Vluchtelingenhulp UNHCR Wanneer wordt ze overbodig? Hoewel soms ook uit eigenbelang, is het veelal vanwege oorlog of angst voor fundamentalisme dat mensen op de vlucht slaan. Vaak worden huis en haard in de steek gelaten, soms zelfs het eigen gezin. De mens zoekt vrijheid, ruimte voor eigen ideeën. De mens zoekt toekomst. Proloog Vluchtelingen zijn in de geschiedenis helaas geen vreemd verschijnsel. Mensen vluchten om het idee dat het elders 'beter' is dan wel vanwege strijd, of juist om strijd te vermijden. Hoe dan ook, iedere strijd betekent dat er een winnaar en een verliezer is. En wie er ook begint, er is ook altijd die derde groep die echt slachtoffer is, in elke strijd: de vluchteling. Griekenland, Macedonië Het was in 336 BC dat Alexander de Grote, de zoon van Filips van Macedonië en die opgevoed werd door Aristoteles het Hellenistische tijdperk inluidde met zijn veroveringen van Griekenland en Klein-Azië. Hoewel de geschiedenis er hoog over opgeeft, veroorzaakte het een enorme trek van o.m. de Grieken naar omliggende gebieden. Armenië, Bulgarije, Zuid-Frankrijk De geschiedenis leert ook, dat waar religie politieke trekken krijgt en machtsgewin de kop op steekt, mensen worden vervolgd om hun ideeën. De Albigenzen hadden zich rond 1012 in Zuid Frankrijk gevestigd. Vermoedelijk kwamen ze vanuit de Gnostieke traditie van de Paulinisten en later leden van de kerk van Bogomiel, via Armenië, door Bulgarije naar Zuid Frankrijk. In een verbond tussen de Pauselijke Staat (de inquisitie) en de noord Franse edelen werden zij met de hun goed gezinde 8
zuidelijke edelen belaagd en opgejaagd. In 1244 wordt het centrum van de Albigenzen, Montesegur verwoest. Ze vluchtten de anonimiteit in, houden geheime bijeenkomsten in de bossen, bergen en grotten. Tot uiteindelijk de laatste van hen in 1321 op de brandstapel wordt gebracht. Rusland De revolutie van 1917. Ongeveer 15 miljoen Russen zijn gevlucht over heel Europa, zonder rechten, zonder land, zonder geld. Na de 1e Wereld Oorlog, zijn er in april 1920 zo'n 500.000 gevangenen in Siberië, Zuid- Rusland en de Kaukasus die wachten op repatriëring. Hoge Commissaris Nansen De net opgerichte Volkenbond, de voorloper van de Verenigde Naties, verzoekt Fridtjof Nansen om rapportage. Behalve dat, onderneemt hij echter ook onmiddellijk op eigen initiatief actie. In minder dan 2 jaar redt hij met zijn niet-gemandateerde operatie zo'n 427.000 mensen voor minder dan 1 per persoon. Tegelijk, om het probleem van de Russische vluchtelingen op te lossen, wordt een vluchtelingenorganisatie door de Volkenbond geïnstalleerd. Nansen aanvaart de post van Hoge Commissaris. Naast de Russische vluchtelingen zijn er in oost en zuidoost Europa vele tienduizenden mensen op de vlucht, zonder thuis of zelfs thuisland. Nansen introduceert als middel voor vluchtelingenhulp, ontwikkelingswerk. Hij weet bij de Bank van Engeland een lening los te krijgen aan Griekenland. Daardoor kunnen een miljoen vluchtelingen uit Turkije in Grieken- 9
land aan werk en onderricht worden geholpen door samenwerking met de Internationale Arbeid Organisatie (ILO; zie mijn artikel in Mededelingenblad 2009, nr.1). Duizenden Armeniërs in Syrië en Rusland, anderen in Bulgarije worden zo geholpen. een oplossing te vinden door aan vluchtelingen een 'groepsstatus' toe te kennen, zonder onderscheid in de reden van de vlucht van individuen. Een andere belangrijke bijdrage van hem is de introductie van het Nansen-Paspoort, dat vluchtelingen weer een status geeft. Het Nansen Internationale Bureau Nansen overleed in 1930. Zijn taak werd overgenomen door een staf van medewerkers en veranderde daardoor ook van naam. In de dertiger jaren groeien de problemen ten aanzien van het antisemitisme. Vanaf 1933 wordt Palestina overspoeld met vluchtelingen uit Duitsland, wat op haar beurt weer de Palestijnse Arabieren in een onnatuurlijke situatie brengt. Staten beginnen elkaar de schuld te geven van de toevloed van vluchtelingen. De Vluchtelingen Conferentie van september 1933 denkt hiervoor Dan komen de zgn. Neurenberger Wetten in Duitsland: de vluchtelingenstroom wordt nu immens. James Mc Donald, die in oktober 1933 benoemd is tot Hoge Commissaris voor Duitse Vluchtelingen, neemt ontslag in december 1935. Hij trekt fel van leer tegen de schendingen van de mensenrechten in Duitsland. Verschillende pogingen om tot een oplossing te komen, waaronder ook die van President Roosevelt van de VS in 1938, blijven echter zonder effect. 10
Bescherming door de Volkenbond In september 1938, moet ten gevolge van afspraken in 1931 het Bureau voor de Vluchtelingen ophouden te bestaan. Op 17 November 1938 ontvangt het Bureau voor Vluchtelingen de Nobel Vredesprijs. Er wordt besloten (september 1938) tot het samenvoegen van het Bureau en de functie van Hoge Commissaris voor Duitse Vluchtelingen tot een enkele functie, 'Hoge Commissaris voor Vluchtelingen onder de bescherming van de Volkenbond. Het mandaat voor de nieuwe functie van Hoge Commissaris gaat op 1 januari 1939 voor 5 jaar in. Benoemd wordt Sir Herbert Emerson. Nieuwe geschiedenis Gedurende de oorlog blijft het vluchtelingenwerk doorgaan. In 1941 installeert Engeland in het Midden-Oosten (in Syrië, Perzië 11
en Egypte) opvangcentra voor vluchtelingen, het Middle East Relief and Refugee Administration (MERRA). In december 1942 installeert de Amerikaanse president Roosevelt het Office of Foreign Relief and Rehabilitation Operations (OFRRO). Het stelt plannen op voor transport van ondermeer voedingsmiddelen en kleding. Voorjaar 1943 wordt een voedselprogramma doorgevoerd in Tunesië. Op 9 November 1943 komen gedelegeerden uit 44 landen bijeen voor de ondertekening van het verdrag tot het oprichten van de UNRRA, de United Nations Relief and Rehabilitation Administration. Tegelijk wordt besloten tot de oprichting van de Food and Agricultural Organization (FAO). Na de Tweede Wereldoorlog, op 31 maart 1949, neemt de Verenigde Naties en haar dan bestaande organisaties de laatste activiteiten van de UNRRA op zich. De werkzaamheden ten aanzien van ontheemden wordt overgedragen aan de International Refugee Organisation (IRO). UNHCR Door de Algemene Vergadering wordt op 14 december 1950 resolutie 428 (V) aangenomen dat voorziet in het Statute of the Office of the United Nations High Commissioner for Refugees. De eerste Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen wordt Gerrit Jan van Heuven Goedhart (1901) uit Nederland. Van december 1950 tot zijn dood in 1956 vervult hij die functie. De Hoge Commissaris (als persoon) beschermt vluchtelingen tegen uitzetting en vervolging. In 1953 vervolgens, wordt het Bureau van de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen geïnstalleerd. Het Bureau coördineert en begeleidt praktische hulp zoals onderdak en voedsel. Verder geeft het door mediation (op basis van vrije wil) ondersteuning. 12
langeloze hulpverlening is het instrument om bij alle tegenstellingen in de wereld tot voorbeeld te zijn. Belangeloze hulpverlening is een voorbeeld van handelen in de geest dat we één gemeenschap zijn. Het is nodig laten we het doen! Max Molenaar Hoe lang nog nodig? Ongelooflijk veel is gedaan door de UNHCR. Maar nog steeds is ze niet overbodig. De gebeurtenissen in de wereld blijven een groot beroep op haar doen. Net als op alle instrumenten van de internationale samenwerkingsorganen. En daarbij sluiten we de NGO's niet uit. Juist onbevooroordeelde en be- Illustraties: Engeland 2003, Alexander de Grote; Frankrijk 1984, Montesegur; Rusland 1922, 5 jaar revolutie; Duitsland 1953, Nansen; Noorwegen 1935, Nansen; Nansen Office zegel ca 1935? ook blok van 4; Ierland 1960, vluchtelingenjaar; België, idem; Israel, idem; VN-Geneve 2000, voor de vluchtelingen. 13