Degelijk, stoffig, in driedelig grijs: zo ziet een notaris eruit. Of niet? Het stof is behoorlijk opgewaaid, blijkt uit een enquête van Radboud Magazine onder 249 notarissen uit Nijmegen en verre omgeving. De Wet op het notariaat uit 1999 die de tarieven vrijmaakte, heeft voor grote onvrede gezorgd. Winstbejag zet de kwaliteit van de aktes onder druk. De Nijmeegse notaris en hoogleraar notarieel recht Martin Jan van Mourik ziet zijn bangste vermoedens uitkomen. Het ambt verloedert, zegt hij. We zijn toch verdomme geen gordijnverkopers. Barsten in de broederschap De grote notarissen-enquête Tekst: Paul van Laere / Fotografie: Erik van t Hullenaar / Graphics: Ton Meijer radboud magazine 5 23 september 5
Portret: Mr. Gérard Appels (1944) kend. Ik ben zelfs Prins Carnaval geweest, heb nog steeds goede contacten in die wereld. Mensen die rare dingen willen, komen hier niet. Ik herinner me één geval, een man die vlugvlug een BV tje wilde oprichten, ergens in het noordwesten van het land. Ik vroeg waarom hij daar geen notaris nam. Die man heb ik niet meer teruggezien. 1962-1969: notarieel recht, KU Nijmegen 1962-1969: kandidaat-notaris Sinds 1988: notaris, tegenwoordig bij Mannaerts & Appels, Advocaten en Notarissen te Tilburg Het notariaat zat in een isolement Waardigheid. Mijn vader was notaris. De manier waarop hij zijn vak uitoefende sprak me erg aan. Maatschappelijk zeer actief en een echte vertrouwenspersoon. Dat voorbeeld probeer ik te volgen. De roemruchte professor Luijten was onze leermeester. Die hamerde sterk op de eer en waardigheid van het ambt. Boven de partijen staan, de oren niet laten hangen naar het grote geld. cieerde ik met hem. In 99 ben ik met zijn opvolger samengegaan met een groot advocatenkantoor. Er is absoluut een karakterverschil tussen de twee beroepsgroepen. Als een advocaat een proces heeft gewonnen moet het hele kantoor dat een week lang weten. Wij doen gewoon ons werk. Martin Jan van Mourik Ja, we kunnen een aktefabriek in Polen beginnen. Maar een akte is geen asperge De in Nijmegen opgeleide notaris Ed Engelen had het ondernemingsplan voor zijn nieuwe kantoor in het gemoedelijke dorpje Smilde net klaar toen het gedonder begon. Hij kwam midden in een tarievenoorlog terecht, in de stijl van geharde prijsvechters als supermarkten en benzinestations. Lager en lager werd de prijs voor een hypotheekakte of testament. Engelen moest zijn plan drastisch bijstellen. Ik zag mijn verhaal geweldig inkakken, om het zo maar te zeggen. De prijzenoorlog leverde Drente het predikaat notarieel Falluja op. Het verdwijnen van de vaste tarieven, geregeld bij de Wet op het notarisambt uit 1999, heeft tot meer pijnlijke bijwerkingen geleid, blijkt uit de enquête van Radboud Magazine onder 249 notarissen. Ook wat de beroepsethiek betreft lijkt het ooit zo onkreukbaar geachte notarisgilde de teugels te laten vieren. In de afgelopen jaren doken notarissen regelmatig op in de media vanwege hun berokkenheid bij smoezelige zaken. Bij witwaspraktijken of carrouselverkopen bijvoorbeeld, waarbij een huis op één dag verschillende malen van eigenaar wisselt. Martin Jan van Mourik, hoofd van de sectie Notarieel Recht van de Radboud Universiteit, kan zich enorm boos maken over dit notariële zedenverval. In hem kenmerkende onverbloemde bewoordingen: De onroerendgoedbranche is één grote rotzooi. Onafhankelijke hypotheekadviezen, daar geloof ik geen bal van. Ze zijn allemaal gebonden. De notaris gaat daar in toenemende mate in mee. Minstens 15 procent heeft banden waar je vraagtekens bij kunt zetten met makelaars, projectontwikkelaars, hypotheekadviseurs. Ze hebben zich uitgeleverd, vaak uit concurrentieoverwegingen. Horigen zijn het, nog net geen slaven. Na zes notariswet verkeert het notariaat Freek Schols in troebel vaarwater, en lijkt een stevige koerscorrectie nodig. Iedereen ziet daarom reikhalzend uit naar het rapport van de commissie- Hammerstein genoemd naar de voorzitter, tevens president van het Gerechtshof te Arnhem die tot taak heeft de marktwerking te evalueren en voorstellen te doen om de zaak in het gareel te brengen. Want zo kan het niet langer, zegt Van Mourik, de enige notaris binnen de vijfkoppige commissie. Eind september lanceert de commissie haar eindrapport. Radboud Magazine biedt als opmaat een inkijk in de notarisziel. Gedaantewisseling Van de ruim 7 verstuurde enquêteformulieren kwam 35 procent (249) ingevuld retour. De vragenlijsten zijn verspreid in de verre omgeving van de Radboud Universiteit, en onder notarissen die vermeld staan in de wie-is-wie - gids van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. De helft van de respondenten (142) heeft zijn studie genoten in Nijmegen. Notarissen en Liesbeth van den Brink-Baggeman kandidaat-notarissen houden elkaar ongeveer in evenwicht (111-138). De mannen zijn met 159 tegen 9 duidelijk in de meerderheid. Nog wel. Want er is een enorme omslag gaande. De man/vrouw-verdeling in de vier onderscheiden leeftijdscategorieën (twintigers, dertigers, veertigers, en vijftig plus) laat dat glashelder zien. Het percentage mannen zakt van 92 procent in de oudste categorie, via 72 en 52 procent in de middengroepen naar 36 procent bij de twintigers. Daarmee is het mannenaandeel nog niet op zijn dieptepunt, want van de huidige studenten notarieel recht is rond de procent vrouw. Het notariaat, ooit bij uitstek een mannenbolwerk, wordt vrouwendomein. Dat meer vrouwen het notariaat bevolken, beschouwt overigens procent van de geënquêteerden als een uitstekende ontwikkeling. Het vak ligt vrouwen, vindt ook Van Mourik. Zeker als het gaat om familie- en personenrecht. Ze hebben in het algemeen meer empathie dan mannen. Volgens de enquête legt 75 procent van de vrouwen het accent op de kwaliteit van de akte, ten faveure van de winstgevendheid, tegen 64 procent van de mannen. Dat zie ik ook in de collegebanken terug, zegt universitair docent Freek Schols. De dames studeren gemiddeld zorgvuldiger en serieuzer. Gedegener, zeg maar. Ook wat dat betreft past het vak hen goed. Het stijve driedelig wordt dus een fleuriger deux-pièces. Maar de feminisering heeft meer consequenties. Bijvoorbeeld voor de werkuren. Gemiddeld werken de mannen volgens de enquête 48 uur, tegen de vrouwen 36. Liever zouden de dames nog minder uren maken, gemiddeld 32. Voor de vrouwelijke dertigers ligt de ideale werkweek zelfs op 28 uur. Maar daar dient zich een probleem aan. Van Mourik: Wie notaris wil worden, kan niet zeggen: ik kom drie dagen. Dossiers kunnen niet stilliggen, veel akten moeten snel. Je kunt niet op woensdag tegen zo n klant zeggen, maandag gaan we verder met uw hypotheek. Karakterverschil. Ik begon als kandidaat bij notaris Von Bergh, een zeer erudiet man, ik leerde iedere dag. Later asso- Prins Carnaval. De nieuwe wet is een goede zaak. Het notariaat zat te veel in een isolement. Er zijn meer mogelijkheden je te profileren. Ik geef lezingen, we maken een periodiekje. Zo word je vanzelf be- Veeleisender. Vroeger gold: wat de notaris zegt is waar. Dat is niet meer. Mensen zijn kritischer, en dat is een vooruitgang. Ze zijn ook veeleisender. Zorg maar dat het voor elkaar komt. En er wordt continu gebeld, soms zitten medewerkers een uur aan de telefoon om alles uit te leggen. Aan het eind van het gesprek zegt zo n klant dan dat ze nog even verder willen kijken. Gaan ze voor een paar tientjes minder naar een ander. Romantiek. Laatst kwam ik een aantal genoten tegen. Allemaal gestopt. Ik heb met trots verteld dat ik doorga tot mijn vijfenzestigste. Het leukst vind ik bezoekjes bij oudere dames. Dat is zogezegd mijn core-business. Vaak heeft een of ander neefje dan opgemerkt: Goh tante, is het allemaal wel goed geregeld? Daar ga ik langs, en als zo n dame bij het afscheid zegt: Fijn dat ik weer eens met u gepraat heb, doet me dat goed. Dat is een beetje de romantiek van het vak. radboud magazine 5 24 september 5 radboud magazine 5 25 september 5
De Nijmeegse notariële school: bevlogen en praktijkgericht Portret: Mr. Dré Teeuwen (1951) De helft van de geënquêteerden antwoordt ja op de vraag of de Nijmeegse studie notarieel recht hun vakuitoefening beïnvloed heeft. Slechts 14 procent meent van niet, de rest vindt het moeilijk te bepalen. Onder de ja-zeggers scoren de dertigers het hoogst: procent zegt ja, tegen 36 procent bij de twintigers en rond de 45 procent bij de oudere generaties. Dat die dertigers eruit springen valt te begrijpen, zegt universitair docent Freek Schols. Ze hebben een aantal jaren ervaring en zijn ook met mensen van elders in aanraking gekomen. Die kunnen dus goed vergelijken. Hoe karakteriseert u die eventuele Nijmeegse school? vroegen we. Een paar elementen springen naar voren in de reacties. Naast herhaalde complimenten als gedegen, vakbekwaam en hoog aangeschreven, noemen vooral de twee jongste generaties met regelmaat het enthousiasme en de bevlogenheid van de docenten. Dat is een heel bewuste benadering, zegt een tevreden hoogleraar notarieel recht en privaatrecht Martin Jan van Mourik, verantwoordelijk voor de Nijmeegse opleiding. Bevlogen wil zeggen dat je echt op de vleugels van het vak bezig bent. Man/vrouw-verdeling per generatie 1 92,2 7,8 72,7 27,8-49 52,4 47,6 3-39 Je geniet van het vak. Dat proberen we over te brengen. Praktijkgerichtheid is een tweede terugkerende karakterisering. Het is eveneens een duidelijke keuze. Van Mourik: In tegenstelling tot veel andere universitaire notariaatstudies staan hier álle docenten met twee benen in de praktijk. Dat is zelfs een voorwaarde. Je moet het studenten niet aandoen onderwijs te krijgen van iemand zonder praktijkervaring. Ik weet nog dat ik hele colleges kreeg over volmachten. Ik had me van zo n document een enorme voorstelling gemaakt. Tot ik in de praktijk kwam, en zo n vodje zag. Dat was dan een volmacht. Schols: Een vak als de wetgeving op het notarisambt, dat moet je bij uitstek vanuit de praktijk doceren. Want die wet op zich zegt heel weinig. Maar wat gebeurt er allemaal op zo n notariskantoor? Er staat iemand op de stoep die zijn pand op een dag twee keer heeft verkocht, wat doe je dan? De praktische inslag van de docenten verschilt van die van Van Mouriks voorganger, de eveneens veelgenoemde en geroemde prof. Luijten. Van Mourik: Die had een positivistische benadering, waarbij de wettekst heilig is. Dat is een heel andere 36,7 63,3-3 Meer vrouwen. Het notariaat ondergaat een gedaanteverwisseling. In de vier onderscheiden leeftijdscategorieën (twintigers, dertigers, veertigers, en vijftig plus) is de verandering in de man/vrouw-verdeling duidelijk te zien. In de Mannen Vrouwen manier van rechtsbeoefening dan wanneer je ruimte laat voor redelijkheid en billijkheid, en zegt: je moet ook de strekking van de wet begrijpen. Nog een Nijmeegse karaktertrek die genoemd wordt is de nadruk op het notarisambt en de bijbehorende ethiek. Van Mourik: Ik ben daar nogal gebrand op. Wij vinden dat we niet primair ondernemer zijn. Neen, we hebben een ambt en we worden gedwongen ondernemer te zijn. De Nijmeegse sectie is ook niet benauwd haar standpunten in gevoelige kwesties voor het voetlicht te brengen, zo schrijven verschillende respondenten. Van Mourik: Studenten weten dat wij extroverter zijn en iets meer gezag hebben in het land dan vele andere notariële secties. Ik schrijf nogal eens over de onroerendgoedmaffia, waar het notariaat nolens volens mee te maken krijgt. Alle overdrachten gaan via de notaris. Dus als er weer een schandaal in de krant staat over dubieuze onroerendgoedzaakjes, is er altijd een notaris bij geweest. Het is een gevaarlijk vak wat dat betreft. Als je niet oplet kun jij die maffia een grote dienst bewijzen. Ik ken wel van die lui die er een potje van maken. De meer dan volle werkweek is één van de redenen waarom vrouwen veel minder vaak de stap van kandidaat naar notaris maken dan mannen. Zelfs bij de oudste categorie is procent van de vrouwen nog altijd geen notaris. Van Mourik verwacht echter dat het probleem voor een belangrijk deel wordt opgelost door de komst van de notaris in loondienst. Heel belangrijk, want het geeft beroepsperspectief aan mensen die in deeltijd willen werken, en die niet willen worden opgezadeld met de last van het ondernemerschap. Die kunnen zich concentreren op wat ze leuk vinden, op het juridische werk. Desnoods passeren ze drie dagen per week aktes. Schols: Er lopen nu kandidaat-notarissen rond van boven de veertig. Voor de buitenwacht is dat onbegrijpelijk. Ben je nou nog niet afgestudeerd?, vragen ze dan. Of ze denken dat het een soort secretaresse is. Mr. Liesbeth van den Brink-Baggerman, tot vorig medewerker van de sectie Notarieel Welk percentage van de mannen/vrouwen is kandidaat-notaris of notaris Kandidaat-notaris Notaris 1 1 1 29-3 3-39 -49 oudste categorie is het percentage vrouwen nog maar 8 procent, bij de twintigers ligt het inmiddels op 63 procent. 58 92 87 7 1 29-3 42 8 3-39 13-49 Mannen Vrouwen 93 Mannen klimmen op. Mannen zetten veel vaker dan vrouwen de stap van kandidaat-notaris naar notaris. Bij de veertigers is procent van de mannen notaris, tegen slechts 13 procent van de vrouwen. Recht en nu kandidaat-notaris in Ede voor vier dagen per week: Als kandidaat mag ik geen aktes passeren dat is voorbehouden aan de notaris terwijl ik van de betreffende zaak vaak meer weet. Dat is eigenlijk heel gek. Speelbal Elke notaris moet de spagaat kunnen maken tussen zijn functie als openbaar ambtenaar enerzijds en zijn positie als ondernemer anderzijds. Dat laatste is met de wet op het notarisambt, die de onderlinge concurrentie heeft aangewakkerd door de vaste tarieven los te laten, behoorlijk geaccentueerd. Tot ongenoegen van de (kandidaat-)notarissen zelf, zo blijkt. Op de vraag waar in hun beroep de nadruk op hoort te liggen, kiest 61 procent voor het ambtenaarschap, en slechts 12 procent voor het ondernemerschap. De vraag wat hun beroep in de dagelijkse praktijk behelst, levert het tegenovergestelde beeld op: 68 procent constateert dat in de praktijk het primaat bij het ondernemerschap ligt. Tussen wens en werkelijkheid gaapt dus een diepe kloof. De noodgedwongen keuze voor het ondernemerschap heeft aanzienlijke gevolgen voor de beroepsethiek. Bijvoorbeeld als het gaat om de vraag wat voorop staat: bescherming van de zwakke partij of het belang van grote zakelijke klanten. Een meerderheid (62 procent) vindt dat de bescherming van de zwakkere prioriteit hoort te hebben. Maar opnieuw blijkt de realiteit minder fraai. Volgens 42 procent van de respondenten wordt in de praktijk voor het belang van de grote vissen gekozen, en denkt nog maar 21 procent dat de zwakkeren worden beschermd. Koren op de molen van Van Mourik. Het zit hem hoog, dat van bovenaf opgelegde ondernemerschap en de bewieroking van marktwerking. We zijn toch verdomme geen gordijnverkopers? De notaris bekleedt een ambt, constateert hij. De klant moeten kunnen rekenen op onpartijdigheid en onafhankelijkheid. 1972-1981: Nederlands recht en notariaat, KU Nijmegen 1981-1987: advocaat 1987-1992: bedrijfsjurist bij de CeHaVe (Boerenbond) 1992 2: kandidaat-notaris Sinds 2: notaris in Boxmeer bij Melis & Teeuwen Notarissen Een akte is als een brood Geen barricaden. In mijn studententijd was Nijmegen nogal roodgekleurd. Als je een spencer droeg en die droeg ik werd je al gezien als een rechtse bal. Nou beklommen rechtenstudenten inderdaad niet de barricaden, en het notariaat nog minder. Ik herinner me dat in 1974 élke faculteit bezet was. Behalve rechten. Kandidaat. Toen ik afstudeerde waren het barre tijden voor het notariaat. De rente stond historisch hoog, er was geen omzet in onroerend goed. Dus was er geen werk en werd ik advocaat. Zo word je ook meteen genoemd. In het notariaat begin je als kandidaat, ook al werk je op den duur helemaal zelfstandig. Klanten denken altijd van kandidaten: Die moet nog alles leren. Terwijl je als beginnend advocaat de uitstraling hebt dat je alles weet. Dat is natuurlijk niet zo. Wie liegt? Het is heerlijk iemand in de rechtszaal juridisch knock-out te slaan. Maar de advocatuur was niet iets voor mijn hele leven. Je hoort het verhaal van je cliënt, en dat staat lijnrecht tegenover een ander verhaal. En dan is de vraag: wie liegt? Toen ik op mijn negenendertigste naar het notariaat overstapte, merkte ik dat dat veel beter bij me past. Je kunt een gewikt en gewogen advies geven. Je moet sinds de nieuwe wet concurreren. Dat is zeker voor de oudere notarissen absoluut niet gemakkelijk, een aantal is er om die reden mee gestopt. Ik stam uit een middenstandsgezin, mijn vader was bakker. Het ondernemerschap zit me in het bloed. Of je nu een akte verkoopt of een brood, in feite doe je hetzelfde. Goede waar leveren voor een redelijke prijs, en de mensen fatsoenlijk behandelen. Maatschappelijk werker. Ik ben afkomstig uit een dorp, en voel me hier op mijn plek. Meer dan in een stad komen de mensen met hun problemen naar je toe. Je bent ook een beetje maatschappelijk werker soms. Dat ik buiten het notariaat heb gewerkt ervaar ik als een groot voordeel. Als klanten zeggen, ik wil procederen, kan ik ze precies vertellen wat ze te wachten staat. En uit mijn periode als bedrijfsjurist weet ik hoe die wereld in elkaar steekt. Het is gelopen zoals het gelopen is, maar ik had het niet mooier kunnen plannen. Misschien nog een keer rechter worden, dan heb ik alles gedaan. radboud magazine 5 27 september 5 radboud magazine 5 27 september 5
Portret: Mr. Ed Engelen (1967) fertes honderd euro onder ons. 1985-1992: notarieel recht, KU Nijmegen Maar in minimaal procent 1995-3: kandidaat-notaris op kantoren in Arnhem, Oss van de gevallen was hij duur- en Smilde der, alles meegerekend. Alleen Sinds 3: notaris in Smilde ziet de klant dat niet. Dat vind Vrije tarieven zijn een gruwel ik onethisch, dat is de mensen een waas voor ogen spiegelen. Daarom vind ik het loslaten Dramatisch. Ik heb op het Mijn eerste als notaris was van de tarieven een gruwel. Die punt gestaan het notariaat te eveneens dramatisch. Medio wet mogen ze van mij terug- verlaten. Maar toen kwam vijf 4 dacht ik: hoe lang houden draaien, liefst vandaag nog. De Nijmeegse opleiding heeft mij beïnvloed bij de uitoefening van mijn vak 1 36 46 44 54 1 8 29-3 32 3-39 32 39-49 Nijmeegse leerschool. De helft van de geënquêteerden antwoordt ja op de vraag of de studie in Nijmegen hun vakuitoefening beïnvloed heeft. Uitgesplitst naar leeftijd zitten bij de dertigers de meeste ja-zeggers ( procent). Bij de twintigers is dat 36 procent en bij de oudere generaties rond de 45 procent. Maar bestaat er een ondernemer die onafhankelijk en onpartijdig is? Die zijn er niet. Ze redeneren altijd naar zichzelf toe, zijn altijd op winst gericht. Zeker, de notaris is traditioneel een beetje ondernemer, een zelfstandige die voor zijn eigen salaris moet zorgen. Maar wel een ondernemer met vaste prijzen, werpt Van Mourik dan tegen. Sinds de tarieven zijn losgelaten is de notaris speelbal geworden van makelaars en grote partijen in de onroerendgoedwereld. Dat is een dramatische ontwikkeling. Want ben je niet meer onafhankelijk, dan kalft het vertrouwen af. Het is de doodsteek voor ons vak, dat gebaseerd is op vertrouwen. Van jongs af aan kreeg Van Mourik dat besef mee, want zijn vader was eveneens notaris en een man van strenge principes. Die gooide mensen het kantoor uit als ze iets oneerbaars 22 17 Ja Moeilijk te zeggen Nee Waarop ligt de nadruk in het notariaat (ideaal versus praktijk). 1 3 5 7 Publiek ambtenaar zijn Ondernemer zijn Kwaliteit van de akte Winstgevendheid van de akte Bescherming zwakke partij Belang grote zakelijke klanten Tussen droom en daad. De geënquêteerden moesten op een schaal van vijf aangeven waarop de beroepsgroep de nadruk dient te leggen. Op het ambtenaarschap, vindt 61 procent. Slechts 12 procent kiest voor het ondernemerschap. Maar de vraag naar de dagelijkse praktijk levert het omgekeerde beeld op: 68 procent constateert dat in de praktijk het primaat bij het ondernemerschap ligt. Ook voor de klant is de marktwerking geen zegen gebleken 2 9 14 12 18 21 42 Ideaal Praktijk Een ruime meerderheid (68 procent) meent dat de nadruk op de kwaliteit van de akte dient te liggen, maar volgens 62 procent ligt de nadruk in werkelijkheid op de winstgevendheid. Ook vindt 62 procent dat de bescherming van de zwakke partij prioriteit hoort te hebben boven het belang van grote zakelijke klanten, maar slechts 21 procent vindt dat dit ook in praktijk het geval is. voorstelden. Ja, echt letterlijk. We hadden kantoor aan huis, als kind hoorde ik dan plots een hoop tumult. Drrruit! Een terugkeer naar vaste tarieven voor transport- en hypotheekenakten dát zou Van Mourik het liefste zien. Maar die klok valt niet terug te draaien, beseft hij. Daarom vindt Van Mourik dat als tegenwicht het ambt versterking behoeft. Door niet meer te tornen aan de monopoliepositie bijvoorbeeld. Economen beweren doodleuk dat ook accountants een testament kunnen maken. Dat soort onzin moet afgelopen zijn. Ook dienen vestigingseisen het vrije ondernemersschap te beteugelen. We kunnen niet hebben dat een kantoor eventjes in een nieuwbouwwijk gaat zitten om snel geld binnen te scharrelen, en dan weer verhuist naar een volgend lucratief gebied. Een notaris moet ook diensten leveren over de hele linie, de zogenaamde fullservice, en dus niet de krenten uit de pap halen. Hier in de buurt (Van Mourik werkt als notaris in Nijmegen bij Hekkelman Advocaten & Notarissen, PvL) zat er een die voornamelijk hypotheken wilde of kon doen en de tijdrovende familieklussen naar ons doorstuurde. Ja, de groeten. Die fullservice is ook van belang gezien de samenhang van de verschillende onderdelen. Bij een stel dat een huis koopt moet je bijvoorbeeld ook kijken hoe het met de huwelijkse voorwaarden zit, of er een samenlevingscontract nodig is en wat er gebeurt bij overlijden. 61 62 62 68 68 Belehren en beraten Nog een dilemma dat uit de enquête oprijst. Wat heeft prioriteit: de winstgevendheid van de akte of de kwaliteit? Wederom zit er een groot gat tussen ideaal en realiteit. De nadruk hóórt op kwaliteit te liggen, vindt 68 procent. Maar volgens 62 procent van de respondenten ligt in de praktijk het accent op de winstgevendheid. Het motief ligt voor de hand: de kassa moet rinkelen, het kantoor overleven. Niet dat er nu plots heel slechte aktes worden gemaakt. Van den Brink-Baggerman: Maar je ziet bijvoorbeeld dat in geval van hypotheekaktes het zogenaamde belehren en beraten, dus het uitleggen en adviseren er vaak bij inschiet. Daar gaat immers tijd in zitten. Sommige kantoren hanteren zelfs een volmachtsysteem. Dan hoeft de klant niet eens meer naar kantoor te komen. Scheelt de notaris weer kostbare tijd. Maar of die klant dan precies begrijpt waar hij voor tekent, is zeer de vraag. Een interessant punt is dat de notaris zich in het geval van transport- en hypotheekaktes in een slechte positie bevindt voor die advisering. Schols: Hij zit immers aan het eind van de pijplijn, wanneer de koop al gesloten is. Als er dan verkeerde beslissingen genomen zijn, kan de notaris soms niks meer uitrichten. Het zou veel beter zijn als de notaris eerder in beeld komt, en met de aanstaande kopers de zaken grondig doorneemt vóórdat de koop gesloten wordt. Dan kan de notaris ook echt zijn kunsten vertonen, en op basis daarvan concurreren, beaamt Van Mourik. Nu moet hij puur op basis van de akte concurreren. Maar die ambachtelijke uitvoering van de akte, dat doet zelfs de grootste boef nog goed. Door alle krakeel is het er niet gezelliger op geworden. De stelling dat de nieuwe notariswet tot ernstig verstoorde collegiale verhoudingen heeft geleid, wordt door 85 procent onderschreven. Van broederschap is geen sprake meer. De opkomst bij ringvergaderingen is dramatisch gekelderd. Het is niet overal even erg, maar er zijn gebieden waar ze geleden dit Ieniemieniekantoortje in beeld. Het was in no time beklonken. Een van de eerste dingen die de zittende notaris zei, was: Als je rijk wilt worden moet je hier niet zijn. Ik wil niet rijk worden, maar rijk leven, heb ik geantwoord. Het was een afspraak met opvolging, in 3 zou hij stoppen. Maar in 2 begon hier in Drenthe het prijsvechten, dat werd een verschrikkelijk slecht. De omzet kelderde, want wij zijn niet de goedkoopste. we dit nog vol? Pas vanaf de tweede helft van vorig werd het beter. We hebben goede berichten over jullie gehoord, zeiden nieuwe klanten. Onethisch. Op goedkoop zijn kun je het kantoor inrichten. Of je dan je werk nog goed doet betwijfel ik. De prijsstunter is trouwens vaak minder goedkoop dan het lijkt. Een van de notarissen die als goedkoopste van Nederland te boek stond, zat in zijn hypotheekof- Vertalen. Waar haal ik mijn kick uit? Als mensen de deur uitlopen met een uitstraling van ik weet wat ik hier gedaan heb, en ik begrijp het verhaal. Wanneer ik het moeilijke product dat ik verkoop rechtszekerheid en onafhankelijkheid vertaald heb voor die mensen. Dat inzichtelijk maken hoort erbij, daar ligt ook mijn talent. Vóórdenken. Ons vak ontwikkelt zich van meedenken naar vóórdenken. Dat je de klant erop attendeert: u heeft een probleem, weet u dat wel? Misschien is dat dan nog een nuttige ontwikkeling, dat je eerder zoekt naar handel, om het wat platvloers te stellen. Bijvoorbeeld: realiseert u zich dat uw testament verouderd is. Dat je daar iets scherper op wordt. Toch nog iets positiefs over die marktwerking. Maar dan houdt het ook al gauw op hoor. radboud magazine 5 28 september 5 radboud magazine 5 29 september 5
Portret: Mr. Lara van Lent (19) woon bij. In het begin voelde ik me echt een houten klaas, maar je moet een beetje de kunst afkijken. Als ik zeg wat ik doe is de reactie van de buitenwacht vaak: Ooh, dan ga je echt veel geld verdienen. Zo van, die loopt een beetje te graaien. Bij sommige cliënten merk je dat ook. Die denken dan dat je een model-akte hebt uitgeprint, en alleen je naam hebt ingevuld. Terwijl je er heel veel werk in hebt gestoken. 1998-3: Nederlands recht, Maastricht 2-4: notarieel recht, Nijmegen Sinds 4: kandidaat-notaris bij AKD Prinsen Van Wijnen in Rotterdam. In het notariaat moet alles kloppen Rustiger. Tijdens mijn studie Nederlands recht vond ik het personen- en familierecht erg interessant. Omdat ik snel klaar was ontstond het idee nog twee notarieel in Nijmegen te doen, dat ging niet in Maastricht. Over Nijmegen had ik goede verhalen gehoord. Ik vond het verschil tussen de mensen van Nederlands recht en het notarieel best groot. De laatsten zijn wat eh... rustiger zeg maar. Ik vroeg mij af of ik daar wel thuishoorde, heb zowat een gedacht alsnog de advocatuur in te gaan. Maar notariaat ging me steeds meer aanspreken. Je bent veel meer adviserend. Een testament kun je bijvoorbeeld op allerlei manieren inrichten. Ik vind het leuk te luisteren naar cliënten, en te bedenken hoe ik hun wensen het beste vorm kan geven. elkaar naar het leven staan, bevestigt Van Mourik. Tweederde van de geënquêteerden beaamt de stelling dat ethische gedragsregels sinds de nieuwe wet vaker worden overtreden. Bijvoorbeeld notarissen die zich presenteren op de site van een makelaar of allianties aangaan met hypotheekverstrekkers. Bedenkelijk is ook het uitbrengen van misleidende offertes, waarbij de argeloze klant uiteindelijk een stuk duurder uit is. Van den Brink-Baggerman: Dan worden gaandeweg nog allerlei bijkomende kosten in rekening gebracht, waar tevoren niets over gemeld is. De nieuwe notariswet heeft tot ernstig verstoorde collegiale verhoudingen geleid 8 85 Eens 7 Oneens Het onderling toezicht van notarissen schiet tekort niet eens/niet oneens 13 67 Sinds de nieuwe notariswet worden ethische gedragsregels vaker overtreden 1 65 25 Zwaardere straffen Dat een deel van de notarissen over de schreef gaat, hangt ook samen met een gebrekkig toezicht en tuchtrecht. Tweederde van de geënquêteerden beaamt dat het onderling toezicht tekortschiet. Notarissen, dat waren eerbiedwaardige heren. Die hadden toch geen toezicht nodig, schetst Van Mourik de vroegere houding. Bij grote kantoren is er nog onderlinge controle, maar wie houdt de zogenaamde éénpitters in de gaten? Onderling toezicht, dat betekent name and shame. In hoeverre is de beroepsgroep bereid het eigen nest schoon te houden? Durf je een klacht in te dienen bij de tuchtrechter? Dat durft bijna niemand. Van Mourik gaat ook in dat opzicht voorop. Drie geleden sprak hij zich in een uitzending van nova uit over een fraude-affaire waarbij ook notarissen betrokken waren. Het feit dat hij nog maar kort van schadeclaims en rechtszaken is verlost, weerhoudt hem er niet van opnieuw, binnenkort wellicht bij Zembla, op te treden. Dit keer gaat het om een verborgen liaison tussen Aegon en Meeùs. De camera s hebben al gesnord. Dicht bij huis kregen twee Nijmeegse notarissen dit mede door zijn toedoen schorsingen opgelegd. Belangrijk is dat je weet dat er met een klacht ook echt iets gebeurt, zegt Van den Brink- Baggerman. En de straffen van de tuchtrechter moeten aanmerkelijk verzwaard worden, vult Van Mourik strijdlustig aan. Schols: Soms zie je tuchtrechtelijk nogal verschillende oordelen. Er is grote behoefte aan richtlijnen voor wat wel en niet kan. Dat is nu inderdaad niet allemaal even duidelijk, erkent Van Mourik. Het notariaat verkeert in een overgangsfase. Dat betekent dat er allerlei lui zijn die grenzen opzoeken. Zouden we niet een aktefabriek kunnen beginnen, ergens in de polder, gefinancierd door John de Mol? Neen, dan kan niet. Of kunnen we aktes niet in Polen laten maken. Dat scheelt tenslotte aan personeelskosten. Maar een akte is geen asperge. Van Mourik pleit ook voor een soort screening van personen alvorens ze tot notaris worden benoemd. Daar is nu nauwelijks controle op. Lui die puur uit zijn op geld verdienen, en die De grootste ergernissen Tussen haakjes: aantal (kandidaat-)notarissen dat dit als een van de leukste onderdelen noemt. 1 (59) Klant die alleen op de prijs let ( Het respectloos benaderen van notarissen door prijsshoppers ). 2 (29) Waardering van het publiek ( Afgerekend worden op het is toch maar één A-4tje ). 3 (25) Toegenomen winstbejag en concurrentie ( Dat ik de koopman moet uithangen ). 4 (26) Collega s die het niet zo nauw nemen; de prijsstunters ( Dat bij verschillende collega s de winstgevendheid voor kwaliteit gaat ). 5 (18) Werkdruk ( De druk, dat alles eergisteren af moet zijn en liefst voor niets ). De leukste aspecten Tussen haakjes: aantal (kandidaat-)notarissen dat dit als een van de leukste onderdelen noemt. 1 (1) Contact met de cliënten ( Het is mensen werk ). 2 (64) Met juridische kennis op maat hulp geven ( Mensen op belangrijke momenten in hun leven een goed advies kunnen geven ). 3 (17) Veelzijdigheid ( Diversiteit van de verschillende rechtsgebieden ). 4 (17) De dossiers in het personen- en familierecht. 5 (6) De combinatie van juristerij en ondernemerschap ( Het vormgeven van het notariaat in de moderne tijd ). zeggen, ik word notaris om een hoop geld wit te wassen, en voordat ze me in de gaten hebben, ben ik verdwenen, die houden we nu niet tegen. Er zijn van die lui. Dus je moet meer eisen stellen aan de persoon. Dat is natuurlijk moeilijk, maar er moet iets komen, een persoonstoets. Wat is dat voor iemand, waar heeft-ie gewerkt? Uit het vak? Op de vraag Overweegt u ooit over te stappen naar een andere werkkring dan het notariskantoor? antwoordt bijna tien procent bevesti- gend, terwijl de helft een switch voor mogelijk houdt. Schols: Vroeger was je notaris voor het leven, dat is niet meer zo. Dat is een algemene tendens. Bij de vrouwen is de overstapkans nog iets groter: 11 procent antwoordt ja, 64 procent mogelijk. Van Mourik: Dat is veel ja. Maar het valt te begrijpen. Mijn eigen schoondochter was notaris, maar die zit nu bij een bank, onder andere vanwege de betere arbeidsvoorwaarden. Kinderopvang, veel vakantie, en om vijf uur naar huis. Geen enkele kandidaat kan zich bij ons permitteren altijd op tijd weg te zijn. Er wordt overgewerkt bij het leven. Wanneer we onderscheid maken naar functie, houdt 62 procent van de kandidaten een overstap mogelijk, en ook nog 32 procent van de notarissen. Van Mourik: Het vak is zó veranderd, dat sommigen zeggen: hier heb ik niet voor gekozen. De hele dag offertes maken, makelaars van mijn lijf houden, of juist slijmen met die lui. Kwaliteitshandboeken maken, processen managen. Vroeger keek je niet naar processen, ben je gek. Daar komt nog de aansprakelijkheid bij, je moet veel meer op je hoede zijn. Er zijn notarissen, die slapen niet meer. Het is er niet leuker op geworden, besluit Van Mourik: Meer rompslomp, minder inkomen. Nou was dat inkomen verkregen uit transporten en hypotheken soms veel te hoog. Als je in een buurt zat waar veel gebouwd werd, zeg in Almere, kon je het geld niet gestouwd krijgen. Vijfhonderd huizen, vijfhonderd dezelfde hypotheken, als je dat eenmaal in het systeem hebt dat was goud geld, belachelijk was dat. In dit opzicht heb ik geen problemen met het verdwijnen van de vaste tarieven. Al moeten we niet doen alsof de tarieven overal gezakt zijn. Dat geldt alleen voor hypotheken in het dure segment, boven de vijf ton. Daaronder is het gemiddeld duurder geworden. En testamenten zijn zelfs twee maal zo duur. Ook voor de klant is de marktwerking geen zegen gebleken. Graaien. Ik zit bij estate planning, dat zich richt op de overgang en instandhouding van familievermogens. Voor eenvoudige zaken, zoals een samenlevingsovereenkomst, doe ik de bespreking met cliënten in mijn eentje. De rest zit ik ge- Blaterig. Vergeleken met de advocatuur heb je in het notariaat niet zo van die aanwezige types. Dat vind ik prima, voor mij hoeft het allemaal niet zo blaterig te zijn. In de advocatuur wordt ook heel veel onzin geschreven. Ik heb wel eens een brief gehad, nou ja, die advocaat schreef maar wat, waarschijnlijk omdat de cliënt het wou. Maar het klopte gewoon niet. Dat zou ik nooit willen. In het notariaat moet alles wat je schrijft kloppen. Het moet de waarheid zijn. Handtekening. Het is goed dat de man/vrouw-verdeling gelijker wordt, al denk ik niet dat vrouwen beter zijn in mediation. Het heeft wel meer hun interesse. Ik wil notaris worden, maar pas over een of tien. Je moet sowieso een opleiding van drie volgen en zes in de praktijk werken. Die periode heb je nodig. Na drie weet je nog niet veel. Je zet wél je handtekening onder zo n akte, dat heeft gewoon heel grote gevolgen. radboud magazine 5 3 september 5 radboud magazine 5 31 september 5