Infobrochure Blijven eten en ervan genieten voedingsadvies voor kankerpatiënten mensen zorgen voor mensen
Waarom blijft eten en drinken belangrijk? 3 Adviezen bij weinig eetlust 3 Adviezen bij aversie, smaak- en reukveranderingen 4 Adviezen bij misselijkheid en braken 4 Voeding bij mond- en keelklachten 5 Slikproblemen 5 Pijnlijke mond 6 Vieze smaak 6 Droge mond 7 Slijmvorming 7 Constipatie 7 Diarree 8 Bijkomende informatie 10 2
Waarom blijft eten en drinken belangrijk? Eten en drinken blijft belangrijk als u zich ziek voelt omdat : door bestraling en cytostatica kankercellen worden afgebroken. De afvalstoffen hiervan veroorzaken mede de misselijkheid. Door veel te drinken spoelen deze afvalstoffen sneller met de urine weg. bij het braken veel vocht verloren gaat. Het is belangrijk dat u voldoende drinkt om uitdroging te voorkomen. afvalstoffen van medicijnen met de urine uit het lichaam worden verwijderd. Hiervoor is vocht nodig. braken veel minder vervelend is als er iets in de maag is om te kunnen overgeven. als u geen ontbijt neemt, u nog misselijker kan worden, omdat er lange tijd niet gegeten is. Het is dus belangrijk om wel een (klein) ontbijt te nemen. Adviezen bij weinig eetlust Probeer zoveel mogelijk te drinken. Bij voorkeur dranken met energie zoals melk(producten) of vruchtensappen in plaats van water of bouillon. Bouillon bevat, ook al is deze van vlees getrokken, maar weinig energie en eiwit. Een klein tasje kan wel helpen om de eetlust wat op te wekken. Eet liever vaker op een dag en neem kleinere hoeveelheden. Meestal is het niet de soort voeding, maar de hoeveelheid die tegenstaat. Het kan dat u s nachts honger krijgt. Gebruik ook deze momenten om iets te eten of te drinken. 3
Zorg voor kant en klare hapjes, als u zelf geen zin hebt om te koken. Als familie of vrienden willen helpen, laat hen dan eten bereiden dat kan worden ingevroren. Varieer in smaak, uitzicht en tijdstip van de maaltijden. Zorg dat uw favoriete voedingsmiddelen steeds in uw buurt zijn. Adviezen bij aversie, smaak- en reukveranderingen Het gebeurt wel eens dat het eten anders smaakt terwijl u het niet anders heeft klaargemaakt. Het is dan plotseling erg zoet, zout, bitter, zuur of juist flauw. Deze smaakverandering is tijdelijk. U kan hierdoor een voorkeur of afkeer krijgen van bepaald eten. Leg daarom een lijstje aan met voedingsmiddelen die afkeer oproepen. Als u de warme maaltijd niet wilt, mag u het vervangen door een broodmaaltijd met hartig beleg, een slaatje, fruit. Als u alleen (warm) vlees niet wilt eten, kan u dit vervangen door een extra portie kaas, ei, vis, kip of een melkproduct. Adviezen bij misselijkheid en braken Wanneer de eetlust zo slecht is dat niets meer gaat, probeer dan in ieder geval te drinken. Wanneer u veel in bed ligt, is een buigzaam rietje een hulpmiddel bij het drinken. Als u s morgens last heeft van misselijkheid, wil het wel eens helpen om voor het opstaan iets te eten. Een droge beschuit of toast helpen vaak goed. Vaak verergert alleen de geur van de warme maaltijd de misselijkheid. Het is dan goed om te weten dat de broodmaaltijd even waardevol kan zijn. 4
Niet te warme en koude voedingsmiddelen gaan vaak beter dan erg warme voedingsmiddelen. Wanneer u zo misselijk bent dat u steeds moet braken, heeft eten en drinken niet veel zin. Geef de maag een paar uur de kans om tot rust te komen. Begin daarna met kleine slokjes thee of bouillon. Probeer dan uit te breiden met beschuit, toast, droge koekjes, melk, yoghurt of pudding. Als dit goed gaat komen de normale maaltijden in kleine hoeveelheden weer in aanmerking. Voeding bij mond- en keelklachten Ten gevolge van de behandeling kunnen er een aantal klachten van mond en keel optreden, die het eten moeilijker maken. Het gaat dan meestal om de volgende klachten: Slikproblemen Pijnlijke mond Vieze smaak Droge mond Slijmvorming in de mond Over iedere klacht krijgt u adviezen. Een algemeen advies voor slikklachten en pijnlijke mond is: bekijk wat u het beste kan verdragen en vermijd wat pijnlijk is voor de mond en keel. Slikproblemen Een zachte voeding is het minst pijnlijk. Brood zonder korst; de warme maaltijd fijn snijden of malen; met saus, bouillon of melk geheel wat vochtiger maken. Dat maakt slikken gemakkelijker. Dik vloeibare voedingsmiddelen gaan vaak goed, zoals pap, pudding, yoghurt, gebonden soep, chocomousse... Scherpe kruiden en erg zure of zoute voeding kunnen uw mond en uw slokdarm irriteren. 5
Gebakken gerechten met scherpe randjes (vb.friet) en harde voedingsmiddelen (vb. onrijp fruit en noten) kunnen pijnlijk zijn bij het slikken. Een voeding die koud of lauw is gaat beter dan warme gerechten. Pijnlijke mond De adviezen bij slikklachten gelden ook voor een pijnlijke mond. Naast die adviezen zijn er nog andere te geven: Het is vaak handiger om met behulp van een dik rietje te drinken. Knip het rietje wel kort, dat maakt zuigen gemakkelijker. Vermijd kiwi en citrusfruit zoals sinaasappel, pompelmoes, citroen, mandarijn, Melk, ijs, banaan, yoghurt, zacht rijp en geschild fruit of fruitconserven gaan meestal wel goed. Vermijd het gebruik van scherpe kruiden en specerijen zoals peper, paprika, curry, pilipili, mosterd, Zure en scherpe gerechten kunnen verzacht worden door toevoeging van room. Koolzuurhoudende dranken en alcohol worden vaak als onaangenaam ervaren. Opgelet met te hete gerechten. Laat afkoelen tot kamertemperatuur. Koude gerechten als ijsroom worden vaak als aangenaam ervaren. Vieze smaak Poets regelmatig de tanden. Gebruik pepermuntjes of kauwgom. Water met ijsblokjes en citroenschijfjes kan verfrissend zijn, net als bruisend water en limonade (niet bij pijnlijke mond gebruiken). 6
Droge mond Gebruik minimaal 1,5 tot 2 liter vocht per dag. Alle dranken zijn goed : water, bouillon, melk, karnemelk, yoghurt, appelsap, druivensap, frisdrank, koffie en thee (bij pijnlijke mond gebruikt u best geen fruitsap of fruitpap). Bij een droge mond is het moeilijker om vast voedsel zoals brood te kauwen en te slikken. Drink veel, ook bij het eten. Veel saus of appelmoes bij de warme maaltijd maakt het eten wat smeuïger. Door te kauwen of te zuigen op pepermuntjes maakt u meer speeksel aan. Zorg s nachts voor drank binnen handbereik. Slijmvorming Spoelen met bruisend water kan het slijm oplossen. Melk geeft meer slijmvorming. Door met water te spoelen of wat honing door de melk te roeren, kan dit verminderen. Yoghurt, karnemelk, witte kaas, pap en pudding veroorzaken minder slijmvorming dan gewone melk. Donkere biersoorten en donker tafelbier kunnen wel eens helpen tegen slijmvorming. Constipatie Constipatie kan onder meer veroorzaakt worden door te weinig eten, weinig voedingsvezels en vocht, angst en depressie, verstoppingen door tumorgroei, geringe lichaamsbeweging en medicatie. Neem kleine, frequente maaltijden. Neem indien mogelijk voldoende lichaamsbeweging zoals wandelen en fietsen. Voor bedlegerige patiënten: vb. oefeningen te bed zoals bewegen van armen en benen en regelmatig van houding veranderen. 7
Drink voor het ontbijt een glas lauw water of vers vruchtensap. Eet op geregelde tijdstippen en sla vooral het ontbijt niet over. Kies voedingsmiddelen rijk aan voedingsvezels zoals bruin en volkorenbrood, volkorenkoekjes, graanproducten zoals havermout, muesli, drinkontbijt met voedingsvezels, vers fruit, vruchtenmoes, vruchtendrank met extra vezels, pruimen, kiwi, sinaasappel, pompelmoes. Veel groenten, zowel gekookt als rauw, aardappelen, pasta (volkoren). Voeg extra zemelen of voedingsvezels toe aan granen, fruitsap, melk, yoghurt en soepen. Drink 1,5 tot 2 liter per dag, bij voorkeur water. Anders heeft een extra vezelinname geen zin en kan de constipatie zelfs nog toenemen. Eet liever geen chocolade, eieren en kaas. Diarree Acute diarree is heftig en duurt slechts enkele dagen tot een week. Dit gaat gepaard met een enorm verlies aan water en elektrolyten, wat de kans op uitdroging verhoogt. Bij chronische diarree is er meestal sprake van verterings- en resorptiestoornissen. Hier is het verlies aan water en elektrolyten veel geringer, maar staat het verlies van voedingsstoffen op de voorgrond waardoor er tekorten kunnen ontstaan. Drink voldoende, maar niet alleen water. Appelsap is een uitstekende drank in geval van diarree. Een ander alternatief is thee met suiker, vruchtensap of magere bouillon. Het is ook belangrijk om vooral tussen de maaltijden te drinken, zoveel mogelijk op kamertemperatuur. Laat het gas van koolzuurhoudende dranken ontsnappen alvorens ze op te drinken. 8
Zorg voor kleine, frequente, vetarme maaltijden. Beperk voedingsmiddelen die de darmbeweging verhogen: grote en vetrijke maaltijden, pruimen, rabarber, koffie, alcohol, gasvormende voedingsmiddelen. Eet zo weinig mogelijk rauwe groenten. Bereide groenten worden daarentegen doorgaans beter verdragen. Mijd suikerrijke producten, zeker in grote hoeveelheden. Zij kunnen diarree in de hand werken. Mijd tijdelijk producten op basis van melk omwille van mogelijke lactosemalabsorptie. Gebruik liever geen kauwgom. Bij ernstige diarree kan u ORS gebruiken. Dit is een mengsel van glucose (of saccharose) en elektrolyten en is kant en klaar verkrijgbaar. Neem de ORS-drank langzaam met kleine slokjes of met een theelepeltje in om braken te voorkomen. 9
Bijkomende informatie Website: www.kanker.be Rubriek medische informatie Patiënt in behandeling Neveneffecten en tips Voeding bij kanker what a piece of bread looks like, depends on whether you re hungry or not. Hoe de geur van ovenvers brood niet voor iedereen heerlijk is. Probeer je als een gezonde mens te plaatsen in de leefwereld van een zieke. Dring niets op, maar streef toch naar een goede voedingstoestand door voldoende fantasie en oog voor het alternatieve te hebben en vooral: oog voor het individu, want iedere mens is uniek. 10
11
Versie: 21 juni 2013 Mariaziekenhuis vzw Maesensveld 1 3900 Overpelt Tel. +32 11 826 000 Fax +32 11 826 001 info@mariaziekenhuis.be www.mariaziekenhuis.be