbeleggers in Nederland

2 De Publieke Aandelen Monitor heeft als doel inzicht te verschaffen in de omvang van het aandelenbezit van overheden in Nederland Achtergrond Het houden van aandelen in een N.V. of B.V. betekent het participeren in het risicodragend vermogen van een vennootschap. Het participeren van een gemeente, provincie of de staat gebeurt daarom alleen als het publieke belang het beste gediend wordt door middel van een deelneming én het publieke belang niet op een andere manier behartigd kan worden. Derhalve is het aangaan en beheren van publieke deelnemingen primair een politieke overweging. Met de publicatie van Jaarverslag Beheer Staatsdeelnemingen 0 in december van 0 presenteerde minister Dijsselbloem een goed jaar voor de staatsdeelnemingen en de daarmee gemoeide dividendenstroom voor de schatkist. Echter wordt hierbij de vraag niet geadresseerd of de participatie van de overheid in deze deelnemingen nog wel gerechtigd is. En wat deze deelnemingen, na soms decennia lang aandeelhouderschap, waard zijn bij afstoting. Het gebrek aan specialistische kennis bij overheden zorgt voor misvattingen over de werkelijke waarde die de overheid via haar deelnemingen in handen heeft. In lijn hiermee heeft het Amsterdamse college van burgemeester en wethouders begin 0 bekendgemaakt de afstoting van een deel van haar deelnemingen te onderzoeken. Echter is er, wat betreft de deelnemingenportefeuille van overige provincies en gemeenten en het beleid hierop, vaak weinig tot gebrekkige informatie beschikbaar. Uitgangspunt deelnemingenbeleid De beleidskoers van privatiseren, tenzij die door de staat gevoerd werd vóór 00 wendde zich af naar publiek, tenzij met de Nota Deelnemingenbeleid Rijksoverheid 00 en pleitte voor actief aandeelhouderschap vanuit de overheid. In 0, nadat de staat zich vijf jaar de rol aan kon meten van actief aandeelhouder, leek minister Dijsselbloem met de nota Deelnemingenbeleid Rijksoverheid 0 een middenweg te hebben gevonden tussen haar voorgangers. De motto s van privatiseren, tenzij of publiek, tenzij, waarmee de voorgangers van deze nota kunnen worden samengevat, werden losgelaten. Het besluit om wel of niet te privatiseren moet per casus worden beoordeeld, zonder dat daar een streven aan ten grondslag ligt om de portefeuille zo klein of zo groot mogelijk te maken. Maar waaruit bestaat deze portefeuille? Wat is het effect geweest van de koerswisseling in het deelnemingenbeleid van het rijk en wat was de uitwerking hiervan op andere overheden? Hoe groot is het aandeel van de overheid in private vennootschappen? En wat is eigenlijk de waarde die de Nederlandse overheid in haar handen heeft via haar deelnemingen? Om dit in kaart te brengen heeft adviesbureau Boer & Croon Corporate Finance in 0 besloten de Publieke Aandelen Monitor in het leven te roepen. Doel van het onderzoek De Publieke Aandelen Monitor heeft enerzijds als doel om transparantie en inzicht te verschaffen over de mate waarin de overheid vertegenwoordigd is in de Nederlandse private sector. Waar heeft de overheid precies haar belangen ondergebracht? Is de huidige indeling wel effectief? Anderzijds poogt de monitor een benadering te geven van de (markt)waarde die de overheid in handen heeft via haar deelnemingen. Noot: () Bron: minister Dijsselbloem van Financiën in de nota Deelnemingenbeleid Rijksoverheid 0

3 Het Ministerie van Financiën, de provincies en de 0 grootste gemeenten zijn opgenomen in de Publieke Aandelen Monitor Kader van het onderzoek Om een benadering te geven van het publieke aandelenbezit van de Nederlandse overheid zijn het Ministerie van Financiën, de provincies en de 0 grootste gemeenten van Nederland (G0) opgenomen in het onderzoek. De aandelenbelangen van de overheden en financiële gegevens van de deelnemingen zijn afkomstig uit de meest recent gepubliceerde jaarverslagen, wetende kalenderjaar 0. Bij een gering aantal ondernemingen is het jaarverslag van 0 niet beschikbaar ten tijde van dit onderzoek. In dit geval zijn de financiële gegevens van kalenderjaar 0 gebruikt. Indien het belang van een overheids instantie niet met zekerheid vastgesteld kan worden, en/of er geen financiële gegevens beschikbaar zijn, is de deelneming niet in de Publieke Aandelen Monitor meegenomen. Met deelnemingen worden in dit onderzoek alleen publieke deelnemingen in private vennootschappen en stichtingen met commerciële activiteiten bedoeld. Inhoud onderzoek Omvang overheid private sector Gewogen omvang van het overheidsbelang in de Nederlandse private sector op basis van omzet Waardering deelnemingenportefeuille Benadering van marktwaarde (ondernemingswaarde) van de publieke Deelnemingenportefeuille Analyse versnippering publieke deelnemingen Verhouding van unieke versus gedeelde deelnemingen Nederlandse overheid Noten: () Stichting tot Exploitatie van Casinospelen in Nederland (Holland Casino) en Stichting Exploitatie Nederlandse Staatsloterij (de Staatsloterij); () Gewogen omvang = omzet deelneming * belang (%) overheidsinstantie; () Voor de benadering van de marktwaarde is gebruikt gemaakt van de gemiddelde ondernemingswaarde op basis van een multiple analyse op EBITDA en EBIT niveau

4 De Nederlandse overheid is één van de grootste aandelenbezitters met een vertegenwoordiging van miljard aan omzet via deelnemingen Gewogen omzet via publieke deelnemingen (in miljoenen) Meer dan miljard aan omzet Ministerie van Financiën. Gemeenten (omzet in mln) 0. 0 Uit de monitor is gebleken dat de overheid binnen de gehanteerde scope een gewogen omzet beheert van ten minste miljard. Hierbij in acht genomen dat van een groot aantal deelnemingen het precieze aandelenbelang en/of omzetgegevens niet bekend zijn. Dit is met name het geval bij de gemeenten buiten de G. Omvang De eerste bevinding bij uitvoering van dit onderzoek is de grootte van het publieke aandeel in de Nederlandse private sector. Ter vergelijking: de bovenstaande totale omzet via deelnemingen komt neer op een overheidsaandeel in de private sector van ca. % van het landelijke bruto nationaal inkomen. De provincies met het grootste belang zijn Gelderland en Zeeland, met een belang van respectievelijk, en, miljard, voornamelijk gevoed vanuit het belang in nutsbedrijven zoals Alliander en Delta. Amsterdam Rotterdam Den Haag Utrecht Eindhoven Tilburg Groningen Almere Breda Nijmegen Lokale overheidsbelangen Naast de rijksoverheid en de provincies moeten de belangen bij lokale gemeentes niet onderschat worden. Dit is veelal ontstaan uit bediening van het regionaal belang. Goede voorbeelden hiervan zijn luchthaven Schiphol of Havenbedrijf Rotterdam, waarbij het publieke belang evident is. Echter kan geconstateerd worden dat bij een groot aantal gemeentes de verhouding tussen het lokale belang en de activiteiten van de vennootschappen waarin deelnemingen gehouden worden niet langer in lijn zijn. Risicovol beleggen Waar deze verhouding zoek is hebben deze aandelen tevens een onevenredig effect op de overheidsbegrotingen. Dit door middel van de dividenden die uit deze deelnemingen in de begroting worden meegenomen. Gevolg hiervan is een verhoogd risico voor lokale overheden, omdat het risicoprofiel van de private vennootschappen afwijkt van die van reguliere overheidsinkomsten zoals belasting. Noot: () Berekend aan de hand van een BNP van 0 miljard in 0, bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

5 In 0 is de marktwaarde van de Nederlandse publieke deelnemingen portefeuille met ca., miljard toegenomen Top grootste aandeelhouders publieke overheden (in miljoenen) Opgepotte waarde Ministerie van Financiën. Activa van de overheid worden gewaardeerd op basis van de verkrijgings- of vervaardigingsprijs en blijven tot afstoting doorgaans tegen dezelfde waarde in de boeken staan. Echter kan de marktwaarde van een onderneming sterk afwijken van de boekwaarde. Een tekenend voorbeeld hiervan voor Boer & Croon Corporate Finance was de gemeentelijke participatie in Endinet van Gemeente Veldhoven, dat ten tijde van de verkoop tegen 0,% van de marktwaarde op de balans stond. Dit wijst uit dat overheden opgepotte waarde in handen kunnen hebben middels hun deelnemingen. Waarde die in de vorm van financiële activa, afgezien van eventuele dividenden, onbenut blijft. 0% % verandering waarde deelnemingen portefeuille 0-0 % Top meest vermogende overheden (ondernemingswaarde in m) Min. van Financiën 0% 0% 0% 0% % % % % % % % % Rotterdam Den Haag Gelderland Amsterdam Noord-Brabant Overijssel Flevoland Noord-Holland Limburg Noten: () Bron: Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten, artikel ; () Jaarrekening 0 Gemeente Veldhoven # Publieke instantie Waarde 0 ( mln) Waarde 0 ( mln) % verandering Ministerie van Financiën.. 0% Rotterdam.. % Den Haag.. % Gelderland.. % Amsterdam.00. % Provincie Noord-Brabant.. % Provincie Overijssel.0. % Provincie Flevoland.0 % Provincie Noord-Holland.00 % Provincie Limburg %

6 Bezittingen van overheden zijn versnipperd met meer dan aandelenbelangen in unieke bedrijven Versnippering publieke deelnemingen Versnippering Ministerie van Financiën Opvallend is de hoge mate van versnippering van aandelenbelangen in publieke deelnemingen. Het aantal unieke vennootschappen binnen de Publieke Aandelen Monitor is, welke in meer dan verschillende deelnemingen over het land verspreid zitten. Met als gevolg dat veelal aandelenbelangen onder de % uitkomen en er derhalve weinig tot geen controle kan worden uitgevoerd over de vennootschappen middels stemgerechtigheid. Gemeenten Amsterdam Rotterdam Den Haag Utrecht Eindhoven Tilburg Groningen Almere Breda Nijmegen 0 Nutsbedrijven De hoogste versnippering vindt plaats onder de grote Nederlandse nutsbedrijven. Voorbeelden hiervan zijn Enexis en Vitens, die verspreid zijn onder respectievelijk en deelnemingen in het land. Vanuit historisch perspectief is dit te verklaren vanuit een lokale inrichting van de utiliteits infrastructuur door gemeenten en provincies. De verschillende overheden beheerden een belang in de energie maatschappijen om de desbetreffende regio effectief te voorzien van gas, water en elektriciteit. Met de verloop van de tijd is de energiemarkt echter vrijgegeven en is deze noodzaak vanuit de overheid vervallen. Governance issues De vraag is nu of door de historische versnippering het publieke aandeelhouderschap effectief is ingericht en de governance structuren bij de verschillende vennootschappen zijn ingericht op dermate hoge aantallen aandeelhouders. Een andere vraag die gesteld kan worden is of er vanuit de vennootschappen bewust gestuurd op een verdeel en heers principe, wat daarmee het gebrek aan een eenduidige aandeelhouders strategie bevestigd? En kan er vanuit de overheidsinstanties voldoende invloed worden uitgeoefend op de vennootschappen om te waarborgen dat het publieke belang blijvend gediend word? # # Aantal deelnemingen Aantal unieke deelnemingen Noot: () Een unieke deelneming is een deelneming waarin slechts door één overheidsinstantie geparticipeerd wordt

7 Conclusie Boer & Croon Corporate Finance: Overheden doen er goed aan continu de doelmatigheid van hun aandelenbelang te evalueren Omvang Nederlandse overheden beheren via aandelenbelangen meer dan miljard aan omzet Risico Bij veel lokale overheden is er scheefgroei ontstaan tussen het publieke belang en de activiteiten van de onderneming waardoor de potentiële financiële risico s aanzienlijk toenemen Vier hoofdthema s De Publieke Aandelen Monitor heeft volgens Boer & Croon Corporate Finance vier hoofdthema s blootgelegd: Het aandeel van de overheid in de Nederlandse private sector is anno 0 nog steeds substantieel In overheidsbegrotingen schuilt door scheefgroei in het publieke aandelenbelang meer risico dan in eerste instantie gedacht zou worden De overheid beschikt over aanzienlijke opgepotte waarde in haar deelnemingen Door uit historisch verloop ontstane versnippering is het publieke aandeelhouderschap in private vennootschappen complex en verspreid onder vele overheidsinstanties, waardoor effectief aandeelhouderschap gehinderd wordt Onbenutte waarde Middels het aanhouden van een deelneming hebben de overheden aanzienlijke onbenutte waarde op de balans staan Versnippering Aandelenpakketten van overheden zijn vaak ontstaan vanuit behartiging van het lokale publieke belang en zijn over de jaren versnipperd geraakt Conclusie Gebaseerd op de vindingen uit de Publieke Aandelen Monitor is financieel adviesbureau Boer & Croon Corporate Finance van mening dat er risico schuilt in potentieel inefficiënt publiek aandeelhouderschap of risicovolle beleggingen vanuit het behouden van een historisch belang in bepaalde deelnemingen. Om deze reden zouden overheden er goed aan doen om de doelmatigheid van hun aandelenbezit te evalueren. Voor vragen betreffende de Publieke Aandelen Monitor kan contact opgenomen worden met Neil Lomax op onderstaande gegevens. Contact Neil Lomax n.lomax@boercrooncf.nl Telefoon: + (0)0 0 Mobiel: + (0)

8