22 DE TUIN in vier seizoenen
Kwekerij Abbing Tuinieren naar menselijke maat Even binnenlopen bij Abbing om een plantje te kopen, een kopje koffie te drinken en een praatje te maken. Ik doe het met enige regelmaat. Het is een manier van ontspannen en bijtanken op een tuincentrum waar historie uit alle poriën komt. Tekst Wiert Nieuman fotografie Wiert Nieuman, Gerrit Bolhuis Toen ik in mijn jeugd rijtjes plaatsnamen moest leren, sprong Zeist in het Utrechtse rijtje er al uit. De plaatsnaam Zeist kende ik, want daar was kwekerij Abbing. Ik vroeg de catalogus ieder jaar aan, de namen en foto s werden bestudeerd en nee... bestellen deed ik niets. Een puber koopt geen planten, toen niet en nu niet. Jammer, maar het is niet anders. De tijd gaat door. Zeist is voor mij niet meer ver weg en na de gewone bezoekjes aan kwekerij Abbing wordt het hoog tijd om eens achter de schermen te gaan kijken. Wat bezielt ze, waar zijn ze mee bezig, wat is er naast de planten op het tuincentrum dát er meer is zie je aan de bordjes met kantoor, tuinarchitectuur, tuinmarkt, aan de bijzondere tuinmeubels en aan de bijna volwassen bomen achter het tuincentrum. Tuingeschiedenis In 1892 begon Jan Abbing in De Bilt met een kwekerij van bomen, vruchtbomen, heesters en vaste planten. De Bilt is gelegen op de Utrechtse Heuvelrug en onderdeel van de Utrechtse Lustwarande met zijn tientallen buitenplaatsen, rijkdom en adel. De op een buitenplaats als tuinman gevormde Jan Abbing had zijn contacten in de regio en al snel was Abbing een bekende kwekerij. Op de prijscourant van 1904 komt een vermelding dat Abbing ook tuinaanleg doet en nog weer enkele jaren later is Abbing verhuisd naar Zeist en staat er op de prijscourant zelfs tuinarchitectuur. Jan Abbing schrijft in zijn catalogus van 1908: Het aanleggen van een tuin is een fijne en zeer moeilijke kunst. Kan de schilder of de beeldhouwer het resultaat, het effect van zijn werk, direct zien, bij de aanleg van een tuin is dit anders. De tuinarchitect moet thans zien, wat de tuin zal zijn, nadat alles is gegroeid en tot vollen wasdom is gekomen. Niet alles van het bedrijf uit die beginjaren is bekend. Als kweker en tuinontwerper moest je in die tijd werken, werken, werken en je had geen tijd om de historie van het bedrijf te documenteren. Wel is bekend dat Abbing blijkbaar een goede naam had, want de opdrachten voor tuinaanleg kwamen uit heel Nederland, zelfs uit Zeeland, en uit België. Naast verkoop van planten op het bedrijf kwam er een postorderbedrijf waar planten via de catalogus gekocht konden worden. Door middel van smalspoor werden de planten van de kwekerij naar drie punten naar een verzendloods gereden en daar werd alles in stro verpakt en verzendklaar gemaakt: je kreeg als klant een bos stro toegestuurd. Het gebeurde eens dat een mevrouw enigszins ontdaan belde met de mededeling dat ze niet vijf maar slechts één plant had ontvangen, terwijl er op de rekening wel vijf stonden. Wat bleek: ze had de plant ingepakt en wel in de tuin gezet, niet wetende dat er in het stropakket nog vier andere planten verborgen zaten. Sortiment Het postorderbedrijf van toen is er niet meer, de kwekerij met kleurige bedden vaste planten en rozen is er ook niet meer. De meeste planten worden ingekocht bij gespecialiseerde kwekers. Het was op den duur niet meer rendabel om alles zelf te kweken. Wat wel is gebleven is het omvangrijke sortiment, keurig op alfabet gerangschikt. Vaste planten, heesters, bomen, waterplanten, vruchtbomen etc. allemaal op hun eigen plek. Zoek je een Leycesteria formosana, een Edgeworthia chrysantha of een Rotala indica, Abbing heeft het. Abbing is geheel zelfstandig en niet aangesloten bij een inkooporganisatie. Dat maakt het bedrijf kwetsbaar, want je moet zelf alles inkopen en de markt in de gaten houden. Maar het maakt je ook tot een kenniscentrum. Dat geldt zowel voor het tuincentrum als voor de aanleg- en hoveniersafdeling. Klanten hebben een band met de Abbinghovenier en laten zich door hem adviseren bij het onderhoud dat ze zelf aan de tuin doen. Wat ook is gebleven is de naam Abbing. Harco Bolhuis, een nazaat van de oorspronkelijke oprichter via de vrouwelijke lijn is directeur, inmiddels de vijfde generatie. Iedere generatie heeft op een bepaalde manier zijn stempel op het bedrijf gedrukt. Dat wordt deels bepaald door de interesses en capaciteiten van de eigenaar, maar ook door de tijd. DE TUIN in vier seizoenen 23
24 DE TUIN in vier seizoenen
Tuincentrum Paul Machielsen, bedrijfsleider, is een wandelende bedrijfsencyclopedie. Hij is mijn gids langs de Abbing-onderdelen. Het tuincentrum heeft de naam Tuinmarkt of Buitenhof. De naam suggereert al dat het niet een traditioneel tuincentrum is maar dat het hier vooral om planten gaat. De kas met de verkoopruimte is niet al te groot. De plantentafels buiten en de bedden met heesters en bomen nemen heel veel ruimte in. Daar vind je ook de medewerkers die bezig zijn met de planten. Als je geholpen wilt worden of wilt afrekenen trek je letterlijk aan de bel en er komt iemand naar je toe. De entree en de kas hebben echt een menselijke maat en hebben wel een update nodig. Iets waar al plannen voor worden gesmeed. Paul wijst me op allerlei dingen die ze anders willen gaan doen. Hij zegt ook: Wij zijn anders, en daar bedoelt hij mee dat planten als het ware het zuurdesem van het bedrijf zijn. Het maakt daarom ook niet uit of een klant met één plantje vertrekt of een kar vol afrekent. Voorbeeldtuinen Een deel met voorbeeldtuinen ziet er verwaarloosd uit. Bij een eerder bezoek had ik me daar al over verwonderd: dat hoort toch niet bij zo'n bedrijf? Voor ik erover kan beginnen is Paul me al voor: Die voorbeeldtuinen gaan plaats maken voor een nieuwe entree. Die tuinen worden nauwelijks bezocht en we hebben niet de menskracht om het steeds te vernieuwen en bij te houden. Schoenmaker hou je bij je leest, zegt Paul. Inspiratietuinen zijn er genoeg in Appeltern. Je moet niet alles willen doen. Tuinontwerp Je ziet alleen aan de borden dat er ook tuinarchitectuur/tuinontwerp is bij Abbing. Toch heeft het bedrijf klanten uit het hele land en daarbuiten. Er zijn tuinarchitecten en tuinontwerpers in dienst die een kleine tuin kunnen ontwerpen, maar ook een grote tuin of een park. De eigen hoveniers kunnen daarna het ontwerp uitvoeren en verder begeleiden. Paul vertelt dat er weer een verandering in interesse bij tuinliefhebbers is. De stenentuin met veel verharding maakt langzamerhand weer plaats voor een tuin met meer groen en aparte planten. De vakmensen moeten daar goede voorlichting over geven. Je moet vernieuwen, maar je moet wel weten waar je mee bezig bent. Ook met de toepassing van het sortiment moet je niet steeds alle nieuwigheden uitproberen. Na ruim 120 jaar is het basissortiment van toen nog steeds de ruggengraat van het huidige sortiment. Veel van het nieuwe blijkt geen lang leven beschoren te zijn of verdwijnt door trendverandering. Webshop Het postorderbedrijf, een belangrijke kurk waarop het bedrijf tot de jaren zeventig op dreef, ging steeds minder betekenen door de opkomst van tuincentra in het hele land. Nu, met internet, is de webshop weer een belangrijk bedrijfsonderdeel. Toch blijkt dat de webshop meer als catalogus/etalage wordt gezien dan als gemakkelijke inkooppoort. Veel mensen bekijken de informatie op de site en komen dan de planten zelf halen: men wil zien en zelf uitzoeken. Een plant moet ook visueel aantrekkelijk zijn, een plant zonder bloemen verkoopt niet. De tuinliefhebber is ook in het koopstadium visueel ingesteld en kan zich geen voorstelling maken hoe de plant er na een jaar in de tuin uitziet. DE TUIN in vier seizoenen 25
De stokoude Robinia 26 DE TUIN in vier seizoenen
Een tuin ontworpen en aangelegd door Abbing. De vreemde eend in de bijt is de afdeling tuinmeubelen. Twee onderdelen springen daarbij in het oog: eerst de uit Canada afkomstige bear chair, waarvan Abbing importeur is. Deze traditionele tuinstoel, gemaakt van western red ceder, wordt nog steeds alleen in Canada geproduceerd. Het andere onderdeel is de teakcollectie, bestaande uit banken, stoelen, tafels en de tot de verbeelding sprekende Luytjens bank. Paul vertelt dat deze bank zelfs naar Engeland verkocht wordt! Minstens zo apart is de verkoop van koemest in zakken. Al ruim 50 jaar betrekt Abbing aan de lucht gedroogde en met houtsnippers aangevulde koemest van een boerderij. Deze mest wordt in de winter verkocht en de chauffeur is dan vaak dagen onderweg met het afleveren. Deze Fertilanatuurmest wordt door heel Nederland verkocht. Kenniscentrum Paul Machielsen benadrukt steeds weer dat kennis van planten en tuinen heel belangrijk is. Bij Abbing komt dat tot uiting door de traditie van het bedrijf en specifieke kennis die van generatie op generatie is doorgegeven. In de Tuinmarkt zijn deskundigen die zich speciaal bezighouden met rozen, vaste planten of bomen en heesters. De andere medewerkers weten er ook veel van af, maar voor een echt gedegen advies verwijzen ze door naar de specialist van de betreffende afdeling. Mensen zijn soms ver weg, is een opmerking die Paul tijdens het gesprek maakt. Hij bedoelt daarmee dat men soms heel ver van de planten- en tuinenwereld af staat en dan een gids met vakkennis nodig heeft. Dat kan in de praktijk gegeven worden. Al rondgaand langs de tafels met planten kunnen de specifieke eigenschappen van de planten toegelicht worden zodat de juiste planten voor de tuin gekocht kunnen worden. Kenniscentrum vertaalt zich ook op een andere manier: door de vele workshops die men bij Abbing kan volgen. Workshops over bemesting, snoeien van heesters of rozen, cursussen tuinarchitectuur of plantenkennis, alles is mogelijk. Bij al die kennisoverdracht kijken enkele oude of bijzondere bomen over je schouder mee. Een Robinia, waarvan niet bekend is welke cultivar het is, staat al sinds mensenheugenis op de tuin. Hij wordt gekoesterd, gesnoeid en verwend en moet ook de komende veranderingen weer meemaken, want het is een soort mascotte geworden. Een mooie driestammige berk, een rode esdoorn, een zuilvormige en puntgave parasolden en een eerbiedwaardige Taxus baccata Fastigiata worden eveneens met respect en liefde genoemd. Net als de traditie horen zij bij Abbing, die bij het honderdjarig bestaan in 1992 bij Koninklijke beschikking tot hofleverancier werd benoemd. Informatie Kwekerij/ Tuincentrum Abbing Odijkerweg 132-134 3709 JJ Zeist T + (0) 343 51 37 41 www.kwekerijabbing.nl www.webshopabbing.nl DE TUIN in vier seizoenen 27