Kenmerken van ADHD en de Theory of Mind 1 De Invloed van Kenmerken van ADHD op de Theory of Mind: een Onderzoek bij Kinderen uit de Algemene Bevolking The Influence of Characteristics of ADHD on Theory of Mind: a Study in Children from the General Population Mariska de Jong van der Henne Studentnummer: 850256356 Eerste begeleider: Viviane Thewissen Tweede begeleider: Jacques van Lankveld Ingediend op: 23 april 2012 In opdracht van: Open Universiteit Nederland Faculteit Psychologie Afstudeerrichting Klinische Psychologie Valkenburgerweg 117 Postbus 2960 6401 DL Heerlen
Kenmerken van ADHD en de Theory of Mind 2 Inhoudsopgave Samenvatting 4 Abstract 6 1. Inleiding 8 ADHD 8 Kenmerken van ADHD 9 Oorzaken van ADHD 11 Gevolgen van ADHD 12 Theory of Mind 13 Bouwstenen van de Theory of Mind 13 Theorieën over de Theory of Mind 15 Theory of Mind en ADHD 15 Theory of Mind, ADHD en geslacht 18 Theory of Mind en kenmerken van ADHD 19 Hypothesen 20 2. Methode 21 Onderzoeksgroep en procedure 21 Meetinstrumenten 23 Analyse 27 3. Resultaten 28 4. Discussie 31 Beperkingen en aanbevelingen 35 5. Literatuurlijst 37
Kenmerken van ADHD en de Theory of Mind 3 Bijlagen Bijlage 1: Vragenlijst jongeren 12 t/m 16 jaar 47 Bijlage 2: Aanschrijfmail scholen met verzoek tot deelname onderzoek 93 Bijlage 3: Instructies voor de school 94 Bijlage 4: Mail onderzoek voor de ouders 95 Bijlage 5: Mail onderzoek voor bekenden van de onderzoeker 96 Bijlage 6: Introducerende tekst Noordelijke Hoge School 97 Bijlage 7: Oproep in discussiegroepen Open Universiteit 98
Kenmerken van ADHD en de Theory of Mind 4 De Invloed van Kenmerken van ADHD op de Theory of Mind: een Onderzoek bij Kinderen uit de Algemene Bevolking Mariska de Jong van der Henne Samenvatting Achtergrond. ADHD is een veelvoorkomende gedragsstoornis bij kinderen. Kinderen met deze gedragsstoornis vertonen tekorten in de Theory of Mind. Zij zijn minder goed in staat om emoties en intenties van andere mensen te herkennen. De vraag is of Theory of Mind problemen ook voorkomen op subklinisch niveau van ADHD. Doel. Het doel van dit onderzoek is om na te gaan of kenmerken van ADHD bij kinderen uit de algemene bevolking samenhangen met de Theory of Mind en of sekse deze relatie modereert. Deelnemers, procedure en onderzoeksontwerp. Aan dit onderzoek hebben 110 kinderen (42 jongens en 68 meisjes) (en één van hun ouders/verzorgers) in de leeftijd van 12 t/m 16 jaar deelgenomen. De gemiddelde leeftijd van de kinderen is 14 jaar (SD 1). Vier scholen voor het voortgezet onderwijs, bekenden van de onderzoeker, personen die toegang hadden tot bepaalde discussiegroepen van de Open Universiteit en medewerkers en studenten van een Hogeschool in het Noorden van Nederland hebben meegewerkt aan het onderzoek. De respondenten zijn benaderd via e-mail of via een website waartoe zij toegang hadden. In dit onderzoek vond een eenmalige meting door middel van een online vragenlijst plaats die uit twee delen bestond. Het eerste deel is door het kind ingevuld en het tweede deel door de ouder/verzorger van het kind. Bij de ouders is nagevraagd of het kind gediagnosticeerd is met ADHD/ADD. Kinderen met deze diagnose zijn verwijderd uit het onderzoek. Meetinstrumenten. De kenmerken van ADHD zijn gemeten met de ADHD vragenlijst (AVL) (Scholte & Van der Ploeg, 2005). Om na te gaan of kinderen tekorten vertonen in de Theory
Kenmerken van ADHD en de Theory of Mind 5 of Mind zijn de aspecten emotieherkenning en perspectiefneming gemeten. Emotieherkenning is gemeten met de kinderversie van de Reading the Mind in the Eyes test (Baron-Cohen, 2007). Deze oorspronkelijk Engelstalige test is middels backtranslation vertaald naar het Nederlands. Perspectiefneming is gemeten met de Dewey s Story test (Dewey, 1991). In dit onderzoek is de Nederlandse vertaling van de Dewey s Story test van Jessurun (2001) gebruikt die vrijwel overeenkomt met de Engelse versie van Dewey (1991). Resultaten. De resultaten laten zien dat er op subklinisch niveau bij kinderen geen relatie is tussen de mate van aanwezigheid van kenmerken van ADHD en emotieherkenning en perspectiefneming. Wel laten de resultaten zien dat jongens in het algemeen meer moeite hebben met emotieherkenning en perspectiefneming dan meisjes. Conclusie. Geconcludeerd kan worden dat de resultaten van huidig onderzoek suggereren dat er zich in zo verre geen problemen voordoen bij kinderen met kenmerken van ADHD voor emotieherkenning en perspectiefneming. Wel is het aan te raden om bij jongens in het algemeen er meer alert op te zijn dat zij meer moeite hebben met emotieherkenning en perspectiefneming. Keywords: Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD); Theory of Mind; emotieherkenning; perspectiefneming.
Kenmerken van ADHD en de Theory of Mind 6 The Influence of Characteristics of ADHD on Theory of Mind: a Study in Children from the General Population Mariska de Jong van der Henne Abstract Background. ADHD is a prevalent behavioral disorder for children. Children with this conduct disorder exhibit deficits in Theory of Mind. They are less able to recognize emotions and intentions of other people. The question is whether Theory of Mind problems also occur at subclinical levels of ADHD. Aim. The aim of this study is to determine whether the characteristics of ADHD in children from the general population are associated with Theory of Mind deficits and whether sex moderates this relationship. Participants, procedure and design. One hundred and ten children (42 boys and 68 girls) (and their parents/caretakers), aged between 12/16 years, participated in the study. The average age of the children is 14 years (SD 1). Four schools for secondary education, acquaintances of the researcher, persons who had access to some discussion groups of the Open University and staff and students of a college in the North of the Netherlands were invited to participate in the study. The participants were approached trough e-mail or through a website where they had access to. Participants filled in a single online questionnaire consisting of two parts. The first part was completed by the child and the second by their parent/caretaker. The parent/caretaker was asked whether the child was diagnosed with ADHD/ADD. Children with this diagnosis were excluded from the study. Measures. The characteristics of ADHD have been measured with the ADHD questionnaire (AVL) (Scholte & Van der Ploeg, 2005). To determine whether children exhibit deficits in Theory of Mind the aspects of emotion recognition and perspective taking have been
Kenmerken van ADHD en de Theory of Mind 7 measured. Emotion recognition was measured by the children's version of the Reading the Mind in the Eyes test (Baron-Cohen, 2007). The Dutch translation of this test has been done by the method of backtranslation. Perspective taking was measured using the Dewey's Story test (Dewey, 1991). In this study, the Dutch translation of the Dewey's Story test of Jessurun (2001) was used which is virtually equivalent to the English version of Dewey (1991). Results. The results show that, on a subclinical level, the presence of characteristics of ADHD in children is not related to emotion recognition and perspective taking. However, boys generally have more difficulties with emotion recognition and perspective taking than girls. Conclusion. The results of this current research suggest that there are no problems with emotion recognition and perspective taking in children with characteristics of ADHD. However, it is recommended to be attentive to this kind of problems in boys because, in general, they have more difficulties with emotion recognition and perspective taking. Keywords: Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD); Theory of Mind; emotion recognition; perspective taking.
Kenmerken van ADHD en de Theory of Mind 8