Inhoud Beste leerkracht, Voorwoord Waardering: Luisteren naar leerkrachten Deel I: Verbindend lesgeven en leren

Transcriptie

1 Inhoud Beste leerkracht, Voorwoord Waardering: Luisteren naar leerkrachten Deel I: Verbindend lesgeven en leren Inleiding deel I Hoofdstuk 1: Veiligheid en vertrouwen creëren Veiligheid voor alles Hoofdstuk 2: Relaties in de klas De relatie van de leerkracht met zichzelf De relatie tussen leerkracht en leerling Het contact tussen leerlingen onderling De relatie van de leerling met het leerproces 25 Deel II: Een veilige klas in de praktijk Inleiding deel II Hoofdstuk 3: Herontdek je gevende en ontvangende aard Een overzicht van de vijf stellingen en hun hoofdpunten Stelling 1: van nature zijn we allemaal gevers Stelling 2: we kunnen geven en ontvangen om de meeste behoeften van iedereen te vervullen Stelling 3: door behoeften te vervullen kan de keuze hoe wij denken, luisteren, praten en doen groeien Stelling 4: wij kunnen voortdurend nieuwe manieren leren om behoeften te vervullen Stelling 5: door aandacht te geven aan behoeften kunnen wij conflicten voorkomen, verminderen en oplossen Hoofdstuk 4: De taal van geven en ontvangen opnieuw leren Giraffetaal De communicatiestroom Stap 1: Waarnemen Stap 2: Gevoelens Stap 3: Behoeften Stap 4: Verzoeken Luisteren naar uzelf: zelfempathie Empathie: luisteren naar anderen

2 Hoofdstuk 5: Vaardigheden ontwikkelen door activiteiten en spel Waarnemen Luister! Luister! Luister! Interpretatie of waarneming? Boswandeling Onderzoekteam Gelukskoekjes Gevoelens Boek met gevoelens Gevoelsbladeren E/motie driehoek Drie kleine woorden Hoofden omhoog - Zeven Opstaan Behoeften Schatkist Collage van behoeften Plezier voor jou Kaarten van plezier Ketting van verbondenheid Hele model Puzzelspel Verhalen Luisteren De vier oren Welke oren draag je? Empathie rollenspel Boosheid Rode vlaggen Waar is de boosheid? Boosheidsthermometer Boosheid vertalen naar gevoelens en behoeften Dagelijkse Giraf De communicatiebuis Rollenspel Bemiddelen Klassenreglement gezamenlijk opstellen De kaartenshow Raad Girafkaarten

3 Deel III: Handleiding voor het samenstellen van een lesrooster Inleiding deel III 140 Lesroostersuggesties 141 APPENDIX Aanvullende informatie 145 Over de auteurs 147 De Veilige Klas hulpmiddelen 149

4 Beste leerkracht, Vraagt u zich regelmatig af waarom leerlingen niet goed opletten in de klas, waarom ze elkaar pesten en waarom ze hun huiswerk niet (altijd) maken? In De veilige klas - Inspireren en leren - leest u allereerst waar dit gedrag vandaan komt, hoe u hiermee om kunt gaan en hoe u dit kunt voorkomen. Met de informatie en de oefeningen uit dit boek creëert u een veilige sfeer in de klas, met toegewijde en betrokken leerlingen. Dit werkboek kunt u gebruiken als handleiding bij: het observeren van de vier soorten relaties in uw klas, het bepalen of uw klas een veilige sfeer biedt, het motiveren van uw leerlingen, zonder straffen of belonen, het herkennen van uitdagend gedrag, pesten en achterblijvende leerprestaties als symptomen met een diepere oorzaak, het communiceren vol vertrouwen, zonder angst, het benutten van de aangeboren leergierigheid van uw leerlingen. Gebruik de oefeningen en spellen uit het werkboek om uw leerlingen te ondersteunen, hoe ze conflicten kunnen oplossen, samen te werken met wederzijds respect en begrip voor elkaar en hoe ze zelf verantwoordelijkheid kunnen nemen voor wat ze leren. Wij hopen dat De veilige klas u inspireert bij het lesgeven en leren. Veel succes! Sura & Victoria

5 Ter inleiding Dit boek hebben wij - Sura Hart en Victoria Kindle Hodson - gemeenschappelijk geschreven en het heeft ons leven in menig opzicht verrijkt. Wij hebben onze gemeenschappelijke ervaring van 45 jaar lesgeven gebundeld en in dit boek verweven om te laten zien hoe betrokkenheid en leren in de klas kan opbloeien. Wij hebben de basisfilosofie van Geweldloze Communicatie gebruikt en de taal aangepast zodat leerkrachten deze in hun communicatie met leerlingen en jongeren direct kunnen gebruiken. Wij hopen dat dit boek leerkrachten en ouders in verbinding brengt met een methodiek die op een krachtige wijze de intelligentie van de geest met de intelligentie van het hart combineert. Onze grootste wens is, leerkrachten te voorzien van praktische gereedschappen die hen ondersteunen bij het vitaliseren van het leren en het creëren van oprechte betrokkenheid in hun klas. Geweldloze Communicatie is tegelijk het herkennen van onze aangeboren behoefte aan betrokkenheid en een wijze tot verbindende communicatie. Toen wij over Geweldloze Communicatie schreven, probeerden wij de methodiek en het taalgebruik ervan helder te verwoorden, zonder te vervallen in de beschrijving van de technische structuur of aan te duiden dat er een juiste wijze van communicatie bestaat. Het resultaat hiervan was dat onze kennis over Geweldloze Communicatie enorm toenam. De uitdaging om een open, creatieve, op improvisatie gebaseerde wijze van communicatie te beschrijven helpt ons nog steeds onze vaardigheden hierin te vergroten. Wij zijn Marshall B. Rosenberg uiterst dankbaar voor het ontwikkelen van Geweldloze Communicatie, die daarmee de harten van veel mensen over de hele wereld bereikte, zodat zij een weg kunnen vinden naar een leven vol vitaliteit en betrokkenheid. Marshall B. Rosenberg ontwikkelde Geweldloze Communicatie (Nonviolent Communication ) omdat hij de wens had de betrokkenheid in de relaties tussen mensen te vergroten. In zijn eigen opleiding en praktijk als klinisch psycholoog, vielen hem de negatieve uitwerkingen op van diagnostische oordelen en zag hij de kracht die taal heeft op het vormgeven van het denken en bewustzijn. Hij bestudeerde de grote spirituele stromingen en besteedde aandacht aan mensen, wiens taal - die hieraan ten grondslag lag - een leven in liefde en betrokkenheid voortbrachten. Uit deze studies concludeerde Dr. Rosenberg dat het creëren van een vreedzame samenleving het elimineren behelst van een taal die beschuldigt, beschaamt, bekritiseert en eist - een taal gebaseerd op het overheersende denken, medeleven remt en bijdraagt aan agressie. Hij ontwikkelde een weg om taal zodanig te gebruiken dat deze een verbinding schept naar de kern van onze menselijkheid - onze waarden, dromen, verlangens en behoeften. Taal, die op deze wijze gesproken wordt schept bij mensen de helderheid om tegemoet te komen aan hun eigen behoeften en stelt hèn wederom in staat met plezier een bijdrage te leveren aan het vervullen van de behoeften van anderen. Marshall B. Rosenberg gebruikte Geweldloze Communicatie in de VS eerst bij, door de overheid gefinancierde, projecten om bemiddeling- en communicatievaardigheden te stimuleren bij rassenintegratie op scholen. Sindsdien heeft hij deze krachtige vredestichtende taal wereldwijd verspreid. Hij bood bemiddeling en trainingen aan in door oorlog verscheurde landen zoals Israël, de Palestijnse Autoriteiten, Rwanda, Sri Lanka, Kroatië, Servië, Columbia, Sierra Leone en Burundi. In 1985 stichtte hij the Center for Nonviolent Communication (CNVC), een internationale organisatie met trainers die over de hele wereld trainingen op scholen, gevangenissen, de gezondheidszorg en overheidsinstellingen geven. In 1999, lanceerde het CNVC een leerproject om lesmateriaal voor scholen en trainingen voor leerkrachten te ontwikkelen. Dit project ontving steun van o.a. the New Earth Foundation, the Treshold Foundation en

6 ontving vele individuele donaties. Uit dit project vloeide ook de oorspronkelijke uitgave van De Veilige Klas voort. Dit boek hebben wij hoofdzakelijk geschreven voor leerkrachten in het basisonderwijs. Wij hopen dat leerkrachten - die reeds het gedachtegoed van medeleven en betrokkenheid in hun klassen uitdragen of willen uitdragen - ondersteuning vinden door de inzichten, de gereedschappen, oefeningen en hulpmiddelen in dit boek. Wij hebben over de jaren heen naar leerkrachten geluisterd. Bij het schrijven van dit boek kwamen wij tot de ontdekking dat wij steeds intensiever naar hun wensen en dromen, zorgen en frustraties gingen luisteren. Hun stemmen begeleidden ons van omslag tot omslag en wij beginnen het boek dan ook met het hoofdstuk: Met waardering luisteren naar leerkrachten. Het eerste deel van het boek laat zien hoe relaties invloed hebben op het lesgeven en leren en vestigt de aandacht op vier vitale relaties in de klas: de relatie van de leerkracht met zichzelf, de relatie tussen leerkracht en leerling, het contact tussen leerlingen onderling en de relatie van de leerling met het leerproces. Als u deze relaties herkent en voedt met wederzijds respect, bevordert u de groei van medeleven en betrokkenheid. Het tweede deel biedt u een praktische handleiding voor het creëren van De Veilige Klas. Vijf stellingen helpen u bij het ontwikkelen van het bewustzijn van onze medelevende aard, die het hart van Geweldloos Communiceren vormt. De verschillende onderdelen van het proces van Geweldloos Communiceren bieden u richtlijnen om het bewustzijn van betrokkenheid en medeleven te leren. Vier voorbeelddialogen laten de kracht van deze taal zien bij gesprekken in de klas of op school. Een - door leerkrachten - ontworpen grote variëteit aan oefeningen en spellen bieden hulp om vaardigheden te stimuleren deze taal te leren spreken. U vindt in de handleiding suggesties hoe de voorbeelden en oefeningen in dit boek makkelijk te combineren zijn bij het samenstellen van een lesrooster. Wij hopen dat u als lezer van De Veilige Klas, geïnspireerd raakt Geweldloze Communicatie te leren toepassen en dat u hierbij ontdekt op welke wijze uw persoonlijk leven en uw contacten verrijkt kunnen worden. Sura Hart en Victoria Kindle Hodson

7 Waardering: Luisteren naar leerkrachten Tijdens het schrijven van het boek hebben wij met veel leerkrachten kunnen spreken. Hun zorgen en vreugden liepen door elkaar heen. Enthousiast spraken zij over hun verlangen leerlingen te voeden bij hun groeiproces. Zij gaven uitdrukking aan hun frustraties, droefheid en gevoel van hulpeloosheid als zij het bestraffende beleid, de reglementen, dreigementen en beloningen bespraken, die op hun school toegepast werden. Vaak benoemden zij hun gevoel van ontgoocheling als ze zagen dat de behoeften van de leerlingen niet vervuld werden. Op de volgende pagina s leest u van enkelen hun verhaal. Een leerkracht van een grotere basisschool in de staat Washington (VS) betreurde met het oog op de reglementen, consequenties en bestraffen het volgende: Voor mij is het pijnlijk om getuige te zijn van het huidige systeem van regels, consequenties en bestraffen. Kinderen worden hierin niet gestimuleerd te ontdekken welke behoeften zij vervullen bij het gedrag dat zij vertonen. Zij worden evenmin gestimuleerd om alternatieven voor hun gedrag te ontdekken of welke invloed hun gedrag op anderen heeft of wegen te bedenken hoe het te veranderen. Ik doe wat ik kan, maar het systeem schijnt zo groot te zijn en de praktijk van bestraffen is hierin zo verankerd dat ik ontmoedigd raak als ik er aan denk op welke wijze ik hierin verandering zou kunnen aanbrengen. Het vervult mij met pijn als ik elke dag zie hoe jonge kinderen hieraan blootgesteld zijn. Een vrouw die enkele uren per week les geeft in conflicthantering aan een basisschool, zei: Ik raak zo ontmoedigd, niet alleen over het systeem maar ook over mijzelf. Ik voel mij diep verbonden met de kinderen, maar ik heb zoveel oordelen over de leerkrachten en ouders. Ik zie wat ze doen. Ik zie wat zij zeggen. En dan krijg ik de neiging het uit te schreeuwen: Verdomme, zien jullie dan niet wat jullie aan het doen zijn? Wij hebben deze dingen die wij consequenties noemen, maar in werkelijkheid zijn het straffen. Heel vaak hoor ik van het schoolbestuur en de ouders: Jij bent zo geweldig. Het werk dat jij doet vinden wij zo belangrijk. Maar het klinkt alsof zij in werkelijkheid zeggen: Jij repareert de kinderen toch voor ons, nietwaar? De kinderen zal ik niet bestraffen en ik wil dat ze begrijpen hoe ineffectief consequenties en straffen zijn. Ik heb geen idee hoe ik verder moet gaan. Met het oog op innovatief en creatief handelen van leerkrachten vertelde een andere leerkracht ons hoe opgewonden hij raakte over de experimenten die in de klas plaatsvinden en die hij als levenverrijkende methodiek ziet: Ik gebruikte nooit geweld. Ik richtte mij erop dat leerlingen een bijdrage leverden vanuit hun eigen visie op het leren. Het droevige hieraan is dat, nadat ik mijn eigen ideeën omzette in een lesvoorstel, niemand van het schoolbestuur interesse toonde in de educatieve vernieuwing ervan. Zelfs nadat leerlingen vele blijken van waardering schreven over mijn bijdrage, veegde mijn meerdere mijn voorstel van tafel. Een leerkracht voor taal drukte haar droefheid uit over de nadruk die in haar regio op proefwerken en toetsen gelegd wordt: Alles is gebaseerd op een toets en ik voel mij hierdoor zo gefrustreerd omdat het kind hierachter geen kans krijgt om te schijnen. Ik omzeil het bestaande systeem en voel mij hierom schuldig. Ik ben de

8 persoon die een beslissing neemt die uitwerking kan hebben op de rest van hun leven. Het komt helemaal neer op dat ene cijfer of punt dat ik op het vel papier zet en dat frustreert mij enorm. Het schuldgevoel van deze leerkracht komt erop neer dat zij het systeem omzeilt door bij gelegenheid het testresultaat op te krikken waardoor zij belangrijke kansen creëert voor leerlingen. Kansen die zij anderszins niet zouden kunnen benutten als de scores niet zouden voldoen. Een andere leerkracht verwoordt zijn zorgen over proefwerken en toetsen zo: Ik voel veel frustraties en boosheid over dit systeem van beoordelen, dat door de wetgeving, de overheid en het schoolbestuur geëist wordt. Zij willen enkel genormeerde toetsen. Zij willen geen uitgebreide interpretaties en portfolio die rekening houden met het groeipotentieel van de leerling. Ja en? zeggen zij, dat is niet van belang! Welke resultaten behaalde de leerling bij de Cito- toets? Hoe hoog is zijn puntenscore? Wat was zijn gemiddelde score? Daar kijken ze naar. Zij pakken het kind op en gooien het weg en kijken enkel naar de punten. Kinderen weten dat dit gebeurt en dat frustreert me! Mijn medeleven ligt bij de kinderen en hun behoeften. Een leerkracht die wekelijks te maken heeft met leerlingen: Ik denk dat het misbruik van mensen is, om een leerkracht met zoveel leerlingen te laten werken. Ik ben dit jaar met buitengewoon verlof gegaan, omdat ik de werkdruk niet meer kon (ver)dragen. Het liefst wilde ik het uitschreeuwen: Er moet evenwicht komen. Ja, een leerkracht is een strijder en zelfs hij heeft een kwetsbaar en waardevol leven, heeft evenwicht nodig en de mogelijkheid om een inkomen te verdienen. Ik denk niet dat mensen op de hoogte zijn van die stille vorm van geweld die in de klassen plaatsvindt. Een andere leerkracht met heel veel leerlingen: Ik houd ervan mijn passie - kunstzinnigheid - te kunnen onderwijzen. Met mijn leerlingen doe ik veel aan zelfbeoordeling. Ik geef geen beloningen. Wel geef ik veel keuzen. Ondanks mijn streven merk ik, dat ik steeds meer het gangbare systeem ingezogen word. Ik heb het gevoel dat ik in dit monsterachtige systeem helemaal op mij zelf gesteld ben. Ik zie kinderen die een absolute hekel aan school hebben. Het is een enorm gevecht. Het vermurwt mij. Het is duidelijk dat er behoefte is aan structurele veranderingen. De aandacht van dit boek echter, richt zich erop wat u als leerkracht in uw klas kunt doen en niet hoe het bestaande systeem is ontstaan en hoe het gewijzigd kan worden. Toch willen wij in het kort even aandacht besteden aan wat wij als essentiële punten zien.

9 In ons huidig schoolsysteem nemen politici en beleidsmakers veel belangrijke beslissingen en bepalen het beleid hoe het in de klas en op school er aan toegaat. Deze van bovenaf genomen besluiten worden vervolgens aan de leerkrachten gepresenteerd als reglementen, beleidsregels, verwachtingen en eisen, die nageleefd dienen te worden. Wij beschouwen dit als een structurele weeffout van het systeem; veel van wat leerkrachten onderwijzen en leerlingen leren wordt hen opgedrongen. Wanneer mensen gedwongen worden iets te doen zien zij enkel twee mogelijkheden: toegeven en volgzaam, apathisch worden en / of boos of rebels. Elke vorm van dwang ondergraaft de emotionele veiligheid die voor leerlingen noodzakelijk is om te leren en voor leerkrachten om les te geven. Wij zouden willen zien dat ouders, bestuurders, leerkrachten en leerlingen een stem krijgen in het maken van het beleid en stellen daarom enkele basisvragen: Wat is de bedoeling van het huidige schoolsysteem? Wie bepaalt dit? Stemmen wij hiermee in? Welke beleidsregels gelden er? Komen de beleidsregels tegemoet aan de behoeften van de leerlingen en leerkrachten? Als dat niet zo is, welke beleidsregels zouden effectiever deze behoeften vervullen? Als deze punten bij de hele onderwijsgemeenschap aandacht vinden, zullen er wegen gevonden worden het systeem te wijzigen. Het is duidelijk dat een enkele leerkracht niet het gehele systeem kan veranderen. Tegelijkertijd hopen wij met dit boek aan te tonen dat leerkrachten die geneigd zijn de relaties in de klas te laten meewegen, onherroepelijk tot krachtige spelers kunnen uitgroeien die uiteindelijk tot wijzigingen in het systeem zullen leiden. Mensen die zich bewust zijn van hun behoeften zullen vermoedelijk niet passief toekijken - apathisch, besluiteloos, veroordelend - terwijl anderen besluiten voor hen nemen. Vermoedelijk zullen zij Ghandi s uitdaging uitvoeren: Wees de verandering die jij graag in de wereld wilt zien. Zorgzame relaties in de klas hebben nog een andere meerwaarde: een onvermijdelijke toename in respect, samenwerking en leergierigheid, die niet aan de aandacht van anderen om u heen ontsnapt. Andere leerkrachten en ouders zullen zich erover verbazen en vragen stellen wat u doet om zo n vitaliteit in de klas te creëren. Op deze natuurlijke wijze groeit de krachtcirkel van uw invloed. Terwijl dit boek geschreven wordt, zijn politici bezig om toetsen steeds meer te standaardiseren. Tegelijkertijd horen wij steeds vaker hoe leerkrachten, bestuurders, begeleiders, ouders en leerlingen hun vrees over deze praktijk uiten. We moedigen mensen aan zich te uiten en zich aan te sluiten bij de globale beweging om levenverrijkend onderwijs te laten ontstaan. Hierin worden jongeren gestimuleerd in autonomie, onderlinge afhankelijkheden, verbindende gesprekken en dialogen en hoe zij hun aangeboren plezier om te leren kunnen behouden. Met deze successen geloven wij dat jonge mensen op kunnen groeien tot volwassenen die in staat blijken te zijn organisaties en regeringen te creëren die zorgdragen voor het behoud van al het leven op aarde.

10 Waarnemen Luister! Luister! Luister! Doelstelling Oefening Het luistervermogen verhogen Interactief spel met gebruik van geluid Groepsgrootte/duur Hele klas / ruim 10 minuten Materialen Ritmische geluidsinstrumenten, blikken gevuld met bonen, of opgenomen geluiden. Voorbeelden van activiteiten: Toon de ritmische instrumenten en/of andere muziekinstrumenten. Vraag de leerlingen hun ogen te sluiten, terwijl een persoon elk instrument bespeelt of laat horen. De andere leerlingen proberen te raden welk instrument er bespeeld wordt. Als ze het niet exact kunnen achterhalen, help hen dan door het geven van hints. Zeg bijvoorbeeld: het instrument is groter, het is een snaarinstrument, zonder de woorden of het begrip goed of fout te gebruiken. Maak klappende of knippende geluiden met uw handen of vingers. Vraag uw leerlingen de ritmische geluiden, die ze horen te herhalen. De leerlingen kunnen dan om de beurt hun eigen ritme bedenken dat de anderen dan proberen te herhalen. Geluidspotten: gebruik identieke glazen potten met deksels en vul ieder met een verschillende hoeveelheid bonen. Blinddoek de leerlingen en laat ze de glazen potten sorteren op volgorde van toonhoogte, bijvoorbeeld van hoog naar laag of hard en zacht. Speel een cd met herkenbare en minder herkenbare geluiden af, stop na het afspelen van elk geluid de cd- speler en laat de leerlingen raden welk geluid ze denken gehoord te hebben. Toon eerder waardering voor de grote verscheidenheid aan oplossingen, dan voor het zoeken naar het juiste geluid. Ga naar een willekeurige plek in school, een hoek van de speelplaats enz. en laat de kinderen hun ogen sluiten en luisteren. Keer vervolgens terug naar de klas en vraag hen te vertellen wat ze hebben gehoord. Laat leerlingen van geluiden die ze hebben gehoord gedichten of verhalen maken. Denk aan zomer- of herfstgeluiden, geluiden in de klas, keukengeluiden.

11 Gevoelens Boek met gevoelens Doelstelling Oefening Groepsgrootte Ruimte/duur Materiaal Het herkennen dat iedereen gevoelens heeft en dat mensen bij identieke gebeurtenissen verschillende gevoelens kunnen beleven. Schrijven en tekenen Willekeurig Tafels om te schrijven en tekenen / ruim 20 minuten Vellen papier voor het samenstellen van een boek, potloden, pennen of viltstiften, materiaal voor het maken van omslagen (karton, gekleurde vellen papier, cadeaupapier, behang enzovoort). Aanwijzingen: Vraag de leerlingen - in grote of kleine groepen - zich een gebeurtenis te herinneren, waarbij ze bang waren. Suggestie: een spannend verhaal voorlezen of enge plaatjes laten zien, kan een extra impuls geven om deze gevoelens op te roepen. Vraag iedere leerling een tekening te maken van zijn eigen situatie. Bundel de afzonderlijke tekeningen tot een boek met als titel: Ik ben bang als Variaties en toevoegingen: Stel andere boeken samen met titels zoals: Ik voel mij vredig als, Ik voel me gefrustreerd als, Ik ben nieuwsgierig als enzovoort. Voor de hele groep. Vraag aan iedere leerling aan welk gevoel of welke situatie hij vorm willen geven (bijvoorbeeld door te tekenen, schilderen of kleien). Bundel de afzonderlijke tekeningen of (foto s van) voorwerpen tot een boek of een tentoonstelling met bijvoorbeeld de titel: Wij hebben allemaal gevoelens.

12 Behoeften Schatkist Doelstelling Oefening Groepsgrootte Ruimte/duur Materiaal Het identificeren en herkennen van het belang van waarden en behoeften Knutselen en schrijven Groepen van 5-15 Klas / 30 minuten Gekleurd papier gesneden in de vorm van juwelen, een envelop (schatkist) voor elke leerling, lijm, glitter, pennen, folie Aanwijzingen: 1. Start de activiteit door leerlingen te vragen wanneer zij het meeste plezier beleven of wat hen blij of tevreden maakt. Schrijf die antwoorden op het bord. Om het denken te stimuleren vraag aan de leerlingen wat zij waarderen aan vriendschappen, aan henzelf, aan de natuur, aan school, aan thuis, aan vrije tijd, aan het leven. 2. Stel voor dat onze behoeften en waarden, op waardevolle juwelen in ons leven lijken. 3. Vraag hen nu om op de papieren juwelen te schrijven wat zij waardevol vinden. 4. Geef elke leerling een envelop die ze als een schatkist kunnen versieren om hun juwelen in op te bergen. 5. Vraag om vrijwilligers die in een grote groep of in kleinere groepen, hun juwelen willen delen. Optie: probeer voor de hele klas gemeenschappelijke behoeften en waarden te achterhalen en maak hiervan een klassikaal kunstwerk om later te exposeren.

13 Boosheid Waar is de boosheid? Doelstelling Oefening Groepsgrootte Ruimte/duur Materiaal Het besef om boosheid te herkennen vergroten en hoe die zich in het lichaam uit. Het vermogen om met boosheid om te gaan vergroten Zelfbewustzijn en het in kaart brengen. Hele klas Ruimte om een cirkel te vormen en te kleuren / ruim 20 minuten Vel papier (A4) met daarop een tekening van het menselijk lichaam (een exemplaar per deelnemer) Aanwijzingen: 1. De leerlingen staan of zitten in een cirkel. De leerkracht zegt: Let een paar minuten aandachtig op je ademhaling. Wat valt je op? Duur 1-3 minuten. 2. Denk aan een situatie waarin je boos was. Sluit je ogen. Roep nu de plek, de mensen en reden op, waarom je boos was. Voel nu hoe je lichaam hierop reageert. 3. Doe nu je ogen weer open en deel - als je dat wilt - je ervaringen met ons. Mogelijke waarnemingen: versnelde hartslag, warme gloed in je gezicht, ogen samenknijpen, verharding in de buurt van je maag, handen tot vuisten ballen, kaken verstrakken, onrustig voelen, dwang om snel tot actie over te gaan. 4. Nodig iedereen uit om op de tekening aan te geven wat ze voelden en waar ze dat voelden. De leerlingen kunnen hiervoor elke kleur en vorm gebruiken. 5. Deel de tekeningen met elkaar.

14 De auteurs Sura Hart en Victoria Kindle Hodson zijn co- auteurs van The- No- Fault Classroom en Respectful Parents, Respectful Kids:7 Keys to Turn Family Conflict into Co- operation. Zij beschikken samen over 45 jaar aan ervaring bij het lesgeven aan jongeren, leerkrachten, bestuurders en ouders van schoolgemeenschappen. Als medeoprichters van Kindle- Hart Communication, hebben Sura en Victoria in meer dan twintig jaar workshops ontwikkeld en aan ouders en leerkrachten gegeven. Sura Hart is een internationaal erkende en gecertificeerde trainer voor Geweldloze Communicatie, ontwikkelt en geeft trainingen aan leerlingen, ouders, leerkrachten en schoolbestuurders. Zij was zelf leerkracht en heeft met probleem - jongeren gewerkt, creëert en verzorgt programma s in leiderschap, effectieve communicatie, veilige seks en conflicthantering. Victoria Kindle Hodson behaalde meerdere titels in het onderwijs en de psychologie en was leerkracht aan openbare en particuliere scholen. Zij is mededirecteur van the LearningSuccess Institute in Ventura Californië, waar leerkrachten, schoolbestuurders, therapeuten en ouders vaardigheden in begeleiding leren. Ze is samen met Mariaemma Willis co- auteur van het boek Discover Your Child s Learning Style. Victoria leidt momenteel initiatieven om Geweldloze Communicatie en de principes en praktijken van LearningSuccess in scholen over de Verenigde Staten en Canada in te voeren. Meer informatie over hun werk en initiatieven vindt u op hcommunication.com

15 De veilige klas, spelhulpmiddelen Gevoelsmonster kaarten De Gevoelsmonster - kaarten zijn een idee van Jutta Höch- Corona, een leerkracht uit Berlijn. Tijdens het project Omgaan met gevoelens in groep 4 van de Basisschool gebruikte ze de kaarten voor het eerst. Haar zoon, Christian Corona, heeft ze getekend. Sinds 2005 zijn ze als een set van 24 kaarten te koop, verpakt in een stevige box en met veel tips voor het gebruik. Ze zijn in drie formaten verkrijgbaar; Visitekaartje, Postkaart en A4 en ze zijn zeer geschikt voor gebruik individueel, aan tafel en in kleinere of grotere groepen. De vertelboom Deze 1 meter grote boom bestaat uit twee delen die eenvoudig in elkaar geschoven kunnen worden. In de takken zitten gaatjes om allerlei materialen aan te hangen. Mooi voor in de klas of in de aula, voor verhalen, toneelspel of in een speelhoek. GROK GROK is een kaartspel dat woorden geeft aan gevoelens en behoeften en de communicatie verlevendigt en is gebaseerd op Geweldloos Communiceren van Marshall Rosenberg. GROK draagt bij aan het bewust worden van wat er in jezelf en je medespelers leeft aan gevoelens en behoeften. GROK bestaat uit 56 GEVOELkaarten en 56 BEHOEFTENkaarten. De 18 verschillende spellen variëren in moeilijkheid en kunnen door kinderen vanaf 8 jaar gespeeld worden. Scholenpakket In samenwerking met de mensen van De veilige klas ontwikkelde EarthGames speciaal voor scholen een scholenpakket van spellen, die het leren oefenen van de taal van Geweldloze Communicatie ondersteunen. en 4Ring : compassie in een handomdraai Breng na het lezen van De veilige klas en kennismaking met geweldloze communicatie, compassie en communicatie op een praktische en speelse manier in de praktijk met 4Ring. Een handzame schijf die je bij het verwoorden van gevoelens en behoeften ondersteunt en inspiratie biedt voor een vraag op basis van een waarneming. Gebruik het als hulpmiddel bij lessen en gesprekken of gewoonweg voor verbinding en plezier in de omgang met elkaar. Beschikbaar zijn de volgende tools: Het 4Ring handmodel, het tafelmodel 4Ring TableTalk en de vloermat 4Ring Walk your Talk.