Driemaandelijks Juli Augustus September 2010 Afgiftekantoor 2890 Sint-Amands - P509309 Herfst 2010 Driemaandelijks Juli-Augustus-September 2013 Afgiftekantoor 2890 Sint-Amands - P509309 Najaar 2013 www.molenmuseum.be - info@molenmuseum.be Verantwoordelijke uitgever : Karel van den Bossche, Larendries 51, 2890 St-Amands
LUISTER VAN DE MOLEN 1000 JAAR GESCHIEDENIS VAN DE MENS DER LAGE LANDEN BELICHT Ter gelegenheid van Openmonumentendag 2013 haakt het Molenmuseum in op het thema pracht en praal, uiteraard dat van de molen. Waarom de ondertitel 1000 jaar geschiedenis van de mens der Lage Landen? Omdat de windmolen ontstond in het Graafschap Vlaanderen waar mensen van hier hem uitvonden en vanuit onze gewesten zijn verspreiding over een groot deel van de toenmalig gekende wereld begon. Windmolens zijn een Vlaams Cultuurerfgoed dat een West-Europees cultuurgoed werd. Ze kunnen tot geen enkel ander historisch precedent teruggevoerd worden en zijn zo in hoge mate een aangelegenheid van de Lage Landen gebleven. Nergens anders bereikten ze een dergelijke hoogstaande technologische perfectie. 1 De cultuurhistorische en sociaal-economische voedingsbodem voor het ontstaan van een agrarischambachtelijk werktuig als de windmolen was in Vlaanderen wellicht uniek. Alle voorwaarden daartoe waren vervuld : een eeuwenoude, goed gestructureerde landbouw; een geëvolueerd ambachtswezen van kwalitatief hoog niveau; gunstige klimatologische omstandigheden; een voor de graanteelt uiterst geschikte bodem; een vrij dichte bevolking en een bepaald doorzettingsvermogen in het maken van werktuigen. 2 We wezen erop dat er voldoende argumenten en aanwijzingen voorhanden zijn om het ontstaan van de windmolen te plaatsen in de elfde eeuw en waarom. 3 Het Vlaams Studiecentrum voor molinologie-molenforum zette de voorbije jaren tentoonstellingen op die de verhouding mens-molen tot thema hadden. Tentoonstellingen : De molen geschilderd en (on-)gekend 2001 Een schat en symbool in ons landschap : molenrompen en hoe die schat vrijwaren 2002 Mobiliteit in het Graafschap Vlaanderen XI-XII-XIII eeuw 2003 De familie Bruegel en de molen 2004 De Scheldemolens in kleur 2005 Molen, molenaar meel, malen in woord 2006 Als water en wind ontbreekt 2007 Wordt verwacht : in molenwiektaal 2008 Voedselhulp aan België 1914-1918 2009 De molen in zijn element 2010 Niet alles is wat het lijkt 2010 Molenwezen 2010 Arm Vlaanderen en de molen 2011 Van molenmeester tot maalderijingenieur 2011 Molens in conflicten 2011 Wonen in een molen 2012 Erfgoedhelden 2012 Volksvermaak 2013 Wie vond de richtbare windmolen uit? 2013 2
TECHNOLOGIE EN TECHNIEK HOUTZAAGMOLEN OLIEMOLEN DROOGMAALMOLEN Toepassingen van energie-omver molen (10) 3
ERTVELDE ROSMOLEN BIJ DE STENENMOLEN Als water en wind ontbreekt : ROSMOLEN (14) 4
- RECONSTRUCTIE VAN EEN ROMEINSE KRAAN Katrolblokken of schijflopen : tweeloop, drieloop en vierloop (volgens het aantal schijven). Verz. Michel Allaert, Meulebeke Lay-out van een moderne maalderij 1 1. aankomst van het graan per schip, spoorwegwagon of vrachtwagen. 2. voorkuiserij met graansilo. 3. kuisen van het graan. 4. malen van het graan. 5. voorraad silo s voor bloem en laden in zakken of losvervoer. Van molenmeester tot maalderijingenieur (24) 5
ARCHITECTUUR Molenrompen in Vlaanderen : symbool en (4) schat in landschap 6
MOLENWEGEN Gent : het Romaanse Koornstapelhuis op de Graslei, ca. 1200. De molen : wegenvormend element (22) 7
100 MOLENROMPEN IN GEVAAR (9) 8
HOUT IN SPITSTECHNOLOGIE / (11) SPITSTECHNOLOGIE IN HOUT 9
ARM VLAANDEREN (23) Verband armoede / molen? 10
BERICHTGEVING Wordt verwacht : DELEN IN DE VREUGDE Wordt verwacht : TOEDIENEN SACRAMENTEN Wordt verwacht : en molenwiektaal (16) 11
DE MOLEN GESCHILDERD EN (ON)GEKEND 12
VOLKSDEVOTIE H. KRISTINA H. VIKTOR H. BLASIUS H. DONATUS De molen en zijn heiligen (15) H. GERTRUDIS 13
VOLKSLEVEN Molenbeker (18) 14
De Molen : Van streek brengend teken van goed en kwaad (Henri Lievens : Belgische Sagen en Legenden, A. Boeck, L. Marquet, De Vlijt, Antwerpen, 1980, blz. 105) Molen gezien door buitenwereld (20) 15
TOPONYMIE EN FAMILIENAMEN PLAATSNAMEN (8) 16
FAMILIENAMEN (8) 17
18
19
LANDSCHAP 20
Van bron tot monding : de Schelde-molens in kleur (Albums de Croij) (22) 21
FAMILIE BRUEGEL EN DE MOLEN (6) 22
De familie Bruegel en de molen (6) 23
DE MOLEN : ERFGOEDSCHAT 24
MILITAIRE FUNCTIE Tactisch gebruik windmolen 25
WAARNEMINGSPOST COMMUNICATIEMIDDEL VERNIELDE MOLENS 26
MUZIEK En hebben de talloze volkwijsjes door de het in het dagelijkse leven ingrijpen van de lijfelijke aanwezigheid van een onroerend monument-molen ingegeven, geen binding met het ingrijpen van de molen in het dagelijks lokaal cultureel leven? Fabel of klugtig gezang Hy werd als bezeten van tratten gespuys, want ziet, zy hem beten met weynig gedruys den mulder zyn bede die was op het best laet ons maken vrede dat elk doet zijn best want de menschen plaegen is t dieven ambagt de mulders by daegen de ratten by nagt 27
TAAL SPREEKWOORDEN (7) (26) (13) 28
SPREUKEN (4) 29
GEDICHTEN (13) 30
PROZA (13) 31
32
CHAUCER THE CANTERBURY TALES : DE (21) MOLENAAR 33
VERANDERING EN ONTWIKKELING Totale hoeveelheid (in tonnenmaat uitgedrukt) der ladingen van verschillende waren die door de Commission for Relief in Belgium naar België werden opgestuurd. De bezendingen namen een aanvang op 1 november 1914 en werden zonder onderbreking tot op 31/8/1919 voortgezet. Getallen opgegeven door G.I. Gay : The Commission for Relief in Belgium. 2 de deel, bladzijde 486, die een volledig en gedetailleerd relaas geeft van het verzenden en van het verbruik in België en in het Noorden van Frankrijk van al de waren en voorwerpen die bestemd waren voor de burgerbevolking der bezette landen. In de linker bovenhoek, portret van H. Hoover Graanoverslag in de Antwerpse haven rond 1890. De graaninvoer steeg door de bevolkingstoename en het verhoogde welvaartspeil. Algemene Geschiedenis der Nederlanden, Nieuwste Tijd, 13, Fibula Van Dishoeck, 1978, blz. 245 Een van de zakken waarin het Canadese meel in België aankwam wordt hier gebruikt als kledingstuk. De Eerste Wereldoorlog 14-18, deel 3, Amsterdam Boek, 1976, blz. 1112 34
Lossen van zakken meel www.hoover.archives.gov/exhibits/collections Meel uit de V.S. gereed voor verzending www.hoover.org/publications/digest 35
VOEDSELHULP AAN BELGIË 1914-1918 (19) Deze affiche, gemaakt door Louis Raemaekers, werd in de geallieerde landen in een oplage van 185.000 exemplaren verspreid om geld in te zamelen voor de voedselvoorziening in België. De Eerste Wereldoorlog 14-18, deel 2, Amsterdam Boek, 1976, blz. 739 Propaganda-affiche van de Commission for Relief in Belgium (Pirenne, Geschiedenis van België, deel 1, blz. 344) In 1915 maakte A.F. Steinlen deze affiche voor een tombola die in Parijs werd georganiseerd ten bate van de hongerlijdende bevolking van België. De Eerste Wereldoorlog 14-18, deel 5, Amsterdam Boek, 1976, blz. 1110 Engeland kon niet aanvaarden dat Duitsland de Noordzeehaven in België zou beheersen en hielp daarom België in zijn strijd tegen Duitsland, zowel in woord als in daad. Deze affiche riep op giften te storten voor Belgische soldaten. De Eerste Wereldoorlog 14-18, deel 3, Amsterdam Boek, 1976, blz. 779 36
WIE VOND DE RICHTBARE WINDMOLEN UIT? Wat is uiteindelijk een windmolen? Een omgekeerde watermolen 37
VOLKSVERMAAK De gildenbroeders richten hun pijlen naar hoofd-, zij-, kal-, kleine-, pinvogels, bevestigd op de spil met zijstang en latten op. de molenwiek. 38
Het overzicht van de in de tentoonstelling voorgestelde themata toont aan ho mens en molen verbonden waren. De monumentale aanwezigheid van de molen in het leven van alledag zoals samengevoegd in de tentoonstelling Luister van de molen : 1000 jaar geschiedenis van de mens der Lage Landen, waar volgende onderzoeksvelden worden geduid : Architectuur Arm Vlaanderen en de molen Berichtgeving De molen : erfgoedschat Landschap Militaire functie Muziek Schilderkunst Taal Technologie en techniek Toponymie en familienamen Verandering en ontwikkeling Volksdevotie Volksleven Volksvermaak Wie vond de richtbare windmolen uit? Is dit niet de concrete voorstelling van de bepaling van molinologie? Te weten : Molinologie is de geesteswetenschap en onderzoeksveld, die bestudeert en verzamelt alle data betreffende wind- en watermolens, de hele terminologie, technologie, geschiedenis, recht, volkskunde, bescherming en herstel, alsook de esthetische waarde, om de oorsprong en evolutie, de economische sociale rol, alsook hun menselijke getuigenis en etnologisch belang vast te stellen. Dr Simoes Eerste Symposium The International monological society Tims, 1965 Aan de lezer en vooral de bezoeker, te oordelen of het Vlaams Studiecentrum voor Molinologie zich door zijn publicaties, tentoonstellingen en molenmuseum, op aanvaardbare wijze kwijt van de opdracht vervat in de hoger vermelde definitie van wat molinologie is en moet zijn. 39
BRONNEN 1 Coutant, Yves, Windmill Technology in Flanders in teh 14th and 15th Centuries, The International Molinological Society, BM 21, Congleton, Chesnnire, England, 2012, blz. 129 2 Bauters, P., Kracht van wind en water, Davidsfonds, Leuven, 1989, blz. 33 3 van den Bossche, Karel, Waarom ontstond de richtbare windmolen in het oude Graafschap Vlaanderen?, Molenecho s, XL, 2012, 2, blz. 61-73 4 Molinodialoog, najaar 2002 5 Molinodialoog, voorjaar 2003 6 Molinodialoog, voorjaar 2004 7 Molinodialoog, zomer 2004 8 Molinodialoog, herfst 2004 9 Molinodialoog, zomer 2005 10 Molinodialoog, herfst 2005 11 Molinodialoog, winter 2005 12 Molinodialoog, voorjaar 2006 13 Molinodialoog, winter 2006 14 Molinodialoog, voorjaar 2007 15 Molinodialoog, najaar 2007 16 Molinodialoog, voorjaar 2008 17 Molinodialoog, herfst 2008 18 Molinodialoog, winter 2008 19 Molinodialoog, voorjaar 2009 20 Molinodialoog, najaar 2009 21 Molinodialoog, winter 2009 22 Molinodialoog, winter 2010 23 Molinodialoog, voorjaar 2011 24 Molinodialoog, zomer 2011 25 Molinodialoog, september 2011 26 Molinodialoog, winter 2011 27 Molinodialoog, voorjaar 2012 40