(werkzaam bij de brandweer) 21 januari 2010 (eindversie) Brandweeracademie Postbus 7010 6801 HA Arnhem T 026 355 24 10 F 026 351 50 51 info@nifv.nl
Voorwoord Voor u ligt het opleidingsplan voor de leergang Chauffeur. Dit opleidingsplan sluit aan bij het Besluit Personeel Veiligheidsregio's en het bijbehorende landelijk functiehuis brandweer. Het opleidingsplan is afgeleid van kwalificatiedossier Chauffeur en de proeve van bekwaamheid Chauffeur. Aan de totstandkoming van dit opleidingsplan is bijgedragen door: Willem Duine Beleidmedewerker Repressie, Gezamenlijke Brandweer Erwin Langerak Brandweer Zeeland Ron Roomer Medewerker operationele voorbereiding B, Brandweer Midden en West Brabant Leen Versluys Medewerker preparatie, Brandweer Zeeland Hans Doorman Medewerker opleiden en oefenen, Rotterdam-Rijnmond Jan van Kimmenade NVBR Maarten Leune Beleidsmedewerker, Nbbe Jaap Molenaar Vakgroepdecaan incidentmanagement, NIFV Hakan Meijer Brandweer Heerhugowaard, Langedijk en Schermer, adviseur opleidingsplan NIFV Vera Meijers Onderwijskundige, NIFV Marianne Heijndijk Hoofd onderwijskundigen, NIFV BRANDWEERACADEMIE
Inhoud Voorwoord 2 Inleiding 4 Uitgangspunten 5 1.1 Kerntaken en competenties 5 1.2 Werkzaamheden, beoordelingscriteria en keuzes & dilemma's 6 1.3 Opbouw en indeling 6 2. Basisontwerp leergang Chauffeur 7 2.1 Blok 1: Inleiding Chauffeur 9 2.2 Blok 2: Theorie Chauffeur 9 2.3 Blok 3: Baantraining / Voertuigbeheersing 10 2.4 Blok 4: Simulatietraining 11 3. Studiebelasting leergang Chauffeur 13 3.1 Vaststelling studiebelasting 13 3.2 Studiebelasting per blok en werkvorm 13 4. Werkend leren 14 4.1 Werkend leren in de leergang Chauffeur 14 4.2 Leerwerkplek 14 4.3 Leerwerkplekbegeleider 14 4.4 Verhouding werkend leren t.o.v. andere onderwijsvormen 15 5. Overige adviezen / aandachtspunten voor uitvoering 16 5.1 Instroomniveau leergang Chauffeur 16 5.2 Instructeurs leergang Chauffeur 16 Bijlage 17 BRANDWEERACADEMIE
Inleiding Dit document is bestemd voor alle personen die betrokken zijn bij (de verdere inrichting en organisatie van) de leergang Chauffeur: ontwikkelgroep, onderwijskundige(n), ontwikkelaars, etc. Dit document vormt voor hen de leidraad bij het uitwerken van de leergang. BRANDWEERACADEMIE 4
Uitgangspunten 1.1 Kerntaken en competenties De leergang Chauffeur richt zich op de kerntaken en competenties van de functie chauffeur zoals deze in het kwalificatiedossier van de functie chauffeur zijn vastgelegd. De onderstaande tabel is afgeleid van de competentiematrix uit het kwalificatiedossier. Kerntaken Competenties Leren en reflecteren Kerntaak 1 Uitruk / verkenning Kerntaak 2 Nazorg Niveau 1 Daadkracht Niveau 1 Niveau 1 Inleven Niveau 1 Onafhankelijk Niveau 1 Mondeling communiceren Niveau 1 Flexibel Niveau 1 1 Kerncompetenties In aanvulling op bovengenoemde competenties zijn de kerncompetenties Accuraat, Stressbestendigheid en Samenwerken van toepassing op alle operationele functies bij de brandweer. Ze zijn dus functieoverstijgend en spelen een belangrijke rol bij werving en selectie. Kerntaak 1: Uitruk/verkenning De chauffeur rijdt, na controle van het voertuig, veilig, effectief en efficiënt naar het incident. Hij plaatst het voertuig daar op de aangegeven opstelplaats en creëert een veilige situatie rondom het voertuig. Kerntaak 2: Nazorg De chauffeur maakt het voertuig inzetgereed in samenspraak met de bevelvoerder. Na afloop van de inzet neemt hij met de ploegleden deel aan een evaluatiegesprek over de inzet, en na een traumatische ervaring aan een nazorggesprek. De kerntaken vormen het centrale uitgangspunt voor de invulling van dit opleidingsplan. De competenties zijn vooral gekoppeld aan de werkzaamheden per kerntaak, en komen in het onderwijs terug in de vorm van leeractiviteiten. In dit opleidingsplan worden deze leeractiviteiten benoemd. Deze leeractiviteiten vormen de basis voor het te ontwikkelen onderwijs. 1 De niveaubeschrijvingen van de competenties vindt u terug in de bijlage. BRANDWEERACADEMIE 5
1.2 Werkzaamheden, beoordelingscriteria en keuzes & dilemma's De kerntaken uit het kwalificatiedossier Chauffeur zijn nader uitgewerkt in werkzaamheden, beoordelingscriteria en keuzes & dilemma's. De werkzaamheden komen in dit opleidingsplan terug (zie hoofdstuk 2). De beoordelingscriteria en de keuzes & dilemma's worden verwerkt in de lesplannen en leeropdrachten, en komen niet afzonderlijk terug in dit opleidingsplan. Daarnaast komen de beoordelingscriteria en keuzes & dilemma's terug in de proeve van bekwaamheid bij deze leergang. 1.3 Opbouw en indeling De leergang Chauffeur is opgebouwd uit 4 blokken: 1 inleidend blok, 1 theorieblok en 2 praktijkblokken. Blok 1 Inleiding De leergang start met een algemene inleiding (blok 1) waarin een toelichting op de functie en de leergang wordt gegeven. Blok 2 Theorie In dit blok komt de theorie van deze opleiding aan de orde. Blok 3 Baantraining In deze baantraining oefent de deelnemer zijn voertuigbeheersing. In welk voertuig hij deze training doet, is afhankelijk van de keus dat het korps heeft gemaakt ten aanzien van het type voertuig: - een licht voertuig - een zwaar voertuig, zoals de TS. Blok 4 Simulatietraining In deze simulatietraining integreert de deelnemer daadwerkelijk de theoretische kennis die hij in blok 1 heeft opgedaan met de praktijk. In de simulator/gesimuleerde situatie oefent hij zo waarheidsgetrouw als mogelijk verschillende verkeerssituaties waarbij hij de brancherichtlijn volledig kan toepassen. De ontwikkelgroep adviseert dat de deelnemer blok 2 en blok 3 parallel aan elkaar volgt, zodat theorie en praktijk afgewisseld kunnen worden (leerwerkplekopdrachten kunnen worden afgewisseld met theorie-instructie en de baantraining). Deze leervolgorde past bij de opzet van werkend leren (zie ook paragraaf 4.2). De ontwikkelgroep is zich er echter van bewust dat deze optimale invulling van het werkend leren voor een ROI op organisatorische/planningstechnische beperkingen kan stuiten. Blok 4 kan pas gevolgd worden als de deelnemer blok 2 en 3 heeft doorlopen. BRANDWEERACADEMIE 6
Blok 4 Proeve-onderdeel: arbeidsproeve onder gesimuleerde omstandigheden Proeve-onderdeel: Reflectiegesprek (individueel) Blok 2 Blok 3 Proeve-onderdeel: praktijktoets baan Blok 1 Opleidingsplan leergang Chauffeur 2. Basisontwerp leergang Chauffeur De leergang Chauffeur is opgebouwd uit de volgende blokken, conform de opzet zoals toegelicht in paragraaf 1.3: Inleiding Chauffeur - Verkenning van de functie - Toelichting op de leergang Theorie Chauffeur Praktijk Baan - Verkeerswet- en regelgeving, bevoegdheden, brancherichtlijn optische en geluidssignalen - In gesloten verband rijden - Creëren veilige werkplek - Incidentmanagement - Rol van de chauffeur bij nazorg - Letselpreventie - Voertuigbeheersing Praktijk Simulator - Simulatietraining BRANDWEERACADEMIE 7
2.1 Blok 1: Inleiding Chauffeur Kerntaken Werkzaamheden Thema's Leeractiviteiten Locatie Studiebelasting in uren Kerntaakoverstijgend - Toelichting op de functie / leergang Opleidingsinstituut 3 Verkenning van de functie en de leergang Introductieactiviteiten: - Toelichting programma - Toelichting proeve van bekwaamheid - Positionering van de functie binnen het werkveld Voorbereidingsopdracht: Positionering van de functie binnen het eigen korps / verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de chauffeur t.a.v. het voertuig i.c.m. de hieraan gerelateerde voertuigtechniek Leerwerkplek 3 2.2 Blok 2: Theorie Chauffeur Kerntaken Werkzaamheden Thema's Leeractiviteiten Locatie Studiebelasting in uren Kerntaak 1 Uitruk/verkenning Theorie (3 dagdelen) Zelfstudie Opleidingsinstituut 9 6 Kerntaak 2 Nazorg - Verkeerswet- en regelgeving, bevoegdheden, brancherichtlijn optische en geluidssignalen - In gesloten verband rijden - Creëren veilige werkplek - Incidentmanagement - Rol van de chauffeur bij nazorg - Letselpreventie Voorbereidingsopdrachten over korps-/regiospecifieke procedures en hulpmiddelen Leerwerkplek 4 BRANDWEERACADEMIE 9
2.3 Blok 3: Baantraining / Voertuigbeheersing Blok 3 bestaat uit een aantal werkplekopdrachten gevolgd door een baantraining. Voorafgaand aan de werkplekopdracht inventariseert de deelnemer de speciale situaties in zijn verzorgingsgebied die aangepast rijgedrag vragen (zoals de trambaan). Met deze inventarisatie gaat hij in de werkplekopdracht aan de slag. Tijdens de baantraining leert de deelnemer zijn voertuig volledig te beheersen. Hij kan daarbij onder veilige omstandigheden, op een afgesloten terrein en onder deskundige begeleiding het veilig rijden tijdens een uitruk en verkenning oefenen. Kerntaak Werkzaamheden Thema's Leeractiviteiten Locatie Studiebelasting in uren Kerntaak 1 Uitruk/verkenning Rijopdracht baan Opleidingsinstituut Leerwerkplek 6 8 (4) 2 Op een veilige, effectieve en efficiënte wijze naar de plaats van bestemming rijden - Onder extreme omstandigheden het voertuig onder controle houden - De (on)mogelijkheden van het voertuig - Eigen veiligheid (3) Werkplekopdrachten: Rijopdracht openbare weg (kennis van het verzorgingsgebied) NB De werkgever kan het noodzakelijk vinden dat de deelnemer aanvullende scholing volgt op basis van het verzorgingsgebied (een voorbeeld is terreinrijden in een bosrijk gebied). Deze aanvullende opleiding valt buiten dit opleidingsplan. 2 Het aantal uren is afhankelijk van het feit of het een licht voertuig (4 uur) dan wel een zwaar voertuig (8 uur) betreft. BRANDWEERACADEMIE 10
2.4 Blok 4: Simulatietraining De kern van de simulatietraining is dat de deelnemer zo waarheidsgetrouw mogelijk kan rijden ( onder prio 1 ). De deelnemer past in dit blok de theorie uit blok 2 in combinatie met de vaardigheden uit blok 3 toe. Kerntaken Werkzaamheden Thema's Leeractiviteiten Locatie Studiebelasting in uren Kerntaak 1 Uitruk en verkenning Op een veilige, effectieve en efficiënte wijze naar de plaats van bestemming rijden De opstelplaats voor het voertuig beoordelen - Rekening houden met het verkeersgedrag van andere weggebruikers - Eigen veiligheid en die van andere weggebruikers Simulatie, vorm nader te bepalen (In aansluiting op de proeve) Zelfstudie (deels in de vorm van een zelftoets) Opleidingsinstituut (In aansluiting op de proeve) 4 3 Het voertuig op de aangegeven opstelplaats opstellen Een veilige situatie rondom het voertuig creëren - Veiligheid van de opstelplaats in (on)gunstige omstandigheden BRANDWEERACADEMIE 11
3. Studiebelasting leergang Chauffeur 3.1 Vaststelling studiebelasting De studiebelasting van de leergang Chauffeur behelst de uren die een onderwijsdeelnemer gemiddeld besteedt aan het leren op het brandweeropleidingsinstituut (contacturen), de benodigde zelfstudie (bestuderen en verwerken van theorie) en het werkend leren. De contacturen zijn verdeeld over klassikaal theorie- en praktijkonderwijs. Vanzelfsprekend zijn vooral de uren die worden besteed aan zelfstudie en werkend leren afhankelijk van de studievaardigheden van de onderwijsdeelnemer en de regionale faciliteiten en mogelijkheden voor het werkend leren. De studiebelasting van de leergang Chauffeur is gebaseerd op alle leeractiviteiten die nodig zijn om deze kerntaak als beginnend beroepsbeoefenaar in voldoende mate te beheersen. Bij het uitwerken van kerntaken in leeractiviteiten worden zowel onderwijskundige als vakinhoudelijke keuzes gemaakt. Deze keuzes zijn gemaakt op basis van ervaringen met bepaalde leeractiviteiten in de praktijk. De studiebelasting is de som van de tijdsduur van alle leeractiviteiten. De tijdsduur per leeractiviteit is gebaseerd op een schatting. De ervaring op basis waarvan de schatting plaatsvindt, is afgestemd binnen de ontwikkelgroep Chauffeur. Onderstaande studiebelasting is een adviserende indicatiestelling. 3.2 Studiebelasting per blok en werkvorm In onderstaande tabel vindt u per blok en werkvorm de studiebelasting aangegeven. Werkvorm Blok 1 Blok 2 Blok 3 Blok 4 Totaal Opleidingsinstituut 3 9 6 4 22 Werkplekleren 3 4 8 (4) 15 (11) Zelfstudie 0 6 0 3 9 Totaal onderwijs 6 19 14 (10) 7 46 (42) Uren Toetsbelasting 5 Totaal 51 (47) Vergelijking modulaire opleidingsstructuur In het examenreglement Chauffeur uit de modulaire structuur is een studiebelasting van 80 uur van toepassing. Deze was als volgt opgebouwd: Brandweerchauffeur verplicht: 50 uur (5 studiepunten) Rijvaardigheid licht: 30 uur (3 studiepunten) Rijvaardigheid zwaar: 30 uur (3 studiepunten. De studiebelasting wordt dus verlaagd ten opzichte van de modulaire structuur. Dit komt omdat in de nieuwe functie- en competentiegerichte opzet de verhouding tussen theorie en praktijk anders is komen te liggen; de nadruk ligt op de praktijk en de theorie is minder in omvang. Dit wordt bereikt door de theoretische leerstof meer functiegericht op te zetten. In de simulatietraining ten slotte worden theorie en praktijk optimaal geïntegreerd. BRANDWEERACADEMIE 13
4. Werkend leren 4.1 Werkend leren in de leergang Chauffeur Werkend leren kan op verschillende manieren worden ingevuld. De meest ultieme vorm is de 'echte' beroepspraktijk en daar waar dit mogelijk is, wordt hier binnen het brandweeronderwijs voor gekozen. In deze leergang is gekozen voor werkend leren door middel van voorbereidingsopdrachten en leerwerkplekopdrachten. Deze opdrachten worden afgewisseld met theorie- en praktijkbijeenkomsten (waaronder simulatie) en zelfstudie. In de voorbereidingsopdrachten wordt de theorie gekoppeld aan korps- /regiospecifieke procedures en materieel/materiaal. De werkplekopdrachten stellen de onderwijsdeelnemer in staat om vaardig te worden in het gebruik en de toepassing van het voertuig dat aan hem is toegewezen. De onderwijsdeelnemer wordt dus tijdens de leergang korpsspecifiek opgeleid. 4.2 Leerwerkplek Een leerwerkplek kan gedefinieerd worden als de omgeving waarbinnen de leeropdracht naar behoren kan worden uitgevoerd, begeleid en beoordeeld. Het wat van de leeropdracht bepaalt waar deze het beste kan worden uitgevoerd en wie de begeleiding ter hand neemt. Tijdens de leergang zijn de onderwijsdeelnemers aangesteld in het korps, en zoveel mogelijk praktisch inzetbaar. Ze gebruiken hun (toekomstige) werkplek om aan de hand van leer(werkplek)opdrachten theorie en praktijk met elkaar te verbinden. Hierbij past men het geleerde in de praktijk toe, doet men praktijkervaring op, reflecteert men op deze praktijkervaring en verdiept men de praktijkervaring met nieuwe (theoretische) inzichten. Tijdens de uitvoering van leerwerkplekopdrachten krijgt de onderwijsdeelnemer begeleiding van zijn leerwerkplekbegeleider. Trajectbegeleider Overigens bepaalt de trajectbegeleider in overleg met de werkgevers in de regio de uiteindelijke leerwerkplek(ken). Uitgangspunt dient daarbij wel te zijn dat de onderwijsdeelnemer in staat wordt gesteld om alle leeropdrachten naar behoren te kunnen uitvoeren. De trajectbegeleider is binnen het brandweeronderwijs verantwoordelijk voor het monitoren van de kwaliteit van de leerwerkplek. Kijk voor het profiel van de trajectbegeleider op www.bkbp.nl. 4.3 Leerwerkplekbegeleider De leerwerkplekbegeleider begeleidt de onderwijsdeelnemer tijdens het leren op de werkplek. Het gaat om een rol binnen een reguliere functie in een brandweerkorps. De leerwerkplekbegeleider is tevens gediplomeerd brandweerchauffeur. Kijk voor het profiel waar een leerwerkplekbegeleider aan dient te voldoen op www.bkbp.nl. BRANDWEERACADEMIE 14
Aanvullende kennis en vaardigheden Voor leerwerkplekbegeleiders van de leergang Chauffeur adviseert de ontwikkelgroep dat deze beschikken over ruime kennis en ervaring met betrekking tot het betreffende voertuig. De leerwerkplekbegeleider heeft geen taak met betrekking tot de rijinstructie/rijvaardigheid. Deze taak is voorbehouden aan een (CBR)rijinstructeur. De leerwerkplekbegeleider richt zich op de begeleiding van de lessen en het verstrekken/uitwisselen van (korpsspecifieke) informatie aan de deelnemer. 4.4 Verhouding werkend leren t.o.v. andere onderwijsvormen In de leergang Chauffeur wordt de volgende indeling aangehouden voor een zwaar voertuig: 42 % van de onderwijstijd: Opleidingsinstituut (incl. baantraining en simulatie) 38 % van de onderwijstijd: Werkplekleren 20 % van de onderwijstijd: Zelfstudie In de leergang Chauffeur wordt de volgende indeling aangehouden voor een licht voertuig: 48 % van de onderwijstijd: Opleidingsinstituut (incl. baantraining en simulatie) 30 % van de onderwijstijd: Werkplekleren 22 % van de onderwijstijd: Zelfstudie Ritmiek en doorlooptijd De leergang Chauffeur kent geen vaste ritmiek zoals 1 dag(deel) werkend leren per week. De ontwikkelgroep adviseert een doorlooptijd van 6-8 weken voor de opleiding Chauffeur. BRANDWEERACADEMIE 15
5. Overige adviezen / aandachtspunten voor uitvoering 5.1 Instroomniveau leergang Chauffeur Het Landelijk Functiehuis Brandweer geeft aan dat de functie Chauffeur een functie op VMBO niveau is. Naast een VMBO werk- en denkniveau is een geldig rijbewijs deel B en/of C vereist. De eisen uit de brancherichtlijn Optische en geluidssignalen brandweer zijn van toepassing. Indien de chauffeur onderdeel uitmaakt van uitrukeenheden (chauffeur TS, AL, HW e.d.) dient hij in het bezit te zijn van een diploma Manschap A of hiervoor te studeren. De werkgever maakt met de deelnemer een afspraak over het feit of de deelnemer voor een licht dan wel een zwaar voertuig wordt opgeleid. Een deelnemer die de opleiding voor een zwaar voertuig met goed gevolg aflegt, is ook gemachtigd te rijden in een licht voertuig. Andersom geldt dit echter niet; een chauffeur die de opleiding voor een licht voertuig heeft gevolgd, mag niet in een zwaar voertuig rijden. De ontwikkelgroep geeft het advies aan de werkgever om een eventuele aanvulling voor het zware voertuig in het portfolio te laten opnemen. 5.2 Instructeurs leergang Chauffeur Over de criteria die op een instructeur/docent van deze leergang van toepassing zijn, adviseert de ontwikkelgroep dat deze naast het Rijksdiploma Instructeur of Docent eveneens beschikt over kennis van de brandweer en een WRM-bevoegdheid (Wet Rijonderricht Motorvoertuigen). Hierbij moet worden opgemerkt dat een definitief besluit over een aanvullende bevoegdheid boven het Rijksdiploma door een ander gremium genomen moet worden. De Brandweeronderwijsraad en de Stuurgroep Implementatie (totdat Brandweeronderwijsraad is geïnstalleerd) zijn in dat kader genoemd. Vanuit het project Implementatie zal naar een van deze gremia hierover worden gecommuniceerd. BRANDWEERACADEMIE 16
Bijlage Niveaubeschrijvingen competenties (bron: Competentiewoordenboek): Competenties functie chauffeur Leren en reflecteren (niveau 1) - stelt zich vragend op en toont wil om te leren. - vraagt feedback op eigen functioneren, luistert actief en vraagt door. - zet met behulp van feedbackgever concrete feedback om in acties. - volgt (nieuwe) ontwikkelingen in eigen vakgebied. Daadkracht (niveau 1) - handelt moedig in lastige situaties, neemt verantwoorde risico s. - neemt beslissingen op grond van relevante informatie en duidelijke feiten, waarbij de gevolgen van de besluiten voorspelbaar zijn. - neemt en motiveert beslissingen binnen het eigen werkterrein. - blijft achter gemaakte keuzen (van zichzelf of van partners/experts) staan. Inleven (niveau 1) - beïnvloedt het gesprek en de sfeer door gevoelens te benoemen, stuurt het gesprek in de juiste richting en houdt de relatie goed; beheerst de eigen emoties. - toont belangstelling, luistert actief, vraagt door, houdt rekening met eigen emoties en die van anderen en reflecteert hierop. - houdt rekening met omstandigheden en praktijkervaringen van partners/experts en toont begrip en waardering. - communiceert open en durft eigen vragen, zorgen en leerpunten bespreekbaar te maken. Onafhankelijk (niveau 1) - vertrouwt op zichzelf, maakt zelfstandig keuzen binnen het eigen takenpakket en aandachtsgebied en laat zich daarbij niet weerhouden door belemmeringen. - vraagt feedback en hulp op het juiste moment op basis van een inschatting van de eigen kennis en vaardigheden. - werkt zelfstandig en vaart duidelijk een eigen koers binnen gestelde kaders. BRANDWEERACADEMIE 17
Mondeling communiceren (niveau 1) - drukt zich zowel mondeling als schriftelijk goed uit bij contacten van verschillend niveau, onderbouwt de boodschap met duidelijke argumenten. - stelt zich open en onbevooroordeeld op in een gesprek, interpreteert verbale en non-verbale signalen en vraagt na of de boodschap goed begrepen is. - formuleert tactvol, stemt taal, gebaren en houding af op de behoefte en belangen van de ander. - stelt open vragen en vraagt door; geeft feedback wanneer daar om wordt gevraagd. - redigeert interne documenten en schrijft documenten voor extern gebruik. Flexibel (niveau 1) - pakt nieuwe zaken snel op, ook bij aangrenzende werkzaamheden. - interpreteert regels en richtlijnen en richt zich daarbij op de bedoeling van de vastgestelde regels. - accepteert dat werkzaamheden door partners/experts en door omstandigheden bepaald worden en handelt daarnaar; staat open voor veranderingen en verbeteringen die partners/experts voorstellen. - past gedrag aan bij veranderende omstandigheden/ schakelt snel tussen verschillende werkzaamheden. BRANDWEERACADEMIE 18