Inhoudelijk jaarverslag 2014 Vereniging Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer Water, Land & Dijken Purmerend, juni 2015 Water, Land & Dijken Slenkstraat 70 1441 MS Purmerend www.waterlandendijken.nl
Pagina 2 van 12
Inhoud: Natuur- en landschapsbeheer Subsidieregeling Natuur- en Landschapsbeheer, onderdeel Agrarisch (SNL-A) Subsidieregeling Natuur- en Landschapsbeheer, onderdeel Natuur (SNL-N) Varkensland Cursus Agrarisch Natuurbeheer Cursus Kringlooplandbouw Voedselaanbod voor weidevogels Wandelen over boerenland Ganzenvlees dichter bij de consument Pilot met HHNK Plas Dras Mais op Veen Kievitoverlevingskansen in de mais Boeren werken aan schone sloten GLB-pilot Laag Holland Multifunctionele Landbouw Toeristische kaart Laag Holland Rustpunten in Laag Holland De burger in Laag Holland is aan zet! Plattelandsrecreatie polder Assendelft Boerderijeducatie Amsterdam Boerderijeducatie Laag Holland Natuur- en milieueducatie Water/Land Energie en Milieu Berm- en Dijkbeheer Humest Baggerregeling Weidevogelbescherming Vrijwilligers Communicatie Cursussen Excursies Attentie Pagina 3 van 12
Natuur- en landschapsbeheer Subsidieregeling Natuur- en Landschapsbeheer, onderdeel Agrarisch (SNL-A) Sinds 1 januari 2010 is SNL-A de opvolger van de P-SAN. Het doel van SNL-A is een toename van de oppervlakte en verbetering van de kwaliteit van natuur en landschap. Het natuurbeheerplan is de handleiding voor SNL-A. Water, Land & Dijken (WLD) is door Provincie Noord-Holland aangewezen als gebiedscoördinator. WLD heeft de opdracht te zorgen voor samenhang in beheer, samenwerking tussen beheerders en signalering van relevante ontwikkelingen in het gebied. Het resultaat hiervan is een collectief beheerplan. In 2014 waren er ruim 400 WLD leden die deelnamen aan SNL-A, samen zijn zij goed voor het agrarisch beheer van bijna 11.000 hectare. Kwantitatief is dat een geweldig resultaat. De kwalitatieve weidevogelresultaten zijn ook hoopvol, in 2014 zijn er meer kievitnesten beschermd dan de afgelopen jaren en is de gruttopopulatie stabiel gebleven. Via SNL-A is het mogelijk om op het laatste moment maatregelen te treffen voor de weidevogels en hun pullen, door percelen uit te stellen van maaien. Hiervoor ontvangen de boeren een vergoeding. In 2014 is er voor bijna 180.000,- aan last minute beheer uitgekeerd. Hiervan wordt 120.000,- gefinancierd door Provincie Noord-Holland, de overige betalingen komen uit de afdrachtregeling. Resultaten: Stabilisatie in hectares, bedrijven en vrijwilligers In 2014 hebben we bijna 300 hectare kunnen toevoegen aan SNL-A. Dit zijn over het algemeen percelen met een in 2014 aflopende PSAN beschikking. In 2014 zijn er voornamelijk experimentele maatregelen ten gunste van kieviten op bouwland genomen en dan vooral op water gericht, te weten: Uitstellen van bewerken van maisland; Aanleg kruiden- of braaklanden langs maisperceel; Aanleg greppel plas dras. Subsidieregeling Natuur- en Landschapsbeheer, onderdeel Natuur (SNL-N) Met het afsluiten van SNL-N wordt nieuwe natuur gerealiseerd. Het doel van SNL-N is een toename van de oppervlakte en verbetering van de kwaliteit van natuur en landschap. Hiermee worden de mogelijkheden voor grondaankopen ten behoeve van natuur geboden, de doelstelling van percelen omgevormd van landbouw naar natuur. Om een betrouwbare partner voor de overheid en beheerders van particuliere natuurterreinen te zijn heeft WLD certificering voor natuurbeheerder aangevraagd bij de certificeringscommissie. Certificering wordt ingezet om vertrouwen te geven aan die partijen die zich daadwerkelijk inspannen voor het realiseren van een optimale natuurkwaliteit en dat ook geborgd hebben in hun organisatie. Het voordeel van aansluiten bij WLD is dat de kennis over natuurbeheer bij deze organisatie aanwezig is. Daarnaast maakt men gebruik van het netwerk van natuurboeren. Er worden activiteiten georganiseerd en cursussen gegeven die de natuurkennis vergroten. Tevens bestaat de mogelijkheid om deel te nemen aan studieclubs waarbij men van elkaar leren kan. Maar WLD vult ook het kwaliteitshandboek in voor de beheerders en houdt toezicht op de administratie die bijgehouden moet worden. In Pagina 4 van 12
november 2014 is de regeling weer opengesteld. Provincie Noord Holland bood de gelegenheid om percelen met een landbouwdoelstelling om te vormen naar natuur. Hierdoor is er bijna 40 hectare extra natuur gerealiseerd door leden van Water, Land & Dijken. Varkensland In 2014 hebben 9 boeren, allen lid van Water, Land & Dijken, het in 2007 opgestarte agrarisch weidevogelbeheer in Varkensland, uitgevoerd. Op basis van het met Staatsbosbeheer afgesproken beheer, is het vee ingeschaard conform de afgesproken data t.w. 25 april, 5 mei en 1 juni. Uit cijfers blijkt dat de predatiedruk nog steeds erg hoog is. Dit wordt met name veroorzaakt door de in het gebied aanwezige broedende Zwarte Kraai. Echter, ondanks de hoge predatiedruk is sinds de start van de samenwerkingsovereenkomst het aantal beschermde legsels gestegen met ruim 90% (van 47 naar 94 legsels). Cursus Agrarisch Natuurbeheer In 2014 hebben 9 cursisten examen gedaan voor de cursus Agrarisch Natuurbeheer en hiervoor een getuigschrift ontvangen. Cursus Kringlooplandbouw In 2014 is er een cursus Kringlooplandbouw gehouden. In deze cursus zijn 6 thema s behandeld: waterkwaliteit, luchtkwaliteit, bodemkwaliteit, klimaat, biodiversiteit en landschap. Er hebben 19 cursisten aan meegedaan. De Kringlooplandbouw dient tegelijk een ondernemersbelang en een maatschappelijk belang. Voedselaanbod voor weidevogels In 2014 zijn er twee workshops gehouden over wormen waarbij er grasplaggen zijn gestoken en de bodemfauna is gedetermineerd. Ook zijn er twee workshops gehouden over insecten waarbij er plakstrips en vangschalen zijn geplaatst op diverse percelen. Hiermee hebben de vrijwilligers leren herkennen en tellen. Dit project is in 2014 afgesloten. Doel van dit praktijknetwerk is om te kijken of vrijwilligers een rol kunnen vervullen in monitoring. Conclusie, het is mogelijk maar de juiste begeleiding is noodzakelijk, er komt een vervolg. Wandelen over boerenland In 2014 is gestart met het aanleggen van het boerenland-pad namelijk de Waterlingroute in Beets en de aanleg van het boerenland-pad Oosteinde, een onderdeel van wandelroute Wormer- en Jisperveld. Voor het gebied Alkmaarder- en Uitgeestermeer zijn diverse mogelijkheden voor nieuwe boerenlandpaden onderzocht. Dit heeft helaas niet geleid tot nieuwe ontwikkelingen. Ganzenvlees dichter bij de consument In 2014 zijn een aantal bijeenkomsten gehouden om een keten van partijen te smeden met als doel ganzenvlees dichter bij de consument te brengen. In 2015 wordt dit project Pagina 5 van 12
voortgezet met de ontwikkeling van ganzenpakketjes die bij de boerderijwinkel verkrijgbaar zullen zijn. Pilot met HHNK Binnen dit project zijn akkerranden aangelegd in Beemster, Schermer en West-Friesland langs sloten om uitspoeling van gewasbeschermingsmiddelen terug te dringen. Ook zijn er op drie locaties in de Zeevang en twee locaties in West-Friesland Natuurvriendelijke Oeverbeschoeiingen aangelegd om verdere afkalving te voorkomen. Er is een proef gedaan bij de Klaverhoeve in Oosthuizen om bermmaaisel te composteren met toevoeging van Bokashi. Dit materiaal is als compost gebruikt op een biologisch fruitteeltbedrijf en een biologisch akkerbouwbedrijf. Studenten monitoren dit project en zullen in 2015 de resultaten presenteren. Plas Dras In 2014 is het project Greppel Plas Dras afgerond. Dit onderzoek naar de effecten van Greppel Plas Dras als maatregel tegen veenafbraak. Het 3-jarig onderzoek heeft als resultaat opgeleverd dat het een matig effectieve methode is om veenklink tegen te gaan. Het in het voorjaar (tussen eind maart en eind mei) plasdras zetten van greppels is wel een positieve maatregel voor de weidevogels. Wel moet rekening worden gehouden met een uitgebreidere biotoop voor de leverbotslak waardoor de kans op een leverbotbesmetting kan toenemen. Mais op Veen In 2014 is het project Mais op Veen afgerond. In 2012 en 2013 is er bekeken of een innovatieve maisteelt op veengrond de veenklink kan verminderen. Er is onderzoek gedaan naar het effect van onderwaterdrainage, strokenteelt en rastype bij de teelt van snijmais op de grondwaterstanden en de productie van mais. Het groeiseizoen van 2012 kenmerkte zich als een relatief nat jaar terwijl het groeiseizoen van 2013 zich kenmerkte als een relatief droog jaar. In het relatief natte groeiseizoen van 2012 was er nauwelijks verschil in grondwaterstand tussen de gras- en maisvelden. In het relatief droge groeiseizoen van 2013 daalde de grondwaterstand onder gras duidelijk meer dan onder mais. Doordat er twee zo verschillende seizoenen zijn gemeten is er nog geen duidelijke conclusie uit dit onderzoek naar voren gekomen. Kievitoverlevingskansen in de mais Middels het winnen van een prijsvraag van de Vogelbescherming was het mogelijk om een onderzoek te doen of kievit kuikens gebruik maken van het aangepast beheerde maisland in vergelijking tot gangbaar maisland. Hierbij zijn een aantal telrondes gedaan door vrijwilligers en hebben de deelnemende agrariërs een braakrand aangelegd. Door het extreem koude voorjaar, een meer gespreid broedseizoen dan normaal en lokaal veel predatie is op basis van 1 onderzoeksjaar geen conclusie te trekken. Pagina 6 van 12
Boeren werken aan schone sloten Boeren nemen maatregelen die bijdragen aan een betere waterkwaliteit in de sloten. Dat is het uitgangspunt van de samenwerkingsovereenkomst die in 2014 opgestart is tussen Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) en Water, Land & Dijken (WLD). Dit vooruitlopend op het nieuwe stelsel voor agrarisch natuurbeheer waarin ook groenblauwe diensten met diverse waterpakketten onderdeel van zal zijn. Het Boeren werken aan schone sloten project geeft WLD de kans om alvast te oefenen met groenblauwe diensten, en wel langs drie sporen: opschalen van diensten die zich hebben bewezen, inzetten van deze diensten in nieuwe sectoren (van het veenweidegebied naar de plantaardige sectoren) en experimenteren met nieuwe diensten. In samenspraak met HHNK zijn vijf diensten geselecteerd en uitgevoerd, zijnde uitvoering van 10 erfscans, het verwerken en bewerken van maaisel, aanleg en beheer van 2,5 km natuurvriendelijke oevers (NVO s) in Laag Holland (polder Zeevang) en West-Friesland (polder Grootslag); natuurvriendelijk beheer van sloten en oevers (122 km) in de polders Mijzen en Zeevang en aanleg van 19 km FAB-randen en 3,5 km bufferranden in combinatie met natuurvriendelijk sloot- en oeverbeheer in de akker- en tuinbouw. FAB rand langs aardappelen in Zuidschermer In het project heeft WLD alle aspecten van de uitvoering van diensten in eigen hand gehad, waaronder de selectie van de locaties en deelnemers, afsluiten van contracten, controle en sanctionering, monitoring, uitbetaling en rapportage. Het project heeft in 2015 een vervolg gekregen om daarna verder door te gaan als waterpakketten onder het nieuwe Agrarisch natuurbeheer stelsel 2016-2021. Pagina 7 van 12
GLB-pilot Laag Holland Voorjaar 2014 is de GLB pilot officieel afgerond met de overhandiging van een gezamenlijke rapportage van de vier pilot gebieden aan staatsecretaris Dijksma. GLB gezamenlijke rapportage. Multifunctionele Landbouw Toeristische kaart Laag Holland Jaarlijks brengt WLD een informatieve en overzichtelijke toeristische overzichtskaart van Laag Holland uit die gratis verspreid wordt door vrijwilligers van WLD. Naast de Nederlandstalige versie is er ook een Engelstalige versie gemaakt. In 2014 was de oplage ca. 30.000 stuks. Rustpunten in Laag Holland De Rustpunten in Laag Holland worden steeds meer bekend bij de bewoners en omwonenden. Toch is het nodig om vooral aan het begin van het recreatief seizoen de Rustpunten regionaal onder de aandacht te brengen. Hiervoor heeft Water, Land & Dijken samen met de rustpunthouders en stichting Rustpunt een open dag georganiseerd Op zondag 13 april waren bezoekers welkom bij alle rustpunten om ze te ontdekken en eens uit te proberen. Ook is er Rustpunt folders gemaakt en uitgedeeld met een plattegrond van Laag Holland zodat meteen inzichtelijk wordt waar de Rustpunten te vinden zijn. De burger in Laag Holland is aan zet! Samen met LTO Noord, Landschap Noord-Holland en Milieufederatie NH onderzocht WLD in 2013 en 2014 de betrokkenheid van bewoners en ondernemers bij natuur en landschap in het gebied van Laag Holland en hoe deze betrokkenheid te vergroten. De kwaliteit van het Nationaal Landschap Laag Holland staat onder druk. De financiering voor behoud en beheer loopt terug en er zijn zorgen over de identiteit en de merknaam. Versterking is nodig om bewoners en gebruikers sterker te betrekken bij de toekomst van het gebied. Daarom is in 2013 het project De burger in Laag Holland is aan zet gestart, bedoeld om meningen te peilen over de betrokkenheid bij Laag Holland zowel het gebied als de merknaam en de uitvoeringsorganisatie. In 2014 is een meningspeiling is uitgevoerd in de vorm van een enquête. De resultaten van de enquête zijn vervolgens meer in detail besproken tijdens een discussieavond. De betrokkenheid bij het gebied blijkt groot. Zo bestaat er de concrete bereidheid om meer te doen voor het gebied, bijvoorbeeld in de vorm van vrijwilligerswerk. Najaar 2014 zijn de vier projectpartijen begonnen met de voorbereiding voor een openlucht theatervoorstelling die zomer 2015 op diverse evenementen in Laag Holland zal staan om de mening van de burgers te peilen en om hun betrokkenheid te vergroten. Pagina 8 van 12
Plattelandsrecreatie polder Assendelft Als sinds 2011 is WLD actief in polder Assendelft om plattelandsrecreatie daar te stimuleren en om de bekendheid en vindbaarheid van het al aanwezige aanbod te verbeteren. In 2014 heeft WLD meegewerkt aan de totstandkoming van de recreatiekaart die alle recreatieve mogelijkheden in het gebied tussen IJmond en Zaanstad laat zien. Deze recreatiekaart met de slogan Beleef het unieke open polderlandschap is gemaakt in samenwerking met het recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer en lokale ondernemers uit het gebied. Boerderijeducatie Amsterdam Boerderijeducatie Amsterdam heeft als doel om stadskinderen uit te nodigen op de boerderij om te laten zien, ervaren, doen en beleven waar hun voedsel vandaan komt (www.boerderijeducatie-amsterdam.nl). Dankzij financiering vanuit gemeente Amsterdam, Nederlandse Zuivel Organisatie, Coöperatiefonds van Rabobank Amsterdam en gebiedsbureau Laag Holland zijn er in schooljaar 2013-2014 weer ca. 100 schoolklassen naar de boerderij geweest. WLD is algemeen projectorganisator en heeft ook in die rol deelgenomen aan de ontwikkeling van de Amsterdamse voedselvisie met daarin het onderdeel voedseleducatie voor kinderen. Boerderijeducatie Laag Holland Ook voor de kinderen die wonen in het landelijk gebied is het van belang om ze een reëel beeld te geven van de oorsprong van voedsel, de landbouw, de natuur en hun omgeving. Hiervoor heeft WLD het project boerderijeducatie Laag Holland met de eigen website www.klaszoektboerderij.nl. Doel van het project is om boerderijeducatie aan te bieden aan basisscholen (onder andere uit de gemeenten Zaanstad, Purmerend, Uitgeest, Waterland) waarbij kinderen binnen schooltijd een dag daadwerkelijk meewerken op een boerderij; ze helpen stallen uitmesten, dieren verzorgen, op het land werken, leren over o.a. het kringloopsysteem op de boerderij, thema duurzaamheid, milieu en natuurlijk waar de melk vandaan komt. Natuur- en milieueducatie Water/Land Water/Land is een WLD natuur-educatieproject dat draait in de gemeenten Volendam, Zeevang en Waterland. Natuurgids Inga Tessel vertelt de kinderen in drie dagdelen veel over de natuur, ontstaansgeschiedenis en het landschap van Laag Holland. Naast een les in de klas bezoeken de kinderen een dagdeel een boerderij en helpen ze een dagdeel mee met het agrarisch natuurbeheer in een rietveld. Pagina 9 van 12
Energie en Milieu Berm- en Dijkbeheer Bloeiende en kleurige bermen zijn aantrekkelijk om te zien en goed voor een diverse flora en fauna. In 2014 is ruim 39 hectare aan bermen/dijken ecologisch door boeren beheerd (2 x maaien en afvoeren en slootonderhoud). Dit is het derde jaar dat er aandacht gevraagd is bij het beheer voor de flora-en faunawet. Een veldmedewerker wordt ingeschakeld voor begeleiding van de boeren. Zij zijn de bermen afgegaan, en hebben de boeren begeleid bij het maaibeheer. Daarnaast hebben zij een en ander gerapporteerd. De bermen en dijken zijn in eigendom van HHNK. Humest Nat maaisel van HHNK en gemeenten wordt verwerkt tot humest door 5 boeren. Humest is goed voor grasland, het bodemleven en de weidevogels. Bovendien zorgt het project ervoor dat maaisel niet onnodig naar een afvalcentrale hoeft te worden getransporteerd. Schoon maaisel is immers geen afval. Er geldt echter nog steeds een gedoogsituatie, hoewel de landelijke overheid de meerwaarde van deze manier van maaiselverwerking opmerkt. In 2014 werd er 2.862 ton materiaal verwerkt. Biomassa is erg in trek ook bijvoorbeeld voor het opwekken van energie. Het project Humest krijgt hier komende jaren dus concurrentie. Baggerregeling WLD stimuleert, samen met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier het gebruik van de natuurvriendelijke baggerpomp. De pomp is voorzichtig met het waterleven en zorgt voor levende sloten, terwijl ook de agrariër de pomp goed kan inzetten op zijn bedrijf. In 2014 is er 274 km gebaggerd met de pomp. Dit was aanzienlijk lager dan vorig jaar; 734 km. De boeren baggeren doorgaans maar eens per jaar met de pomp. Weidevogelbescherming Vrijwilligers In het werkgebied van WLD zijn zo n 650 vrijwilligers werkzaam. Het merendeel daarvan is actief in de weidevogelbescherming. De vrijwilligers houden zich ook bezig met promotieactiviteiten, postverzorging, controle boerenlandpaden, rietlandbeheer en kantoorwerk. De Vrijwilligersraad (VR) vertegenwoordigt al deze vrijwilligers binnen de organisatie van WLD en komt ongeveer eens in de zes weken bijeen. De VR heeft scholing van de vrijwilligers en kennis en toepassing van de nieuwe werkwijze weidevogelbescherming regelmatig op de agenda staan. De vrijwilligers zijn via de VR ook vertegenwoordigd in het bestuur van WLD. Pagina 10 van 12
Communicatie Tijdens het weidevogelseizoen wordt gemiddeld 10 keer per jaar de digitale nieuwsbrief Weilandberichten verstuurd aan vrijwilligers, leden en geïnteresseerden met daarin leuke of bijzondere ervaringen, verhalen, tips en foto s. Via de digitale nieuwsbrief Vrijwilligers Nieuws die gemiddeld 10 keer per jaar verschijnt, worden de vrijwilligers o.a. geïnformeerd over excursies waar ze zich voor kunnen aanmelden en ontvangen ze de uitnodigingen voor de start- en slotavond en andere informatieavonden. Op de website van WLD onder het kopje Vrijwilligers staan alle cursussen, informatieavonden, excursies en meer informatie vermeld. Vrijwilligers die geen internet hebben, ontvangen de uitnodigingen voor excursies, start- en slotavond en andere informatieavonden per post. Cursussen De VR heeft in samenwerking met de projectleider weidevogelbescherming van Landschap Noord-Holland de volgende cursussen georganiseerd: basiscursus weidevogelbescherming (februari/maart); website gebruik weidevogelbescherming (februari); cursus eenden en zangvogels in het weiland: herkennen, gedrag (maart) en cursus inventariseren weidevogelterritoria theorie en praktijk (maart/april). Excursies De excursiewerkgroep van de VR heeft ook dit jaar weer een aantal excursies georganiseerd waar vrijwilligers gratis aan konden deelnemen. In totaal waren er 10 excursies waar 237 vrijwilligers zich voor hebben aangemeld. De excursies hebben zo veel mogelijk in Laag Holland plaatsgevonden en hebben als doel de vrijwilligers met elkaar in contact te brengen en ze meer van ons gebied te laten zien en ervaren op een sportieve en/of educatieve manier. Overige excursies/lezingen waren: januari lezing ganzen maart Rietlandwerkdag fietsexcursie Monnickendam mei lezing roofvogels en uilen vaarexcursie De Rijp en Fort Spijkerboor juni lezing uilen september bus-excursie De Putten, Hondsbossche Zeewering, Zwanenwater oktober fietsexcursie omgeving Limmen, Castricum en Akersloot excursie Waterschap: waterzuivering november Rietlandwerkdag Varkensland is gecanceld Pagina 11 van 12
Bij de twee rietlandwerkdagen die in het voor- en najaar jaarlijks gepland stonden, werd door een groep vrijwilligers in het Varkensland, een veenweidegebied tussen Broek in Waterland en Watergang, opslag verwijderd, boompjes uitgestoken en getrokken of gemaaid en riet verwijderd. Helaas is er haast geen animo meer voor deze rietlandwerkdagen en is er in overleg met Staatsbosbeheer afgesproken te stoppen met deze activiteit in 2015. Attentie De Vrijwilligersraad vindt het belangrijk om met een eindejaarsgeschenk haar waardering te uiten voor de inzet van de vrijwilligers die zich gedurende het weidevogelseizoen beschikbaar stellen voor de weidevogelbescherming, maar ook voor de vrijwilligers die andere vrijwilligerstaken verrichten zoals de promotiestand bemannen of de toeristische kaarten binnen ons gebied verspreiden. Voor 2014 is gekozen als geschenk Het Grutto Voorjaar van Ysbrand Galama. Een luchtig, humorvol en educatief stripverhaal waarin alle aspecten van het weidevogelleven voorbij komen. Purmerend, juni 2015 Pagina 12 van 12