Leskist discriminatie en vooroordelen Voor het voortgezet onderwijs en mbo Arend Noorduijnstraat 15 6512 BK Nijmegen 024 3240400 www.ieder1gelijk.nl
Welkom in onze leskist! Voor deze leskist hebben we materiaal verzameld om het bespreken van discriminatie en vooroordelen makkelijker te maken. We hebben gekozen voor materiaal dat leerlingen aanspreekt. U vindt een overzicht van diverse vormen van lesmateriaal met onder meer lespakketten, video s en dvd s, informatieve spellen en stripboeken. Deze leskist bevat lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs, van vmbo tot vwo en voor het mbo. Per materiaal staat aangegeven voor welk schooltype het geschikt is. U kunt het materiaal bij ons lenen. Relevantie Vaak wordt gedacht dat het bespreken van discriminatie en vooroordelen extra tijd en moeite kost. Maar dat hoeft helemaal niet het geval te zijn. Juist omdat het onderwerpen zijn die in het dagelijks leven en dus ook op school van belang zijn, kunnen ze vanuit verschillende disciplines worden behandeld. Of je nu aan hand van voorbeelden uit de geschiedenis laat zien waar discriminatie toe kan leiden, leerlingen strips laat tekenen over vooroordelen voor ckv, cijfers over discriminatie of migratie gebruikt voor statistiek, discussieert over botsende grondrechten in de Nederlandse les, of in maatschappijleer laat zien welke vormen van structurele discriminatie er zijn, er zijn veel mogelijkheden om deze onderwerpen vakoverstijgend te behandelen. Ook mentoruren zijn hier geschikt voor omdat het gaat om sociale omgangsvormen, samenwerking, en respect voor elkaar. En zelfs bij lesuitval kunnen materialen uit de leskist een goede oplossing zijn omdat onderwijsassistenten zich makkelijk in kunnen werken en zo de tijd nuttig kunnen besteden. Het door ons gekozen lesmateriaal sluit aan bij (delen van) de kerndoelen van het voortgezet onderwijs, van bijvoorbeeld het vakgebied mens en maatschappij zoals meningsvorming, historische basiskennis, cultuurverschillen in Nederland, oorlog, vrede en mensenrechten, maar ook uitdrukkingsvaardigheid en overleg, planning, discussie binnen vakgebied Nederlands. Via de volgende link kunt u nog meer lesmateriaal vinden dat aansluit bij de kerndoelen: http://www.art1.nl/artikel/4299-lesmateriaal_bij_kerndoelen_basisvorming Vragen en opmerkingen We streven ernaar ons aanbod zo goed mogelijk af te stemmen op de behoeften en interesses van de leerlingen en de wensen van docenten. Daarom ontvangen wij graag feedback of de gebruikte materialen wel of niet goed werken en stellen we suggesties voor nieuw materiaal op prijs. Mocht u verder nog vragen hebben, als er bijvoorbeeld iets niet bijstaat wat u zoekt of als u advies wilt bij het kiezen van materiaal, kunt u altijd contact opnemen met ons. Contact: Franziska Bissels Telefoon: 024 3240400 E-mail: fbissels@ieder1gelijk.nl Website: www.ieder1gelijk.nl Adres: Ieder1Gelijk Arend Noorduijnstraat 15 6512 BK Nijmegen 2
LESPAKKETTEN Vooroordelenkoffer, Stichting Vredeseducatie Utrecht, 2011 Materiaal: tentoonstelling en handleiding met werkvormen Duur: ca. 60 minuten voor de tentoonstelling Leeftijd: 10 14 jaar Niveau: Leerlingen omschrijven de begrippen feit, mening en vooroordeel en geven voorbeelden. Leerlingen omschrijven de groepsdynamiek van pesters, meelopers en de zondebok. Leerlingen geven aan hoe zij zelf kunnen bijdragen aan een vreedzame samenleving. De vooroordelenkoffer is een interactieve tentoonstelling waarbij leerlingen in tweetallen op reis gaan langs 50 kleurrijke displays. Onderweg komen zij allerlei stereotypen, vooroordelen en vormen van discriminatie tegen. Het is een aantrekkelijk leermiddel om vooroordelen te ontmaskeren en de kenmerken van burgerschap en democratie te onderzoeken. De leerlingen raken op een creatieve manier betrokken bij de thema s vooroordelen en discriminatie. Ze worden uitgedaagd om antwoorden te bedenken, meningen te geven, oplossingen te zoeken en samen te werken. De kernwoorden zijn: ontdekken, beleven en handelen. Jongerendiscriminatie. Dat doe je niet!, CNV Jongeren, 2007 Materiaal: dvd, lesbrief Duur: 50 minuten Leeftijd: 12 jaar en ouder Leerlingen kunnen de begrippen vooroordelen en discriminatie uitleggen. Leerlingen kunnen de verschillende vormen van discriminatie herkennen. Leerlingen kunnen benoemen wat ze zelf tegen discriminatie kunnen doen. Jongerendiscriminatie, dat doe je niet! is een initiatief van CNV Jongeren om jongeren bewust te maken van vooroordelen en discriminatie en de mogelijkheid hier iets aan te doen. In dit kader is een website met korte films over discriminatie en een lespakket ontwikkeld. De insteek is laagdrempelig en werkt vanuit de belevingswereld van de jongeren. De boodschap: jongerendiscriminatie, dat doe je niet! heeft betrekking op jezelf en ook op anderen. 3
Free2choose, Anne Frank Stichting, 2008 Materiaal: dvd, docentenhandleiding, werkbladen Werkvorm: discussieprogramma Duur: 1 tot 4 lesuren van 50 minuten Leeftijd: 13-15 jaar Niveau: aparte versie voor vmbo en voor havo/vwo Leerlingen kunnen op basis van verschillende bronnen en discussies hun eigen mening vormen en daar argumenten voor te verzamelen. Leerlingen zijn in staat zich te verplaatsen in het standpunt van anderen en gaan respectvol om met verschillende opvattingen en kritiek. Leerlingen kunnen voorbeelden geven van botsende grondrechten. In het lesmateriaal Free2choose ontdekken leerlingen welke grondrechten zij hebben. De vrijheid van meningsuiting bijvoorbeeld, of het recht op privacy en de vrijheid van godsdienst. Waarom zijn deze rechten belangrijk? Zijn de rechten onbegrensd? En wat gebeurt er als twee rechten met elkaar botsen? Deze vragen staan bij Free2choose centraal. Met behulp van filmclips, discussievormen en bronnenmateriaal worden leerlingen uitgedaagd om over concrete situaties na te denken, een standpunt in te nemen en met klasgenoten in discussie te gaan. Docenten krijgen een handleiding met lessuggesties en tips om de discussies in goede banen te leiden. Daarnaast is de website www.free2choose.nl ontwikkeld, waar docenten extra informatie kunnen vinden. Free2choose sluit aan bij vakken als geschiedenis, maatschappijleer en Nederlands en is tevens geschikt voor vakoverstijgend onderwijs. Deze lesvorm wordt ook door Ieder1Gelijk als gastles aangeboden. 4
Website Dutchkids, Art.1/LBR, 2007 Materiaal: interactieve website, docentenhandleiding, werkbladen Duur: 1 tot 12 lesuren van 50 minuten Leeftijd: 10-14 jaar Niveau: vmbo, havo, vwo Leerlingen maken kennis met de begrippen stereotype, vooroordeel en discriminatie en leren deze te herkennen. Leerlingen maken kennis met de begrippen identiteit, cultuur en nationaliteit en leren deze toe te passen op het eigen leven. Leerlingen leren dat het zien van overeenkomsten en verschillen afhankelijk is van de eigen waarneming en interpretatie. Dutchkids is een interactieve website over identiteit en het opgroeien in de multiculturele Nederlandse samenleving. Er komen onderwerpen aan de orde als discriminatie, vooroordelen en opkomen voor jezelf en de ander. Dit alles aan de hand van de ervaringen van zeven leerlingen van een school in het fictieve stadje Nederdam. Er is een begeleidend lespakket met docentenhandleiding beschikbaar, waarin 12 lesbeschrijvingen staan. Het webadres is: www.dutchkids.nl, er bestaat ook een soortgelijke site in het Engels: www.britkid.org. Iedereen anders & gelijk, Commissie Gelijke Behandeling, 2007 Materiaal: opdrachtenboek, syllabus, dvd en docentenhandleiding Duur: 1 tot 2 lessen van ieder 50 minuten Leeftijd: 15-16 jaar Niveau: aparte versie voor vmbo (blauw) en havo/vwo (rood) Leerlingen kunnen uitleggen wat de begrippen stereotypen, vooroordelen en discriminatie betekenen. Leerlingen kunnen de verschillende discriminatiegronden benoemen. Leerlingen kunnen beschrijven welke stappen je kunt nemen als je zelf wordt gediscrimineerd. Leerlingen kunnen beschrijven wat de persoonlijke en maatschappelijke gevolgen van discriminatie zijn. Het programma Iedereen anders & gelijk bestaat uit twee lessen. De eerste les introduceert het thema discriminatie en ongelijke behandeling. Belangrijke begrippen zoals stereotypen, vooroordelen en discriminatie staan centraal. Ook de gelijkebehandelingswetgeving komt aan de orde. Verder is er aandacht voor de wijze waarop leerlingen op discriminatie en ongelijke behandeling kunnen reageren. Bij deze les hoort een dvd met filmfragmenten die betrekking hebben op de verschillende discriminatiegronden (ras, geslacht, godsdienst, seksuele gerichtheid, leeftijd,handicap). In de tweede les volgt een verdieping van de leerstof die door de leerlingen wordt uitgewerkt via groepsopdrachten. 5
Wat zeur je nou?! Discriminatie gestript, Art1, 2008 Materiaal: postertentoonstelling, docentenhandleiding en lesbrief Duur: 1 tot 2 lesuren van 50 minuten Leeftijd: 15 jaar en ouder Leerlingen hebben kennis over vooroordelen, discriminatie en de pluriforme samenleving. Leerlingen zijn zich bewust van hun eigen houding t.a.v. vooroordelen en discriminatie. Leerlingen kunnen reflecteren op cartoons en strips. Leerlingen kunnen een inhoudelijk thema creatief verbeelden. 'Wat zeur je nou?! Discriminatie gestript' is een strip- en cartoonexpositie, waarin 15 tekenaars op humoristische wijze het onderwerp discriminatie belichten. Discriminatie lijkt vaak een wat zwaar onderwerp, maar strips en cartoons bieden de mogelijkheid het thema op een luchtige en laagdrempelige manier aan de orde te brengen. Verschillende discriminatiegronden komen aan bod: handicap, huidskleur, leeftijd, geslacht, geloof en seksuele voorkeur. 'Wat zeur je nou?!' bestaat uit 16 posters op A2 formaat; 1 introductieposter en 15 cartoons/strips. De bijbehorende lesbrief is met name geschikt voor de lessen maatschappijleer en ckv. 6
SPELLEN Op het 2 e gezicht, spel voor een open kijk op de medemens, Bureau voor Maatschappelijke Ontwikkeling i.s.m. ADB regio Haarlem, 2006 Materiaal: spel, docentenhandleiding Duur: 50 minuten Leeftijd: 12-16 jaar Niveau: vmbo, havo, vwo Leerlingen kunnen de begrippen stereotypering, vooroordelen en discriminatie uitleggen en herkennen. Leerlingen krijgen inzicht in de werking van beeldvorming. Op het 2 e gezicht is een kleurrijk vormgegeven gezelschapsspel voor jongeren over vooroordelen, discriminatie en stereotypering. Het spel bevat een handleiding en 5 sets van elk 25 kaarten. De meerkeuze vragen beslaan drie categorieën: - rood: situaties (Ikram wil een café in, maar wordt niet binnengelaten vanwege haar hoofddoek, omdat in dat café hoofddeksels verboden zijn. Is dit een terechte weigering?) - groen: geschiedenis (In 1956 werd in Amerika de rassenscheiding, die daarvoor aanwezig was, verboden door de wet. Wie was degene die de zwarten heeft aangezet om in opstand te komen?) - blauw: stellingen (Stelling: 'Allochtonen zijn alle gekleurde en donkere mensen in Nederland.' Is dit waar?). De handleiding bevat verder suggesties voor creatieve opdrachten aansluitend aan het spel. Gedragen gedrag leerlingenspel, PPSI Werkvorm: dilemmaspel Duur: 30 tot 60 minuten Leeftijd: 12 jaar en ouder Leerlingen weten wat de (ongeschreven) gedragsregels op hun school zijn. Leerlingen formuleren gedragsregels die door iedereen worden gedragen. Met dit spel kunnen en leerlingen stilstaan bij omgangsregels op school. De beschreven situaties betreffen de categorieën: agressie/geweld, racisme, discriminatie, seksuele intimidatie, computergebruik, kleding- en taalgebruik en algemeen. Het spel is bedoeld om aan de hand van de situatieschetsen gezamenlijk te komen tot gedragsregels voor de klas. Deze regels worden door de leerlingen zelf geformuleerd, waardoor afspraken ontstaan over omgangsvormen die door iedereen 'gedragen' worden. Het spel wordt gespeeld in groepen van maximaal 6 personen. Het spel is gratis te downloaden via: http://www.schoolenveiligheid.nl/aps/ppsi/preventie/gedragsregels/spelvormen/leerlinge nspel+gedragen+gedrag.htm 7
BOEKEN So what?! Over vooroordelen, discriminatie en racisme, Art.1/LBR, 2003 Materiaal: brochure Leeftijd: 12-16 jaar Niveau: vmbo, havo, vwo Leerlingen maken kennis met de begrippen vooroordelen, discriminatie en migratie. Leerlingen leren wat ze tegen discriminatie kunnen doen. In 'So What?!' wordt op een toegankelijke manier uitleg gegeven over begrippen als vooroordelen, racisme, discriminatie, cultuur, immigratie en integratie en over wat je als jongere zelf kunt doen tegen discriminatie en vooroordelen. 'So What?!' is geschikt voor het maken van werkstukken, presentaties en praktische opdrachten. De folder is te gebruiken als les- of projectmateriaal binnen het voortgezet onderwijs: scholieren kunnen er zelfstandig mee aan de slag. De ontdekking, Anne Frank Stichting, 2003 Materiaal: stripboek, bijbehorende website met opdrachten Leeftijd: 12-18 jaar Leerlingen kunnen feiten noemen over de Tweede Wereldoorlog. Leerlingen kunnen zich inleven in hoe het was tijdens de Tweede Wereldoorlog. Leerlingen zijn zich bewust waar discriminatie in extreme gevallen zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog toe kan leiden. Stripboek dat feiten over de Tweede Wereldoorlog op een voor leerlingen zeer toegankelijke manier behandelt. Het verhaal gaat over Jeroen die bij zijn oma op zolder naar spullen voor Koninginnedag zoekt. Hij vindt oma's oorlogsplakboeken en hoort van haar dat er tijdens de oorlog in zijn familie dingen zijn gebeurd, waarover altijd gezwegen is. Als Jeroen op 4 mei de herdenking meemaakt doet hij een schokkende ontdekking... Bijbehorend lesmateriaal op www.annefrank.nl/ontdekking 8
Racistisch? Ik?!, Europese Commissie, 1998 Materiaal: stripboek Leeftijd: 12-18 jaar Leerlingen worden zich ervan bewust dat iedereen vooroordelen heeft en dat deze ook tegen hen zelf gericht kunnen zijn. Leerlingen leren wat de Europese Unie heeft gedaan voor het bestrijden van discriminatie. Dit boek bevat humoristische en informatieve stripverhalen voor leerkrachten en jongeren als aanzet tot het nadenken en praten over racisme. Elke strip bestaat uit één pagina zodat er makkelijk werkbare kopieën gemaakt kunnen worden. Aan het einde van het boekje staat meer informatie over racisme en racismebestrijding. De informatie mag wat verouderd zijn, maar dat doet niet af aan de kracht van de stripverhalen. Ook te downloaden via: http://ec.europa.eu/publications/archives/young/01/txt_whatme_racist_nl.pdf 9
FILMMATERIAAL Een grap gaat op reis en andere verhalen, Art.1/ LBR, Hartstocht & Heimwee Producties, 2005 Materiaal: dvd, docentenhandleiding Duur: korte films van 3 tot 7 minuten Leeftijd: 14 jaar en ouder Leerlingen kunnen aangeven hoe je uitingen van vooroordelen en discriminatie tegemoet kunt treden vanuit het beginsel van gelijkwaardigheid en respect. Leerlingen kunnen mogelijke oorzaken en gevolgen aangeven van discriminatie. De dvd bevat vijf korte films over discriminatie, die allerlei vragen oproepen: Wanneer voelt iemand zich gediscrimineerd? Wat doe je als een collega een racistische mop vertelt? Wat kun je doen tegen racistische opmerkingen op school? Daarbij is vooral de film Pizza Joe geschikt omdat deze het meest aansluit bij de leefwereld van jongeren. Er is een uitgebreide handleiding voor begeleiders beschikbaar via http://www.art1.nl/artikel/2958-handleiding_onderwijs. Het andere gezicht: Angst voor de liefde en de imams, IKON, 2001 Materiaal: video Duur: 20 minuten Leeftijd: 12 jaar en ouder Leerlingen krijgen een beeld hoe moeilijk het kan zijn om homo te zijn binnen de moslimgemeenschap. Leerlingen kunnen zich inleven in een ander. Aangrijpende documentaire over homo zijn in de moslimgemeenschap met o.a. het verhaal van een jongen van Turkse afkomst wiens ouders er op gegeven moment achter komen dat hij homo is. Vader en zoon vertellen ieder vanuit hun eigen perspectief over de situatie en er is te zien dat de situatie voor hun allebei moeilijk is. Ook te zien op http://www.omroep.nl/ikon/tv/anderegezicht/maand_juni2001.htm 10
Overzicht lesmateriaal per schooltype en leeftijd Schooltype Leeftijd Materiaal vmbo havo vwo mbo 12 13 14 15 16 17 18+ Lespaketten Vooroordelenkoffer x x x x x x Free2choose x x x x x x Jongerendiscriminatie x x x x x x x x x x x Website Dutchkids x x x x x x Iedereen anders & gelijk x x x x x Op het 2 e gezicht x x x x x x x x Gedragen gedrag x x x x x x x x x x x leerlingenspel Wat zeur je nou? x x x x x x x x Boeken So what?! x x x x x x x x De ontdekking x x x x x x x x x x x Racistisch? Ik?! x x x x x x x x x x x Films Een grap gaat op reis x x x x x x x x x Het andere gezicht x x x x x x x x x x x Vragen Als u nog vragen heeft over het materiaal of advies wilt hebben bij het kiezen van materiaal, neem dan gerust contact met ons op. Verder ontvangen wij graag feedback of de gebruikte materialen wel of niet goed werken en stellen we suggesties voor nieuw materiaal op prijs. 11
Arend Noorduijnstraat 15 6512 BK Nijmegen 024 3240400 info@ieder1gelijk.nl www.ieder1gelijk.nl ma t/m do: 9.00 17.00 uur