Oranje in Amsterdam De eeuwenoude relatie van de hoofdstad met het Huis van Oranje

T +31 (0)20 702 62 60 pressoffice@iamsterdam.com www.iamsterdam.com FEATURE Oranje in Amsterdam De eeuwenoude relatie van de hoofdstad met het Huis van Oranje Amsterdam is vele gebouwen, huizen en andere plekken rijk die herinneren aan de eeuwenoude relatie van de hoofdstad met het Huis van Oranje. De eerste Oranje die in Amsterdam logeerde was prins Willem van Oranje. Hij nam in 1581 z n intrek in het logement dat later de naam Prinsenhof kreeg tegenwoordig Hotel The Grand. Hoewel Amsterdam een Koninklijk Paleis rijk is, heeft nooit een vorst uit het Oranjehuis hier officieel z n residentie gehad. Toch hebben vele Oranjes een bijzondere band met de hoofdstad. In 1898 kreeg koningin Wilhelmina van de Amsterdamse bevolking de Gouden Koets als geschenk bij haar inhuldiging. Deze koets wordt jaarlijks gebruikt op Prinsjesdag in Den Haag en bij bijzondere gelegenheden zoals huwelijken en inhuldigingen. In 1947 verleende koningin Wilhelmina aan de stad Amsterdam de wapenspreuk Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig als blijk van waardering voor het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Prinses Beatrix koos in 1966 voor Amsterdam om hier haar huwelijk te sluiten met Claus von Amsberg. Ook het zilveren huwelijksfeest in 1991 en de 60 ste verjaardag van koningin Beatrix in 1998 werden in Amsterdam gevierd. Diverse kinderen van koningin Beatrix en de prinsessen Margriet en Irene hebben korte of langere tijd in Amsterdam gewoond. De koning wordt ingehuldigd in de hoofdstad Amsterdam In Nederland wordt een nieuwe Koning niet gekroond, maar ingehuldigd. De Grondwet schrijft voor dat de inhuldiging moet plaatsvinden in de hoofdstad Amsterdam, tijdens een openbare Verenigde Vergadering van de Staten-Generaal ofwel de Eerste en Tweede Kamer. Bij de inhuldiging zweert of belooft de Koning tijdens de inhuldigingsceremonie trouw aan het Statuut voor het Koninkrijk en de Grondwet. Hoewel de plechtigheid in de Nieuwe Kerk plaatsvindt, heeft de huldiging geen godsdienstig karakter. Op 30 april 2013 doet Koningin Beatrix na 33 jaar afstand van de titel Koningin der Nederlanden. Na de ondertekening verschijnt koning Willem-Alexander samen met koningin Maxima en prinses Beatrix op het balkon van het Koninklijk Paleis. s Middags vindt de inhuldigingsceremonie plaats in de Nieuwe Kerk op de Dam in Amsterdam. Het is de zevende inhuldiging sinds 1814. Deze dag zal Amsterdam extra oranje kleuren in verband met de viering van Koninginnedag. De traditionele Vrijmarkt en andere festiviteiten in de stad zullen zoveel mogelijk doorgaan. Band tussen Amsterdam en Oranje niet altijd innig geweest De band tussen Amsterdam en Oranje is overigens niet altijd zo innig geweest. Amsterdam kwam bijvoorbeeld in conflict met stadhouder Willem II (1626-1650). Zijn ambitie was om de Republiek der Verenigde Nederlanden om te vormen tot een monarchie met een sterk leger. Dit was tegen de zin van het gewest Holland en met name

Amsterdam. In 1650 wilde de prins Amsterdam onder druk zetten door de stad te belegeren. Dit mislukte echter. Al eerder was Willem II tegenstander geweest van de Vrede van Munster, die in 1648 een einde maakte aan de Tachtigjarige Oorlog met Spanje. Amsterdam was juist een groot voorstander van vrede, omdat de oorlog erg nadelig was voor de stad als internationaal handelscentrum. Het huwelijk tussen prinses Beatrix en Claus von Amsberg in 1966 was voor republikeinen aanleiding voor demonstraties, inclusief rookbommen bij de stoet op weg naar de Westerkerk. Vergelijkbare heftige taferelen deden zich in 1980 voor bij de inhuldiging van Beatrix als koningin. Amsterdam kende destijds een krachtige krakersbeweging vanwege het gebrek aan betaalbare woonruimte. Zij vonden dat het geld voor de inhuldiging beter besteed kon worden aan de bouw van huizen. Onder het motto Geen woning, geen kroning vonden ware veldslagen plaats met de Mobiele Eenheid. Koningin Beatrix won echter definitief de harten van Amsterdammers toen zij in 1988 op Koninginnedag een verrassingsbezoek bracht aan de vrijmarkt in de Amsterdamse Jordaan. De zoen die zij toen kreeg van een voorbijganger, en haar spontane reactie daarop, haalde alle journaals. Koninklijke plekken in Amsterdam Hieronder volgt een overzicht van plaatsen in Amsterdam met een relatie tot het Huis van Oranje. Koninklijk Paleis Het Koninklijk Paleis werd tussen 1648 1655 gebouwd als stadhuis van Amsterdam naar ontwerp van architect Jacob van Campen. In 1808 - de Franse tijd - nam koning Lodewijk Napoleon het stadhuis in gebruik als paleis en de gemeentelijke autoriteiten verhuisden naar het Prinsenhof. Toen Willem I in 1814 als koning in Amsterdam werd ingehuldigd, werd hem het Paleis aangeboden en sindsdien is het Koninklijk Paleis gebleven. Het interieur van het paleis is zeer bezienswaardig. Bij de laatste restauratie van het interieur is gestreefd naar een evenwicht tussen de oorspronkelijke functie als stadhuis en de functie als Koninklijk Paleis. Het Paleis is tegenwoordig één van de drie die gebruikt wordt door het Koninklijk Huis. Het is een ontvangstpaleis tijdens bijvoorbeeld staatsbezoeken en de nieuwjaarsrecepties van de Koningin. Ook vindt er jaarlijks o.a. de uitreiking plaats van de Erasmusprijs, de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst en de Prins Claus Prijs. Het interieur is tijdens een groot deel van het jaar voor bezoekers te bezichtigen, waarvoor een audiotour in 6 talen beschikbaar is gesteld. Nieuwe Kerk De Nieuwe Kerk heet alleen maar nieuw omdat er in de 15 e eeuw al een oudere kerk was: de Oude Kerk. De bouw van de Nieuwe Kerk aan de Dam begon rond 1400. Het laatgotische bouwwerk trotseerde drie branden, de laatste in 1640. Het interieur dateert dan ook grotendeels van na die tijd. In 1814 kreeg Amsterdam de status van hoofdstad, en

sindsdien zijn in deze kerk alle Oranje-vorsten ingehuldigd. De Nieuwe Kerk mag zich dan ook de nationale kerk van Nederland noemen. De eerste vorst was Willem Frederik, zoon van de laatste stadhouder Willem V. Hij werd Koning Willem I. Eén van de blikvangers van het interieur van de kerk is het reusachtige gebrandschilderde raam in de zuidbeuk. Dit raam werd in 1898 geplaatst ter herinnering aan de inhuldiging van koningin Wilhelmina. Het toont de portretten van diverse befaamde Oranje-vorsten. In de benedenhelft is de stamvader Willem van Oranje afgebeeld, zittend tegenover de jonge koningin Wilhelmina. Andere pronkstukken in de kerk dateren uit de Gouden Eeuw, zoals de schitterend gebeeldhouwde preekstoel met het grootste klankbord ter wereld -, het praalgraf van admiraal Michiel de Ruyter en het koperen koorhek uit 1650 dat traditioneel de achtergrond vormt van de inhuldigingsplechtigheid. In 2002 vond hier de kerkelijke inzegening plaats van het huwelijk van Willem-Alexander met Maxima, met onder andere de onvergetelijke scène tijdens het spelen van de tango Adios Nonino. Nationale Monument Het Nationaal Monument op de Dam werd in 1956 door koningin Juliana onthuld. Het beeldhouwwerk op de 22 meter hoge pyloon is van John Rädecker. Centrale figuur op de pyloon is de moeder die haar kind de vrijheid geeft. Boven haar vliegen een aantal vredesduiven. De geketende mannenfiguren onder het beeld van de vrouw symboliseren het lijden in oorlogstijd, de figuren links en recht respectievelijk het verzet en de vrijheid. Jaarlijks wordt bij het monument op 4 mei door de koningin een krans gelegd ter herdenking van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Deze plechtigheid wordt ieder jaar bijgewoond door duizenden Amsterdammers en op de televisie uitgezonden. Koninklijke Wachtkamer, Centraal Station Het Centraal Station uit 1889 speelde vroeger een belangrijke rol bij officiële staatsbezoeken. Staatshoofden arriveerden hier vaak per trein, en werden dan door de koningin ontvangen in de Koninklijke Wachtkamer. De ingang is aan de oostkant van het station, hoog genoeg voor koetsen met paarden om onderdoor te rijden. Het loont de moeite het station even in te gaan om een kijkje te nemen op het Spoor 2b. Een met fraaie krullen versierd, gulden hekwerk geeft aan waar het hoge bezoek de wachtkamer binnengaat. In dit hek zijn enkele W s verwerkt. De W is van Willem III, die dit schitterende station officieel voor geopend verklaarde. De architect is Petrus Cuypers die ook het Rijksmuseum ontwierp. Amsterdam Museum Het Amsterdam Museum werd in 1975 officieel geopend door koningin Juliana. De collectie bevat vele voorwerpen die herinneren aan de relatie van het Oranjehuis met Amsterdam, zoals een tegeltableau met een voorstelling van Willem Friso, prins van Oranje (Jan ten Compte, 1747), het schilderij De Prins van Oranje bezoekt de slachtoffers van de watersnood (Mattheus I. van Bree, 1825), geschilderde portretten van Koning Willem I en zijn echtgenote Wilhelmina (Jan Baptist van der Hulst, 1833) en een borstbeeld van Koningin Wilhelmina (Bart van Hove, 1898). Daarnaast videofragmenten van o.a. balkonscenes voor het Paleis op de Dam met de koninginnen Emma en

Wilhelmina (1898), Wilhelmina en Juliana (1923), Wilhelmina en Juliana (1933), Juliana en Wilhelmina (1948) en Beatrix en Juliana (1980). Engelse Kerk, Begijnhof Het Begijnhof is een oase van rust in deze woelige wereldstad. Sinds de 14e eeuw was dit de woonplaats van de Begijntjes, ongehuwde vrouwen of weduwen die volgens strikte regels als geestelijke zusters leefden, maar geen kloosterlingen waren. De meeste gevels van de huizen werden in de 17e en 18e eeuw 'gemoderniseerd'. Het oudste bouwwerk is de kerk die het hofje in tweeën deelt, daterend uit ongeveer 1400. Sinds 1607 worden er kerkdiensten gehouden in de Engelse taal en is het kerkje bekend als de Engelse Kerk (English Reformed Church). Toen stadhouder Willem III in 1689 tot koning van Engeland werd gekroond, kreeg de kerk van hem en zijn vrouw Mary Stuart een prachtig cadeau; een geelkoperen lessenaar, versierd met een leeuw en leeuwenklauw en het monogram WMRR anno 1689. Nog altijd siert deze lessenaar de preekstoel. De preekstoel draagt nog een koninklijke herinnering: toen koningin Wilhelmina in 1898 de troon besteeg, werd besloten om de preekstoel te versieren met vier gebeeldhouwde panelen. Op het voorste paneel is een engel te zien die het Nederlandse wapen zegent, voorzien van de jaartallen 1880 en 1898, in het eerstgenoemde jaar werd koningin Wilhelmina geboren. Een bijzonderheid voor de kunstliefhebber is dat het ontwerp voor de vier panelen werd gemaakt door een toen nog zeer jonge Piet Mondriaan (NB: de Engelse Kerk is helaas niet altijd open voor bezichtiging). Standbeeld koningin Wilhelmina Sinds 1972 staat op het Rokin het bronzen standbeeld van koningin Wilhelmina te paard. Het 2.20 meter hoge beeld is van beeldhouwster Theresia van der Pant. Wilhelmina is hier te zien als jonge amazone, aan het begin van haar koningschap. Paardrijden was een van Wilhelmina s grootste liefhebberijen. Prinsenhof, Hotel The Grand Het Prinsenhof is in de loop der eeuwen sterk verbouwd. Vroeger diende het tot verblijfplaats van vorstelijke personen en andere aanzienlijke gasten van de stad. In 1581 logeerde hier prins Willem van Oranje, in 1618 zijn zoon prins Maurits, en in 1628 vond diens zoon Frederik Hendrik hier onderdak. Vanaf 1655 werd het de zetel van de Admiraliteit. Het beeldhouwwerk in het driehoekig fronton symboliseert de macht van de Admiraliteit. De Hollandse tuin wordt bewaakt door een leeuw met twee ankers in z n klauwen. Links en rechts van de leeuw bevinden zich onder andere Justitia (met het zwaard), de oorlogsgod Mars en de zeegod Neptunes. In 1768 nam stadhouder Willem V zitting in het College der Admiraliteit van Amsterdam. Sinds 1815 deed het gebouw dienst als stadhuis van Amsterdam. In 1966 werd in de stijlvolle trouwzaal het huwelijk gesloten tussen prinses Beatrix en Claus von Amsberg. Na een verbouwing is hier sinds 1992 het 5-sterren hotel Sofitel Legend The Grand gevestigd. De binnenplaats ademt echter nog geheel de sfeer van het vroegere Prinsenhof en de Admiraliteit.

Café Hoppe Op de avond van 28 april 1965 betrad toen nog kroonprinses Beatrix dit café, voorzien van pruik en donkere bril èn een aantal Strijdkreten. Zij wilde het rauwe leven van Amsterdam leren kennen, en dacht dit veilig te kunnen doen als heilsoldate. Haar mentor van het Leger des Heils was de in Amsterdam populaire majoor Alida Bosshardt. Beatrix vermomming werd echter doorzien door een fotograaf van de Telegraaf, en zo stond zij de volgende ochtend op de voorpagina van de krant. Hoppe is één van de oudste café s van Amsterdam. Het rechter pand uit 1670 is het oudst. Het café heeft alleen staanplaatsen, met achter de bar een indrukwekkende stapel eeuwenoude vaten. - Spui 18-20 Monument voor Koningin Emma Op het Emmaplein in Amsterdam-Zuid staat sinds 1938 een monument voor koningin- Moeder Emma. Dit standbeeld werd gemaakt door Lambertus Zijl. Emma prinses uit het Duitse vorstendom Waldeck-Pyrmont was de tweede vrouw van koning Willem III en zeer geliefd bij het Nederlandse volk. Den Haag schreef een wedstrijd uit onder beeldhouwers voor een passend monument. Hoewel het ontwerp van Zijl de eerste prijs kreeg, koos Den Haag voor een andere beeldhouwer. Amsterdam wilde het winnende ontwerp graag een plaats geven, en op 16 juni 1938 werd het beeld in Amsterdam onthuld door koningin Wilhelmina. Het monument van Franse kalksteen is ruim vijf meter hoog. Onder de zittende vorstin zijn op de voorzijde van het voetstuk de wapens van Nederland en Waldeck-Pyrmont aangebracht. De zes vrouwenfiguren daaronder geven aan dat Emma op handen gedragen werd. - Koningin Emma Monument, Emmaplein Rijksmuseum met diverse Oranjeschatten In het Rijksmuseum is een groot aantal Oranje' voorwerpen te zien. Zoals portretten van prins Willem van Oranje door A.Th.Key, prins Maurits in verguld harnas door M.J. van Miereveld, de portretten van stadhouder-koning Willem III en zijn vrouw Mary Stuart en de portretten van de stadhouders Willem IV en V. Ook diverse kledingstukken, zoals de Nassause wapenrok meegedragen tijdens de begrafenisstoet van Frederik Hendrik in 1647 en de kamerjas van stadhouder-koning Willem III (1650-1702). Een ander pronkstuk is de inhuldigingszetel van koning Willem III en koningin Wilhelmina. - Rijksmuseum, Museumplein Koningssloep ofwel Gouden Koets te Water Een van de pronkstukken van het Scheepvaartmuseum is de Koninklijke Chaloupe ofwel koningssloep uit 1816. De bijna 18-meter lange sloep is voor een groot deel bedekt met bladgoud, vandaar de bijnaam Gouden Koets te Water. Op de voorplecht staat een indrukwekkende vergulde beeldengroep met o.a. Neptunus, Tritons die op hun hoorn blazen, en zeepaardjes. De sloep was een geschenk van de burgerij aan koning Willem I, maar deze heeft hem nooit gebruikt, en zijn opvolger Willem II alleen bij diens inhuldiging in Amsterdam in 1841. Koning Willem III en koningin Wilhelmina maakten er echter vaker gebruik van. De sloep had in Amsterdam voor het laatst een functie bij het zilveren

huwelijksfeest in 1962 van koningin Juliana en prins Bernhard, en werd door twintig adelborsten op een speciale manier geroeid: tussen elke riemslag drie seconden rust. Erg praktisch was de sloep niet: met de riemen horizontaal had deze een breedte van 8,5 meter, veel te breed voor de Amsterdamse bruggen. Daarom werd hij vooral gebruikt op het IJ. Na een restauratie zal de sloep vanaf najaar 2014 te zien zijn aan een steiger van het museum in een glazen behuizing. - Scheepvaartmuseum, Kattenburgerplein 1 Programma inhuldiging 30 april 2013 Koninginnedag 2013 belooft een extra feestelijke dag te worden. Om 10.00 uur ondertekent koningin Beatrix officieel haar abdicatie in het Paleis op de Dam. Om 14.00 uur vindt de inhuldiging plaats van koning Willem-Alexander in de Nieuwe Kerk, in aanwezigheid van de voltallige Eerste en Tweede Kamer, gevolgd door een receptie. Om 18.00 uur vertrekt het koninklijk paar naar het EYE Film Instituut voor een feestelijke rondvaart over het IJ. Op de oevers van het IJ vinden diverse evenementen plaats, zoals een Mini-Sail met zeilschepen en een optreden van het Koninklijk Concertgebouworkest op de kop van het Java-eiland. Rond 20.30 uur verwacht het koninklijke gezelschap af te meren bij het Muziekgebouw aan t IJ. Amsterdam, januari 2014 Publieksinformatie: www.iamsterdam.com en T. +31 (0)0 702 60 00 Foto s en teksten voor media: Amsterdam Marketing: www.amsterdammarketing.org/pers/amsterdam-mediabank Press Office www.iamsterdam.com/media-centre Voor meer persinformatie en beeldmateriaal: Amsterdam Marketing Press Office pressoffice@iamsterdam.com T. +31 (0)20 702 62 60 Over Amsterdam Marketing Amsterdam Marketing is de citymarketingorganisatie van Metropool Amsterdam, actief op het gebied van promotie, informatie, onderzoek en dienstverlening. De ambitie is om deze regio op de kaart te zetten als één van de vijf meest aantrekkelijke metropolen van Europa voor bewoners, bezoekers en bedrijven. Onder het motto I amsterdam profileert Amsterdam Marketing de Metropool Amsterdam als internationale woon- en werkmetropool, aantrekkelijke reisbestemming en proeftuin voor innovaties