Introductie tot Linux

Transcriptie

1 Introductie tot Linux Bart Blanckaert, Geert De Maere, Johan Camp, Nele Custers 24 oktober 2002

2 2 Copyright c 2002 Geert De Maere Toestemming is gegeven voor het kopiëren, verdelen en/of veranderen van dit document onder de voorwaarden van de GNU Free Documentation License, Versie 1.1 of enige latere versie die wordt uitgebracht door de Free Software Foundation; zonder Invariant Sections, Front-Cover Text noch Back-Cover Text.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Een korte geschiedenis van Linux Copyright - GPL Architectuur De shell X-Window Distributies Basis-concepten van Linux Inleiding Inloggen en uitloggen Je wachtwoord veranderen Bestanden en mappen Beheer van bestanden en mappen Het systeem afsluiten De window manager KDE Gebruikers, groepen en toegangsrechten Gebruikers in Linux Gebruikersbeheer Groepen in Linux Toegangsrechten Processen en procesbeheer Processen Voorgrond en achtergrond processen Processen in de achtergrond zetten en stoppen Syntax van de gebruikte commando s 49 3

4 4 INHOUDSOPGAVE

5 Lijst van figuren 1.1 KDE Blackbox Gnome IceWM KDE passwd programma Deel van de mappen-structuur van een Linux systeem Konquerer: bestanden en mappen in je home directory Konquerer: navigatie en informatie KDE 3: een window manager van formaat Dialoogvenster voor paswoord systeembeheerder Het grafische programma voor gebruikersbeheer Een gebruiker toevoegen

6 6 LIJST VAN FIGUREN

7 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Een korte geschiedenis van Linux UNIX was lange tijd het meest populaire besturingssysteem over de hele wereld. Het is oorspronkelijk ontwikkeld door AT&T als een multitasking 1 systeem voor minicomputers en grote mainframes in Er bestaan veel verschillende versies van UNIX, geschikt voor personal computers tot supercomputers zoals de Cray Y-MP. De meeste versies zijn echter zeer duur: een UNIX System V versie voor een i386 2 computer kostte ongeveer 1600 Euro. Linus Torvalds studeerde in 1990 aan de Universiteit van Helsinki. Om de theoretische kennis van besturingssystemen om te zetten in de praktijk ontwikkelde prof. Tanenbaum de UNIX-variant MINIX. MINIX was echter een vrij beperkt besturingssysteem en was ontworpen met het doel een duidelijk gestructureerd systeem voor te leggen aan studenten, niet om echt als uitgebreid besturingssysteem in het dagelijks leven gebruikt te worden. Daarom besloot Linus om als hobby zelf een besturingssysteem te schrijven. Het besturingssysteem moest een vrij beschikbare versie worden van UNIX (zie ook 1.2). Versie 0.02 werd door Linus op de comp.os.minix nieuwsgroep gepost, samen met de uitnodiging voor iedereen om aan het besturingssysteem mee te werken. Na 3 jaar was dan eindelijk versie 1.0 af. Uit testen bleek dat Linux op een 486 resultaten behaalde die vergelijkbaar waren met een gemiddeld werkstation van Sun Microsystems 3. 1 multitasking laat een gebruiker toe om meer dan 1 taak (bijvoorbeeld een toepassingsprogramma) tegelijkertijd uit te voeren 2 met i386 wordt een IBM-compatibele PC met intel processor bedoeld 3 deze werkstations waren veel duurder dan een i486 en hadden SunOS als besturingssysteem, een variant van UNIX System V 7

8 8 HOOFDSTUK 1. INLEIDING Ondertussen is de laatste stabiele Linux kernel versie De kernel kan gebruikt worden op personal computers, DEC alpha s, IBM S/390 computers enzovoort. 1.2 Copyright - GPL Linux is uitgebracht onder de zogenaamde GNU 5 General Public License, of GPL. Een volledige uitleg over GNU en de GPL zou ons te ver leiden. Hieronder volgen enkele voorname gevolgen van deze GPL: Het auteursrecht behoort tot de schrijver van de software (in tegenstelling tot public domain software) Software uitgebracht onder de GPL is niet altijd gratis. De auteur mag geld vragen voor het door hem ontwikkelde programma. De GPL staat toe dat iemand de software aanpast en daarna zijn eigen versie verdeelt maar deze versie moet dan ook uitgebracht worden onder de GPL. Dit is ongeveer wat er gebeurd met de verschillende Linux distributies die je kan kopen op CD-ROM of DVD. Mandrake download de Linux kernel, een aantal andere programma s voor Linux en zet ze samen op een DVD. Zij mogen deze DVD dan ook verkopen maar alle software die erop staat wordt weer uitgebracht onder de GPL (voor meer informatie over distributies zie 1.6). 1.3 Architectuur Het Linux systeem bestaat uit 3 belangrijke verzamelingen van code: De kernel is verantwoordelijk voor het onderhouden van alle belangrijke abstracties van een besturingssysteem (welk merk en type harde schijf, processor, geheugen,...), inclusief dingen als het beheer van virtueel geheugen en processen. De systeembibliotheken definiëren een standaard verzameling van functies waarmee programma s kunnen interageren met de kernel. De utilities zijn programma s die bepaalde taken voor het beheer van het systeem uitvoeren. Sommigen worden 1 keer uitgevoerd, andere (bekend onder de naam daemons) worden continue uitgevoerd en behandelen inkomende netwerkverbindingen, log in aanvragen enzovoort. 4 zie voor up-to-date informatie 5 voor meer informatie over GNU s Not Unix zie je kan hier ook terecht voor informatie over de GPL

9 1.4. DE SHELL 9 Systeembeheer programma s gebruikerprogramma s Gedeelde bibliotheken (shared libraries) Linux kernel Laadbare kernel-modules We doorlopen deze structuur van beneden naar boven: De Linux kernel heeft de mogelijkheid om bepaalde delen van de kernel code te laden op aanvraag. Er zijn verschillende redenen waarom dit nuttig is. Voor iemand die bezig is een device driver te schrijven is het vervelend wanneer hij de volledige kernel opnieuw moet compileren iedere keer nadat hij een regeltje aan zijn device driver 6 heeft veranderd. Standaard kan je vertrekken van een minimale kernel zonder extra device drivers. Deze worden dan eventueel geladen op het moment dat ze nodig zijn. De kernel zelf vormt de kern van het besturingssysteem. Het zorgt voor alle nodige functionaliteit om processen te draaien en het voorziet systeemdiensten om processen toegang te geven tot de hardware. De interface die het besturingssysteem aanbiedt aan programma s wordt echter niet door de kernel onderhouden. Programma s gebruiken hiervoor de systeembibliotheken, die op hun beurt gebruik maken van de functionaliteit van de kernel. De systeembibliotheken bieden verschillende functies aan. Op het eenvoudigste niveau laten ze gebruikerprogramma s toe om gebruik te maken van de hardware. Tenslotte zijn er de gebruikerprogramma s en systeembeheer programma s die gebruik maken van de systeembibliotheken om bijvoorbeeld een bestand te openen. Even een voorbeeldje om de samenwerking tussen de componenten te verduidelijken. Wanneer een programma een bestand wil openen, gebruikt het daarvoor een functie uit een systeembibliotheek. De systeembibliotheek zorgt ervoor dat de aanvraag en de juiste parameters worden doorgegeven aan de kernel. De kernel zal de aanvraag verwerken en doorspelen aan de device driver van de harde schijf waarop het bestand zich bevindt. Tenslotte zorgt deze device driver (een laadbare kernel-module) ervoor dat de kernel de juiste bits ontvangt. Deze bits worden door de kernel dan weer doorgegeven naar de systeembibliotheek, die ze in het juiste formaat doorgeeft aan het programma. 1.4 De shell Hoe kan je nu met het besturingssysteem UNIX of Linux werken? Je hebt een hulpprogramma nodig dat opdrachten netjes aan het besturingssysteem 6 een device driver is een programma dat een bepaald apparaat (device) beheert zoals een printer, CD-ROM lezer of diskette-station

10 10 HOOFDSTUK 1. INLEIDING doorgeeft. Dit programma wordt in Linux de shell genoemd (men spreekt vanwege zijn basisfunctie ook ooit over de command interpreter ). De shell heeft als doel om de gebruikers de mogelijkheid te geven (hulp)programma s van Linux op te roepen. Linux levert een aantal shells, maar de zogenaamde Bourne-again-shell of Bash (gebaseerd op de Bourne-shell geschreven door Steve Bourne midden jaren 70) is voor de meeste beginners de interessantste. 1.5 X-Window X-Window is de grafische gebruikersinterface van Linux. Onder X-Window bestaan zowel clients als servers. Hier zijn de definities een beetje anders dan in andere omgevingen. De server onder X-Window (kortweg X-server) is een programma dat zorgt voor de presentatie van informatie op het scherm. Afhankelijk van de grafische kaart en de schermcapaciteiten bestaan er heel wat X-servers onder Linux. Toepassingen onder X-Window zijn dan de zogenoemde X-clients, die via de X-server hun uitvoer op het scherm weergegeven krijgen. Normaal draait er één X-server op een systeem. Deze X-server bedient echter wel tal van X-clients. X-server en X-clients staan met elkaar in contact via een uniform X-protocol. Dit is een protocol dat opgesteld is om grafische gegevens, muisbeweging en dergelijke als informatie uit te wisselen. Bij dit concept maakt het niet uit of de X-server en de X-client zich op dezelfde computer bevinden of niet. Het uitzicht en het gedrag van de afzonderlijke X-clients wordt voor een deel bepaald door de zogenoemde window manager. Hij bepaalt hoe de grootte van vensters veranderd wordt of hoe een vensterkader eruit ziet. Hieronder vind je enkele screenshots van verschillende window managers. 1.6 Distributies We hebben reeds gezien dat de Linux kernel alleen niet voldoende is als besturingssysteem. Daarnaast zijn er een heel aantal commando s. Maar ook met de kernel en alle commando s zijn de meeste gebruikers tegenwoordig niet tevreden. Ze hebben graag een X-Window omgeving en een aantal toepassingsprogramma s hiervoor (web-browser, bestandsbeheer,...). Er zijn verschillende bedrijven die op deze vraag inspelen. Zij stellen een zogenoemde distributie samen die bestaat uit een installatieprogramma, de kernel, commando s, een aantal windowmanagers, configuratie-programma s, toepassingsprogramma s, spelletjes enzovoort. Deze distributies kan je dan

11 1.6. DISTRIBUTIES 11 Figuur 1.1: KDE 3 Figuur 1.2: Blackbox

12 12 HOOFDSTUK 1. INLEIDING Figuur 1.3: Gnome Figuur 1.4: IceWM

13 1.6. DISTRIBUTIES 13 downloaden via het internet of kopen op CD-ROM of DVD. Enkele bekende distributies zijn Redhat, SuSE, Debian en Mandrake. Wij zullen in de les gebruike maken van de distributie van Mandrake en de window manager KDE 3.

14 14 HOOFDSTUK 1. INLEIDING

15 Hoofdstuk 2 Basis-concepten van Linux 2.1 Inleiding Linux is een multitasking en multiuser besturingssysteem, wat betekent dat verschillende mensen verschillende programma s kunnen uitvoeren op hetzelfde moment. Dit is een wezenlijk verschil met MS-DOS (en ook met Windows 9x). Daarom moet je jezelf ook altijd identificeren wanneer je inlogt op een Linux systeem. Je moet daarvoor een gebruikersnaam en een wachtwoord ingeven. Op traditionele UNIX systemen kent de systeembeheerder je een gebruikersnaam en initieel wachtwoord toe wanneer je een account op het systeem krijgt. Indien je zelf Linux installeert moet je dit zelf doen. In volgende hoofdstukken worden een aantal basis-concepten van Linux bekeken. De meeste dingen kan je zowel via de shell als via een window manager doen. In dat geval wordt het concept op deze twee verschillende manieren verduidelijkt. 2.2 Inloggen en uitloggen In- en uitloggen via de shell/console Linux heeft verschillende zogenaamde virtuele consoles (de console van een systeem zijn de monitor en het toetsenbord die erop aangesloten zijn). Via een virtuele console kan je inloggen, waarna je een shell ter beschikking krijgt. Je kan de verschillende consoles bereiken door de toetsencombinatie CTRL+ALT+Fi waarin de i een cijfer is van 1 tot 6 (bij het cijfer 7 schakel je over naar de window manager). Onderstaande stappen beschrijven het inloggen op een Linux systeem: 15

16 16 HOOFDSTUK 2. BASIS-CONCEPTEN VAN LINUX Schakel over naar de 2de virtuele console (CTRL+ALT+F2) Je ziet nu: Mandrake Linux release 9.0 (dolphin) for i586 Kernel mdk on an i686 / tty2 FREGGEL login: Voer de gebruikersnaam student in en druk op ENTER. Vervolgens vraagt Linux je om je wachtwoord te geven: Mandrake Linux release 9.0 (dolphin) for i586 Kernel mdk on an i686 / tty2 FREGGEL login: student Password: Voer het wachtwoord in dat je van de docent krijgt. De karakters die je ingeeft zijn niet te zien op het scherm. Indien je een fout maakt in het wachtwoord (of de gebruikersnaam) zie je het volgende: Mandrake Linux release 9.0 (dolphin) for i586 Kernel mdk on an i686 / tty2 FREGGEL login: student Password: Login incorrect login: Je zal opnieuw moeten proberen. Om uit te loggen typ je gewoon exit achter de prompt: Mandrake Linux release 9.0 (dolphin) for i586 Kernel mdk on an i686 / tty2 FREGGEL login: student Password: [student@freggel student]# exit

17 2.3. JE WACHTWOORD VERANDEREN 17 In- en uitloggen via X-Window Vroeger kon je enkel de X-server opstarten door het commando startx te typen nadat je via een virtuele console had ingelogd. Tegenwoordig zijn er ook grafische log-in programma s. Het uitzicht van een grafisch log-in programma is afhankelijk van de gebruikte distributie. Je gebruikt het programma als volgt: Schakel over naar het grafische log-in programma via de toetsencombinatie CTRL+ALT+F7 1 Klik op het silhouet waaronder student staat. Vul het wachtwoord dat je van de leerkracht hebt gekregen in. Je kan eventueel ook nog kiezen welke windowmanager je wil gebruiken door er een te selecteren uit de vervolgkeuzelijst. Kies voor KDE. Klik tenslotte op starten!. Om uit te loggen klik je op de knop aan de linker-onderkant van het scherm (de plaats waar in Windows de start-knop staat). Het menu dat nu te voorschijn komt noemen we het Mandrake-menu (naar analogie met het start-menu van Windows). Vervolgens klik je op uitloggen en beantwoord de vraag opnieuw door op ok te klikken. Let op: deze procedure is voor iedere window manager verschillend. 2.3 Je wachtwoord veranderen Je wachtwoord veranderen via de shell Je verandert je wachtwoord als volgt: Log in via een virtuele console. Typ passwd achter de prompt en druk op ENTER. Voer je huidige wachtwoord in. Voer het wachtwoord in dat je vanaf nu wil gebruiken. Voer dit laatste wachtwoord nogmaals in (om typefouten te vermijden). 1 Indien de X-server nog niet opgestart is dient dit eerst te gebeuren. Dit kan door het commando startx in te geven in een van de virtuele consoles.

18 18 HOOFDSTUK 2. BASIS-CONCEPTEN VAN LINUX Figuur 2.1: KDE passwd programma Je wachtwoord veranderen in de X-Window omgeving Via de window manager KDE 3 zullen we nu ook ons wachtwoord veranderen: Log in via het grafische programma of schakel over naar de window manager. Selecteer achtereenvolgens uit het Mandrake-menu configuratie, Overige en Kpasswd. Het passwd programma wordt zo opgestart (zie figuur 2.1). Voer jouw huidige wachtwoord in. Voer het wachtwoord in dat je vanaf nu wil gebruiken. Voer dit laatste wachtwoord nogmaals in (om typefouten te vermijden). 2.4 Bestanden en mappen Bestanden en mappen structuur in Linux Bestanden worden geïdentificeerd door hun bestandsnaam. Er is geen standaard formaat voor bestandsnamen: een bestandsnaam kan elk karakter bevatten behalve / en mag maximum 256 karakters lang zijn. Hetzelfde geldt voor namen van mappen. De meeste Linux systemen hebben een standaard layout voor bestanden en mappen, zodat system resources en programma s gemakkelijk terug te vinden zijn. Deze layout heeft een boomstructuur (directory tree), die start bij de map /, ook wel root directory (wortel van de boom) genoemd. Meteen onder de root directory zitten de belangrijke subdirectories bin

19 2.4. BESTANDEN EN MAPPEN 19 / bin dev etc home root user jan karin leen piet steven school muziek school documenten muziek nederlands duits engels informatica Figuur 2.2: Deel van de mappen-structuur van een Linux systeem met programma s die alle gebruikers kunnen uitvoeren, etc met belangrijke configuratie-bestanden en home waarin alle gebruikers een eigen map hebben (zie figuur 2.2). Bestanden en mappen structuur in de shell De mappen en bestandsnamen worden in de shell gescheiden door een slash (/). We zullen deze structuur even onderzoeken: Log in via virtuele console 2 Na het inloggen kom je automatisch in jouw home-directory. Dit is de directory /home/gebruikersnaam, in ons geval dus /home/student. De home directory wordt in de shell-prompt vervangen door een tilde (~). Om de inhoud van een map te bekijken gebruik je in Linux het commando ls. [student@freggel student]# ls KDesktop LEESMIJ documenten muziek public_html school tmp [student@freggel student]# Om van map te wisselen heeft Linux het commando cd (change directory). Ga naar de map school en vervolgens naar de map informatica (let op de prompt die verandert):

20 20 HOOFDSTUK 2. BASIS-CONCEPTEN VAN LINUX student]$ cd school/ school]$ cd informatica/ informatica]$ Welke bestanden staan er in deze map? Om te weten in welke map je precies staat kun je het commando pwd (print working directory) ingeven. informatica]$ pwd /home/student/school/informatica informatica]$ In iedere map is er een verwijzing naar de map erboven (de map waartoe de map waar we op dit moment in zitten behoort). Deze verwijzing wordt weergegeven door 2 punten (..). Wanneer we dus cd.. typen, gaan we naar deze map. [student@freggel informatica]$ cd.. [student@freggel school]$ Tenslotte kun je altijd teruggaan naar je home-directory door gewoon cd te typen. Ga eerst naar de map nederlands en vervolgens naar je home directory. [student@freggel school]$ cd nederlands/ [student@freggel nederlands]$ cd [student@freggel student]$ Tot nu toe hebben we enkel zogenoemde relatieve padnamen gebruikt. Een padnaam is een opeenvolging van namen van mappen gescheiden door een /, eventueel gevolgd door een bestandsnaam. Relatieve padnamen beginnen altijd met het karakter van de eerste map in de padnaam. Relatief betekent hierbij dat je de padnaam bekijkt vanuit de map waarin men je op dat moment bevindt. Wanneer we bijvoorbeeld cd nederlands typen, dan willen we naar de map nederlands die zich in de huidig map bevindt (huidige map is de map waarin we ons op dat moment bevinden). Er bestaan echter ook absolute padnamen. Deze beginnen altijd

21 2.4. BESTANDEN EN MAPPEN 21 Figuur 2.3: Konquerer: bestanden en mappen in je home directory met /. Absoluut wil dus zeggen dat je de padnaam bekijkt vanuit de root directory, de wortel van je mappenboom. Om naar dezelfde map nederlands te gaan, maar dan met een absolute padnaam, gebruik je dus cd /home/student/school/nederlands. In de volgende kleine oefening werken we steeds met absolute padnamen: Ga naar de map documenten in je home directory. student]$ cd /home/student/documenten/ documenten]$ Ga naar de map informatica. Welk commando gebruik je hiervoor? Bestanden en mappen structuur in de X-Window omgeving We gaan dezelfde mappenstructuur eens verkennen in de X-Window omgeving (met window manager KDE 3). Log in via de grafische interface (als je al ingelogd bent, schakel dan over naar de X-Window omgeving via de toetsencombinatie ALT+CTRL+F7). Selecteer Persoonlijke map uit het Mandrake-menu. Een programma gelijkaardig aan de Windows Verkenner start nu op, en je bevindt je opnieuw in jouw home directory (zie figuur 2.3). De naam

22 22 HOOFDSTUK 2. BASIS-CONCEPTEN VAN LINUX Figuur 2.4: Konquerer: navigatie en informatie van dit programma is Konquerer (terug te vinden in de titelbalk). Je vindt de verschillende mappen en het bestand LEESMIJ terug. Door op een map te klikken kan je de inhoud van die map bekijken. Klik op de map school en vervolgens op de map informatica. Je ziet hier twee bestanden staan. Als Linux de extensie van het bestand herkent (net zoals in Windows, indien een bepaald bestandstype is gekoppeld aan een bepaald programma), dan kan je dat bestand bekijken door erop te klikken. Klik bijvoorbeeld op het bestand cursus linux.tex. Om verder te navigeren zijn er een aantal knoppen ter beschikking. Je kan bijvoorbeeld terug naar de vorige plaats door op de blauwe pijl naar links te klikken. Je kan naar de hoger liggende map gaan door op de pijl naar boven te klikken. Je kan ook navigeren door een map te kiezen in het linkerdeel van het scherm. Navigeer eens rustig door je home-directory en let daarbij eens op de informatie die je krijgt in de statusbalk. Tenslotte kan men zien in welke map men zich bevindt in de balk achter Location. Je kan hier eventueel ook het volledige padnaam invoeren van de map waarvan je de inhoud wil bekijken. De padnaam begint hier met file: omdat je Konquerer ook kan gebruiken om webpagina s te bekijken. Hoe geraak je in 1 keer terug in je home-directory? 2.5 Beheer van bestanden en mappen Beheer van bestanden en mappen via de shell We zullen leren hoe je een bestand kan aanmaken, verplaatsen en kopiëren via de shell aan de hand van volgende oefening: Log in via een virtuele console. Het commando om een directory aan te maken is mkdir. Om bijvoorbeeld de directory test te maken doe je het volgende:

23 2.5. BEHEER VAN BESTANDEN EN MAPPEN 23 student]$ mkdir test student]$ ls KDesktop LEESMIJ documenten muziek public_html school test tmp student]$ Vervolgens zullen we het LEESMIJ bestand kopiëren naar de map test. Dit gebeurt met het commando cp waaraan 2 argumenten moeten meegegeven worden: het bestand dat gekopieerd moet worden en de plaats waarnaar het bestand gekopieerd dient te worden. Deze plaats (padnaam) kan op verschillende manieren gegeven worden: als een volledige padnaam (bv. /home/student/test/leesmij) of als relatieve padnaam (bv. test/leesmij) met (bv. test/leesmij) of zonder bestandsnaam (bv test/) (in het laatste geval wordt de bestandsnaam van het te kopiëren bestand overgenomen) indien je de bestandsnaam opgeeft mag dit een andere naam zijn dan die van het te kopiëren bestand (bv. test/testbestandje) Zo meteen gaan we deze mogelijkheden uitproberen. Eerst kijken we hoe we een bestand kunnen verwijderen. Om een bestand te verwijderen is er het commando rm. Probeer nu elke hierboven beschreven manier uit om het bestand LEESMIJ te kopiëren naar de map test. Nadat je het bestand gekopieerd hebt bekijk je de inhoud van de map test zodat je zeker weet dat het kopiëren gelukt is. Tenslotte verwijder je het gekopieerde bestand weer zodat je de volgende mogelijkheid kan uitproberen. Om een map te verwijderen zijn er 2 mogelijkheden: 1. Je gaat naar die map, verwijdert alle bestanden in de map, gaat terug één niveau hoger in de mappenstructuur en verwijdert dan de map met het commando rmdir (remove directory): [student@freggel test]$ cd test [student@freggel test]$ rm * rm: remove regular empty file LEESMIJ? y [student@freggel test]$ cd.. [student@freggel student]$ rm test rm: remove directory test? y [student@freggel student]$

24 24 HOOFDSTUK 2. BASIS-CONCEPTEN VAN LINUX 2. Je gaat één niveau hoger staan dan de map zelf en gebruikt het commando rm -r. De optie -r vertelt rm dat de map recursief moet worden verwijderd. Je kan op die manier een grote tak van de mappen-boom in één keer afhakken, in plaats van twijgje per twijgje te verwijderen: student]$ rm -r test rm: descend into directory test? y rm: remove regular empty file test/leesmij? y rm: remove directory test? y [student@freggel student]$ Dit is een zeer gevaarlijke optie: als gebruiker root kan je op deze manier de alle bestanden in één keer verwijderen met het commando rm -rf / Wanneer je niet meer heel goed weet hoe een commando precies werkt, of welke opties dat commando heeft, kun je de optie -h of --help gebruiken. Om bijvoorbeeld te weten te komen wat f in de optie -rf van hierboven doet, typ je rm --help. De uitleg die hierbij wordt gegeven is meestal vrij summier. Je kan extra uitleg over een commando opvragen met het commando man of info 2 Typ bijvoorbeeld eens man rm. Je vindt hier een beetje extra uitleg, maar ook een verwijzing naar de info-pagina s. Je kan door de uitleg scrollen met behulp van de ENTER toets. Stoppen doe je met de toets q. Typ vervolgens eens info rm. Hier vind je al heel wat meer informatie. Scrollen door de info-pagina s kan met de pijltjestoets met het pijltje naar beneden. Deze info-pagina heeft echter nog geen structuur. Je kan opnieuw stoppen met de toets q. Als je eens een pagina wil zien met structuur, typ dan info latex. Wanneer de cursor zich op de titel van een deel of hoofdstuk bevindt en je drukt op ENTER zal je zien dat je de informatie over dat deel terugvindt. Het commando mv dient om bestanden en mappen te verplaatsen. De argumenten zijn net hetzelfde als bij het cp commando. Verplaats bijvoorbeeld het LEESMIJ bestand eens naar de map documenten en terug. Je kan een bestand met dit commando ook hernoemen: je verplaatst het naar dezelfde map maar onder een andere naam. 2 Vroeger vond je alle informatie via het man commando, tegenwoordig wordt meer en meer overgeschakeld naar het gebruik van het info commando. Dit heeft te maken met de structuur van man- en info-pagina s: bij man-pagina s stond alle informatie achter elkaar, op 1 lange pagina; bij info-pagina s kan je een hiërarchische structuur creëren met links naar andere onderdelen. Hierbij kan je beter een onderscheid maken tussen belangrijke opties, uitgebreidere en minder vaak gebruikte opties, voorbeeldjes enzovoort.

25 2.5. BEHEER VAN BESTANDEN EN MAPPEN 25 Wanneer je bijvoorbeeld brief wil hernoemen naar brief voor baas doe je dit met het commando mv brief brief_voor_baas. Tenslotte is de zogenoemde tab-completion van Linux ook het vermelden waard. Wanneer je een gedeelte van de naam van een map of bestand hebt ingetypt, kun je de shell vragen om de naam te vervolledigen door op de TAB-toets te drukken. Gebruik dit bijvoorbeeld eens om de inhoud van de map informatica (deze map bevindt zich in de map school) te bekijken. Typ ls sch en druk vervolgens op de TAB-toets. De shell zal dit nu aanvullen en er komt ls school/ te staan. Typ hierachter de letters inf en druk opnieuw op de TAB-toets en vervolgens op ENTER. Wanneer er meerdere mogelijkheden zijn kan de shell natuurlijk niet voor jou kiezen. Als je dan nog 2 keer op de TAB-toets drukt krijg je wel een lijstje van de mogelijkheden te zien. We zullen om dit te demonstreren het bestand cursus_linux.pdf naar de map documenten te kopiëren. Typ cp sch TAB inf TAB cur TAB. De shell geeft aan de hand van een pieptoon te kennen dat er meerdere (of geen) mogelijkheden zijn. Druk nog 2 keer op de TAB toets. Nu zie je dat er zowel cursus_linux.pdf als cursus_linux.tex in deze map staan. Als je nu de letter p typt en nogmaals op de TAB-toets drukt krijg je het juiste bestand. Om onze oefening af te maken typ je nog een spatie en daarna do TAB en tenslotte op ENTER. Nu is het tijd geworden om deze commando s in te oefenen. Schrijf onder iedere opdracht welk commando (of welke commando s) je gebruikt. Gebruik minimum 1 keer een absolute padnaam, 1 keer een relatieve padnaam, 1 keer een padnaam zonder bestandsnaam op het einde en 1 keer een padnaam met eem bestandsnaam op het einde (hint: je kan 2 dingen combineren). Ga naar je home-directory. Kopieer het LEESMIJ bestand naar de map test. Verplaats het LEESMIJ bestand naar de map informatica onder de naam LEESMIJNIET. Kopieer het LEESMIJ bestand in jouw home-directory naar de map Tekstbestandje in de map test.

26 26 HOOFDSTUK 2. BASIS-CONCEPTEN VAN LINUX Verwijder de map test. Beheer van bestanden en mappen met Konquerer Om te werken via de shell moet je vele commando s en opties kennen. Deze kunnen vooral van pas komen wanneer je bepaalde dingen moet automatiseren omdat je deze commando s dan in een script kunt zetten en ze zo automatisch achter elkaar kan uitvoeren. Voor het dagelijks gebruik is de shell misschien iets minder handig. Daarom gaan we ook in de grafische omgeving de vorige oefening eens doen: Log in of schakel over naar de windowmanager KDE 3. Start opnieuw de verkenner op ( Persoonlijke map uit het Mandrake-menu). Maak de map test aan als volgt: klik met de rechtermuisknop in het rechter-deel van het vensters (klik wel naast of onder een bestaande map of bestand). Kies uit het pop-up menu nieuw en vervolgens map. Typ de naam test in het invulvakje van het venster dat zojuist is verschenen. Klik op de knop OK. Ga naar de map test (bv. door erop te klikken). Start nog een Konquerer op. Sleep het LEESMIJ bestand vanuit deze Konquerer naar de andere (waarin we daarnet de map documenten hebben geopend. Laat het LEESMIJ bestand daar vallen (muisknop loslaten). Konquerer zal je nu vragen of je het bestand LEESMIJ naar de map documenten wil kopiëren, verplaatsen of er een link naartoe wil maken. Wij kiezen kopiëren. Je kan het gekopieerde bestand hernoemen door er met de rechtermuisknop op te klikken en uit het pop-up menu hernoemen te kiezen. Hernoem het bestand naar LEESMIJNIET. Je kan het gekopieerde bestand verwijderen door er met de rechtermuisknop op te klikken en uit het pop-up menu de optie naar prullenbak verplaatsen of verwijderen te kiezen (bij deze laatste optie kan je het bestand achteraf niet meer recupereren). Kies nu move to trash.

27 2.6. HET SYSTEEM AFSLUITEN 27 Verplaats het LEESMIJ bestand van de map test naar de map informatica (deze map is onderdeel van de map school). Kopieer het LEESMIJ bestand van je home directory naar de map documenten. Verwijder de map test (optie Verwijderen ). 2.6 Het systeem afsluiten Het afsluiten van een Linux systeem heeft meer gevolgen dan je denkt. Ten eerste mag je nooit de computer uitzetten door op de power- of reset-knop te drukken. De Linux kernel houdt namelijk gegevens voor de harde schijf een tijdje bij in het geheugen vooraleer deze gegevens naar de harde schijf te schrijven. Wanneer je het systeem gewoon uitzet heeft de kernel niet de kans om deze gegevens naar de harde schijf te schrijven en geraakt het bestandsysteem in de war. Ten tweede zijn er een heel aantal processen in uitvoering. Wanneer je het systeem goed afsluit wordt aan al deze processen gevraagd om te stoppen. Zoniet worden zij midden in hun uitvoering bruusk gestopt. Als laatste moet je eraan denken dat Linux een multi-user systeem is. Er kunnen een aantal gebruikers ingelogd zijn (en aan het werken zijn) op het systeem. Voor hen is het niet interessant als tijdens het bewerken van een tekst plots alles wegvalt omdat jij de PC wil afzetten. Daarom heeft het shutdown commando als tweede argument de tijd waarop afgesloten moet worden (hh:mm) of na hoeveel minuten er moet afgesloten worden (+m). Bij het commando shutdown zijn er 2 verschillende opties: -r om opnieuw op te starten (rebooten) en -h om af te sluiten (halt). Om de computer over 2 minuten af te sluiten gebruik je dus het commando: shutdown -h +2. Alle gebruikers die zijn ingelogd krijgen dan de melding dat het systeem over 2 minuten afgesloten wordt.

28 28 HOOFDSTUK 2. BASIS-CONCEPTEN VAN LINUX

29 Hoofdstuk 3 De window manager KDE 3 De window manager KDE 3 vertoont grote gelijkenissen met de omgeving die je in Windows gewoon bent. Ieder venster heeft bijvoorbeeld in de rechter bovenhoek een blokje waarmee je het venster kan minimaliseren, een vierkantje waarmee je het venster kan maximaliseren en een kruisje waarmee je het venster kan afsluiten. Je kan het venster ook naar een gewenste grootte omvormen door een bepaald hoek te verplaatsen. KDE 3 heeft ook een taakbalk waarin de programma s te zien zijn die je aan het uitvoeren bent en een klok en datum in de rechter benedenhoek (zie figuur 3.1). Er is ook een soort van start-menu in de linker benedenhoek (zie figuur 3.1). Niet alles is echter identiek. Bij KDE 3 beschik je niet over 1 maar over 4 desktops (bureaubladen). Je kan omschakelen tussen deze bureaubladen door op het getal 1, 2, 3 of 4 in de taakbalk te klikken. Dit komt ook tot uiting wanneer je met de rechter muisknop op de bovenkant van een venster klikt. Buiten de normale opties om het venster te verplaatsen en van grootte te veranderen staat hier ook Naar bureaublad waarmee je een scherm naar een andere desktop kan sturen. De optie configuratie, vensterdecoratie dient om het uiterlijk van een venster te wijzigen. Wanneer je goed kijkt zie je in de linker bovenkant van een venster ook een priknaald staan. Wanneer je hierop klikt verandert deze van positie. Nu is het venster op elk bureaublad te zien (het zit vastgeprikt op je scherm). Laten we tenslotte eens een snelkoppeling naar een programma toevoegen aan het bureaublad. Dit werkt ongeveer op dezelfde manier als in Windows: Klik met de rechtermuisknop op een lege plaats op het bureaublad Selecteer Nieuw en dan Koppeling naar applicatie... 29

30 30 HOOFDSTUK 3. DE WINDOW MANAGER KDE 3 Figuur 3.1: KDE 3: een window manager van formaat We zullen een link maken naar het programma The Gimp 1 Verander de naam Koppeling naar applicatie in het invulvakje naar The Gimp. Selecteer het tabblad Uitvoeren. Hier moeten we instellen welk commando moet uitgevoerd worden. We weten echter niet waar het programma ergens staat. Daarom zullen we het zoeken. Kies uit het Mandrake menu achtereenvolgens Wat kan ik doen, Bestanden zoeken. Typ in het invulveld achter Genaamd het volgende in *gimp (dit is omdat we niet weten of het programma nu gimp of thegimp heet). Verander de locatie in file: want we willen het volledige bestandssysteem doorzoeken. Klik op de knop Zoeken, en wacht een tijdje. Even later verschijnt er onder andere als gevonden item gimp in de map /usr/bin. Dit is het programma dat we zoeken, de andere gevonden items tot nu toe zijn enkel mappen. We kunnen het programma nog verder laten zoeken, maar dat is niet nodig. Daarom kun je nu best op de Stop knop klikken. We sluiten het zoekprogramma af door op de knop Sluiten te klikken. Omdat we nu weten waar het programma staat vullen we dit ook in in het invulvakje onder Commando:. We typen daar /usr/bin/gimp. 1 Gimp staat voor Graphic Image Manipulation Program. Het is een soort Adobe Photopaint variant. Meer info vind je op

31 31 Nu gaan we het icoontje nog veranderen. Klik hiervoor terug op het tabblad Algemeen. Klik op het icoontje voor de naam van de link. Selecteer het icoon Gimp. Klik tenslotte op OK. Je kan nu controleren of de link werkt door erop te klikken (dit is ook nog een verschil met de Microsoft Windows omgeving: 1 keer klikken volstaat).

32 32 HOOFDSTUK 3. DE WINDOW MANAGER KDE 3

33 Hoofdstuk 4 Gebruikers, groepen en toegangsrechten 4.1 Gebruikers in Linux Omdat er normaalgezien meer dan één gebruiker op een Linux systeem werkt, zullen we nu aandacht besteden aan het beheer van deze gebruikers en de groepen waartoe ze behoren. Later in dit hoofdstuk zullen we één van de voordelen zien van dit gebruikersbeheer: Linux voorziet namelijk een mechanisme waarbij gebruikers hun bestanden kunnen afschermen tegen het lezen of wijzigen door andere gebruikers. Zelfs wanneer jij de enige gebruiker bent van het computersysteem is het belangrijk om de verschillende aspecten van gebruikersbeheer onder Linux te begrijpen. Je moet namelijk minimum één gebruiker buiten de root creëren, waar je bijna altijd mee werkt. Elke gebruiker moet zijn eigen account hebben. Het is zelden een goed idee om een bepaalde account door meerdere gebruikers te laten delen, vooral uit veiligheidsoverwegingen 1. De root-gebruiker is in Linux diegene met alle toegangsrechten. Hij is diegene die het systeem installeert en onderhoudt (de systeembeheerder). Juist omdat hij zoveel toegangsrechten heeft is het belangrijk dat hij voor zichzelf ook een gewone gebruiker aanmaakt. Er is dan minder kans dat hij schade aan het systeem veroorzaakt wanneer hij gewoon op het systeem aan het werken is en per ongeluk een foutje maakt. Enkel wanneer hij systeemtaken moet uitvoeren, verandert hij even in de root gebruiker. 1 Alle gebruikers met dezelfde gebruikersnaam (dezelfde account) kunnen aan elkaars documenten. Als één van de gebruikers een fout maakt schaadt hij daarmee ten eerste alle andere gebruikers, en ten tweede kan de systeembeheerder op deze manier niet weten wie van de gebruikers deze fout heeft gemaakt 33

34 34HOOFDSTUK 4. GEBRUIKERS, GROEPEN EN TOEGANGSRECHTEN Het systeem houdt de volgende informatie over elke gebruiker bij: Gebruikersnaam Gebruikers ID Groep ID Paswoord Volledige naam Home directory Login shell Deze is uniek voor elke gebruiker en mag zowel letters als cijfers bevatten Dit nummer (UID = User ID) is eveneens uniek voor elke gebruiker. Het systeem maakt meestal gebruik van de UID in plaats van de gebruikersnaam. Dit nummer (GID = Group ID) is het nummer van de default groep waartoe de gebruiker behoort. Een gebruiker behoort tot één of meerdere groepen, maar van één groep wordt het groepsnummer bijgehouden. De andere groepen zijn in een ander bestand te vinden. Het wachtwoord van de gebruiker wordt geëncrypteerd bewaard. Dit is de echte of volledige naam van de gebruiker. Dit is de map waarin de gebruiker terecht komt na het inloggen. Meestal is deze map /home/gebruikersnaam, maar in uitzonderlijke gevallen kan dit anders ingesteld worden (bijvoorbeeld voor gebruiker ftp is de home directory vaak /var/pub/ftp omdat dit ook de map is waarin je terecht komt wanneer je een ftp verbinding met het systeem tot stand brengt). Dit is de shell die wordt opgestart nadat de gebruiker is ingelogd. Meestal is dit /bin/bash. Al deze informatie wordt opgeslagen in het bestand /etc/passwd in de vorm gebruikersnaam:encrypted password:uid:gid: Volledige naam:home dir:login shell Je kan de laatste regels van dit bestand bekijken door het volgende commando: tail /etc/passwd. Omdat Linux tegenwoordig zogenoemde shadow passwords gebruikt zijn deze in een ander bestand opgeslagen dat enkel de root-gebruiker kan lezen (ze staan als het ware in de schaduw, waar gewone gebruikers ze niet kunnen zien). De andere groepen waar de gebruiker toe behoort vind je in het /etc/group bestand. Je kan eventueel de laatste regels weer bekijken met het commando tail /etc/group.

35 4.2. GEBRUIKERSBEHEER Gebruikersbeheer Gebruikersbeheer via de shell Het commando dat in de shell beschikbaar is om een gebruiker toe te voegen is useradd. Je moet wel systeembeheerder (root) zijn om dit programma uit te voeren! Je kan inloggen als root-gebruiker ofwel van gebruiker veranderen nadat je ingelogd bent. Vermits dit laatste meestal gedaan wordt gaan wij het ook zo doen: Log in als student Je kan veranderen van gebruiker via het commando su (substitute user). We veranderen nu naar de root-gebruiker (vraag het wachtwoord aan je leerkracht) student]$ su root Password: student]# De prompt is veranderd. Hoe verklaar je deze verandering? Voeg nu een gebruiker met jouw naam en een zelfgekozen wachtwoord toe. We zullen alle andere eigenschappen van een gebruiker door het systeem zelf laten bepalen 2. student]# useradd -m geertdemaere student]# Waarvoor dient de optie -m? Vervolgens stellen we het wachtwoord in voor deze gebruiker. gebeurt als volgt: Dit student]# passwd geertdemaere Changing password for user geertdemaere. 2 Het systeem gebruikt hiervoor de instellingen uit het configuratiebestand etc/default/useradd

36 36HOOFDSTUK 4. GEBRUIKERS, GROEPEN EN TOEGANGSRECHTEN New UNIX password: Retype new UNIX password: passwd: all authentication tokens updated successfully. student]# Linux zal je een waarschuwing geven indien je het wachtwoord te eenvoudig kiest. Typ exit om terug over te schakelen naar de gebruiker student. Probeer in een andere virtuele console in te loggen als de gebruiker die je zojuist hebt gecreëerd. In welke map kom je terecht na het inloggen? Om een gebruiker terug te verwijderen gebruik je het commando userdel met daarachter de gebruikersnaam. student]$ su root Password: student]# userdel geertdemaere student]# student]# exit exit student]$ Controleer of de gebruiker effectief verwijderd is (probeer nogmaals als die gebruiker in te loggen). Gebruikersbeheer in de X-Window omgeving De procedure om een gebruiker toe te voegen via de shell is vrij omslachtig, zeker als je een aantal eigenschappen van de gebruiker wil meegeven. We zullen zien dat het eenvoudiger kan via een grafisch programma. Log in via het grafisch programma of schakel over naar de windowmanager. Kies uit het Mandrake menu achtereenvolgens Wat kan ik doen, Beheer uw systeem en Gebruikers beheren (zie figuur 3.1). Het systeem zal je vragen het root-wachtwoord te geven omdat alleen de systeembeheerder gebruikers mag toevoegen of verwijderen (zie figuur 4.1). Vul het paswoord in en wacht: het kan even duren voordat dit programma opgestart is.

37 4.3. GROEPEN IN LINUX 37 Figuur 4.1: Dialoogvenster voor paswoord systeembeheerder Om een gebruiker aan te maken klik je op de knop Toevoegen. Het Aanmeldnaam veld bevat de gebruikersnaam. Bij commentaar kan je extra gegevens over de account toevoegen. Selecteer de gewenste shell (bijv. bash). Vul het pad in waar de homedirectory van de gebruiker zich bevindt. Vul het paswoord in. Om typ-fouten te vermijden moet dit twee keer gebeuren. Op het tabblad Groepen kan je de gebruiker aan één of meerdere groepen toevoegen. Druk op OK om de gebruiker aan te maken. Probeer in te loggen met de zojuist gecreëerde gebruikersnaam. Het verwijderen van een gebruiker gebeurt met hetzelfde programma als het aanmaken van gebruikers. Verwijder de zojuist aangemaakte gebruiker weer door hem te selecteren uit de lijst van gebruikers en vervolgens op de Verwijderen te klikken. 4.3 Groepen in Linux Zoals reeds vermeld kan een gebruiker behoren tot één of meerdere groepen. Het belang van groepen wordt vooral duidelijk bij het bekijken van de toegangsrechten, vermits je toegangsrechten ook per groep kan specifiëren. In wat volgt worden toegangsrechten nader bekeken.

38 38HOOFDSTUK 4. GEBRUIKERS, GROEPEN EN TOEGANGSRECHTEN Figuur 4.2: Het grafische programma voor gebruikersbeheer Figuur 4.3: Een gebruiker toevoegen

39 4.4. TOEGANGSRECHTEN Toegangsrechten We hebben al eens gekeken welke mappen en bestanden er in onze home directory staan, maar nog niet naar de attributen die bij deze bestanden horen. We zullen eerst een kijkje nemen naar deze attributen en ze vervolgens één voor één verklaren. Log in via een virtuele console als student Bekijk de inhoud van je home directory, maar geef deze keer de optie -l mee aan het commando: student]$ ls -l totaal 16 drwxrwxr-x 2 student student 4096 okt 15 11:46 documenten/ -rw-rw-r-- 1 student student 25 okt 17 10:57 LEESMIJ -rw-rw-r-- 1 student student 0 okt 15 12:28 LEESMIJ~ drwxrwxr-x 4 student student 4096 okt 15 11:43 school/ drwx student student 4096 okt 15 11:34 tmp/ [student@freggel student]$ (inhoud, datum en tijd kunnen verschillen) Van links naar rechts zijn 7 velden te onderscheiden. Onderstaande tabel geeft de betekenis ervan weer.

40 40HOOFDSTUK 4. GEBRUIKERS, GROEPEN EN TOEGANGSRECHTEN Veld Betekenis 1 Het type bestand (bestand, map of link) en de toegangsrechten (zie verder) 2 Dit cijfer stelt het aantal referenties naar het bestand voor. Bij bestanden is dit minimum 1 (de bestandsnaam zelf) Bij mappen is dit minimum 2: de map zelf en de. in de map (de punt staat voor huidige map ). Voor iedere sub-map die een map bevat wordt dit cijfer nog eens met 1 verhoogd omdat iedere map ook een verwijzing heeft naar de map waartoe hij behoort (.. ). Kan je nu verklaren waarom de referentieteller van de map school gelijk is aan 4? 3 De gebruikersnaam van de eigenaar (waarvoor een gedeelte van de toegangsrechten gelden) 4 De groep die eigenaar is van het bestand of de map (waarvoor opnieuw een gedeelte van de toegangsrechten gelden) 5 De grootte van een bestand (geen betekenis voor mappen) 6 De datum en het uur waarop het bestand het laatst is gewijzigd 7 De naam van het bestand of de map We bespreken nu uitgebreid waarvoor het eerste veld (de toegangsrechten) staat. Deze betekenis is verschillend voor bestanden en voor mappen. Vandaar dat we dit ook apart zullen bespreken. Het eerste teken van de reeks van 10 tekens geeft het type weer. Wanneer het een koppelteken (-) is gaat het om een bestand, voor een map staat hier een d. De volgende negen tekens vormen drie groepjes van drie. Het eerste groepje staat voor de toegangsrechten van de gebruiker die eigenaar is van de map of het bestand (wie dat is zie je in veld 3), het volgende groepje van 3 tekens geeft weer welke rechten de groep heeft die eigenaar is van het bestand (veld 4), en het laatste groepje van 3 representeert de toegangsrechten van de gebruikers die noch eigenaar noch lid van de groep zijn (dit worden ook wel de toegangsrechten voor de wereld genoemd).

41 4.4. TOEGANGSRECHTEN 41 Toegangsrechten voor een bestand Ieder groepje van 3 heeft dezelfde betekenis. Wanneer er een letter staat (r, w of x), betekent dit dat je dat bepaalde recht hebt, wanneer er een streepje staat (-), heb je dat recht niet. Bij een bestand staat de r voor readable (leesbaar), de w voor writable (schrijfbaar of ook wel wijzigbaar) en de x voor executable (uitvoerbaar). Iemand met enkel toegangsrecht r kan het bestand wel lezen, maar er niets aan veranderen. Iemand die ook toegangsrecht w heeft kan het bestand wel wijzigen. Het toegangsrecht x is enkel van belang voor uitvoerbare bestanden (programma s of commando s). Dit geeft je het recht om het programma ook effectief uit te voeren. Verklaar nu de toegangsrechten van het LEESMIJ bestand door een kruisje te zetten wanneer iemand het recht heeft: lezen schrijven uitvoeren eigenaar groep wereld Toegangsrechten voor een map Opnieuw heeft ieder groepje van 3 dezelfde betekenis. De letter r staat voor het lezen van de inhoud van de map. Indien een gebruiker dit recht niet heeft kan hij niet zien welke bestanden er in een map staan. De letter w staat voor de mogelijkheid om gegevens in een map te veranderen. Je kan dan nieuwe bestanden aanmaken en bestaande bestanden wissen. Let op: de mogelijkheid om een bestand te wissen hangt dus niet af van je toegangsrechten tot dat bestand maar van je toegangsrechten tot de map waarin dat bestand zit! Tenslotte staat de letter x voor het betreden of gebruiken van een map. Zonder dit toegangsrecht kan je niet naar de map in kwestie gaan (commando cd) of een bestand uit die map kopiëren. Verklaar nu de toegangsrechten van de map documenten : inhoud opvragen bestand aanmaken gebruiken eigenaar groep wereld

42 42HOOFDSTUK 4. GEBRUIKERS, GROEPEN EN TOEGANGSRECHTEN Oefeningen op toegangsrechten Omdat het concept van toegangsrechten zeer belangrijk is gaan we hier nog enkele oefeningen op maken. Om te kunnen controleren hoe alles werkt hebben we meerdere gebruikers nodig. Maak daarom 2 gebruikers aan: één met hetzelfde GID als jij (student), één met een ander GID. Geef te twee gebruikers een naam, bijv. leerling en leraar. Vervolgens zullen we leren hoe we de toegangsrechten kunnen wijzigen. Hiervoor dient het commando chmod 3. Het eerste argument is van de vorm [ugoa][+-=][rwx]. Het eerste deel duidt aan voor welke gebruikers de toegangsrechten van toepassing moeten zijn: user, group, other, all. Het tweede groepje duidt aan of de toegangsrechten moeten toegevoegd worden aan de rechten die de gebruiker al heeft (+), moeten worden ingetrokken (-) of dat dit de toegangsrechten van de gebruiker zullen worden (ongeacht welke rechten hij nu al heeft). Het laatste groepje geeft weer over welke toegangsrechten het gaat. Je mag meerdere letters per groepje gebruiken. Tenslotte is het tweede argument van chmod de naam van het bestand of de map waarvan de toegangsrechten moeten gewijzigd worden. We gaan dit eens uitproberen op het LEESMIJ bestand. Log in virtuele console 2 in als student, bij 3 als leerling en bij 4 als leraar. Maak als leerling en als leraar ook een bestand LEESMIJ aan. Dit doen we door als student het LEESMIJ bestand naar de /tmp 4 map te kopiëren en als leerling en leraar dit bestand naar onze home directory te kopiëren. Wie heeft welke rechten op het LEESMIJ bestand van de student? leerling student leraar lezen wijzigen uitvoeren De leerling vindt dat de student het LEESMIJ bestand ook mag bewerken. Verander hiervoor de toegangsrechten. Bekijk de toegangsrechten van een home directory. Ga hiervoor met 1 van de gebruikers een niveau naar boven (naar de bovenliggende map). 3 Enkel de eigenaar van een bestand en de systeembeheerder kunnen de toegangsrechten tot een bestand wijzigen. 4 Iedereen heeft schrijftoegang tot deze map. Hij wordt net als in windows veel gebruikt om een bestand tijdelijk op te slaan.

43 4.4. TOEGANGSRECHTEN 43 leerling]$ cd.. home]$ ls -l Duidt aan wie welke toegangsrechten heeft: leerling student leraar inhoud opvragen bestand aanmaken gebruiken De leraar vindt dat de leerlingen niets te zoeken hebben in zijn home directory. Verander hiervoor de toegangsrechten. Controleer of de leerling nu inderdaad niet meer naar de map van de leraar kan gaan. Het is belangrijk om hier even bij stil te staan: wanneer je de toegangsrechten van het LEESMIJ bestand in de map van de leraar bekijkt dan zou je hieruit afleiden dat de leerling dit bestand mag lezen. Hij kan dit echter niet omdat hij geen toegang heeft tot de map waarin het bestand staat. Of iemand een bestand kan lezen hangt dus niet alleen af van de toegangsrechten van het bestand zelf, maar ook van de toegangsrechten van de map waarin het bestand zich bevindt. De leerling wil dat er niemand zijn LEESMIJ bestand kan lezen behalve hijzelf. Verander hiervoor de toegangsrechten en controleer ook of de student het bestand niet meer kan lezen (gebruik hiervoor het commando tail /home/leerling/leesmij als student). Alle commando s bevinden zich in de /bin map. Om eens de toegangsrechten van zo een programma te bekijken kan je het commando ls -l /bin/chmod gebruiken. Duidt hieronder de rechten aan van de student en de systeembeheerder (root-gebruiker): systeembeheerder leerling lezen wijzigen uitvoeren Sommige commando s zijn alleen bedoeld voor de systeembeheerder. Deze staan meestal in de /sbin map. Doe bijvoorbeeld eens ls -l /sbin/netconf