audio-cd s samenstellen

Met de huidige prijzen van CD-branders en CD-R s is het aantrekkelijk om je eigen audio-cd s te gaan samenstellen. Hierbij valt te denken aan compilaties van nummers van bestaande CD s, of het overzetten van favoriete tracks van LP s op CD. En bij dat laatste zijn er dan vele mogelijkheden om de geluidskwaliteit met behulp van speciale software op te poetsen. We geven hier wat algemene richtlijnen en technische details voor degenen die daarmee willen beginnen. audio-cd s samenstellen LP s digitaliseren en eigen compilaties maken sen van files zul je toch moeten uitwijken naar een computer met CD-schrijver. Bij de meeste computer-cd-branders wordt tegenwoordig als brander-software Easy CD Creator van Adaptec of Win On CD van Cequadrat geleverd. Aan de hand van enkele screenshots van laatstgenoemde programma zullen we laten zien op welke zaken gelet moet worden bij het maken van een audio-cd. CD s kopiëren Hoewel iedereen in de computerwereld het tegenwoordig over MP3-audio heeft, blijft voor de echte geluidsliefhebber de normale audio-cd qua kwaliteit de belangrijkste geluidsdrager. De data staan hierop ongecomprimeerd met een sample-frequentie van X-14-6/99 Elektuur EXTRA 44,1 khz en een resolutie van 16 bits. Voor het samenstellen van een audiocd kan men gebruik maken van een speciale audio-cd-recorder, zoals o.a. Philps op de markt brengt, maar de mogelijkheden van zo n apparaat zijn vrij beperkt. Voor het bewerken of oppoet- Het gemakkelijkste is eigenlijk het 1:1 kopiëren van een audio-cd. Voordat met het maken van een kopie kan worden begonnen, moet eerst de CD-ROM-lezer worden getest. Bij audiocd s is de foutcorrectie namelijk veel minder uitgebreid dan bij data-cd s. Dit heeft tot gevolg dat een moderne 32- of 40-speed CD-drive audio-cd s met een snelheid van bijvoorbeeld slechts 4 of 8 x kan uitlezen. De meeste branderprogramma s hebben een testmogelijkheid om te bepalen met welke snelheid de CD-speler de audio-data nog foutloos kan inlezen. Overigens is die test niet altijd even betrouwbaar (afhankelijk van de toegepaste methode) en dan kan het beter zijn om gebruik te maken van een aparte ripper, zoals men dit in vakjargon noemt. Dat is een programma dat gespecialiseerd is in het uitlezen van de data op een audio-cd. Voorbeelden daarvan zijn o.a. Digital Audio Copy (www.win- PC-PLUS

dac.de) en Easy CD-DA Extractor (www.poikosoft.com/cdda/). Bij Win On CD is voor het inlezen van audiodata ook een jittercorrectie aanwezig. Bij de meeste moderne CD- ROM-drives zijn de leeskwaliteiten zodanig dat zo n correctie gewoonlijk niet nodig is, maar bij oudere drives kan dat echt wel noodzakelijk zijn voor het verkrijgen van een goed resultaat. Na het vaststellen van de optimale overdrachtssnelheid van de CD-ROMdrive kunnen de gewenste tracks gekopieerd worden. Bij een 1:1-kopie kunt u ook rechtstreeks vanaf de CD-ROMspeler de data doorsluizen naar de CD-brander of eerst op de harde schijf een image maken, een natuurgetrouwe kopie van de CD. Zo n image wordt meestal als wav-file op de harddisk gezet en volgens bij het branden weer gelezen en geconverteerd naar het normale audio-cd-formaat. Houd er daarbij wel rekening mee dat voor een image van een audio-cd zeker zo n 700 MB aan vrije ruimte op de harddisk beschikbaar is. Bij het samenstellen van een verzamel- CD kunt u de losse tracks eerst naar de harde schijf kopiëren en daarna deze verzameling in de gewenste volgorde op CD-R branden. Tot zover het normale werk. Er zitten echter nog wel enkele addertjes onder het gras. Track at once of disc at once? Gewoonlijk wordt door een CD-recorder tussen twee tracks een pauze van 2 seconden ingelast (track at once). Die wordt niet zo op prijs gesteld door normale audio-cd-splers, ze raken daardoor vaak helemaal van slag omdat in die pauzetijd de laser van de brander wordt afgeschakeld. Bij het kopiëren van een complete CD neemt het brander-programma vaak alle tracks automatisch over en zet deze aan elkaar vast. Bij het wegschrijven van een aantal tracks dat u zelf verzameld heeft, moet u goed opletten dat in het branderprogramma de optie Disc at once wordt gekozen, zodat er wel pauzes tussen de muziekstukken komen maar de laserstraal niet tussentijds wordt afgeschakeld. preëmfasis Het woord komt u misschien nog nauwelijks bekend voor, maar bij de eerste generaties audio-cd s werd soms gebruik gemaakt van een preëmfasis, een frequentiecorrectie waarbij alle frequenties boven 3 khz Hz enkele db s sterker op de CD werden gezet om zo de dynamiek bij hogere frequenties te verbeteren. Bij de weergave werd deze Figuur 1. Met behulp van een ripper zoals Digital Audio Copy kunnen exacte 1:1- kopieën van CD-audio-tracks naar de harde schijf worden gemaakt. instelling door de CD-speler gedetecteerd en die schakelde dan een deëmfasis-filter in om de zaak weer recht te trekken. Tegenwoordig is dat volledig achterhaald en wordt deze methode niet meer toegepast. Bij het kopiëren van tracks van oudere CD s moet u wel opletten of die met of zonder preëmfasis zijn opgenomen. De brander-software geeft dit gewoonlijk Figuur 2. De meeste brander-software heeft een opzet met twee hoofdvensters, waarbij eenvoudig tracks of files van het ene venster ( explorer ) naar het andere (de te branden CD-R) kunnen worden gesleept. PC-PLUS Elektuur EXTRA X-15-6/99

Figuur 3. Win On CD 3.6 biedt o.a. een jittercorrectie voor het inlezen van audiotracks. Bij het branden kunnen zaken zoals preëmfasis-bit en kopieerbeveiliging apart worden ingesteld. niet aan, maar u kunt het altijd even testen door de CD in een normale audio-speler te stoppen: die meldt dat meestal wel op zijn display. Sommige CD-kopieerprogramma s zoals Digital Audio Copy geven ook een indicatie of er een preëmfasis-bit aanwezig is in de originele opname. Zo n preëmfasis-bit wordt door de meeste brander-software niet automatisch overgenomen vanaf de audio-cd. Bij Win On CD kunt u dit met de hand selecteren, een toch wel nuttige optie voor het geval dat dit eens nodig is. digitale kopie, enz.). Dat kan interessant zijn voor eigen opnames. Analoog opnemen Bij het overnemen van digitale muziekstukken zal de gebruiker zelden of nooit de behoefte hebben om zelf nog te gaan sleutelen aan de inhoud. Maar bij het opnemen vanuit analoge bronnen zoals platenspeler of cassetterecorder kan enige bewerking wel heel nuttig of zelfs noodzakelijk zijn. Wie heeft er nooit van gedroomd om de nummers van een zeldzame LP (die nooit op CD is uitgebracht) eindelijk eens ruisvrij weer te geven? Nou, de digitale techniek biedt op dit punt heel wat mogelijkheden. Wat hebben we nodig om zelf op te nemen? Om te beginnen natuurlijk een computer met CD-brander. In de meeste gevallen zal op de PC Windows-software staan. Verder moeten we natuurlijk een goede geluidskaart hebben. En wat betekent goed? De moderne PCIgeluidskaarten leveren bijna allemaal een goede tot uitstekende geluidskwaliteit, met een flinke dynamiek en weinig vervorming. Voor het opnemen van platen en cassettes hebben we dus eigenlijk voldoende aan een geluidskaart van zo n 100 à 200 gulden. Een cassettedeck kan rechtstreeks met de lijningang van de geluidskaart worden verbonden, maar voor de platenspeler is nog een aparte MD/MC-voorversterker nodig (afhankelijk van het type element in de platenspeler). Het beste werkt dit als de voorversterker een signaal op lijnniveau levert, zodat deze op de lijningang van de geluidskaart kan worden aangesloten (de microfooningang van een geluidskaart is gewoonlijk niet zo geweldig en bovendien slechts mono). In deze uitgave publiceren we overigens een losse MD/MC-voorversterker van uitstekende kwaliteit, die voor deze toepassing perfect is. En natuurlijk is er nog software nodig om de tracks van de LP s of cassettes in te lezen en naar de harddisk weg te schrijven in WAV-formaat, waarna ze (indien nodig) kunnen worden opgepoetst en er een audio-cd van gebakken kan worden. Het inlezen van analoge audiosignalen In principe kunnen analoge signalen worden opgenomen met de soundrecorder van Windows, maar dat is een vrij primitieve toestand. Beter is een uitgebreider programma zoals het bekende Cool Edit (www.syntrillium.com), Goldwave (www.goldwave.com) of Wavelab (www.steinberg.net). Daarbij zijn zaken zoals sample-frequentie en opnameniveau ook wat comfortabeler in te stellen. Veel van deze programma s hebben bovendien geïntegreerde VUmeters, zodat men het opnameniveau goed in de gaten kan houden. Let er op dat u het opnameniveau goed kiest. Oversturing is slecht voor de geluidskwaliteit, maar een te zwak opgenomen signaal bevat te veel ruis. Eigenlijk geldt hiervoor hetzelfde als bij copy-protection Door middel van enkele copy-prohibitbits is op een audio-cd vastgelegd dat zo n CD slechts eenmaal digitaal gekopieerd kan worden (dat wil zeggen dat van een kopie niet nog eens een digitale kopie kan worden gemaakt). Dit is eveneens een instelling die niet vanzelfsprekend door de brander-software klakkeloos wordt overgenomen. Ook hiervoor bestaat bij enkele programma s de mogelijkheid om die kopieerbeveiliging met de hand aan of uit te zetten. In het laatste geval kunnen van de gemaakte CD zonder beperkingen digitale kopieën worden gemaakt (u kunt dus een digitale kopie van deze CD maken en van die kopie weer een Figuur 4. Een goede geluidskaart is noodzakelijk om zelf LP s of cassettes op te nemen. X-16-6/99 Elektuur EXTRA PC-PLUS

het opnemen met een cassette-recorder, alleen moet u er aan denken dat oversturing in het digitale domein veel eerder hoorbaar is dan bij analoog opnemen. Het is belangrijk om van te voren bij de audio-mixer van Windows de juiste ingang (line) te selecteren en alle andere ingangen op nul te zetten of af te schakelen. Let daar vooral op bij de microfoon-ingang, anders voegt deze een hoop onnodige ruis toe! Een programma zoals Cool Edit biedt verder nog de mogelijkheid om bijvoorbeeld de in- en uitloop van een muziekstuk te verwijderen, zodat er een WAV-file overblijft die exact datgene bevat wat nodig is. Let er ook op dat alles wordt opgenomen met een sample-frequentie van 44,1 khz als u er straks een CD van wilt maken die in een gewone audio-cdspeler moet kunnen worden afgespeeld. De betere audio-bewerkingsprogramma s bieden weliswaar de mogelijkheid van resampling (de sample-frequentie van een gedigitaliseerd audio-bestand veranderen van bijvoorbeeld 48 naar 44,1 khz), maar het is natuurlijk beter om alle onnodige tussenbewerkingen te vermijden. Tussenstap In plaats van het digitaliseren van het analoge signaal via de geluidskaart kunt u ook een andere weg bewandelen, namelijk eerst de gewenste muziekstukken opnemen met een DATof MiniDisc-recorder. Dat is vaak gemakkelijker en vertrouwder werken, terwijl de A/D-omzetters in zulke apparaten een uitstekende kwaliteit leveren. Na het opnemen stuurt men dan het digitale signaal naar de PC. Deze methode stelt echter andere eisen aan de benodigde hard- en software. Ten eerste is er een kaart nodig met een digitale (S/PDIF) ingang om de signalen op de computer in te kunnen lezen. Dat kan met bijvoorbeeld een Soundblaster Live of een Terratec EWS64, of een speciale S/PDIF-kaart zoals de Digi32 van de Duitse firma RME. Ten tweede is er op de computer vaak nog een vertaalslag nodig. Een normale DAT-recorder zal analoge signalen immers altijd met 48 khz opnemen. Nadat de met deze frequentie gesampelde data zijn ingelezen, moet met behulp van bijvoorbeeld Cool Edit een resampling-slag worden utigevoerd naar 44,1 khz. Bij een MiniDiscapparaat is laatstgenoemde probleem er niet, omdat dit via een interne converter altijd een digitaal uitgangssignaal van 44,1 khz levert. Nadeel hierbij is dat er compressie en eventueel Figuur 5. Een programma als Cool Edit is heel geschikt om LP s op te nemen en biedt daarnaast ook nog een heleboel bewerkingsmogelijkheden zoals resampling. resampling in de MD-recorder plaatsvindt. Nabewerking Voor het nabewerken van de WAV-files zijn verschillende programma s bruikbaar. Zo bieden o.a. Sound Forge (www.sfoundry.com) en Steinberg Clean (www.steinberg.net) heel wat mogelijkheden. Maar tegenwoordig bezitten ook CD-branderprogramma s zoals Easy CD Creator de Luxe en Win On CD 3.6 een aantal nabewerkingsmodules om bijvoorbeeld ruis en tikken te verwijderen. Hoewel de audio-liefhebber vroeger heel sceptisch tegenover zulke nabewerkingen stond, moeten we toch opmerken dat de mogelijkheden van de huidige software werkelijk verbluffend goed zijn. Men is werkelijk in staat om op digitaal niveau ruis en spetters zeer exact te localiseren en te verwijderen, zonder dat het audiosignaal zelf aangetast wordt. En juist deze twee dingen zijn punten waar LP s (vooral oudere) nogal eens last van hebben. We nemen hier als voorbeeld weer eens Win On CD 3.6. Hier is een audioeditor ingebouwd die een 5-bands equaliser bevat, een declicker voor het verwijderen van tikken, een decrackler voor het weghalen van korte tikken zoals knisper- of ratelgeluiden, en een denoiser om breedbandige ruis uit een opname te verwijderen. Verder zijn er nog een aantal effectmogelijheden zoals een stereo-enhancer, het aanpassen van de afspeelsnelheid en het toevoegen van een bepaalde hoeveelheid nagalm. Bij Easy CD Creator de Luxe is een aantal soortgelijke mogelijkheden beschikbaar in het meegeleverde programma Spin Doctor. Branden Nadat u een aantal WAVE-files hebt opgenomen en bewerkt, kunnen deze samen op een CD-R gezet worden. Gebruik geen CD-RW, want die kan door het gros van de audio-cd-spelers absoluut niet gelezen worden. De diverse WAV-files kunnen bij de meeste brander-programma s gewoon van het explorer -venster naar het CD- R-venster worden gesleept in de volgorde die u wenst. Om zoveel mogelijk compatibel te blijven met een normale CD-speler, verdient het aanbeveling om niet meerdere sessies op een audio-cd te branden en de optie disc at once te selecteren, zoals we al eerder hebben besproken. Dat garandeert ons een audio-cd die probleemloos door alle spelers kan worden afgespeeld. Bij sommige programma s kan dan ook nog de pauzetijd tussen twee tracks worden opgegeven, maar meestal is dat standaard vastgelegd op 2 seconden. Bij een zelf opgenomen CD ziet een gewone audiospeler in elk geval de diverse track-nummers. Soms heb je ook nog de mogelijkheid om voor het branden van een CD-R index-markers te zetten. Dat kan handig zijn bij klassieke muziek die moeilijk op te delen is PC-PLUS Elektuur EXTRA X-17-6/99

CD-database Bij het maken van eigen audio-cd s kan het best veel tijd kosten om de titels van alle muziekstukken weer overzichtelijk bij elkaar te zetten en daar bijvoorbeeld een nette inlay voor het doosje of opdruk voor de CD mee te maken. Gelukkig zijn hiervoor ook enkele interessante hulpmiddelen beschikbaar. Op het Internet kan elke gebruikers gratis gaan zoeken in de CDDB (CD Database). Op de site www.cddb.com is deze service beschikbaar. De tracktitels van enkele honderdduizenden audio-cd s zijn hier verzameld en dagelijks wordt het aantal groter. Iedere gebruiker kan namelijk zelf gegevens toevoegen aan de database. U kunt bij CDDB de titel van een CD handmatig opzoeken en alle gegevens dan overnemen in een eigen programma voor verdere verwerking, maar er is ook software die hier automatisch gebruik van maakt. Zo zijn er programma s voor het samenstellen van een eigen CD-database, CD-spelers, jukeboxen en brander-software die gebruik maken van CDDB. Op het moment dat het programma de track-informatie nodig heeft, wordt even verbinding gemaakt met de CDDB-database en worden de benodigde gegevens gedownload. Daarnaast zijn er ook programma s die een eigen audio-databank met track-gegevens hebben. Zo heeft de nieuwe versie WinOnCD 3.6 Power Edition een eigen database met tracktitels van een aantal bekende audio-cd s. Het exacte aantal is niet bekend, maar waarschijnlijk kan men deze databank straks ook via het Internet updaten. in verschillende stukken. Met behulp van indexen kan dan toch eenvoudig naar het begin van bepaalde delen of passages gesprongen worden. Afwerking zoals u ziet, is het allemaal niet zo moeilijk, als u maar de juiste spullen heeft: een computer met geluidskaart en CD-brander, een platenspeler met losse voorversterker of een cassetterecorder, en dan nog de geschikte software. Tot slot blijft nog de afwerking over. Wie veel tijd heeft, die kan ook nog een mooie inlay en label voor zijn zelfgebrande CD maken. Daarvoor zijn tegenwoordig diverse CD-labeler-pakketten in de handel verkrijgbaar (o.a. van HP en Traxdata). (992025) Auteursrecht Figuur 6. Win On CD bevat diversel nabewerkingsmogelijkheden, variërend van het weghalen van tikken tot het toevoegen van nagalm. Bij het maken van uw eigen muziek-cd s moet terdege rekening worden gehouden met het auteursrecht. Van uw privécollectie CD s en LP s mag u probleemloos een kopie maken voor eigen gebruik, maar het is niet toegestaan zulke kopieën door te geven aan anderen die de originelen niet in hun bezit hebben. De artiesten moeten tenslotte ook ergens van leven en die worden door illegale kopieerpraktijken het zwaarste gedupeerd. X-18-6/99 Elektuur EXTRA PC-PLUS