Commissie Arbeidsomstandigheden ARBO/1028 3 januari 2014 Elementen voor een toekomstgericht stelsel van arbeidsgerelateerde zorg 1. Inleiding In vervolg op de commissievergadering van 14 november is in de maand december in kleiner verband (subgroep) overleg gevoerd 1. Daarbij is in verkennende zin gesproken over de richting waarin het stelsel van arbeidsgerelateerde zorg zich zou moeten ontwikkelen, met de bedoeling hiermee de gedachtevorming binnen de commissie een impuls te geven. De voorliggende notitie is opgesteld op basis van het overleg van de subgroep (zie onderstaande box). De notitie benoemt een aantal uitgangspunten voor arbeidsgerelateerde zorg (paragraaf 2.1) en schetst elementen voor een toekomstgericht stelsel (paragraaf 2.2). Toelichting op het overleg binnen de subgroep De subgroep heeft in haar overleg de diverse bevindingen vanuit de vergadering van de (plenaire) commissie op 14 november jl. betrokken, zoals: in de reguliere zorg is meer kennis nodig over de factor arbeid; het belang van verbinding met de reguliere zorg (leidt o.a. tot efficiencywinst); waardering voor bestaande sectorale initiatieven arbeidsgerelateerde zorg; rekening houden met veranderende context: veranderende samenstelling beroepsbevolking (meer zzp ers, freelancers, flexwerkers); vergrijzing, langer doorwerken; minder langdurige dienstverbanden; diversiteit aan arbeidsrelaties; belang werkplekbezoek; mogelijke herpositionering individuele verzuimbegeleiding; karakter SER-advies: vooral richtinggevend, gericht op de lange termijn met mogelijk een stapsgewijze benadering (pilots, experimenten). De subgroep heeft de discussie over de toekomst van de arbeidsgerelateerde zorg in hoofdzaak gevoerd aan de hand van de volgende thema s: a) arbeid in de zorgketen en b) preventie en verzuim. De subgroep constateert dat vooral in de 1 e lijn meer kennis nodig is over de relatie tussen arbeid en gezondheid. In dat verband is relevant dat voor het merendeel van de werkenden de huisarts ook bij arbeidsgerelateerde gezondheidsklachten het eerste aanspreekpunt is. Verder onderschrijft de subgroep dat een sectorgerichte aanpak van preventie en verzuim goed werkt (kennis, arbocatalogi). Zij acht het meer in het algemeen van belang dat preventie breder wordt uitgerold (personeelsbeleid en HR meer richten op preventie; meer kennis nodig over financiële voordelen; preventie verantwoordelijkheid werkgever en werknemer). Voor het vervolg van de discussie in de commissie heeft de subgroep een aantal algemene uitgangspunten voor arbeidsgerelateerde zorg geformuleerd. Ook is een mogelijke visie ontwikkeld op het onderdeel zorg t.b.v. individuele werkenden. Financiële consequenties hiervan zullen nog aan de orde 1 In de commissievergadering van 14 november jl. is afgesproken om in kleine kring nader te verkennen hoe een gezamenlijke visie kan worden ontwikkeld op de toekomst van de arbeidsgerelateerde zorg. Daarbij is ook de wens geuit om meer snelheid te maken (adviesaanvraag is van 10 juli 2013). Het verkennende overleg had plaats op 2 en 16 december jl. Hieraan namen deel de leden Grapperhaus (vz), Baljeu, Jurriëns, Van Mierlo en Zwetsloot. Afgesproken is in de commissievergadering van 7 januari 2014 te rapporteren.
2 moeten komen. Aan de ministeriële vertegenwoordiging 2 is gevraagd aan te geven wat de globale verwachtingen op dit punt zijn. 2. Naar een toekomstgericht stelsel van arbeidsgerelateerde zorg 2.1 Uitgangspunten Deze paragraaf benoemt een aantal uitgangspunten voor arbeidsgerelateerde zorg. Arbeidsgerelateerd betekent in dit kader: een klacht of aandoening die mede bepaald is door factoren in het werk. Arbeidsrelevant is: met consequenties voor het werken en/of de inzetbaarheid. Arbeidsgerelateerde zorg heeft betrekking op arbeidsgerelateerde en arbeidsrelevante klachten en aandoeningen. Arbeidsgerelateerde zorg is niet alleen beschikbaar en toegankelijk voor (flex-)werknemers, maar ook voor zzp ers, werkzoekenden en mantelzorgers of vrijwilligers. Deze categorieën worden hierna samengenomen onder de noemer werkenden. Arbeidsgerelateerde zorg is gericht op behoud, herstel en verbetering van de gezondheid en duurzame inzetbaarheid - waaronder begrepen preventieve zorg - van werkenden. Deze zorg omvat ook de zorg voor een veilige en gezonde werkomgeving. Bij (dreigende) gezondheidsklachten betrekt de betrokken arts ook de werkcontext in de diagnose/analyse en in de behandeling van de problematiek. Voor het bereiken van gezondheid en duurzame inzetbaarheid zijn werkgevers en werknemers samen verantwoordelijk. Binnen deze gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben werkgevers en werknemers een eigen verantwoordelijkheid. De werkgever blijft de regie voeren op het individuele verzuimmanagement en het verzuim- en duurzame inzetbaarheidsbeleid. Net als voor de reguliere zorg geldt voor de arbeidsgerelateerde zorg dat de werkende/patiënt vertrouwen heeft in de zorgprofessional/arts. Met andere woorden: een werknemer wendt zich met gezondheidsvragen en -klachten en voor een oordeel over de belastbaarheid tot een zorgprofessional die hij of zij vertrouwt. 2.2 Elementen voor een toekomstgericht stelsel Deze paragraaf bevat een uitwerking van een aantal kernelementen voor een stelsel voor arbeidsgerelateerde zorg, betrekking hebbend op de zorg ten behoeve van de individuele werknemer. Het betreft een uitwerking in de vorm van een schema en een toelichting op een aantal routes door het schema. Op een aantal punten bevat het, ten behoeve van de verdere gedachtevorming, een voorzet voor een mogelijke financieringswijze. 2 Zoals de adviesaanvraag (p. 3) vermeldt, buigt een SZW-VWS-ambtelijke werkgroep zich over de financiële aspecten rondom de adviesaanvraag.
3 Mogelijke concrete uitwerking arbeidsgerelateerde zorg individuele werknemer arbeidsgeneeskundige (1 e lijn) 2 4 3 6 7 5 medisch specialist klinisch arbeidsgeneeskundige (2 e lijn) Arbo-dienst / arbeidsdeskundige professionals, onder wie bedrijfsartsnieuwe-stijl 1 werknemer werkgever contact met uitwisseling van informatie over werknemer voor zover door werknemer geaccordeerd doorverwijzing met uitwisseling van informatie over werknemer voor zover door werknemer geaccordeerd Toelichting op het schema Verschillende routes De werkende richt zich (1) met een gezondheidsklacht tot de huisarts. De huisarts verwijst (2) bij een vermoeden van arbeidsgerelateerde dan wel arbeidsrelevante aspecten van de klacht door naar de arbeidsgeneeskundige. De huisarts verwijst (3) bij ernstige klachten of aandoeningen zo nodig door naar een medisch specialist en (4) bij specifieke, complexe arbeidsgerelateerde gezondheidsproblemen naar de klinisch arbeidsgeneeskundige. De arbeidsgeneeskundige is een sociaalgeneeskundige (4-jarige specialisatie NSPOH na diploma basisarts) met specialisatie arbeid en gezondheid. De arbeidsgeneeskundige komt tot een diagnose en behandeling waarin de werk en privécontext zijn betrokken. Daarnaast velt hij/zij een oordeel over de belastbaarheid van de werkende. De arbeidsgeneeskundige verwijst (5) eveneens bij specifieke, complexe arbeidsgerelateerde gezondheidsproblemen van de werkende door naar de klinisch arbeidsgeneeskundige. Ook kan de arbeidsgeneeskundige doorverwijzen (6) naar een medisch specialist. De arbeidsgeneeskundige maakt bij langerdurend verzuim (Wvp: na 6 weken) een probleemanalyse op basis van diagnose en belastbaarheidsoordeel. Daarnaast maakt hij/zij een herstelplan dat beschrijft wat nodig is voor medisch en functioneel herstel. Diagnose, behandeling en herstelplan zijn mede gebaseerd op informatie van huisarts, medisch specialist en klinisch arbeidsgeneeskundige en op informatie van werkgever en werknemer. De arbeidsgeneeskundige monitort bij langerdurend verzuim het medisch en functioneel herstel. Voor ondersteuning bij de werkhervatting verwijst de arbeidsgeneeskundige door (7) naar arbeidsdeskundige professionals (ergotherapeut, fysiotherapeut,
4 psycholoog, coach, arbeidsdeskundige). Dat kunnen professionals zijn bij de door de werkgever gecontracteerde arbodienst. De werkgever maakt bij langerdurend verzuim (Wvp: na 8 weken) in overleg met werknemer een plan van aanpak dat het proces van (geleidelijke) werkhervatting en de daarvoor noodzakelijke werkaanpassingen, trainingen, therapieën of activiteiten beschrijft. De werkgever houdt daarbij rekening met de probleemanalyse en het herstelplan van de arbeidsgeneeskundige. Veranderingen tov huidige situatie De arbeidsgeneeskundige is een onafhankelijk arts. Hij/zij kan werken als zelfstandige, maar kan ook verbonden zijn aan één of meerdere huisartsenpraktijken dan wel een organisatie voor arbeidsgerelateerde zorg van de sector, branche of regio. De arbeidsgeneeskundige kan ook een huisarts zijn die zich verder gespecialiseerd heeft in arbeidsgeneeskunde. De arbeidsgeneeskundige stelt anders dan de huidige bedrijfsarts - een diagnose waarin werk- en privécontext zijn betrokken en hij/zij maakt een herstelplan ten behoeve van medisch en functioneel herstel. De arbeidsgeneeskundige meldt beroepsziekten In de toekomstige situatie neemt de arbeidsgeneeskundige de volgende taken van de (huidige) bedrijfsarts over: belastbaarheidsoordeel, probleemanalyse en monitoren van verzuim. In interne arbodiensten van grote bedrijven kan de functie van bedrijfsarts worden omgevormd tot die van arbeidsgeneeskundige met de hierboven genoemde taken. De bedrijfsarts-nieuwe-stijl is verbonden aan een interne of externe arbodienst, een organisatie voor arbeidsgerelateerde zorg van een sector, branche of regio dan wel werkzaam als zelfstandige. Hij/zij kan op verzoek van de werkgever een second opinion uitbrengen over de diagnose en/of het belastbaarheidsoordeel van de arbeidsgeneeskundige. Bij een meningsverschil tussen werkgever en werknemer over de belastbaarheid van werknemer kan ook, zoals in de huidige situatie, bij UWV om een deskundigenoordeel worden gevraagd. De bedrijfsarts-nieuwe-stijl doet periodiek gezondheidskundige onderzoek (PAGO of PMO) en eventuele (aanstellings-)keuringen. De bedrijfsarts-nieuwe-stijl adviseert de werkgever over verzuim- en preventiebeleid voor de organisatie. De huisarts heeft meer oog voor factor arbeid bij het ontstaan van gezondheidsklachten en aandoeningen en bij herstellen daarvan. De opleiding van de huisarts besteedt daaraan meer aandacht dan tot nu toe, met onder meer een module arbeid. Enkele mogelijke consequenties van de veranderingen De arbeidsgeneeskundige doet meer dan de huidige bedrijfsarts. Dit maakt het vak van arbeidsgeneeskundige aantrekkelijker dan dat van bedrijfsarts die geen medische zorg verleent. De instroom in de opleiding sociale geneeskunde kan daardoor toenemen. De arbeidsgeneeskundige heeft een relatie met huisartsenpraktijken en staat in contact met meerdere arbodiensten (voor doorverwijzing naar ondersteunende professionals) en meerdere werkgevers. Dit kan voor de arbeidsgeneeskundige leiden tot de nodige administratieve belasting.
5 De arbeidsgeneeskundige ziet werknemers van diverse werkgevers en staat daardoor verder af van de werkvloer van de individuele werkgever dan de door de werkgever gecontracteerde bedrijfsarts. De arbeidsgeneeskundige krijgt echter de vrijheid om de werkvloer van elke werkgever te bezoeken. Vragen mbt financiering Hoe wordt de opleiding tot sociaalgeneeskundige (die opleidt tot bedrijfsarts of arbeidsgeneeskundige bij de eerste lijn) gefinancierd? Een argument voor financiering uit algemene middelen is dat deze artsen verzuim en uitval van werkenden helpen voorkomen of verminderen. Daarmee dragen ze bij aan het op peil houden van de arbeidsparticipatie en arbeidsproductiviteit: een maatschappelijk belang. Een aldus gefinancierde opleiding bevordert de instroom in de opleiding. Hoe wordt de arbeidsgeneeskundige gefinancierd? Deels vergoed uit de Zorgverzekeringswet (bijv. voor wat betreft diagnose en behandeling) en deels door de werkgever (voor wat betreft de kosten van het maken van de probleemanalyse en het monitoren van verzuim)? 3 Hoe wordt de klinisch arbeidsgeneeskundige gefinancierd? Net als andere medisch specialisten uit de Zorgverzekeringswet? In het SER-advies van 2012 (p. 58) merkt de raad op dat bij financiering van een arbeidsgeneeskundige in de tweede lijn verschillende opties mogelijk zijn: betaling door de werkgever, fondsvorming of financiering via de Zorgverzekeringswet. Bij de laatstgenoemde optie tekent de raad aan dat de kosten uiteindelijk per saldo moeten dalen en dat voorkomen moet worden dat werkgevers dubbel betalen voor arbeidsgerelateerde zorg voor hun werknemers: via hun bijdrage aan de Zvw en via hun contract met een arbodienst / bedrijfsarts. Tot slot Zoals vermeld in de inleiding van deze notitie is aan het ministerie van SZW gevraagd om een indicatie te geven van de financiële effecten van het geschetste model. Inmiddels is door het ministerie een aantal basiscijfers/gegevens verstrekt, die relevant zijn voor het voorliggende concept. Het betreft onder meer gegevens over het verzuim, de mate waarin sprake is van arbeidsgerelateerde klachten, de omzet van de arbodienstverlening (700-800 mln) en het aandeel daarvan dat wordt aangewend voor verzuim (650-730 mln) respectievelijk preventie. Meer actuele gegevens zouden op korte termijn ter beschikking kunnen worden gesteld. Voor de berekeningen is het onder meer nodig om te weten in welke mate huisartsen naar arbeidsgeneeskundigen zullen verwijzen. Voorlopige indruk is dat als gevolg van het uitsplitsen/uitbreiden van taken de uitgaven/investeringen zullen toenemen. Het is dan ook relevant tevens zicht te krijgen op te realiseren besparingen. 3 In dit kader is relevant dat volgens het College voor Zorgverzekeringen de vergoeding van kosten van zorg op grond van de Zorgverzekeringswet beperkt zijn tot geneeskundige behandeling tot ADLniveau (totdat de patiënt weer algemeen dagelijks kan functioneren). De kosten van zorg om iemand weer in de arbeid te laten functioneren, worden dan niet vanuit de basisverzekering vergoed.