Duurzame ontwikkeling in de praktijk : verwezenlijkingen en lessen uit ervaringen Verslag van de workshop van 25 februari 2008 georganiseerd in het kader van het Forum voor duurzame ontwikkeling in de Brusselse gemeenten. In 2005 konden de gemeenten een gewestelijke subsidie krijgen voor projecten rond drie thema's: duurzame aankopen, ecologisch bouwen en propere voertuigen. De jury heeft toen innoverende projecten uit 5 verschillende gemeenten goedgekeurd. In totaal werden 9 dossiers goedgekeurd, uit de gemeenten Anderlecht, Brussel, Sint-Jans- Molenbeek, Schaarbeek en Watermaal-Bosvoorde, voor een totaal budget van nagenoeg 400.000 euro. Onze workshop was voor de promotoren van de projecten een goede gelegenheid om een balans op te maken en lessen te trekken uit hun ervaringen. In een tweede fase werd er met de deelnemers groepswerk verricht om tips uit te wisselen. De wijsheid van de mens is te leren uit zijn goede en slechte ervaringen Tijdens deze oefening hadden wij de gelegenheid om goede ervaringen uit te wisselen, maar ook knelpunten en problemen te bespreken. De basisvraag was: Wat is de beste aanpak om een project te doen slagen? Voorstelling van de projecten van de gewestelijke oproep 2005 voor gemeentelijke acties voor duurzame ontwikkeling De verschillende promotoren van projecten hebben een korte presentatie gegeven op basis van een vragenlijst die ze kregen Het canvas 1. het project in het kort (2 slides max) Bondige voorstelling van het project (elementen en sleutelwoorden) Schets het kader en de stand van zaken van het project 2. Veranderingen : weerstand en beheer (2 slides max) Hoe hebt u gereageerd op de veranderingen of eventuele problemen in het kader van het project? Heeft het project weerstand tegen verandering uitgelokt? Welke lessen kunnen uit de verandering getrokken worden? 3. De baby s van het project (2 slides max) Heeft het project gevolgen? Andere projecten? Heeft het de mentaliteit of de interne werking doen evolueren?
De presentaties Schone voertuigen - Schone voertuigen en vorming van gemeentepersoneel Michèle Mulders, gemeente Schaarbeek - Duurzame werkverplaatsingen Alain Gosset & Marie-Hélène Steurs, gemeente Anderlecht Duurzame aankopen - Een eco-dynamisch label voor het gemeentehuis Yasmine Hommani, gemeente Sint-Jans-Molenbeek - Aanwerving van een informaticus Ghislaine De Graeve, gemeente Watermaal-Bosvoorde Ecologisch bouwen - Plaatsing van een regenwatertank in de dienst Vervoer en Netheid Catherine Herman & Marie-Hélène Steurs, gemeente Anderlecht - Aanleg van een groendak en sensibilisering/informatie aan de inwoners Benjamin Tillière, gemeente Watermaal-Bosvoorde Werk in subgroepen Groepswerk rond 3 thema s. Iedere deelnemer kon aan iedere subgroep deelnemen. Iedere sessie duurde 20 minuten. - «Aangst voor veranderingen» Animator : Philippe Mertens, VSGB - «De baby s van het project» Animator : Philippe Delvaux, VSGB - «Als we konden herbeginnen?» Animator : Sandrino Holvoet, STG Plenaire zitting De animatoren van iedere subgroep schetsen de voornaamste denkpistes en elementen uit de uitwisselingen. 1. «Angst voor veranderingen» Animator : Philippe Mertens, VSGB Er werd aan de deelnemers gevraagd de voornaamste problemen aan te stippen waarmee zij geconfronteerd werden bij hun projecten. In een tweede fase werd hun gevraagd de oplossingen te beschrijven die uitgewerkt werden of nog mogelijke oplossingen voor te stellen. Doorheen de verschillende bijdragen werden er 7 thema s onderscheiden. Er werden ook heel wat mogelijke oplossingen opgetekend.
A. Scepticisme gebrek aan motivatie Verlies aan motivatie Het initiatief/project dooft uit Argumenteren : technieken, voorbeelden, communicatie, etc. Evenwicht zoeken tussen acties en proces om de motivatie te bewaren De resultaten van het project voor iedereen bekendmaken Festelijke evenementen organiseren om de motivatie te bewaren, te informeren over de vooruitgang, de betrokkenen samen te brengen, etc. B. Tijd Trage procedures De diensten «nog werk» doen meewerken «Meerwerk» van een nieuw project Snelle interne communicatie Transversale verdeling van de referenten C. Werking van de overheidssector Lengte van de hiërarchische structuur Behoefte aan een duidelijk mandaat D. Verandering Algemeen gebrek aan motivatie ten aanzien van verandering Moeilijkheid om een culturele verandering door te voeren Weerstand tegen verandering (menselijke aspecten) Vooraf communiceren over het project De acties positiveren (getuigenissen) Nood aan politieke steun Belang van vorming, verspreiding van informatie De taken beschrijven (evalueren, controleren) F. Financiën Gebrek! Return (afschrijvingen) Zware financiële procedures Subsidies (belang van het verkrijgen van subsidies die middelen opleveren!) Politieke onderhandelingen en voorakkoord G. Beleid - bevoegdheden Kans op conflicten Bevoegdheid? Tot wie moet men zich richten? Politieke afbakening : risico als men een project moet delen Burgemeester en gemeentesecretaris overtuigen De strategische opdrachten definiëren en aandringen op de zichtbaarheid Gemeenschappelijke doelstellingen vinden en zichtbaarheid voor iedereen Communiceren en informeren vanuit de testgroep naar boven toe Argumentering aanbieden aan het politiek niveau (rol van de administratie) De dynamische transversaliteit ontwikkelen H. Participatie Kritiek van de bevolking
Verklaring van de uitdagingen en de keuzes (blijven aanmoedigen tot uitdrukking) Ze erbij blijven betrekken (zij worden actoren!) 2. De baby s van het project Animator : Philippe Delvaux De dynamiek die een project op gang brengt, is een belangrijke dimensie van de duurzame ontwikkeling. Het project leeft niet alleen voor zichzelf: ook al is het niet didactisch, het brengt een proces op gang, het wijzigt gedragingen, lokt nieuwe ideeën uit, toekomstige ontwikkelingen, Kortom uit het project stricto sensu vloeien een reeks gevolgen voort, een reeks baby s. Het doel van de workshop was de deelnemers bewust te maken van de projecties van een duurzame verwezenlijking. Gemakshalve hebben wij de ideeën die de deelnemers naar voren brachten, gestructureerd op de as van degene die het vaderschap van deze baby s op zich nemen: de effecten van een project zijn voelbaar op politiek niveau, administratief en tot slot bij de bevolking. Uiteraard zijn de ideeën die opgetekend werden tijdens deze (korte) sessie, niet exhaustief. Wij stellen hier een selectie voor, die weergeeft wat voortvloeit uit de specifieke projecten die aan een analyse onderworpen worden, maar ook uit de samenstelling van de analysegroep. Een langere studie, een anders samengestelde groep, een verschillend project dat aan een analyse onderworpen wordt en uiteraard ook andere baby s... De eerste van al deze baby s is uiteraard de voorbeeldfunctie van elk project, zowel ten aanzien van de bevolking (de mensen, maar ook bedrijven, verenigingen, ) als andere overheden (waarvoor de Vereniging de rol van klankkast speelt). Politieke baby s - Politieke wil: de concretisering van de duurzame ontwikkeling in een welomlijnd project, vergemakkelijkt de politieke bewustwording. Als de inzet concreet wordt, wordt het gemakkelijker voor de politiek om rekening te houden met duurzaamheidscriteria. Dit soort baby werd aangestipt bij de analyse van het thema aankopen. - Specifieke budgetten: geld is altijd de zenuw van de oorlog. Dat geldt zeker voor duurzame ontwikkeling. Het welslagen van een project geeft echter indicatoren aan de politieke wereld, die het vervolgens kan opnemen in zijn volgende begroting. Dit soort baby werd opgetekend bij de analyse van het thema aankopen (aankoop van fietsen in Schaarbeek, Cambio-abonnement in Anderlecht). - Gemeentelijke premies: dit soort baby werd opgetekend bij de analyse van het thema eco-bouw (groendak in Watermaal-Bosvoorde). De beslissing om een premie toe te kennen, ligt in het verlengde van de bovenvermelde budgetkwestie. Deze maatregel heeft een wortel -effect op de bevolking. - Stedenbouwkundige vergunning: dit soort baby werd opgemerkt bij de analyse van het thema eco-bouw (groendak). Hoewel de gemeente een groendak niet verplicht, raadt ze het toch sterk aan bij de aanvraag van een stedenbouwkundige vergunning. Men zou het een stok -maatregel kunnen noemen (een lichte, want er is geen verplichting stricto sensu) gekoppeld aan de wortel van de premie. Opnieuw vindt de politieke beslissing een verlengstuk in de administratieve praktijk (voor de dienst stedenbouw) en heeft het rechtstreekse effect ten aanzien van de bevolking. De baby s bij de bevolking
- De digitale kloof: het project rond het hergebruik van informatica-hardware heeft pistes geopend voor de uitbreiding van het systeem voor de bevolking. Er wordt ook melding gemaakt van de recyclage van het materiaal voor elektronisch stemmen. - Regelgeving op de weg: de inrichting van een Cambio-station in Anderlecht en de abonnementen voor het gemeentepersoneel hebben geleid tot een wijziging van het parkeerreglement om gratis parkeren toe te kennen aan Cambio-gebruikers (niet uitsluitend gemeentelijk dus). - Een groendak is een voorbeeld van een blijvend project. Zodra het aangelegd is, heeft het constante milieu-effecten. Op een ander niveau verschaft het de gemeente een materieel hulpmiddel ter ondersteuning van haar inspanningen inzake sensibilisering van de bevolking. - De tussenschakels: de bevolking, dat is zowel de burger als de onderneming, de vereniging Watermaal-Bosvoorde (groendak) heeft een sensibiliseringsbrochure voor architecten. Dit punt is interessant omdat het een beroep doet op de tussenschakel tussen bevolking en gemeente. De baby s binnen het bestuur - Proces: een project kan een wijziging van de gewoontes inhouden binnen het bestuur. Aangezien de mens vaak terughoudend is voor veranderingen, en meer nog binnen een structuur, is de evolutie minder moeilijk als het voortvloeit uit een project dat gesteund wordt door de politiek. Het kan gerechtvaardigd worden door de politiek en de hiërarchie die verplichten het project te volgen als sensibilisering haar grenzen bereikt heeft, bv. het ontraden van printen op één zijde van het papier. - Netwerk: de transversaliteit van de duurzame ontwikkeling verplicht de drager van een project om samen te werken met tal van andere diensten. Uit bepaalde projecten blijkt dat er een informeer netwerk van personen ontstaan is die de moeilijkheden van een klassieke gemeentelijke piramidestructuur omzeilen. - Uitbreiding: een project dat tot stand gebracht wordt binnen bepaalde diensten kan zodra het voldoende gevorderd is de belangstelling opwekken van andere diensten die niet rechtstreeks betrokken zijn. 3. Als we van meet af aan konden herbeginnen Animator: Sandrino Holvoet (Stichting van de Toekomstige Generaties) Het doel was creatief te werk te gaan op basis van projecten die in de voormiddag voorgesteld werden, volgens dimensies die weinig geëxploiteerd waren. De vraag was: Als we konden herbeginnen, wat zouden we dan uitvergroten? Sociale dimensie: de twee projecten hadden betrekking op technische werkzaamheden in de gebouwen van de administratie (regenwatertank en groendak). Dit soort werken kan altijd het voorwerp uitmaken van sociale clausules: aanwerving van laaggeschoolden, openstelling van de werken voor stagiaires die in wederinschakeling zijn in de gemeente, Contact met de ad hoc opleidingsdiensten van de gemeente of het Gewest zouden mogelijkheden voor vorming op werven kunnen benadrukken. Dimensie participatie: (zelfde project) dit soort werken kunnen in een dynamiek van samenwerking met de inwoners geëxploiteerd worden. De werken worden de link met informatie/vorming rond technieken en praktijken toegankelijk voor particulieren. Bij voorbeeld: communicatie over de werken in real-time, vorming van inwoners die een zekere knowhow hebben (ivm het model van kompostmeesters van het Gewest), dragers van een netwerk van geïnteresseerde inwoners, vergaderingen van het type tupperware of bezoeken/opendeurdagen bij particulieren rond technische onderwerpen,...