Atelier Artisjok planten&zo Nieuwsbrief n 12 - augustus 2008 Beste, Je hebt via www.atelierartisjok.be ingetekend op de nieuwsbrief. De nieuwsbrief zal je wat meer wegwijs maken in diverse thema's rond planten en tuinarchitectuur. Suggesties om thema's te behandelen waarover je nog in het duister tast, zullen wij graag ter harte nemen. Laat maar komen op info@atelierartisjok.be. Hier komt de twaalfde nieuwsbrief! De Hortensia, meer dan ooit terug! Een deugddoende herwaardering van échte bloemen in de tuin. Bewogen historie Geen haan die er naar kraaide, vijftien jaar geleden tijdens mijn studies tuin- en landschapsarchitectuur. De hortensia was een ouderwetse plant in boerenstijl. Daar kon je het toch niet mee maken. Gelukkig evolueren tijden. De hortensia heeft zich in korte tijd terug op de voorgrond weten de plaatsen. Niet alleen de witte, want kleur mag weer. De hortensia is er al sinds het eoceen, toen de reuzenreptielen net het loodje gelegd hadden en de zoogdieren aan hun opmars begonnen. De hortensia behoort tot het geslacht Hydrangea. Momenteel groeien er nog Hydrangeasoorten in het wild, met name in delen van Amerika en in Oost-Azië. Sinds lang vervlogen tijden groeien hortensia s in Chinese en Japanse tuinen. In 1736 kwam de eerste plant in Europa aan : de Hydrangea arborescens uit Pennsylvania. Later brachten plantenjagers als Von Thunberg en Von Siebold hortensia s uit Japan aan. Louis Van Houtte, de alom gekende botanicus uit Gentbrugge, introduceerde in 1843 de hortensia met driekleurig wit-geel-groen blad vanuit Japan : de Hydrangea macrophylla Tricolor. Links Hydrangea arborescens en rechts Hydrangea macrophylla 'Tricolor'
Maar vanwaar komt nu de naam hortensia voor een plant die de wetenschappelijke naam Hydrangea draagt? Hortensia is eigenlijk een volksnaam voor de soorten Hydrangea macrophylla en Hydrangea arborescens. De term klimhortensia wordt gebruikt voor de Hydrangea anomala subsp. petiolaris, en de term pluimhortensia voor de Hydrangea paniculata. Het is een Franse botanicus die de naam hortensia lanceerde. Verhalen als zou hij de Hydrangea naar zijn maîtresse Hortense genoemd hebben, die hem - als man vermomd - vergezelde op een expeditie, circuleren, maar worden evenzeer ontkracht door feitelijkheden. Vermoedelijk ligt de oorsprong van de naam in het Latijnse hortus (tuin). Hortensia zou uit de tuin betekend hebben. Op Mauritius werden de planten toen al gecultiveerd, om te versturen naar Parijs. Mauritius als kweektuin van Parijs Uit grootmoeders tijd Aan het einde van de 19 de eeuw werd de hortensia in onze streken als een exotische modeplant beschouwd, die niet helemaal winterhard was. Hortensia s waren duur en werden als orangerieplant gehouden. Toen bleek dat de plant ook in de voortuintjes van de tuinlieden wilden bloeien, zakte de populariteit van de plant in de hogere kringen. Uit de serreteelt ontstond het gebruik om de planten in het voorjaar in bloei te trekken. Onze grootouders kregen een witte hortensia bij hun eerste of plechtige communie. uit de oude doos De hortensia s werden vanuit onze kwekerijen met de trein verzonden, zelfs richting Italië. Niet in potten, maar de flink bewortelde kluiten werden in wilgentenen manden verpakt. Kort na de tweede wereldoorlog wees een enquête van Le Figaro de hortensia als populairste plant aan, na de roos. Als tuinplant wad de hortensia minder geliefd, want eens geforceerd, vergt het voor de plant een lange aanpassingsperiode om het ook in de tuin te doen. Bovendien voldeden niet alle cultivars. Pas nu is de hortensia in de lage landen aan een echte revival toe, dit keer wel als tuinplant.
Soorten 2. Struikvormige hortensia s : 1. De klimhortensia : De Hydrangea anomala subsp. petiolaris. Te gebruiken als klimplant, maar als ook als bodembedekker. Bij voorkeur niet in volle zon. Bloei in juli met ijle, platte tuilen. Voor elke grondsoort. Klimt met behulp van hechtwortels, maar heeft in het begin wat hulp nodig. Witte bloei. Lijkt zeer goed op Schizophragma hydrangeoides, die wel in de volle zon kan. Hydrangea arborescens. De wilde vorm heeft een schermvormige bloei met weinig of geen steriele bloemen. Afkomstig uit de VS en de eerste hortensia die voet aan wal zette in Europa. Bloeit op het hout dat in de lente aangemaakt wordt, waardoor er geen kans is op vorstschade en waardoor deze hortensia ook teruggesnoeid kan worden zonder bloeiverlies. De bekendste cultivar is de Annabelle, met zeer grote bolvormige bloemen. Geeft een overweldigend effect maar valt open. De Grandiflora doet het wat rustiger, maar is dan weer minder courant in de handel. Links H.a. 'Annabelle' midden H.a. 'Grandiflora' en rechts H. quercifolia Hydrangea quercifolia, of de eikbladige hortensia. Hortensia met gelobde bladeren, en een strakke, kegelvormige bloei. Bloeitijd juli, wit en lang aanhoudend. Op het einde verbleekt de bloei in oudroze. Het blad heeft een prachtige paarsbruine herfstkleur. Groeit 4 meter hoog. Cultivars als Snow Flake en Snow Queen groeien minder hard. 3. Pluimhortensia s : Hydrangea paniculata. Een aantal oude cultivars zijn Hydrangea paniculata Grandiflora, Praecox en Floribunda. Bekend is ook Hydrangea paniculata Kyushu, met stijve takken en een overweldigende bloei. In Kalmthout werd in 68 de Hydrangea paniculata Unique gewonnen. De kegelvormige bloemen zijn zuiver wit, hebben een diameter van 25cm en zijn wel 40cm lang! De struik wordt 3m hoog. Net als de struikvormige hortensia s bloeien ze allen op éénjarig hout, en kunnen de planten bijgevolg gesnoeid worden. Doe dat niet lager dan 30cm van de grond, om te vermijden dat er te weinig takken ontstaan. Wijzelf houden wel van de Hydrangea paniculata Limelight. Deze witgroene cultivar doet het vrij goed in de zon en de bloei is minder uitgesproken kegelvormig.
Hydrangea paniculata 'Limelight' toepassing in border 4. De klassieke hortensia : Hydrangea macrophylla. Van deze bestaan vele cultivars in talloze kleuren. De kleur van de cultivars wijzigt met de zuurtegraad van de grond. Op zure grond kleuren ze blauw tot paars, op kalkrijke grond roze. In potgrond kunnen beide kleuren aan dezelfde plant verschijnen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen hortensia s met bolvormige, uitsluitend steriele bloemen, en cultivars met fertiele bloemen in het centrum en steriele bloemen aan de buitenkant (zgn. lacecaps). Ook de Tellerhybriden hebben platte tuilen net als de lacecaps. De hortensia s die voor communies werden gekweekt zijn voornamelijk de Mme E. Mouillère en de Soeur Thérèse. Links H.m. 'Mme E. Mouillère en rechts H.m. 'Soeur Thérèse'
Links H.m. 'Glowing Embers' en rechts H.m. 'Masja' Links H.m. 'Teller White' en rechts H.m. 'Teller Blue' 5. Minder algemene soorten : De Hydrangea heteromalla, de Hydrangea aspera, de Hydrangea involucrata en de Hydrangea serrata komen net iets minder voor. Misschien voer voor een volgende nieuwsbrief (?). Omgaan met Hydrangea s Als je weet dat het Griekse hydra water betekent, dan mag je Hydrangea vrij vertalen als waterkruik. Geen enkele hortensia verdraagt droogte. Bij droogte gaan de bladeren hangen, en kleuren de steriele bloemen wat bruin. Van nature groeien ze dan ook in beboste gebieden, met name in koele en mistige dalen langs beken of rivieren. De streek van Dieppe in Normandië is daarom ook een uitgelezen groeiplaats : de zure klei blijft jaarrond vochtig. Bovendien tempert de invloed van de zee de late nachtvorsten. In je tuin is een plek in de volle middagzon uit den boze. Hoe vochtiger de bodem, des te meer zon een hortensia kan verdragen. De wortels mogen zich wel niet in staand water bevinden, want dan gaan ze rotten. Oppassen op slecht afwaterende kleigrond! Witte hortensia s verdragen meer diepe schaduw dan donkergekleurde. Maak een groot plantgat (1m breed en 60cm diep) en vul het met bladaarde of humusachtige bosgrond. Doe dit op elk bodemtype. Kleigrond wordt er luchtiger bij en zandgrond
krachtiger. Turf gebruiken wordt afgeraden. Bevorder het waterhoudend vermogen met Edasil kleimineralen (verkrijgbaar in ons eigen Atelier in zakken van 25kg, kostprijs 17,30 euro/zak). Is de standplaats toch niet permanent vochtig, kies dan de Hydrangea paniculata (en zijn cultivars) of de Hydrangea serrata. Van nature groeien hortensia s op zure bodem, maar op neutrale en zelfs op licht kalkhoudende gronden lukt het ook wel. De zuurtegraad beïnvloedt wel de bloemkleur. Wil je op neutrale of op kalkhoudende grond toch blauwe of paarse hortensia s, voeg dan aluin toe (4g/liter water). Te Snellegem bestaat de bodem uit hoofdzakelijk neutrale tot lichtzure zandgrond. De hortensia s lijden gemakkelijk aan droogte, dienen gevoed te worden en kleuren gemakkelijk roze, soms met een blauwpaarse zweem. De plantafstand bedraagt doorgaans 120cm; voor de grotere soorten anderhalve tot twee meter. Bepaalde soorten zoals de Annabelle worden dan weer op 70 à 80 cm geplant. Hydrangea macrophylla 'Masja' ontluikende bloemen Hydrangea s vormen een compact wortelgestel tot hoogstens 60cm diep. Oudere planten laten zich vlot verplanten, voor zover dat in de winterperiode en met de nodige zorg gebeurt. Snoeien van Hydrangea s Vaak hét gespreksonderwerp, waar bovendien weinig mensen het fijne van af weten. Besef allereerst dat snoeien niet per definitie hoeft. De natuur snoeit zelf ook niet. Willen we toch met de snoeischaar aan de slag, dan moeten we weten wat we doen. Hortensia s die op éénjarig hout bloeien, dat in de lente gevormd wordt, kunnen na de winterperiode volledig gesnoeid worden zonder bloeiverlies. Het zijn de struikhortensia s (Hydrangea arborescens) en de pluimhortensia s (Hydrangea paniculata), met uiteraard al hun cultivars. Snoei niet lager dan op 30cm. Stevig gesnoeide pluimhortensia s gaan zwaar bloeien (en vallen bijgevolg open). Niet gesnoeide exemplaren worden dan weer zo hoog als een huis.
De pluimhortensia kan op stam gesnoeid worden. De klimhortensia behoeft geen snoei, maar wil je hem fatsoeneren, doe dit dan in de nazomer. Alle overige hortensia s, waaronder de populaire Hydrangea macrophylla, laat je beter met rust in de jeugdjaren. Ze bloeien op het overjarig hout. Snoeien in het takhout betekent per definitie geen of weinig bloei. De verwelkte bloemen van het voorbije bloeiseizoen mag je wel wegknippen, maar dan best na de ijsheiligen! Oudere planten binnen deze groep kunnen wel door snoei verzorgd worden. Doe dit pas in de lente, en knip geen takken in met eindknop. Verwelkte bloemen bovenaan een stevige tak knip je in tot op het hoogste gezond paar knoppen. De oudste takken haal je tot tegen de grond weg, zodat je enkel één-, twee- en driejarige takken overhoudt. Betreft één hortensiasoort mag je alles in verband met het snoeien vergeten : de in de V.S. gewonnen Endless Summer bloeit zowel op het éénjarige als op het overjarige hout, en is daarmee een unicum. Wat ons betreft dé revelatie die wellicht een ware hype zal ontketenen. Het kan evenwel voorkomen dat perfect gesnoeide (of niet gesnoeide) hortensia s toch niet bloeien. De oorzaken kunnen zijn : overbemesting of late nachtvorst. Dit seizoen komt laatstgenoemd geval voor, hoewel de winter op zich zeer zacht was. De reeds in september aangelegde bloempjes bevriezen bij het uitlopen van de knoppen. Afdekken met ademend materiaal is de boodschap (nooit met plastic : het condens trekt vorst aan). Hydrangea macrophylla 'Endless Summer'
Gezonde Hydrangea s Vorstschade in de lente en verbranding in de zomer zijn de meest voorkomende problemen bij hortensia s. Verzwakte planten kunnen last krijgen van luizen die honingdauw afscheiden. Honingdauw wordt omgezet in roetdauw, wat dan weer de fotosynthese bemoeilijkt. Luizen kunnen ook virussen overbrengen. Bestrijden dan maar, maar wel puur natuur, door gebruik te maken van bruine zeep opgelost in water. Drie weken achtereen 1x spuiten of begieten. Hortensia s kunnen ook aangevreten worden door een aantal gewone insecten, maar zelden ontstaat een plaag waarbij je hoeft in te grijpen. Wanneer je best wel ingrijpt, is bij aantasting door wollige bloedluis : witte op piepschuim lijkende kokertjes aan de onderzijde van het blad. Ofwel de aangetaste takken afsnijden en verbranden, ofwel chemisch bestrijden. De ergste vijand van de hortensia is eigenlijk de tuinier. Ondoordacht snoeien, verwaarlozing en overbemesting komen al te veel voor. In combinatie met slakkenvraat heb je het helemaal. Als de lucht te lang vochtig blijft, bijvoorbeeld door het s avonds laat begieten, dan krijgen hortensia s last van meeldauw of witziekte. Bij een te slechte afwatering kan wortelrot voorkomen. Hydrangea s worden zelden ziek. Doen zich toch virussen, wortelaaltjes of stengelaaltjes voor, verwijder dan de aangetaste plant. Bestrijden helpt niet. Aan de nieuwsbrief van Atelier Artisjok hangt ook telkens een "plant van de maand" vast. Het betreft een plant die ons bijzonder is opgevallen, of die wij graag eens op het voortoneel plaatsen. Dit keer presenteren we: Hydrangea paniculata Limelight! Ontdek deze topper, die zich veel keuriger gedraagt dan de overroepen Annebelle. De meest geschikte soort voor zonniger standplaatsen.
Kostprijs 23,00 euro voor kwaliteitsplanten co 10l. Reserveer alvast jouw Hydrangea paniculata Limelight. Graag een telefoontje voor je ze komt afhalen, dan kunnen wij de bestelling op tijd klaar zetten. Voor meer info kan je steeds bij Atelier Artisjok terecht. Vraag trouwens ook naar alle andere hortensiasoorten wij kunnen ze aanleveren! Komt deze nieuwsbrief niet goed door, of verschijnt één en ander niet zoals het hoort, laat het ons dan weten. Inhoudelijke opmerkingen zijn eveneens welkom. Vind je de nieuwsbrief interessant, stuur deze dan door naar gelijkgezinden die nog niet met Atelier Artisjok vertrouwd zijn. Op onze site kan iedereen vrijblijvend intekenen op de nieuwsbrief. Wil je de nieuwsbrief niet langer ontvangen? Een eenvoudig mailtje terug volstaat. De volgende nieuwsbrief verschijnt half augustus. Uiteraard kan je je dan ook verwachten aan een nieuwe plant van de maand. Deze nieuwsbrief bevat veel weetjes uit het boek Hortensia en haar zusjes van Ivo Pauwels en Guy Pieters, uitgave Drukkerij Lannoo 2003. Een aanrader voor wie er het fijne van wil weten. Je hebt vele groeten uit Snellegem. Peter en Katelijne 0495/10.59.18 www.atelierartisjok.be