Validatie Monitor Tabak Opdrachtgever: Nederlandse Tabakssector Rotterdam, 2 juli 2013
Validatie Monitor Tabak Opdrachtgever: Nederlandse Tabakssector Michel Briene Bart Voogt Rotterdam, 2 juli 2013
Over Ecorys Met ons werk willen we een zinvolle bijdrage leveren aan maatschappelijke thema s. Wij bieden wereldwijd onderzoek, advies en projectmanagement en zijn gespecialiseerd in economische, maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkeling. We richten ons met name op complexe markt-, beleids- en managementvraagstukken en bieden opdrachtgevers in de publieke, private en not-forprofit sectoren een uniek perspectief en hoogwaardige oplossingen. We zijn trots op onze 80-jarige bedrijfsgeschiedenis. Onze belangrijkste werkgebieden zijn: economie en concurrentiekracht; regio s, steden en vastgoed; energie en water; transport en mobiliteit; sociaal beleid, bestuur, onderwijs, en gezondheidszorg. Wij hechten grote waarde aan onze onafhankelijkheid, integriteit en samenwerkingspartners. Ecorys-medewerkers zijn betrokken experts met ruime ervaring in de academische wereld en adviespraktijk, die hun kennis en best practices binnen het bedrijf en met internationale samenwerkingspartners delen. Ecorys Nederland voert een actief MVO-beleid en heeft een ISO14001-certificaat, de internationale standaard voor milieumanagementsystemen. Onze doelen op het gebied van duurzame bedrijfsvoering zijn vertaald in ons bedrijfsbeleid en in praktische maatregelen gericht op mensen, milieu en opbrengst. Zo gebruiken we 100% groene stroom, kopen we onze CO2-uitstoot af, stimuleren we het OV-gebruik onder onze medewerkers, en printen we onze documenten op FSCof PEFC-gecertificeerd papier. Door deze acties is onze CO2-voetafdruk sinds 2007 met ca. 80% afgenomen. ECORYS Nederland BV Watermanweg 44 3067 GG Rotterdam Postbus 4175 3006 AD Rotterdam Nederland T 010 453 88 00 F 010 453 07 68 E netherlands@ecorys.com K.v.K. nr. 24316726 W www.ecorys.nl 2 NL0927xxx
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding en doel 5 1.2 Inkadering notitie 5 2 Validatie metingen 2013 6 2.1 Inleiding 6 2.2 Toelichting methodiek 6 2.3 Uitkomsten van de monitor 7 2.4 Beoordeling uitkomsten 8 3 Ontwikkelingsrichting van de markt 10 3.1 Inleiding 10 3.2 Aanpassingen van producentengedrag 10 3.3 Substitutie binnen tabaksgebruik 11 3.4 Marktverdringing via weglekeffecten buitenland 11 3.5 Verandering in rookprevalentie 14 4 Conclusies 16 Geraadpleegde bronnen 17 Bijlagen 18 Bijlage 1 Verloop tabaksaccijnzen en tabakverkopen 19 Validatie Monitor Tabak 3
1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel Tijdens een recent overleg tussen de tabakssector en de staatsecretaris van Financiën is onder andere gesproken over de omzetontwikkelingen, het accijnsbeleid en de daarmee verband houdende inkomsten voor de overheid aan tabaksaccijnzen. Tijdens dit overleg zijn ook de uitkomsten van de door de sector opgestelde monitor gepresenteerd. Deze monitor bevat van maand tot maand gegevens over onder andere het volume verloop aan tabak verkopen en de daaraan gekoppelde accijnsopbrengsten. Uit het gesprek bleek dat de cijfers uit de monitor over het gehele jaar 2012 in lijn zijn met de cijfers (kasstromen) van het Ministerie van Financiën. Hierover is derhalve geen discussie. De metingen over 2013 vertonen echter fluctuaties per maand en zijn daardoor lastig te duiden. Met name de te verwachten ontwikkelingsrichting is hierbij cruciaal. Inzicht in deze ontwikkelingsrichting is mede bepalend in de discussies over het gewenste (toekomstige) accijnsbeleid. Om die reden heeft de sector de cijfers laten valideren door een externe partij. In deze notitie worden de bevindingen gepresenteerd. 1.2 Inkadering notitie Gelet op de geformuleerde scope geven we allereerst een oordeel over de uitgevoerde metingen over het jaar 2013. Vervolgens worden de uitkomsten in een breder perspectief geplaatst door ook te kijken naar de ontwikkelingsrichtingen van de markt. Validatie metingen 2013 Op basis van de beschikbare informatie kijken wij in hoofdstuk 2 meer in detail naar de gevolgde methodiek, het beschikbare basismateriaal en de daaruit volgende uitkomsten. Hierbij maken wij onder andere gebruik van de input die is verkregen uit een gesprek met dhr. G. de Vries (directeur Lekkerland Nederland B.V.) die de monitor namens de sector heeft ontwikkeld. Op basis van dit gesprek en een nadere analyse van de beschikbare gegevens geven wij een beschrijving van de gevolgde methode 1 en een kwalitatief oordeel over de gevonden waarden. Ontwikkelingsrichting van de markt Cruciaal in de discussies is de uiteindelijke richting waarin de markt zicht beweegt en welke onderliggende mechanismen in het consumenten- en producentengedrag hieraan ten grondslag liggen. In hoofdstuk 3 worden de verschillende mechanismen (kwalitatief beschrijvend) op een rij gezet en wordt aangegeven in hoeverre het nu al mogelijk is het betreffende mechanisme beter in beeld te krijgen en vervolgens ook te kwantificeren. Als dat niet zo is geven wij aan welke vervolgstappen hiervoor nodig zijn. 1 Zie ook http://www.accijnslek.nl/over-de-website Validatie Monitor Tabak 5
2 Validatie metingen 2013 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk kijken wij op basis van de beschikbare informatie naar de gevolgde methodiek, het beschikbare basismateriaal en de daaruit volgende uitkomsten. Hierbij maken wij onder andere gebruik van de input die wij hebben gekregen uit het gesprek met de opsteller van de monitor. Op basis van dit gesprek en een nadere analyse van de beschikbare gegevens geven wij een beschrijving van de gevolgde methode en een kwalitatief oordeel over de gevonden waarden. 2.2 Toelichting methodiek Faseverschil in accijnsinkomsten en verkoopmoment De accijnsvergoeding is verschuldigd op het moment dat de producten uit het douanedepot komen 2. Dit moment is niet noodzakelijk gelijk aan het moment dat de producten daadwerkelijk verkocht worden aan de groothandel. Het gevolg is dat er verschillen kunnen ontstaan tussen de realisatie van accijnsinkomsten en omzet. De accijnsinkomsten geven daardoor niet altijd een accuraat beeld van de ontwikkelingen in de omzet en daarmee de ontwikkelingen in de markt. Monitor in de plaats van CBS-statistiek Tot en met 2011 zijn er door de overheid statistieken bijgehouden met betrekking tot de banderol waarde. Deze statistieken kunnen een beter inzicht geven in de samenhang tussen accijnsopbrengsten en omzetcijfers. De marktmonitor is ontwikkeld om deze samenhang ook in de toekomst te kunnen blijven volgen. De marktmonitor kent twee belangrijke stappen in de bijbehorende methodologie, die we opeenvolgend zullen bespreken. Basis van de monitor zijn omzetcijfers van de industrie De marktmonitor is gebaseerd op omzetcijfers van de industrie samengesteld uit gegevens van SSI, PMI en VNK. Deze gegevens dekken ongeveer 95% van de industrie. De omzetcijfers van de overige fabrikanten is bekend tot en met 2011 (banderol waarde statistieken) en dienen daarom ingeschat te worden voor 2012 en 2013. Deze inschatting vindt plaats op basis van extrapolatie van de historische cijfers van de overige fabrikanten in combinatie met cijfers van relatieve aandelen van deze fabrikanten in de aankoop van groothandel Lekkerland. Daarnaast is er ook rekening gehouden met seizoeneffecten door aandacht te schenken aan de ontwikkelingen op maandbasis. Naar onze mening is deze methode voldoende accuraat, gezien het belang van deze cijfers in het groter geheel. Aangezien het marktaandeel van de overige fabrikanten gering is, zijn eventuele inschattingsfouten namelijk verwaarloosbaar ten opzichte van de totaalcijfers. Marktgegevens gecorrigeerd voor zogenaamde inladingen Een tweede correctie die is uitgevoerd op de gegevens van de industrie heeft betrekking op de zogenaamde inladingen. Inladingen van de industrie zijn wel verkocht aan de groothandel, maar nog niet door de groothandel aan de detailhandel. De hiermee samenhangende omzet is dus wel verwerkt in de omzetcijfers van de industrie, maar nog niet in de marktontwikkelingen. Om een accuraat beeld te krijgen van de marktontwikkelingen is het daarom van belang om rekening te houden met deze inladingseffecten. 2 Dit is overigens eerder een administratieve aangelegenheid dan dat er sprake is van een fysieke verplaatsing. 6 Validatie Monitor Tabak
Deze effecten zijn in de eerste plaats vastgesteld door vergelijking van de cijfers van de industrie en de groothandel. Bij grote afwijkingen is er nader onderzoek verricht door te kijken naar gegevens van Lekkerland met betrekking tot plaatsgevonden inladingen alsmede door rondvraag van Gerard de Vries binnen de sector. Deze methode fungeert als grove filter voor het vaststellen en corrigeren van inladingen. Meer systematische aanpak leidt tot betere inschatting Wij zijn van mening dat een meer systematische aanpak (in relatie tot bijvoorbeeld de inladingen) kan leiden tot een betere inschatting. Daarbij merken we wel op dat de toegevoegde waarde van een dergelijke exercitie beperkt zal zijn. In de eerste plaats veroorzaken marktontwikkelingen dusdanige schommelingen in omzetcijfers, dat de mogelijkheid om zulke effecten uit de data te filteren altijd beperkt zijn. Ten tweede heeft het vaststellen van eventuele kleine inladingseffecten een beperkte invloed op de totaalcijfers. 2.3 Uitkomsten van de monitor In tabel 2.1 zijn de maandelijkse kasstromen van het Ministerie van Financiën vergeleken met de uitkomsten van de Monitor. Voor een goede interpretatie van beide gegevens moet worden bedacht dat er grofweg sprake is van een maand vertraging tussen beide registraties. De door het Ministerie van Financiën geregistreerde opbrengsten aan tabaksaccijns in een bepaalde maand, zijn daarbij grosso modo vergelijkbaar met de geraamde accijnzen op basis van productiegegevens in de Monitor in de maand daarvoor. Tabel 2.1 Verloop tabaksaccijns op basis van kasstromen Ministerie van Financiën en op basis van de Monitor Jaar Maand Tabaksaccijns kasstromen (x 1 mln.) Accijns volgens Monitor (x 1 mln.) 2012 Totaal 2502 2492 Januari 249 195 Februari 146 196 maart 178 210 April 247 200 Mei 206 235 Juni 211 209 Juli 273 219 Augustus 143 224 september 208 189 oktober 531 209 november 44 199 december 66 207 2013 Totaal 742 778 januari 400 183 februari 35 184 maart 120 205 april 187 206 Zoals eerder vermeld is de totale inschatting voor 2012 zeer accuraat. De inschatting tot en met april 2013 laat echter grote verschillen per maand zien. Na de tabel wordt nader ingegaan op deze verschillen. Validatie Monitor Tabak 7
2.4 Beoordeling uitkomsten De verschillen tussen de monitor en kasstromen worden door verschillende aspecten veroorzaakt. In de eerste plaats zijn de cijfers van de monitor samengesteld op basis van inschattingen zoals beschreven in paragraaf 2.2. Wij verwachten echter dat eventuele inschattingsfouten een beperkte rol spelen. Ten tweede is er bij het vergaren van gegevens altijd sprake van fouten door verkeerd ingevoerde data, foute registratie, enzovoort. Het is onwaarschijnlijk dat zulke fouten leiden tot grote structurele verschillen. De verschillen komen naar onze mening vooral door het hanteren van verschillende meetmomenten in combinatie met aanpassing van de leveringen door de industrie bij prijsveranderingen vanwege accijns- en btw-wijzigingen. In figuur 2.1 is een beknopte weergave gegeven van de goederenstroom in de sector. Doordat er een tijdsverloop is tussen accijnsbetalingen (bij uitslaan), verkoop aan de groothandel en verkoop aan de detailhandel ontstaan er verschillen als het uitslaan bijvoorbeeld aan het eind van de maand plaatsvindt, terwijl de verkoop pas plaatsvindt aan het begin van de volgende maand. Normaal gesproken zijn zulke effecten vrij constant en we zouden daarom verwachten dat het verschil tussen de monitor en de kasstromen dan ook een constant patroon volgt. Op de lange termijn vallen de verschillen dan ook tegen elkaar weg. Dit is het geval voor de totaalcijfers van 2012, maar uit tabel 2.1 volgt dat er in enkele maanden enorme verschillen bestaan. Figuur 2.1 Relatie tussen productie en consumptie van tabak Extra uitslaan Inladingen Productie Industrie (Douanedepot) Regulier uitslaan Voorraad Industrie (uitgeslagen) Reguliere verkoop Groothandel Detailhandel In figuur 2.1 zijn twee oorzaken voor deze grote verschillen weergegeven. In de eerste plaats kunnen inladingen grote verschillen veroorzaken tussen de realisatie van accijnsinkomsten en de realisatie van omzet door de groothandel. Deze inladingseffecten zijn echter grotendeels meegenomen bij het opstellen van de monitor. Ten tweede kunnen er grote verschillen ontstaan als de industrie relatief veel producten uitslaat zonder deze direct te verkopen. Deze producten komen eerder in de accijnsinkomsten naar voren dan in de omzetcijfers van de groothandel. Twee duidelijke voorbeelden van extra uitslaan komen naar voren in de kasontvangsten van het Ministerie van Financiën over de maanden januari 2013 en oktober 2012. In hoofdstuk 3 gaan we op de achterliggende oorzaken hiervan in. Door de recente accijnsverhoging en btw-verhoging is er vooral sprake van een vertekend beeld als er alleen naar de verschillen in deze periode wordt gekeken. Over een langere periode worden deze verschillen echter uit gemiddeld. Om dit effect te illustreren hebben we in onderstaande tabel een vergelijking gemaakt die gebaseerd is op de eerste 4 maanden van dit jaar en de eerste 4 maanden van het vorig jaar. Vervolgens is telkens een voorgaande maand toegevoegd, waardoor ook de lengte van de in beschouwing genomen periode navenant toeneemt. 8 Validatie Monitor Tabak
Tabel 2.2 Verschillen tussen kasstromen en Monitor op basis van lengte beschouwingsperiode Vergelijkingsbasis Tabaksaccijns kasstromen Accijns volgens Monitor Verschil (x 1 mln.) (x 1 mln.) (x 1 mln.) 4 maanden 742 778-36 5 maanden 808 985-177 6 maanden 852 1184-332 7 maanden 1383 1393-10 8 maanden 1591 1582 9 9 maanden 1734 1806-72 10 maanden 2007 2025-18 11 maanden 2218 2234-16 12 maanden 2424 2469-45 13 maanden 2671 2669 2 Validatie Monitor Tabak 9
3 Ontwikkelingsrichting van de markt 3.1 Inleiding Vanwege de nog relatief korte periode is het (nu nog) lastig om op basis van de beschikbare maandgegevens uit de monitor een goed beeld te krijgen van de ontwikkelingsrichting waarin de markt voor tabak zich beweegt. Op basis van de monitor is dat pas mogelijk als er sprake is van een langere reeks van maandgegevens. Om ook nu al een beeld te hebben van de ontwikkelingsrichting binnen de tabaksmarkt, kijken we in dit hoofdstuk in globale zin naar een aantal achterliggende mechanismen in het consumentenen producentengedrag. Relevant hier bij zijn: a) Aanpassingsgedrag van producenten van tabak. b) Substitutie binnen het tabaksgebruik van premium naar niet-premium, van sigaretten naar shag, enzovoorts. c) Marktverdringing via weglekeffecten naar het buitenland (kopen over de grens). d) Verandering in rookprevalentie. Voor de genoemde mechanismen geven we in dit hoofdstuk een kwalitatieve beschrijving en geven aan in hoeverre het nu al mogelijk is het betreffende mechanisme beter in beeld te krijgen en vervolgens ook te kwantificeren. Als kwantificering in dit stadium niet kan, wordt aangegeven welke vervolgstappen hiervoor nodig zijn. 3.2 Aanpassingen van producentengedrag Productievolume en voorraadbeheer Producenten van tabak beschikken over verschillende instrumenten om de omvang van de productie te beïnvloeden. Dit kan uiteraard via het verlagen van de productie zelf, maar ook door een ander voorraadbeheer. Cruciaal hierbij is het moment van uitslaan, dat wil zeggen het moment waarop fabrikanten de tabaksproducten in de handel brengen. Als gevolg hiervan zullen de maandcijfers tot op zekere hoogte kunnen fluctueren. Vanwege deze fluctuaties treden verstoringen op in het patroon en is het lastiger om een trendmatige ontwikkeling te herkennen. Dit verklaart naar verwachting ook een deel van de geconstateerde afwijkingen tussen de verschillende cijferreeksen en het verloop van de accijnsinkomsten. Aanpassingen door extra uitslaan De uitgevoerde analyse in het vorige hoofdstuk laat zien dat de grote verschillen tussen bepaalde cijfers van de Monitor en de kasstromen van het Ministerie van Financiën worden veroorzaakt door het uitslaan van producten zonder deze direct te verkopen. Normaal gesproken zal de industrie producten niet vroegtijdig uitslaan, om zo vroegtijdige accijnsbetalingen te voorkomen. In geval van een accijnsverhoging moet de industrie in verband met het uitslagmoment in de accijnswetgeving haar voorraad producten echter ineens uitslaan om zo producten te kunnen blijven verkopen in de volgende maanden. Om een nieuwe prijs door te voeren is volgens opgave van de industrie namelijk twee maanden logistiek nodig. Het effect daarvan is duidelijk waarneembaar in de kasontvangsten van het Ministerie van Financiën in januari 2013, waar de accijnsinkomsten relatief erg groot zijn door het extra uitslaan van de industrie in december 2012 tegen het oude tarief. 10 Validatie Monitor Tabak
Een ander voorbeeld is oktober 2012, waar een verhoging van de btw plaatsvond. Door vroegtijdig uitslaan is de industrie btw verschuldigd tegen het oude tarief, terwijl de verkopen later plaatsvinden tegen het nieuwe tarief. Aangezien de wijze van btw-verwerking voor de tabakssector in 2013 is aangepast, zullen toekomstige veranderingen in de btw niet hetzelfde effect veroorzaken. Tot slot kan de industrie er belang bij hebben om extra uit te slaan en in te laden vanwege boekhoudkundige redenen. Hierbij moet overigens wel worden bedacht dat de mogelijkheden voor de industrie, om via aangepast voorraadbeheer in te spelen op accijns- en btw-wijzigingen wettelijk zijn ingeperkt door de regeling voorkoming voorraadvorming ( Artikel 95a, Wet op de accijns). Het Ministerie van Financiën heeft deze regeling in 2010 ingevoerd om voorraadvorming bij accijnswijzigingen te voorkomen. Als gevolg van deze regeling mag de groothandel tot maximaal twee maanden na de datum van accijnswijziging tabaksproducten met de oude prijzen aan de detailhandel leveren. Voor de detailhandel is aan de verkoop geen maximale einddatum verbonden met dien verstande dat de detaillist wordt geacht een reguliere winkelvoorraad aan te houden 3. Analyse van de accijnsinkomsten (zie bijlage 1) laat zien dat in voorgaande jaren vooral rond maart/april er flinke verschillen optreden in de inkomsten. Deze verschillen zijn dan ook deels te koppelen aan de jaarlijkse aanpassing van de accijns (per 1 april). 3.3 Substitutie binnen tabaksgebruik Een mogelijke gedeeltelijke verklaring voor de daling in accijnsinkomsten kan te vinden zijn in substitutie effecten binnen het tabaksgebruik. De accijnshoogte heeft vooral effect op de prijs van sigaretten en shag. Daarbij ligt het voor de hand dat er om budgettaire redenen een overstap wordt gemaakt van bijvoorbeeld premium naar laag premium, van sigaretten naar shag of make your own. Omdat de accijnzen verschillen per type product dalen hierdoor ook de accijnsopbrengsten. 3.4 Marktverdringing via weglekeffecten buitenland Prijsverschillen met het buitenland De prijs voor tabak is in Nederland relatief hoog in vergelijking met veel andere landen. Uitgaande van een pakje Marlboro 20 bedroeg de consumentenprijs in Nederland eind 2012 6,32 (figuur 3.1). Dat is circa 20% meer in vergelijking met de buurlanden Duitsland en België. Het verschil met de buurlanden wordt vooral veroorzaakt door de accijnsverhogingen in Nederland in april 2012 en de btw verhoging in oktober 2012 van 19 procent naar 21 procent. Met de verhoging in Nederland van de accijnzen op tabak per 1 januari 2013 is het verschil met Duitsland en België verder toegenomen. 3 Zie ook http://www.tabaksdetailhandel.nl/assortimenten/tabak/tabaksaccijns Validatie Monitor Tabak 11
Figuur 3.1 Verschillen in tabaksprijzen in de EU (eind 2012, op basis van een pakje Marlboro 20) Bron: KPMG (2013) Naast verschillen in prijs voor een pakje sigaretten, zijn er ook verschillen in prijzen voor een pakje shag. Figuur 3.3. laat daarbij zien dat kopen in België aantrekkelijk is. In Nederland kost een pakje shag 8,20 en in België slechts 5,80. Dat is 2,40 verschil. Het prijsverschil voor een pakje met Duitsland is relatief geringer. In dat land kost hetzelfde pakje shag 7,50. 12 Validatie Monitor Tabak
Figuur 3.2 Verschillen in tabaksprijzen in de EU (mei 2013, Drum Classic, 50 gram) Kopen over de grens Vanwege de toegenomen verschillen in consumentenprijzen voor sigaretten en shag wordt het voor Nederlanders, zeker in de grensstreken, steeds aantrekkelijker om hun sigaretten en shag over de grens aankopen. Dit effect wordt versterkt omdat in Nederland ook op andere producten de accijnzen zijn verhoogd. Wat het effect van de toegenomen verschillen in consumenten prijzen is op winkelverkopen is in dit stadium niet duidelijk. Om hierop zicht te krijgen zou bijvoorbeeld kunnen worden gekeken naar de ontwikkeling in omzet van tabaksproducten in de detailhandel en de regionale spreiding daarvan. Daarbij mag worden verwacht dat met name in de grensstreek, de omzetten van de Nederlandse tabakswinkeliers (winkels en pompshops) zijn teruggelopen. Accijnsfraude Vanwege het relatief hoge aandeel van accijnzen op tabaksproducten is het lucratief om illegaal in tabaksproducten te handelen en accijnsfraude in sigaretten en shag te plegen. Volgens een recent rapport van KPMG bedraagt het aandeel van de zwarte handel in sigaretten in Nederland 11% van de totale consumptie. Ten opzichte van 2011 is het aandeel met 0,7 procentpunten gestegen (KPMG, 2013). In vergelijking met andere omringende landen is het aandeel van de illegale handel in sigaretten in Nederland relatief hoog. Als we nader inzoomen op het verband tussen de verschillen in consumenten prijs van tabak (en hiervan afgeleid de hoogte van de accijnzen) en het aandeel van de illegale handel in de totale consumptie, is sprake van een relatief sterke onderlinge correlatie. In omringende landen zoals de UK en Ierland is sprake van de hoogste consumentenprijzen, maar is het aandeel van de illegale handel eveneens hoog. Omgekeerd zien we in landen met een lager prijsniveau ook een lager aandeel in de zwarte handel. Validatie Monitor Tabak 13
Tabel 3.1 Relatie tussen consumentenprijzen voor tabaksproducten en het aandeel van de illegale handel in de totale consumptie in Nederland en een aantal omringende landen Land % zwarte handel Prijsniveau 2012 (op basis van verkooprijs in euro s van een pakje Marlboro 20) UK 16% 9,54 Ierland 19% 9,30 Zweden 12% 6,69 Frankrijk 16% 6,60 Nederland 11% 6,32 Denemarken 2% 5,63 België 8% 5,26 Duitsland 11% 5,26 Italië 9% 5,00 Luxemburg 2% 4,60 3.5 Verandering in rookprevalentie Aandeel rokers Het aandeel van de bevolking dat rookt is in de loop der jaren afgenomen. In 1975 rookte nog 53% van de bevolking ouder dan 15 jaar. In 2012 is dit aandeel gedaald naar 26%. Figuur 3.3 Ontwikkeling percentage rokende mannen en vrouwen ouder dan 15 jaar (% van de totale bevolking Bron: Stivoro (2013) Relatie aandeel rokers en verkochte hoeveelheid Hoewel het aantal rokers daalt is er geen één op één relatie met het aantal verkochte sigaretten en shag. In onderstaande figuur wordt dit geïllustreerd aan de hand van indexcijfers waarbij 1995 op 100 is gesteld. In jaren zoals 1997, 2000, 2003 en 2007 is bijvoorbeeld sprake van een dalend aandeel van de bevolking dat rookt, maar zien we juist een gelijkblijvend of een toename van het aantal verkochte sigaretten en shag. Het omgekeerde zien we in bijvoorbeeld 1996 toen het aantal rokers ongeveer gelijk bleef ten opzichte van het jaar daarvoor, maar de verkochte hoeveelheid juist behoorlijke afnam. Het feit dat het aantal rokers en de verkochte hoeveelheid niet in de pas lopen en soms zelfs in tegenovergestelde richting bewegen, geeft aan dat er sprake is van andere factoren (waaronder weglekeffecten) die het aankoop gedrag beïnvloeden. Om dit beeld zuiverder te krijgen is het 14 Validatie Monitor Tabak
denkbaar om een consumenten enquête uit te zetten om beter inzicht te krijgen in het aankoop- en consumptiegedrag van rokers. Figuur 3.4 Index aandeel rokers en aantal verkochten sigaretten en shag a) (1995 = 100) bevolking a) In de CBS ramingen is de shagverkoop berekend op basis van 1 gram tabak per gerolde sigaret Bron CBS (2008), Stivoro (2013) Validatie Monitor Tabak 15
4 Conclusies 1. Tot en met 2011 zijn er door de overheid statistieken bijgehouden met betrekking tot de banderol waarde. Deze statistieken kunnen een beter inzicht geven in de samenhang tussen accijnsopbrengsten en omzetcijfers. De marktmonitor is ontwikkeld om deze samenhang ook in de toekomst te kunnen blijven volgen. De daarbij gevolgde methodiek is naar onze mening voldoende accuraat. Op basis van marktgegevens van de producenten worden correcties uitgevoerd, waardoor de cijfers een goede aansluiting hebben op de financiële statistieken. 2. Een meer systematische aanpak bij het uitvoeren van de correcties (onder andere in relatie tot de inladingen) kan leiden tot een betere inschatting. Daarbij merken we wel op dat de toegevoegde waarde van een dergelijke exercitie beperkt zal zijn. Dit komt vooral omdat marktontwikkelingen dusdanige schommelingen in omzetcijfers veroorzaken, dat de mogelijkheid om zulke effecten uit de data te filteren altijd beperkt zullen zijn. 3. Vanwege incidentele effecten (onder andere om te zorgen dat nieuw geprijsde tabaksproducten de markt kunnen instromen en oud geprijsde producten kunnen worden uitverkocht) is wel sprake van schommelingen van maand tot maand, zeker indien een korte periode in beschouwing worden genomen. Verlenging van deze periode zorgt voor uitmiddeling, waardoor de verschillen tussen de verschillende statistieken kleiner worden of zelfs worden geminimaliseerd. 4. Wat betreft de ontwikkelingsrichting van de markt is het lastig om hieruit op basis van de uitkomsten van de monitor nu al conclusies te trekken. Een nadere beschouwing van een aantal mechanismen in het consumenten- en producentengedrag laat wel zien dat er een relatie is tussen accijnsverhogingen, winkelverkopen en weglekeffecten in Nederland. Een nadere analyse van het consumenten- en producentengedrag (op basis van bijvoorbeeld een consumenten enquête) kan deze stelling verder onderbouwen. 16 Validatie Monitor Tabak
Geraadpleegde bronnen Literatuur CBS (2008), Aantal rokers, tabaksverbruik en accijnsopbrengst, Den Haag. KPMG (2013), Project Star 2012 results. Stivoro (2013), Trendpublicatie percentage rokers: percentage rokers in de Nederlandse bevolking 1958-2012, Den Haag Internet http://www.accijnslek.nl http://perssupport.nl/apssite/persberichten/full/2013/04/22/zwarte+markt+sigaretten+in+nederland+ bereikt+11%25+van+totale+consumptie https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stb-2012-321.html http://www.tabaksdetailhandel.nl/assortimenten/tabak/tabaksaccijns Validatie Monitor Tabak 17
Bijlagen 18 Validatie Monitor Tabak
Bijlage 1 Verloop tabaksaccijnzen en tabakverkopen Jaar Maand Tabaksaccijns kasstromen (x 1 mln.) Gerealiseerde accijns op verkopen industrie 4 SSI, PMI en VKN (x 1 mln.) 2009 Totaal 2371 2277 januari 271 152 februari 131 171 maart 330 192 april 120 205 mei 192 197 juni 218 203 juli 140 212 augustus 185 183 september 184 188 oktober 256 183 november 174 176 december 170 215 2010 Totaal 2406 2298 januari 218 151 februari 134 167 maart 151 202 april 225 201 mei 206 192 juni 199 211 juli 256 219 augustus 205 192 september 185 186 oktober 255 181 november 193 189 december 179 207 2011 Totaal 2523 2386 januari 248 163 februari 124 173 maart 130 199 april 292 211 mei 208 225 juni 206 210 juli 284 203 augustus 211 205 september 191 203 oktober 278 193 november 187 195 december 164 205 2012 Totaal 2502 2374 januari 249 177 februari 146 182 maart 178 197 4 Deze gegevens hebben betrekking op ongeveer 95% van de industrie. Validatie Monitor Tabak 19
april 247 191 mei 206 222 juni 211 213 juli 273 192 augustus 143 203 september 208 202 oktober 531 179 november 44 179 december 66 237 2013 Totaal 742 675 januari 400 144 februari 35 147 maart 120 202 april 187 181 20 Validatie Monitor Tabak
Validatie Monitor Tabak 21
Postbus 4175 3006 AD Rotterdam Nederland Watermanweg 44 3067 GG Rotterdam Nederland T 010 453 88 00 F 010 453 07 68 E netherlands@ecorys.com W www.ecorys.nl Sound analysis, inspiring ideas BELGIË BULGARIJE HONGARIJE INDIA NEDERLAND POLEN RUSSISCHE FEDERATIE SPANJE TURKIJE - VERENIGD KONINKRIJK - ZUID-AFRIKA