RBS Markets Nummer 393, 19 november 2013 Turbo s & Trading Technische Analyse Nikkei 225 index - Mooie bullenparade Krachtstroom P2 Tradesuggestie De winter door met aardgas Ik herinner me nog één van die gesprekken die mensen schijnbaar automatisch met je aangaan zodra je op een feestje durft toe te geven dat je actief bent in de financiële wereld. Het was maart dit jaar en er werd door mijn gesprekspartner beweerd dat het een slechte tijd was voor beleggers. Feit was echter dat de Dow Jones zojuist de allerhoogste koers ooit had neergezet. De verklaring is simpel. Geld is er wel en soms gaat het geld de markt in, soms er uit. P3 Geldstromen In de media wordt de nadruk vaak gelegd op economische groei, winstverwachtingen en beleggerssentiment. Maar is dat wel de echte reden van de echte grote bewegingen van de aandelenbeurzen? Afgelopen kwartaal was namelijk alweer niet echt overtuigend, van de Stoxx600 bedrijven voldeed 49% niet aan de winstverwachtingen en 62% verlaagde de vooruitzichten. Toch zettende Europese indices meerjaars recordstanden op de borden. De laatste jaren waren de market movers achtereenvolgens de crash in Amerikaanse hypotheekobligaties, met als gevolg de kredietcrisis,de val van Lehman Brothers, de Europese schuldencrisis en de alsmaar oplopende Amerikaanse schulden. Zoveel thema s, met één gemene deler. Geldstromen. Door te makkelijke kredietverstrekking ontstond er een huizenbubbel. Daardoor verkrapte de kredietverstrekking en gingen de banken om. De schulden lopen ondertussen op en toch wordt er steeds meer uitgegeven door overheden, om de economie op gang te krijgen volgens Keynesiaans model. Momenteel is de belangrijkste onzekerheid de (nu nog) aanhoudende geldverruiming van de VS. De hele wereld past haar beleid daar op aan en dat geeft rimpeleffecten tot aan de Emerging Markets aan toe. Fondsmanagers zijn dan ook vooral geïnteresseerd in geldstromen. Waar geld naartoe gaat neemt de welvaart toe, waar geld vertrekt neemt die af, zo is de redenering. De trends In Amerika is de markt voor Exchange Traded Funds (ETF s), de grootste beleggingscategorie. Wij kennen ETF s als Trackers, passief beheerde beleggingsfondsen die een index, markt of sector volgen. Er zijn er duizenden van in Amerika en ook in Europa zijn er inmiddels meer dan 1000. Uit recent onderzoek van de Amerikaanse bank Morgan Stanley blijkt dat 4 van de 10 grootste instromen in Europese ETF s plaatsvinden, terwijl 8 van de 15 grootste uitstromen uit Amerikaanse ETF s wegvloeit. De onderwaardering van Europese aandelen t.o.v. Amerikaanse en Japanse aandelen in combinatie met betere fundamentele vooruitzichten wordt als reden genoemd. Een andere trend is dat er een rotatie gaande is vanuit Brazilië (één van de BRIC landen) richting de volgende Emerging Markets zoals Zuid-Korea. In totaal is er alleen al in oktober $34 miljard naar aandelen ETF s gegaan. Obligatiefondsen zijn volgens velen al te duur geworden, dus is daar de interesse momenteel al aan het afnemen ten faveure van aandelenbeleggingen. Als je dan weet dat de nadruk op Europa ligt, dan snap je waar de recordstanden vandaan komen. Het gaat door Het gaat gewoon maar door. De ECB ( Europese Centrale bank) heeft de rente verlaagd naar 0,25%, wat moet zorgen voor meer liquide middelen. Even was er de laatste maanden sprake van mogelijk afbouwen van de Amerikaanse steunmaatregelen. Toch gaat ook de VS tot nader order verder met de verruimende geldmarktpolitiek. Het lijkt wel een financiële wapenwedloop. In de praktijk betekent het nog meer prikkels voor beleggers om op zoek te gaan naar rendement. De laatste jaren zocht men grondstoffen op en (staats-) obligaties bij gebrek aan vertrouwen in de Europese aandelenmarkten. Momenteel is het vertrouwen terug van weggeweest en is het duidelijk waar het geld heen stroomt. Hoe lang de situatie aanhoudt blijft gissen, maar voorlopig is de geldstroom krachtig. In ieder geval krachtiger dan de winstontwikkeling van bedrijven. Een oud beursspreekwoord is niet voor niets: go with the flow. Jeroen Santen (Active Hedge) 1
Technische Analyse Nikkei 225 index - Mooie bullenparade De wekelijkse TA van Nico Bakker Nico Bakker is hofleverancier van technische analyse binnen RBS Markets. Hij publiceert regelmatig artikelen in allerlei media. Ook verzorgt hij diverse trainingen en workshops en is hij een graag geziene spreker tijdens beleggingsevenementen. Voor de uitleg van technische analyse termen verwijzen wij u naar www.rbs.nl/markets. De aandelenmarkten staan er wereldwijd goed gemutst bij. Zo ook de Japanse Nikkei 25 index, die zich al geruime tijd in positief vaarwater bevindt. Ik zal de technische conditie van de Japanse beursbarometer beschrijven aan de hand van de Buienradar grafiek, ofwel de lange termijn grafiek, die aangeeft met rood of groen hoe het is gesteld met de ondertoon op het speelveld. Ik zal u de details besparen, groen is positief en weerspiegelt de tendens tot stijgen, rood is negatief en geeft aan dat de beren de dominante partij zijn. De huidige maandbars kleuren groen, de eerste groene staaf is in maart 2011 neergezet, waarna er geen kleurwisseling meer is geweest. Toch kwam de index in eerste instantie niet echt van zijn plaats. Het duurde tot december 2012 voordat de stieren in de gaten hadden wat van hen werd verwacht. Toen drukten zij de index boven de 10.000 punten grens, waardoor er een einde kwam aan een lange consolidatiefase waarin bleek dat afgerond 8000 wel een stevige solide bodem is, ook in voorgaande jaren. Goed, de weg naar hogere niveaus stond open, Maandgrafiek Nikkei 225 Index de bullen kregen de gelegenheid om de index naar hogere niveaus te drukken. En dat hebben ze gedaan, inmiddels prijkt de barometer boven 15.000, dicht in de buurt van de afgerond 16000 weerstand die in mei van dit jaar werd bereikt. Met deze voortgang lijkt het een kwestie van tijd dat de 16000 weerstand wordt geslecht, waarna het vizier gericht kan worden op ruim 18000, gelijk aan de toppen in 2007. Dit impliceert dat bijna alle ellende uit hoofde van de kredietcrisis in 2008 is weggepoetst, de verliezen zijn geabsorbeerd en weggewerkt. De maandgrafiek ziet er sprieterig uit, dus enig tegengas van de beer is goed mogelijk. Maar dat neemt niet weg dat de huidige bullenparade als muziek in de oren klinkt van lange termijn beleggers met belangen in het Oosten. Trendvolgende beleggers handhaven hun posities in Japan, teneinde te kunnen profiteren van een verdere stijging van de Nikkei index. Bij 16000 en 18000 het landschap opnieuw beoordelen. Figuur 1. Maandgrafiek Nikkei 225 index Bron: BTAC Visuele Analyse, 19 november 2013 Selectie aanbod Nikkei 225 Index Met Turbo's kunt u inspelen op een stijging en/of daling van de Nikkei 225 Index. Voor een compleet overzicht van het aanbod kijkt u op www.rbs.nl/markets. Selecteer in het Turbo/Booster pull down menu linksboven Nikkei 225 Index. 2 Naam Nikkei Turbo Short 17690 Nikkei Turbo Short 16710 ISIN code NL0010376935 NL0010376927 Hefboom 4,6 6,6 Nikkei Turbo Long 12060 Nikkei Turbo Long 10560 NL0010376976 NL0010285987 4,3 3,0 Figuur 2. Een selectie van het aanbod Nikkei 225 Index Turbo's. Bron: RBS, 19 november 2013.
Tradesuggestie De winter door met aardgas Wie is Koen Lauwers: Koen Lauwers heeft een Master in de Handelswetenschappen afgerond aan de Hogeschool- Universiteit Brussel en is sinds 1999 actief als onafhankelijk financieel analist. Koen doet research voor de beleggingssector en is met name gespecialiseerd in de grondstoffenmarkten. Hij werkt op zelfstandige basis voor verschillende opdrachtgevers in de Benelux. Aardgas is ondanks de correctie in het late voorjaar en de zomerperiode 1 van de schaarse grondstoffen waarvan de prijs nog hoger noteert dan bij de start van 2013. Het hoogtepunt werd wel al in april bereikt toen voor een miljoen British Thermal Units of BTU, de eenheid waarin de aardgasprijs internationaal wordt uitgedrukt, iets meer dan 4,5 dollar werd betaald. Begin deze maand werd een dieptepunt van 3,2 dollar bereikt. De aardgasprijzen fluctueren meestal met de seizoenen omdat met name de vraag (en in mindere mate ook het aanbod) sterk seizoensgebonden is. Uitzonderlijke weersomstandigheden kunnen er echter voor zorgen dat er op deze regel uitzonderingen zijn. Op de Noord-Amerikaanse aardgasmarkt onderscheiden we 2 seizoenen. Een eerste is de periode van oktober tot maart, waar het verbruik hoger ligt dan de productie. Dit wordt ook wel het withdrawal season genoemd (to withdraw = opnemen) waarbij aardgas uit de voorraden wordt geconsumeerd (opgenomen). April tot september is dan het injection season waarin de productie boven de vraag uitkomt en de voorraden dus toenemen. 2013 is een eerder apart jaar in die zin dat het koude weer dit voorjaar ongewoon lang bleef aanhouden. Vandaar dat ook de hoogste prijs pas eind april werd bereikt. Toen het uiteindelijk warmer werd, bleven de milde temperaturen in grote delen van de Verenigde Staten nog vrij lang aanhouden. Het gevolg is dat ongeveer een half jaar na het withdrawal season ook het injection season vrij laat op gang komt. Uit het meest recente Weekly Natural Gas Storage Report (donderdag 14 november) van het Amerikaanse Ministerie van Energie bleek dat de aardgasvoorraden in de verslagweek met 20 miljard cubic feet (cf) zijn toegenomen. Vrijwel de volledige maand oktober waren de voorraadtoenames of injections al boven de consensusverwachting uitgekomen. De totale Amerikaanse aardgasvoorraad bedraagt nu 3834 miljard cf of 1,5 procent meer dan het gemiddelde van de voorbije 5 jaar. Tijdens het withdrawal season wordt dit cijfer ongeveer gehalveerd. Er is dus ruim voldoende aardgas in voorraad om zelfs de strengste winter door te komen. De meest recente weerprognoses voor de middellange termijn gaan uit van een vrij aanzienlijke afkoeling in grote delen van de Verenigde Staten. De consensusprognose gaat er van uit dat in de lopende verslagweek voor het eerst dit seizoen uit de aardgasvoorraden zal worden geput. De residentiële vraag is sterk seizoensgebonden want ongeveer de helft van de Amerikaanse huishoudens gebruikt aardgas als bron voor verwarming. Het vooruitzicht op een hogere vraag heeft voorlopig nog niet tot forse prijsstijgingen geleid en daar zijn verschillende redenen voor. De belangrijkste daarvan is dat zowel de productie als de pijpleidingcapaciteit maar blijft toenemen. Vorige week stelde het Amerikaanse Ministerie van Energie in haar Short Term Energy Outlook haar prognose voor de Amerikaanse aardgasproductie in 2013 met 0,4 procent opwaarts bij naar 70,29 miljard cf, een absoluut record. Dat is 1,6 procent meer dan vorig jaar. Voor 2014 wordt op een verdere klim naar 70,4 miljard cf gerekend. Toch zijn er ook redenen om aan te nemen dat het neerwaartse prijsrisico vanaf het huidige niveau beperkt is. Onder de grens van 3,5 dollar/ miljoen BTU wordt aardgas terug aantrekkelijker tegenover steenkool wat de elektriciteitsproductie betreft. Tot nog toe lag ook de stroomproductie uit waterkracht en kerncentrales hoger dan vorig jaar. Met de geplande onderhoudswerkzaamheden in aantocht zal dit aandeel terug afnemen, wat gunstig is voor de vraag naar aardgas. Inspelen op een seizoensgebonden hogere aardgasprijs kan via Turbo s of certificaten. De onderliggende waarde bij de hefboomproducten is het termijncontract voor levering in januari. RBS Markets biedt op dit moment 2 Turbo s Long aan en ook een Enhanced certificaat. Natural Gas Future Turbo Long* Isin-code : NL0010109898 Munt : EUR Financieringsniveau : 2,46 Referentieprijs : 3,719 Stop-loss : 2,76 Hefboom : 2,97 Koers : 0,92/0,95 Lees verder op pagina 4 3
Tradesuggestie Vervolg van pagina 3 / De winter door met aardgas Bij deze Turbo Long bedraagt het verschil tussen de stop-loss en de referentieprijs 35 procent. De veiligheidsmarge is dus voldoende hoog indien de aardgasprijs even de ongewenste richting uitgaat. Natural Gas Future Turbo Long* Isin-code : NL0010053021 Munt : EUR Financieringsniveau : 2,85 Referentieprijs : 3,719 Stop-loss : 3,19 Hefboom : 4,29 Koers : 0,64/0,67 De actuele aardgasprijs bevindt zich bij deze Turbo Long slechts 17 procent boven de stop-loss. De hefboom ligt wel hoger dan in het vorige voorbeeld. We merken nog op dat er een valutarisico ontstaat doordat de Turbo s in euro noteren en de aardgasprijs in Amerikaanse dollar. Dit risico kan eventueel worden afgedekt met een EUR/USD Turbo Long. Het aanbod van Turbo s vindt uitsluitend plaats op basis van het basisprospectus, eventuele bijbehorende supplementen en de definitieve voorwaarden. De beslissing om een Turbo te kopen moet dan ook op basis van deze documenten worden gemaakt. Deze documenten zijn kosteloos verkrijgbaar via www.rbs.nl/ markets. *(cijfers 18 November) Bronnen: US Department of Energy, EIA Short Term energy Outlook (11/11-15/11) 4
Overzichten Top 5 Stijgers Turbo s en Boosters ISIN code Rendement Rendement sinds introductie InterOil Turbo Long NL0010248779 103,57% 107,90% 24 okt 2013 EUR/USD Booster Long NL0010515680 77,16% 139,40% 10 sep 2013 Sony ADR Turbo Long NL0010289104 66,53% 41,43% 14 mrt 2013 Baidu.com ADR Turbo Long NL0010516597 55,75% 69,09% 18 sep 2013 Turkey Titans Turbo Long NL0010515854 46,91% 23,97% 11 sep 2013 Overzicht markten AEX 0,3% 395,34 396 394 392 Certificaten ISIN code Rendement Rendement sinds introductie China Certificaat NL0000456457 7,17% 108,90% 26 feb 2004 US Homebuilding Certificaat NL0006152514 6,61% 75,33% 14 jan 2008 Turkije Certificaat NL0000458198 6,02% 136,20% 29 nov 2004 Nikkei 225 Quanto Certificaat DE0006098205 5,96% 9,08% 15 feb 2001 Alternatieve Energie Certificaat NL0000456721 5,76% -62,98% 14 okt 2005 Figuur 4. Top 5 stijgers periode periode11 november t/m 18 november 2013. Deze tabel is gebaseerd op het gemiddelde van de bied- en laatkoers van RBS. Een actueel overzicht vindt u op de website: www.rbs.nl/markets. Bron: RBS, 19 november 2013. Overzicht Volume/Omzet Onderliggende waarde Long Short Omzet(EUR) AEX 16.003.399 12.544.588 33.972.788 Brent Crude Oil Future 11.524 26.481 321.276 Bund Future 273 24.602 408.293 EUR/USD 337.630 131.807 932.505 Goud 499.247 313.488 3.201.071 Figuur 5. Overzicht Volume/Omzet, periode 11 november t/m 18 november 2013. Bron: RBS, 19 november 2013. Long/Short-Ratio Turbo Ratio AEX 3,53 Brent Crude Oil Future 3,06 Bund Future -64,74 EUR/USD -1,83 Goud 5,08 Figuur 6. Long/Short-Ratio van uitstaande posities per 18 november 2013. Bron: RBS, 19 november 2013. Top 10 meest verhandelde Certificaten: vorige week en All-Time Vorig week ISIN code All-Time ISIN code 1 RICI Metals Certificaat NL0000451847 Water Certificaat NL0000290195 2 China Certificaat NL0000456457 Agribusiness Certificaat NL0000696565 3 Eco Certificaat NL0000847705 Goud Quanto Certificaat NL0000458735 4 Agribusiness Certificaat NL0000696565 BRIC II Certificaat NL0000290328 5 RICI Agricultural Certificaat NL0000451821 Emerging 11 Certificaat NL0000842029 6 Pakistan Certificaat NL0000691087 AEX Certificaat NL0000778728 7 India Certificaat NL0000456465 RICI Enhanced Quanto Certificaat NL0006284580 8 BRIC Certificaat NL0000459816 Emerging Markets SRI Certificaat NL0009287721 9 BRIC II Certificaat NL0000290328 India Certificaat NL0000456465 10 Goud Quanto Certificaat NL0000458735 BRIC Certificaat NL0000459816 Figuur 7. Top 10 bestsellers Certificaten, periode 11 november t/m 18 november 2013 en All Time. Bron: RBS, 19 november 2013. 390 388 386 Bund Future 0,4% 141,63 142,5 142,0 141,5 141,0 140,5 140,0 139,5 139,0 EUR/USD 1,0% 1,3496 1,350 1,348 1,346 1,344 1,342 1,340 1,338 1,336 1,334 1,332 Webinar Op maandag 9 december verzorgt Nico Bakker vanaf 20:00 het laatste Bakker's Bull/Bear webinar van het jaar. Ook deze maand heeft u ruimschoots de keuze uit 50 charts waar Nico er 15 behandeld. Nico sluit traditioneel af met de Mystery Chart. Schrijf u snel in zodat u niets mist. Klik hier om aan te melden Noteert u ook alvast maandag 16 december in de agenda: RBS maakt dan een webinar mogelijk met Nico Bakker en Royce Tostrams waarin beide heren een vooruitblik geven op het nieuwe beleggingsjaar 2014. Inschrijven kan een week van te voren via DFT.nl Brent Crude Olie Future 3,3% 108,5 109,5 109,0 108,5 108,0 107,5 107,0 106,5 106,0 105,5 105,0 Figuur 8. De prestaties van belangrijke markten van 8 november t/m 15 november 2013. Bron: Bloomberg, 19 november 2013. 5
Turbo s & Trading 392, 12 november 2013 Risico s De aanschaf van Turbo s en Certificaten brengen bepaalde risico s met zich mee, zoals prijsrisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico. Turbo s en Certificaten zijn daarom niet geschikt voor iedere belegger. Het is van belang dat u de kenmerken en risico s van deze producten begrijpt voordat u een beleggingsbeslissing neemt. Tevens dient u zorgvuldig af te wegen of de Turbo s en Certificaten geschikt zijn voor u gezien uw ervaring, beleggingshorizon, overige beleggingen, financiële positie, risico-bereidheid en andere relevante omstandigheden. In geval van twijfel, dient u professioneel advies in te winnen. Deze nieuwsbrief dient slechts ter informatie en is geen aanbieding of een uitnodiging tot het doen van een aanbieding van Turbo s of Certificaten. Het aanbod van Turbo s en Certificaten vindt uitsluitend plaats op basis van het respectievelijke basisprospectus, eventuele bijbehorende supplementen en de definitieve voorwaarden. De beslissing om Turbo s en Certificaten te kopen moet dan ook op basis van deze documenten worden gemaakt. Deze documenten zijn kosteloos verkrijgbaar via www.rbs.nl/ markets. Deze paragraaf bevat slechts een overzicht van de belangrijkste risico s. Lees voor een volledig overzicht het respectievelijke basisprospectus. Turbo s en Warrants zijn beleggingsinstrumenten voor actieve en ervaren beleggers. Door de hefboom is een belegging in Turbo s en Warrants risicovoller dan een directe belegging in de onderliggende waarde. Hoe hoger de hefboom die men kiest, hoe sneller een beweging van de onderliggende waarde doorwerkt in de waarde van de Turbo en de Warrant. Het stop loss-niveau van een Turbo kan wijzigen, waardoor bij een wijziging het stop loss-niveau dichter bij de koers van de onderliggende waarde kan komen. Bij indices zullen deze wijzigingen in periodes waarin veel dividend wordt uitgekeerd, groter zijn. De koers van een Certificaat volgt in principe één-op-één de prestaties van de onderliggende waarde, maar kan hiervan afwijken doordat de beheerkosten (jaarlijks) in rekening worden gebracht en door de marktbeweging van vraag en aanbod. Bij alle beleggingsinstrumenten kan gedurende zowel de looptijd als op de afloopdatum de volledige inleg verloren gaan. Veranderingen van de wisselkoersen van onderliggende waarden die niet in euro zijn genoteerd, beïnvloeden de waarde van de in euro genoteerde producten. Een stijging van de lokale valuta ten opzichte van de euro zal een positief effect hebben, een daling een negatief effect. Beleggen in aandelenmarkten van opkomende markten gaan gepaard met extra risico s op politiek, economisch, de sociaal en juridisch gebied. Daarnaast ontbreekt door gebrekkige beschikbaarheid van financiële verslaggeving en andere data in sommige markten transparantie. Ongunstige ontwikkelingen hebben hierdoor vaak een sterk negatieve invloed hebben op de waarde van beleggingen in opkomende markten. Beleggen in grondstoffen gebeurt meestal door middel van termijncontracten Door te beleggen in termijncontracten en deze op tijd te verkopen kan fysieke levering van een grondstof worden voorkomen. Wanneer een belegger voor lange termijn in een bepaalde grondstof belegt, dient hij/zij het termijncontract voor het aflopen door te rollen naar een termijncontract met een langere looptijd. Het doorrollen van termijncontracten kan rendement opleveren of juist rendement kosten. Dit is afhankelijk van de termijnmarkt en staat los van veranderingen van de spotprijs van de desbetreffende grondstof. Wanneer een termijncontract afloopt, zal de prijs daarvan de actuele spotprijs benaderen. Bij het doorrollen wordt het aflopende contract verkocht en het volgende contract gekocht. Het verschil tussen opeenvolgende termijnprijzen kan een negatief rendement opleveren voor de belegger. Turbo s en Certificaten worden uitgegeven door The Royal Bank of Scotland [plc. Beleggers lopen kredietrisico op deze bank. Dit betekent dat in geval van insolventie van de uitgevende instelling beleggers in Turbo s en Certificaten mogelijk minder terugkrijgen dan hun initiële belegging en in het slechtste geval zelfs hun gehele belegging verliezen. Turbo s en Certificaten worden gehouden via het bewaringssysteem van Euroclear Nederland en zijn daardoor afgescheiden van het vermogen van de uitgevende instelling. Het Nederlandse depositiogarantiestelsel is niet op Turbo s en Certificaten van toepassing. Beleggers krijgen met een belegging in Turbo s en Certificaten geen eigendom in onderliggende waarde daarvan. Turbo s en Certificaten worden genoteerd op Euronext Amsterdam met RBS als market maker. Dat wil zeggen dat RBS onder normale marktomstandigheden tijdens beursuren van Euronext Amsterdam, van 9:05 uur tot 17:30 uur bereid is om Turbo s en Certificaten te kopen en te verkopen. Hierdoor is het mogelijk om onder normale marktomstandigheden tijdens genoemde beursuren de Turbo s en Certificaten te kopen of verkopen. De prijs waarvoor RBS bereid is een Turbo of een Certificaat te kopen wordt de biedprijs genoemd en de prijs waarvoor RBS bereid is een Turbo of een Certificaat te verkopen wordt de laatprijs genoemd. Het verschil tussen de bied- en laatprijzen wordt de spread genoemd. Gedurende de looptijd van een Turbo of een Certificaat kan de spread aan rbs.nl/markets wijziging onderhevig zijn. Bijvoorbeeld, indien er belangrijke cijfers worden gepubliceerd zoals jaarcijfers of macroeconomische cijfers kan de spread (tijdelijk) wordt vergroot. Actuele informatie over de bied- en laatprijzen gehanteerd durende de looptijd van Turbo s en Certificaten treft u aan op de relevante product pagina van de website www.rbs.markets. nl. Door bijzondere omstandigheden kan het voorkomen dat RBS geen prijzen afgeeft. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren indien de handel in de onderliggende waarde wordt stilgelegd, een Turbo of een Certificaat is uitverkocht, indien in korte tijd een groot aantal orders wordt geplaatst, er een storing in het handelssysteem van RBS is opgetreden, er een storing is opgetreden in het handelssysteem van Euronext Amsterdam of de beurs waarop de onderliggende waarde wordt verhandeld of indien er extreme marktomstandigheden zijn. Indien RBS geen prijzen afgeeft kan het zijn dat het niet mogelijk is om een Turbo of een Certificaat te kopen of te verkopen of niet tegen de door u gewenste prijs. Dit laatste kan zich voordoen omdat u in dergelijke situaties voor koop en verkoop afhankelijk bent van andere beleggers die willen kopen of verkopen. Disclaimer RBS Dit document is opgesteld door The Royal Bank of Scotland plc of haar dochtervennootschappen of groepsondernemingen ( RBS ). Alle informatie in dit document is gebaseerd op informatie afkomstig van RBS en van andere instellingen die als betrouwbaar gelden. RBS geeft in dit document een getrouwe reproductie van dergelijke informatie, echter RBS biedt geen garantie voor de juistheid van de getoonde gegevens verkregen van derden. Geen garantie of zekerheid in welke vorm ook, expliciet of impliciet, wordt gegeven met betrekking tot de volledigheid en juistheid van de informatie opgenomen in dit document. RBS accepteert geen enkele verplichting om enige informatie opgenomen in dit document te herzien of te corrigeren. Geen handelen of nalaten van RBS of haar directeuren, werknemers, agenten of andere vertegenwoordigers met betrekking tot de informatie opgenomen in dit document vormt, of wordt geacht te vormen, een verplichting of garantie van RBS of enig ander persoon. Indicatieve prijzen of analyses in dit document zijn ter goede trouw opgesteld, uitgekozen en beoordeeld en derhalve wordt geen garantie gegeven ten aanzien van de juistheid, volledigheid en redelijkheid van deze prijsopgaven of analyses. Onverminderd de juridische verantwoordelijkheid voor informatievoorziening, accepteert RBS geen enkele vorm van aansprakelijkheid voor kosten, schade en claims ontstaan uit, of in verband met, een belegging in effecten beschreven in dit document. RBS en/of haar dochtervennootschappen of groepsvennootschappen, verbonden vennootschappen, werknemers of klanten kunnen een belang in financiële instrumenten hebben zoals de effecten beschreven in dit document of daaraan gerelateerde financiële instrumenten. Een dergelijk belang kan omvatten het handelen, aanhouden, onderhouden van een markt in zulke instrumenten als ook het verschaffen van bank-, krediet- en andere financiële diensten aan een vennootschap of de uitgevende instelling van de effecten en financiële instrumenten beschreven in dit document. RBS treedt met betrekking tot een transactie, de effecten of andere verplichtingen beschreven in dit document, niet op als financiële adviseur of in een fiduciaire rol. RBS geeft met betrekking tot geen enkele jurisdictie een garantie of advies over fiscale, juridische en boekhoudkundige zaken. Dit document is niet bedoeld voor de distributie of het gebruik door enig persoon of enititeit in een jurisidictie of land waarin een dergelijke distributie of gebruik in strijd is met locale wet- en regelgeving. De informatie opgenomen in dit document is eigendom van RBS en is verstrekt op verzoek van een geselecteerd aantal ontvangers en mag niet (geheel of gedeeltelijk) worden verstrekt of anderszins gedistributeerd aan een andere derde partij zonder de schriftelijke toestemming van RBS. Verenigde Staten van Amerika: Dit document is uitsluitend bestemd voor verstrekking aan major institutional investors zoals gedefinieerd in Rule 15a-6 van de Amerikaanse Exchange Act van 1934, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de Exchange Act ) en mag niet worden verstrekt aan andere Amerikaanse ingezetenen. Elke Amerikaanse major institutional investor die deze informatie ontvangt en komt door het ontvangst ervan overeen dat hij de informatie in dit document niet zal verstrekken of anderszins distributeren aan anderen. De effecten zoals hierin beschreven zijn en zullen niet worden geregistreerd zoals bedoeld in de de Amerikaanse Securities Act van 1933, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de Securities Act ) en mogen niet worden aangeboden of verkocht in de Verenigde Staten van Amerika, tenzij aan qualified institutional buyers (gekwalificeerde institutionele beleggers) in lijn met Rule 144A of op grond van een andere vrijstelling van of het niet van toepassing zijn van de registratieverplichting van de Securities Act. De aanbieding of verkoop van de effecten of transacties in de effecten kunnen verder beperkt worden door toepasselijke wet- en regelgeving van de Verenigde Staten of van haar afzonderlijke staten. Potentiële beleggers dienen zichzelf daarom op de hoogte te stellen van en juridische beperkingen bij het aangaan van transacties na te leven. Potentiële beleggers dienen zich te realiseren dat de effecten mogelijk niet geschikt zijn voor alle beleggers. The Royal Bank of Scotland plc staat in het Verenigd Koninkrijk onder toezicht van de Prudential Regulation Authority en de Financial Conduct Authority en haar activiteiten in Nederland vallen onder het gedragstoezicht van de Autoriteit Financiële Markten. Behalve in landen waarin dit wettelijk is vereist is de inhoud van dit document is niet beoordeeld door toezichthouders in de landen waarin dit document wordt verstrekt. In geval van twijfel over de inhoud van dit document dient onafhankelijk professioneel advies te worden ingewonnen. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm ook van de inhoud van deze nieuwsbrief is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. De nieuwsletter bevat merken van The Royal Bank of Scotland Group plc en andere vennootschappen binnen de RBS groep. De merken omvatten onder andere het logo van The Royal Bank of Scotland en de merknamen The Royal Bank of Scotland en RBS. Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de indices genoemd in dit document behoren toe aan de relevante Index sponsoren (de Index Sponsoren ). De relevante Index Sponsoren zijn op generlei wijze betrokken bij de totstandkoming of verkoop van de producten genoemd in dit document, noch wordt door hen enig advies tot aankoop van deze producten gegeven. TURBO en BOOSTER zijn merknamen van The Royal Bank of Scotland Group plc. Disclaimer Technische Analyse & Turbo Tip / Grondstoffen Weekoverzicht / Marktfocus Het onderdeel technische analyse wordt verzorgd door Bakker Technische Analyse Consultancy B.V. ("BTAC") en uitgebracht door RBS. Nico Bakker is bestuurder van BTAC en is een onafhankelijk analist. RBS en BTAC zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Bakker TAC in ruil voor een financiële vergoeding technische analyse verzorgd en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De technische analyses van BTAC zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Het onderdeel Grondstoffenweekoverzicht wordt verzorgd door Falesia bvba ("Falesia") en uitgebracht door RBS. Koen Lauwers is bestuurder van Falesia en is een onafhankelijk analist. RBS en Falesia zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Falesia in ruil voor een financiële vergoeding de grondstoffen weekoverzichten verzorgd. De grondstoffen weekoverzichten van Falesia zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies (de grondstoffen weekoverzichten en de technische analyses worden hierna gezamelijk de "artikelen" genoemd). Het onderdeel Marktfocus wordt verzorgd door Active Hedge Group B.V. en uitgebracht door RBS. De in dit document opgenomen standpunten en vooruitzichten zijn door Active Hedge Group B.V. gegeven in haar hoedanigheid van onafhankelijk analist. RBS en Active Hedge Group B.V. zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Active Hedge Group B.V. in ruil voor een financiële vergoeding analyses verzorgd en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De analyses van Active Hedge Group B.V. zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Iedere (potentiële) investering dienen beleggers te toetsen aan hun persoonlijke beleggersprofiel en te bespreken met hun adviseur. De in de artikelen genoemde standpunten en vooruitzichten zijn door respectievelijk BTAC gegeven in zijn hoedanigheid als technisch analist, door Koen Lauwers gegeven in zijn hoedanigheid als intermarket analist en door Active Hedge in hun hoedanigheid als onafhankelijk analist. RBS kan van tijd tot tijd producten uitgeven die dezelfde onderliggende waarden kunnen hebben als de financiële instrumenten besproken in de artikelen. RBS heeft echter geen enkele betrokkenheid bij, op welke manier dan ook, invloed op, zeggenschap over of inspraak in van de totstandkoming van de artikelen van of namens respectievelijk BTAC, Falesia of Active Hedge of een aan BTAC, Falesia of Active Hedge gelieerde onderneming of persoon. RBS is niet verantwoordelijk voor de volledigheid, juistheid en geschiktheid voor welke doeleinden dan ook en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid in verband met de artikelen van BTAC, Falesia of Active Hedge of een aan BTAC, Falesia of Active Hedge gelieerde onderneming of persoon.". 6