Studiegids Leren van religie Postinitiële cursus voor docenten godsdienst/levensbeschouwing 2014 Luce/Centrum voor Religieuze Communicatie Tilburg University Moreel-ethische kwesties als eerlijkheid en bedrog, goed en kwaad, tolerantie en discriminatie staan zij aan zij opgesteld in het lesprogramma. Daartussen door kloosterweekends, moskee- en tempelbezoek. Je leest kleine gedeeltes uit de Bijbel, de Koran en de Torah. Je discussieert met collega s en het bestuur over de identiteit van de school, over kerstvieringen, pestprotocollen en afscheidsrituelen. Je hebt de mooiste baan die je maar kan bedenken, maar tevens één van de zwaarste. Je bent docent godsdienst/levensbeschouwing. En je wilt meer! Moderne middelbare scholen, van welke confessionele of pedagogische signatuur dan ook, worstelen met het maatschappelijk verschijnsel religie : multireligieus, multicultureel, pluralistisch. En alle problemen met religie in de grote wereld komen ook terecht in de relatief besloten gemeenschap van een middelbare school. Rituele besnijdenis, onverdoofd slachten, de positie van homoseksuelen en vrouwen, de invloed van religie op de politiek, de interactie tussen privé en publiek, de steeds terugkerende maatschappelijk deining rond het lastige thema islam : geen school kan ze negeren. En de docent godsdienst/levensbeschouwing staat er middenin. Het vak godsdienst/levensbeschouwing vraagt zo best veel van een docent. Het vraagt niet alleen kennis van wereldgodsdiensten, religieuze instituten en feitelijk geleefd geloven in Nederland, maar ook het vermogen de leerlingen te activeren bij het ontdekken, onderzoeken en ontwikkelen van een eigen levensbeschouwelijke perspectief en ethisch raamwerk. Het begrip wijsheid duikt hier steeds vaker op. Een wijze docent laat zijn leerlingen niet alleen kennis maken met de buitenkant van de religie, maar laat hen ook de binnenkant ervan ervaren. Dit vraagt van de docent zelf niet enkel kennis en vaardigheden, maar ook een geïntegreerd beeld van de eigen beroepspraktijk en eigen levensbeschouwelijk identiteit. Wie anderen werkelijk wil laten kennis maken met geleefde religie (learning from religion), moet eerst zelf zijn plaats in het levensbeschouwelijk spectrum onderzoeken en doorgronden. Bij- en nascholingstraject Voor docenten godsdienst/levensbeschouwing die op zoek zijn naar mogelijkheden van bijscholing en beroepsverdieping is er nu de leergang Leren van religie. Een cursus van LUCE/Centrum voor Religieuze Communicatie, onderdeel van de faculteit katholieke theologie (Tilburg School of Catholic Theology) van de Universiteit van Tilburg. De cursus is ontwikkeld naar aanleiding van vragen uit het werkveld en op basis van gesprekken met de doelgroep. Er is rekening gehouden met de vraag van docenten naar inhoudelijke verdieping op theologisch en godsdienstfilosofisch vlak; maar ook met de vertaalslag naar de leerlingen. Ook wordt aandacht besteed aan de persoonlijke betrokkenheid van de docenten bij de verschillende levensbeschouwelijke thema s en de inbedding van het vak levensbeschouwelijk binnen 1
het team en de school. Dit alles leidt tot een beter zelfverstaan (als professional) van de docent en tot betere communicatie van de inhoud en relevantie van het vak naar scholieren, ouders, collegadocenten en de maatschappij. Cursusopzet De cursus bestaat uit een aanbod van tien lesdagen op de zaterdag, verdeeld in twee modulen van vijf bijeenkomsten. Inschrijving op elke module afzonderlijk is mogelijk. De eerste module wordt aangeboden in het najaar van 2014, de tweede module in de eerste helft van 2015. Voor beide modulen wordt een (deel)certificaat verstrekt. De ochtend bestaat uit een college, voorafgegaan door een korte inventarisatie van de vragen en ervaringen onder de cursisten betreffende de thematiek. Na de middaglunch volgt het toegepaste gedeelte van de dag, waarin de cursisten concreet aan het werk gaan met praktijkcasussen, modellen en methoden. Steeds weer vormt de persoonlijke ervaring van en reflectie op de onderwijspraktijk van de deelnemende cursisten het uitgangs- en referentiepunt. Tevens wordt gezocht naar de verbinding van actuele maatschappelijke kwesties rond identiteit, geloof/ levensbeschouwing en ethiek met wetenschappelijke reflectie, praktische voorbeelden en onderlinge uitwisseling. De ochtend wordt verzorgd door een vakdocent van de Tilburg School of Catholic Theology. De middag staat onder begeleiding van een (vaste) cursusleider, die de hele dag aanwezig is. Doelgroep De doelgroep van deze cursus betreft (huidige en of potentiële) docenten godsdienst en levensbeschouwing in het middelbaar onderwijs. In het bijzonder valt te denken aan (HBO en universitair opgeleide) zij-instromers uit een ander vakgebied zonder expliciet theologische opleiding. Maar ook voor afgestudeerde theologen biedt deze cursus een uitgelezen mogelijkheid tot permanente educatie. Doel De leergang Leren van religie biedt academische verdieping van professionele kennis, inzichten en vaardigheden om als docent godsdienst/levensbeschouwing zich nader te bekwamen in en te reflecteren op de eigen professionaliteit en (confessionele) identiteit in de relatie tot het primaire onderwijsproces. Leerdoelen De cursus kent de volgende leerdoelen op het gebied van kennis, competentie en houding. 1. Kennis. De cursisten doen kennis op aan de hand van de laatste wetenschappelijke inzichten en theorieën aangaande het verschijnsel religie in onze postmoderne samenleving, met name op het gebied van multiculturalisme, meervoudige religieuze bonding, interculturele en interreligieuze ethiek en communicatie, de plek van ritualiteit in samenleving en school, en de wijze waarop deze gebieden met elkaar in verbinding staan. 2
2. Competentie. De cursisten maken zich de competentie eigen om met behulp van moderne communicatiemiddelen, culturele (allerdaagse) objecten als film, literatuur en internet de inhoud van hun vak op een aansprekende en laagdrempelige wijze vorm te geven voor een groep leerlingen die niet langer ingebed zijn in één bepaalde confessionele setting. 3. Houding. De cursisten leren reflecteren op hun eigen professionaliteit en authenticiteit als docent godsdienst/levensbeschouwing, op hun eigen opvattingen ten aanzien van het complexe verschijnsel religie in onze samenleving, en op hun eigen confessionele/levensbeschouwelijke standpunt die zij als docent innemen binnen het geheel van maatschappij en school. Studielast Elk van beide modulen kent een studielast van 58 uur, die ieder meetellen voor 2 studiepunten (2 ECTS). De studiebelasting is opgebouwd uit: Schrijven profielnotitie vooraf 3 uur 5 bijeenkomsten van 6 contacturen 30 uur Huiswerkopdrachten 10 uur Leesopdrachten 10 uur Bijhouden logboek 1 uur Schrijven leernotitie 4 uur Per cursusdag is er een toegesneden literatuuropgave. Elke deelnemer krijgt de gelegenheid een casus uit de eigen werkpraktijk in te brengen. Na elke cursusdag houden de deelnemers voor zichzelf een persoonlijk logboek bij, met een korte reflectie op verworven kennis en inzichten met betrekking tot persoon, beroepsopvatting en werksituatie. Vooraf aan de cursus moet een korte profielnotitie worden ingeleverd met daarin onder andere: persoonlijke leerdoelen en professionele context. De leergang wordt afgesloten met het schrijven van een korte reflectie van maximaal 5 pagina s (leernotitie) rond de vraag wat deze cursus aan inzichten of plannen heeft opgeleverd voor het eigen functioneren als docent godsdienst/levensbeschouwing, met referentie aan de eerder geformuleerde leervragen en de bestudeerde literatuur. Certificaat Deelnemers ontvangen na afloop een certificaat, mits ten minste 90 % van de cursusdagen is gevolgd, er sprake is geweest van een actieve inbreng in het kader van de cursus, en voldaan is aan de gestelde opdrachten, inclusief het schrijven van een korte leernotitie. 3
Docenten Aan de cursus werken de volgende docenten mee, verbonden aan de Tilburg School of Catholic Theology mee: Prof.dr. Peter Jonkers, hoogleraar filosofie en oud-voorzitter Nederlandse Katholieke Schoolraad Dr. Monique van Dijk, universitair docent catechese, gespecialiseerd in jongerencultuur Prof.dr. Gerard Rouwhorst, hoogleraar liturgie en liturgiegeschiedenis Prof.dr. Theo de Wit, hoogleraar filosofie en directeur van het Centrum voor Justitiepastoraat Dr. Frank G. Bosman (cursusleider), programmacoördinator Luce/CRC en gespecialiseerd in de theologie van de cultuur Annulering Annulering dient altijd schriftelijk te geschieden bij de directeur van Luce/CRC. Bij annulering worden onderstaande kosten in rekening gebracht: Tot 90 dagen voor de start van de cursus 10 % van het totale cursusgeld; Tussen 90 en 45 dagen voor cursusaanvang 25 % van het totale cursusgeld; Tussen 45 en 15 dagen voor cursusaanvang 50 % van het totale cursusgeld; Vanaf 15 dagen voor aanvang van de training 100 % van het totale cursusgeld. Na de start van de cursus wordt geen cursusgeld gerestitueerd. Programma Module I 1. Religieuze identiteit in klas en school (Peter Jonkers) De (al dan niet geprononceerde) religieuze grondslag van de school en de religieuze identiteit van leerlingen, docenten en ouders vormen een complex geheel van elkaar (gedeeltelijk) overlappende terreinen met bijbehorende uitdagingen en spanningen. Wat betekent dit voor de docent godsdienst/levensbeschouwing, die vaak fungeert als een soort identiteitsmanager binnen het geheel van de school? 2. Religie en jongerencultuur (Monique van Dijk) Religie in haar geïnstitutionaliseerde vorm kan nauwelijks nog op enige belangstelling rekenen van jongeren, maar in de praktijk van alledag zijn veel jongeren bijzonder geïnteresseerd in meer vrijere vormen van religiositeit en spiritualiteit. Monique van Dijk laat aan de hand van haar praktijkonderzoeken zien wat religie voor jongeren betekent, en wat vooral ook niet. 4
3. Rituelen en symbolen in samenleving en school, Gerard Rouwhorst Symbolen en rituelen zijn onlosmakelijk met het menselijk leven verbonden, en vormen ook in de setting van de school een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven. Naast het aanreiken van noodzakelijke inzichten in deze is er aandacht voor de positie van de docent godsdienst/levensbeschouwing, die soms op schaniermomenten van het schoolleven wordt ingezet als faciliteerder van (nieuwe) rituelen. 4. Respect en vergeving (Theo de Wit) Respect is een veelgehoord begrip, ook op scholen. Maar wat betekenen begrippen als respect, vergeving en tolerantie in onze tijd? Theo de Wit bespreekt naar aanleiding van zijn ervaringen met gedetineerden over de wijze waarop de oude ethische categorie opnieuw functioneren in onze maatschappij. 5. Geloven in de mediacultuur (Frank G. Bosman) De erfenis van de christelijke cultuur is overal aanwezig in onze samenleving, van videogames tot films, van literatuur tot reclames. Bosman opent een wereld vol van christelijke symboliek die vaak net onder de oppervlakte van ons leven ligt. De bijeenkomsten zijn in de regel als volgt opgebouwd: korte inventarisatie vragen, hoor- en werkcollege, lunchpauze (op eigen gelegenheid), verwerking leermodellen, bespreking cases. Bijeenkomst 1 begint met een bespreking van de procesnotities in de ochtend met het oog op de opbouw van een goed leerklimaat. Praktische gegevens Kosten. De kosten per module bedragen 599 per persoon, incl. koffie/thee en reader. De betaling geschiedt middels toezending van een factuur. Data Module I. Zaterdag 27/9; 11/10; 1/11; 15/11 en 29/11 (2014), telkens van 10.00 tot 17.00 uur. Lunchpauze op eigen gelegenheid. Locatie. Nieuwegracht 65, 3512 LG Utrecht (nabij CS Utrecht) Organisatie. Luce/Centrum voor Religieuze Communicatie, onderdeel van de Faculteit Katholieke Theologie / Tilburg School of Catholic Theology van de Universiteit van Tilburg; luce-crc@uvt.nl; www.luce-crc.nl. Opgave en informatie. Per mail via f.g.bosman@uvt.nl; 013-466 3812/3800 o.v.v. naam, adres, woonplaats, vooropleiding, functie en werksetting. 5