Onderwerp: Verslag van de eerste gebruikersgroep van 3D4SURE Plaats: Lessius Mechelen Campus De Nayer Datum: 22 oktober 2012 1. Aanwezigen 1.1 Projectleden Liesbet Cockx (Lessius Mechelen), Bjorn van Genechten (Katholieke Hogeschool St. Lieven), Toon Goedemé (Lessius Mechelen), Julie Lindemans (Katholieke Hogeschool St. Lieven), Bas Altena (Lessius Mechelen) 1.2 Gebruikersgroep landmeetexperts / inwinning David Ibens (Ibens landmeters), Bruno van Dessel (ADMtopo), Gert Spangers (BITS NV), Steven Buytaert (Landmetersbureau Teugels), Yvan Braem (Braem International Survey N.V.), Peter Stricgenz (PS-survey), Oliver Buyckx (Hosbur), Peter Adons (Hosbur), Maarten Vaneycken (Buro Van Eycken BVBA), Tom Vansteelandt (Vansteelandt), Marc Leysen (Vansteelandt), Jurgen Werbroeck (Grontmij), Werner Goeman (Grontmij), Marie Verbeke (Ellips), Jan Willen (Ellips), David Claeys (Jan De Nul) 1.3 Gebruikersgroep verwerking / validatie Tom Op t Eyndt (GeoID), Lomme Devriendt (Orbit Geospatial Technologies), Klaas Pauly (Gatewing) 3D photogrammetry for surveying engineering 1 IWT Tetra project
1.4 Verontschuldigd Philippe Serruys (Aurea Imaging), Jef Celen (IWT) 2. Documentatie Alle informatie en projectresultaten zullen gepubliceerd worden op de projectwebsite http://www.eavise.be/3d4sure/. Alle mogelijke opmerkingen (zaken die u liever niet ziet verschijnen, verkeerde gegevens, ) betreffende deze website mogen steeds doorgestuurd worden naar bas.altena@lessius.eu. De aanpassingen worden dan zo spoedig mogelijk doorgevoerd. Informatie die tijdens deze sessie werd meegegeven is te vinden in de slides van gebruikersgroep 1. Deze zijn op de website terug te vinden. In dit verslag beperken we ons tot opmerkingen en vragen die opkwamen vanuit de gebruikersgroep tijdens de vergadering. De eigenlijke inhoud van de presentaties herhalen we hier niet terug, we veronderstellen dat deze begrijpbaar is vanuit de slides. Bij vragen kan u ons uiteraard contacteren. 3. Aandachtspunten 3.1 Algemene opmerkingen In het kader van dit project gaan we in een aantal user cases effectief de technieken inzetten om zo deze te evalueren naar performantie, gebruiksgemak, snelheid, kostprijs, enz. Bedrijven kunnen concrete user cases voorstellen hiervoor. Uiteraard willen we daarbij voortbouwen op de ervaring en expertise die reeds in de bedrijven aanwezig is, zonder zelf het wiel terug uit te vinden. Daarbij merken we wel op dat elk bedrijf zelf bepaalt hoeveel informatie er vrijgegeven wordt over de door hen aangeleverde case om zo eventuele bedrijfsgeheimen te beschermen. Het opstellen van richtlijnen rond het opzetten van een meetcampagne voor een project kan van grote waarde zijn om de vooropgestelde nauwkeurigheid te behalen. Het concept van een project wordt immers beïnvloed door de te behalen nauwkeurigheid. Naast een verduidelijking van de verschillende fotogrammetrische verwerkingspakketten was er ook een ruime interesse naar de complementariteit van de techniek met andere meetmethodes. Geopperd werd de integratie van laserscannen en fotogrammetrie, maar ook de combinatie van een imaging total station met luchtbeelden en mobile mapping waarbij terrestrische metingen aangevuld worden met oblieke luchtfoto s. Zo kunnen de grenzen van de techniek ook afgebakend worden. Gecontroleerde meetomstandigheden is bij UAV opnames moeilijk te verwezenlijken. Door de fijne elektronica en het relatief lichte gewicht wordt dit type platform meer beïnvloed door weersomstandigheden. Hier moet aandacht aan worden besteed bij het opzetten van een vergelijkende studie. Optimaal zouden verschillende platformensystemen onder gelijke omstandigheden een campagne moeten vormen. 3D photogrammetry for surveying engineering 2 IWT Tetra project
Het uitzoeken van de manier van de verwerking kan van meerwaarde zijn bij de keuze van de verschillende verwerkingspakketten, al zal dit afhangen van het black box -gehalte van het pakket. Ook is het gunstig om de absolute en relatieve nauwkeurigheid te kunnen voorspellen en evalueren. Waarschijnlijk kan dit door middel van het doorrekenen van fouten of door bemonstering (RMSE). Uitkomst hiervan is een onafhankelijke methodiek voor een validatie rapport waarbij gesteund kan worden op de planimetrische en altimetrische ASPRSstandaarden. Als zulke procedures onder de knie zijn dan is simplificatie en abstractie mogelijk naar de landmeter zelf. Een voorbeeld is te vinden in een analyse van de algemene kwaliteit als functie van het aantal foto s en grondcontrolepunten opgenomen in de verwerking. Een overzicht van het spectrum aan kostprijs, expertise en toepasbaarheid zijn uiterst welkom. Daarbij moet ook aandacht worden besteed aan de inzetbaarheid van onbemande luchtvaartuigen. Deze worden namelijk voornamelijk beïnvloed door weersomstandigheden, vooral wind en regen. Dit kan de overlap criteria, nodig bij fotogrammetrie, bemoeilijken. Bij de kostprijs dient ook uitgeklaard te worden of het puur de toestelprijs betreft of er ook dienstverlening inbegrepen zit. Bij het overzicht aan fotogrammetrische tools werd ook geopperd om open source-pakketten als Bundler er in op te nemen. 3.2 Regelgeving Er bleek een grote nood aan een verduidelijking over de regelgeving over het gebruik van onbemande luchtvaartuigen. De procedure betreffende het gebruik van onbemande luchtvaartuigen is complex en uiterst selectief. Zaken aangaande privacy, identificatie van personen en veiligheidsprocedures voor de omgeving dienen uitgeklaard te worden. Alle evoluties inzake deze procedure zullen opgevolgd worden. 4. Invulling gevalstudies en specifieke opmerkingen 4.1 Gevalstudie 3D gebouwmodellen - Kennisoverdracht aangaande de combinatie van hoog oblieke opnames genomen met een UAV en terrestrische opnames (mobile mapping, imaging total station) word op prijs gesteld. - Niet alleen interesse in dakoppervlaktes, ook het texturen van gevels en daken Invulling ahv ervaringen/projecten van Vansteelandt, Braem, Ibens landmeters, ADMTopo, Grontmij,... 4.2 Gevalstudie Volume bepaling De toepassingen op grondpartijen met weinig textuur hebben hoge interesse (zwarte erts bij Arcelor Mittal, wit zand). In die zin kan worden gekeken in hoeverre de techniek van fotogrammetrie kan gaan (door de mogelijheden voor een rang van ruwe tot gladde texturen te bekijken). Gedacht moet worden aan grote hoeveelheden erts, welke een lage reflectie hebben en uiterst homogeen zijn. Tegenwoordig worden deze partijen nog opgemeten met RTK GPS. 3D photogrammetry for surveying engineering 3 IWT Tetra project
Invulling ahv ervaringen/projecten van Jan De Nul, HOSBUR, ADMtopo, PS-survey,... 4.3 Gevalstudie Industriële toepassingen Opdrachten aangaande het inmeten van pijpinstallaties zijn niet alleen buiten. Bijgevolg dat binnendeurse metingen andere of zelfs meer complicaties met zich meebrengen. Hierbij moet men denken aan praktische obstructies als lampen, stoomwolken en vibraties. Deze metingen worden vaak gedaan met terrestrische laserscanners, en men is vooral benieuwd wat voor toegevoegde waarde fotogrammetrie kan hebben. De methode hoeft niet een vervangend alternatief te zijn, vooral een toegevoegde is hierbij van belang. Als negatieve resultaten worden gegeven, is dit ook informatie. Ook is er potentie van fotogrammetrie in het monitoren of verschil meting tijdens het proces van assembleren. Constructie gaat niet altijd volgens plan, dus door snel en slim opnames te maken van de situatie, kan een aangepast plan zorgen voor een betere anticipatie. Invulling ahv ervaringen/projecten van Grontmij, Ibens landmeters,... 4.4 Gevalstudie 3D reconstructie in archeologie Een gevalstudie kan worden uitgewerkt in het 7 ha project voor de aanleg van de ring rond Brecht, waar archeologische inventarisatie een deelaspect van is. De omgeving heeft daarnaast ook een variabele topografie, daardoor is het technisch interessant om te karteren. Verder werd de topografie reeds met hoge nauwkeurigheid bepaald, dit maakt vergelijkingsstudies mogelijk. Ook zijn er meerdere bospartijen aanwezig, wat de mogelijkheden van UAV-fotogrammetrie in bosbouw kan evalueren. Invulling ahv ervaringen/projecten van Ellips, Gatewing, ADMtopo,... 4.5 Gevalstudie Gevelopmeting Het vraagstuk bij architecturale metingen is vooral gecentreerd in hoe precies een techniek als fotogrammetrie kan zijn. Is het mogelijk om op grote afstand van een tiental meters, alsnog een millimeter-bereik te hebben. Hierbij is dus niet de absolute nauwkeurigheid (betrouwbaarheid) van belang, maar vooral de relatieve nauwkeurigheid (precisie). Momenteel word de laserscan techniek vooral toegepast, waarbij ornamenten met een hoge dichtheid van punten kunnen worden ingemeten. Echter kan een laser scanner niet verder meten dan zijn zichtlijn. Ook is de dichtheid afhankelijk van de afstand. Als deze techniek de lucht in kan, zou dit veel obstructies wegnemen, echter lijkt dit praktisch nog niet mogelijk. Daarom wordt er naar complementaire technieken zoals fotogrammetrie gekeken. De opmeting van gevels gaat vaak gepaard met een slechte geometrische fotogrammetrische opstelling. Deze worden veroorzaakt door smalle gangpaden. Ook zijn er vele obstructies voor het te meten object, dit maakt triangulatie moeilijk of soms onmogelijk. Een overzicht of methodiek voor rectificatie is daarom van grote waarde. Opneming van binnengevels is ook gewenst, vaak op grote hoogte (kerk, kathedraal). De toepassing of integratie van UAV beelden kan een toegevoegde waarde zijn. 3D photogrammetry for surveying engineering 4 IWT Tetra project
Invulling ahv ervaringen/projecten van Ellips,... 4.6 Gevalstudie Imaging totaalstations Het voordeel van een bekende oriëntatie van het opstelpunt kan helpen bij het vergemakkelijken bij het rectificeren van foto s. Naast Elcovision, laat nu ook Trimble Business Center fotogrammetrische verwerking toe. Invulling ahv ervaringen/projecten van BITS nv, Jan de Nul, Braem... 4.7 Gevalstudies vanuit de gebruikersgroep De combinatie van terrestrische en lucht fotogrammetrie, alsook laser en fotogrammetrie waren terugkerende interessepunten. Een nieuw toepassingsdomein rond landbouw en bosbouwgebieden die moeilijk toegankelijk zijn werd geopperd. Deels zal hier ook naar gekeken worden in het doctoraat van Bas Altena. De opname van een permanent testterrein werd voorgesteld waar de verschillende meetopzetten kunnen vergeleken worden. Gatewing beschikt over een 4 ha landbouwterrein met afwissellende verharde stukken en een redelijk vlakke topografie. ADMtopo voert momenteel metingen in een project in Brecht, op een 7 ha terrein met archeologische aspecten, wegenis en volumepartijen. 5. Administratieve afspraken 5.1 Vergaderfrequentie. Er is een voorkeur om te vergaderen wanneer er een gevalstudie is afgerond of dat er belangrijke vooruitgang te melden is. Een suggestie word gedaan om dit drie maal per jaar te doen. Een volgende vergadering, rond februari 2013, zal tijdig aangekondigd worden. 5.2 Reglement van orde. Er wordt gevraagd het document reglement van orde aan te passen. Aangezien de geschreven codes afkomstig van het project OpenSource rechten zullen hebben. In het reglement staat hiervoor nu nog een op te geven bedrag. Dit zal worden aangepast waarna aan de leden van de gebruikers groep wordt gevraagd deze asap in te vullen en ondertekend terug te bezorgen aan Liesbet Cockx. 3D photogrammetry for surveying engineering 5 IWT Tetra project