WOORD VOORAF... 3 TEN GELEIDE... 5 INHOUDSTAFEL... 7 INLEIDING... 15 1. Algemene inleiding... 15 2. Digitale recherche op het Web 2.0... 15 3. Old crimes new tools, new tools new crimes... 17 4. Cyberspace... 18 5. Definitie van cybercrime... 20 6. Internationale definities en de Convention on Cybercrime... 21 7. De wet van 28 november 2000 inzake informaticacriminaliteit. 34 8. De indeling van het boek... 36 DEEL I. MATERIEEL CYBERSTRAFRECHT... 37 GEMEENRECHTELIJK MATERIEEL CYBERSTRAFRECHT... 39 1. Valsheid in informatica en gebruik van valse elektronische gegevens (artikel 210bis Sw.)... 39 1.1. Valsheid in informatica... 40 1.1.1. Het materieel element... 40 1.1.2. Het moreel element... 53 1.1.3. De bestraffing... 54 1.2. Gebruik van valsheid in informatica... 57 1.2.1. Materieel element... 57 1.2.2. Het moreel element... 60 1.2.3. De bestraffing... 62 Cybercrime 7
2. Informaticabedrog (artikel 504quater Sw.)... 62 2.1. Het materieel element... 63 2.2. Het moreel element... 69 2.3. De bestraffing... 71 3. Hacking (artikel 550bis Sw.)... 73 3.1. Externe hacking... 75 3.1.1. Het materieel element... 75 3.1.2. Het moreel element... 80 3.1.3. De bestraffing... 84 3.2. Interne hacking... 84 3.2.1. Het materieel element... 84 3.2.2. Het moreel element... 91 3.2.3. De bestraffing... 92 3.3. Verzwarende omstandigheden... 93 3.4. Hackertools... 97 3.5. Uitlokking en aanzetting tot hacking... 101 3.6. Heling van gehackte gegevens... 103 4. Informaticasabotage (artikel 550ter Sw.)... 104 4.1. Het materieel element... 106 4.2. Het moreel element... 108 4.3. De bestraffing... 110 4.4. Verzwarende omstandigheden... 111 4.5. Sabotagetools... 112 5. Illegale communicatie-interceptie en misbruik daarvan door een overheidsvertegenwoordiger ter gelegenheid van de uitoefening van zijn bediening (artikel 259ter Sw.)... 113 5.1. Algemeen het toepassingsgebied... 113 5.2. De onderscheiden tapmisdrijven... 120 5.2.1. Opzettelijk, met behulp van enig toestel privécommunicatie of -telecommunicatie, waaraan hij niet deelneemt, tijdens de overbrenging ervan, afluisteren of doen afluisteren, er kennis van nemen of doen van nemen, opnemen of doen opnemen, zonder de toestemming van alle deelnemers aan die communicatie of telecommunicatie ( 1, 1 )... 120 5.2.2. Met het opzet één van de hierboven omschreven misdrijven te plegen, enig toestel opstellen of doen opstellen ( 1, 2 )... 125 5.2.3. Wetens, de inhoud van privécommunicatie of -telecommunicatie die onwettig afgeluisterd of opgenomen is of waarvan onwettig kennis genomen is, onder zich houden, aan een andere persoon onthullen of verspreiden, of wetens enig gebruikmaken van een op die manier verkregen inlichting ( 1, 3 )... 126 8 Cybercrime
5.2.4. Met bedrieglijk opzet of met het oogmerk te schaden, gebruikmaken van een wettig gemaakte opname van privécommunicatie of -telecommunicatie ( 2)... 128 5.2.5. Onrechtmatig een instrument, met inbegrip van informaticagegevens, dat hoofdzakelijk is ontworpen of aangepast om het in 1 bedoelde misdrijf mogelijk te maken, bezitten, produceren, verkopen, verkrijgen met het oog op het gebruik ervan, invoeren, verspreiden of op enige andere manier ter beschikking stellen ( 2bis)... 129 6. Illegale communicatie-interceptie en misbruik daarvan door de burger en een overheidsvertegenwoordiger buiten de uitoefening van zijn bediening (artikel 314bis Sw.)... 130 CYBERSTRAFRECHT IN BIJZONDERE WETTEN... 133 1. Artikel 145, 3bis van de wet van 13 juni 2005 betreffende de elektronische communicatie... 133 2. Artikel 124, 1 en 4 van de wet van 13 juni 2005 betreffende de elektronische communicatie... 145 3. Artikelen 21 en 26 van de wet van 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij... 153 DEEL II. PROCEDUREEL CYBERSTRAFRECHT... 161 INTERNETRECHERCHE IN HET OPSPORINGS- ONDERZOEK... 165 1. Databeslag (artikel 39bis Sv.)... 165 1.1. Databeslag sensu stricto... 167 1.2. Het ontoegankelijk maken van het internet of delen van het internet... 176 1.3. De behandeling van digitaal bewijs... 183 1.3.1. Het wetgevend kader... 186 1.3.2. Passende technische middelen... 186 1.3.3. Het waarborgen van de authenticiteit... 187 1.3.4. Het vrijwaren van de integriteit... 189 2. Identificatie van internauten (artikel 46bis Sv.)... 192 3. Registratie van internetcommunicatie en internetgebruik (artikel 88bis Sv.)... 208 Cybercrime 9
4. Data-interceptie en netwerkzoeking via mini-instructie (artikel 88ter Sv.)... 210 5. Rondkijken op het internet en sociale media... 211 5.1. Openbaarheid en publieke toegankelijkheid op het internet... 211 5.2. Politionele autonomie in cyberspace... 218 5.3. Sociale media als onderzoeksmiddel... 221 5.4. Het recht op anonimiteit... 229 5.5. Het nemen van toegang tot het internet of delen daarvan door politie en Justitie... 231 5.6. De inkijkoperatie (in cyberspace)... 239 6. Tappen, observeren en infiltreren op het internet en in sociale media... 243 6.1. De grens met informaticatap... 244 6.2. Observatie in cyberspace... 246 6.3. Infiltratie in cyberspace... 250 INTERNETRECHERCHE IN HET GERECHTELIJK ONDERZOEK... 253 1. Databeslag (artikelen 39bis en 89 Sv.)... 253 2. Identificatie van internauten (artikelen 46bis en 56, 1 Sv.)... 254 3. Registratie van internetcommunicatie en internetgebruik (artikel 88bis Sv.)... 254 4. Data-interceptie... 259 4.1. De netwerkzoeking (artikel 88ter Sv.)... 259 4.1.1. Toepassingsgebied... 259 4.1.2. Voorwaarden... 264 4.1.3. Buitenlandse servers... 268 4.1.4. Verbod van hacking door de politie... 274 4.2. Het tappen van en op het internet (artikel 90ter Sv.)... 276 4.2.1. Toepassingsgebied... 276 4.2.2. Vormen van communicatie via het internet... 279 4.2.2.1. Pop-mail... 279 4.2.2.2. Webmail... 280 4.2.2.3. Oneigenlijk gebruik van webmail... 281 4.2.2.4. VoIP en XoIP... 282 4.2.2.5. Instant messaging... 283 4.2.3. De fase van transmissie... 285 4.3. Veiligheidsoplossing... 290 10 Cybercrime
4.4. Enkele bijzondere voorbeelden uit de internetrealiteit... 295 4.4.1. Toepassing van de wet op pop-mail: datatransmissie van afzender naar mailbox op het werkstation van de bestemmeling... 295 4.4.1.1. Heimelijke fase... 295 4.4.1.2. Openlijke fase... 298 4.4.2. Toepassing van de wet op webmail: datatransmissie van afzender naar mailbox niet op het werkstation van de bestemmeling... 300 4.4.2.1. Heimelijke fase... 300 4.4.2.2. Openlijke fase... 301 4.4.3. Toepassing van de wet op het oneigenlijk gebruik van een webmail als valven... 302 4.4.3.1. Heimelijke fase... 302 4.4.3.2. Openlijke fase... 302 5. Rondkijken, tappen, observeren en infiltreren op het internet en sociale media... 303 HOOFDSTUK 3. DE MEDEWERKINGSPLICHT INZAKE INTERNET- RECHERCHE... 309 1. De medewerkingsplicht van operatoren en verstrekkers van elektronische communicatiediensten (artikelen 46bis, 88bis en 90quater Sv.)... 309 1.1. Inleidend... 309 1.2. Het toepassingsgebied ratione personae het personeel toepassingsgebied... 311 1.2.1. Het begrippenarsenaal... 311 1.2.2. De Yahoo-zaak... 317 1.2.3. Secundaire internet dienstverstrekkers... 342 1.3. Het toepassingsgebied ratione loci de territoriale werking van de medewerkingsplicht... 353 1.4. De strafbaarstelling en het herstel van de toestand... 360 2. De medewerkingsplicht van houders van kennis (artikelen 88quater en 90quater, 4 Sv.)... 364 2.1. Artikel 88quater Sv.... 364 2.2. Artikel 90quater, 4 Sv.... 372 3. Wet van 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij... 373 3.1. Artikel 18: ISP & IAP als doorgeefluik... 374 3.2. Artikel 19: opslag in de vorm van tijdelijke kopiëring van gegevens... 375 Cybercrime 11
3.3. Artikel 20: hostingdiensten de opslag van de door een afnemer van de dienst verstrekte informatie... 376 3.4. Verantwoordelijkheid van operatoren en ISP s voor hetgeen ze hosten en doorgeven toezichtverplichtingen... 377 DEEL III. DATARETENTIE... 381 DE DATARETENTIERICHTLIJN... 383 DATARETENTIE IN BELGIË... 387 DEEL IV. TERRITORIALE BEVOEGDHEID IN CYBERSPACE... 413 DE MATERIËLE TERRITORIALE BEVOEGDHEID: HET BEPALEN VAN DE LOCUS DELICTI IN CYBERSPACE... 417 DE PROCEDURELE TERRITORIALE BEVOEGDHEID: DE STRAFPROCEDURELE BEVOEGDHEID VAN DE PROCUREUR DES KONINGS EN DE ONDERZOEKS- RECHTER IN CYBERSPACE... 427 DEEL V. LEXICON... 457 DEEL VI. BIJLAGEN... 483 BIJLAGE 1. VERDRAG BETREFFENDE DE COMPUTERCRIMINALITEIT VAN 23 NOVEMBER 2001... 485 12 Cybercrime
BIJLAGE 2. CONVENTION ON CYBERCRIME, 23.XI.2001, BOEDAPEST... 511 BIJLAGE 3. EXPLANATORY REPORT ON THE CONVENTION ON CYBERCRIME... 539 DEEL VII. BIBLIOGRAFIE... 629 VISUELE VOORSTELLING VAN DE COMMUNICATIE-INFRASTRUCTUUR EN -TRANSMISSIE Cybercrime 13