Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding Derde editie Wolters-Noordhoff Groningen Auteurs Annette Lether Myriam Meinsma Hans Mes Willem Noordhof Nick Woltjer Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 1
Stepping Stones 4 vmbo kgt bestaat uit: 1 textbook vmbo kgt 2 workbook 4a vmbo kgt 3 workbook 4b vmbo kgt 4 leerling-cd 5 uitwerkingenboek 6 docentenhandleiding 7 toetsen cd-rom 8 on line leerlingenmateriaal: 4kgt.steppingstones.wolters.nl 9 on line docentenmateriaal: www.steppingstones.wolters.nl 0 1 2 3 4 / 11 10 09 08 07 2007 Wolters-Noordhoff bv Groningen/Houten, The Netherlands Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van korte gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). Voor het overnemen van niet-korte gedeelte(n) dient men zich rechtstreeks te wenden tot de uitgever. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise without prior written permission of the publisher. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 2
Inhoudsopgave 1. Algemene introductie... 4 1.1. Inleiding... 4 1.2. Didactisch concept... 5 1.2.1 Thematische opbouw... 5 1.2.2 Vaardigheden... 5 1.2.3 Grammatica... 6 1.2.4 Vocabulaire... 6 1.2.5 Differentiatie... 6 1.3. Onderdelen van de methode... 7 1.3.1 Arrangement... 7 1.3.2 Textbook en Workbook... 8 1.3.3 Docentenhandleiding... 9 1.3.4 Uitwerkingenboeken... 9 1.3.5 Leerling cd s... 9 1.3.6 Toetsen cd-rom... 9 1.4. Werkvormen... 10 1.4.1 Zelfstandig werken / Werkvormen... 10 1.4.2 Lesorganisatie... 16 1.4.3 Het maken van keuzes... 18 2. Hoe werkt Stepping Stones?... 19 2.1 Sturing... 19 2.2 Werken met Textbook en Workbook... 19 2.3 Workplanner, Leerdoelen en Checks... 19 2.4 Soorten opdrachten... 19 2.5 Grammatica... 20 2.6 Vocabulaire... 20 2.7 Samenvatting, Test Yourself en Toetsing... 21 2.8 IT M@tters... 21 2.9 Yellow Pages... 22 2.10 Reading Matters... 23 2.11 Spreekkaarten... 23 3. Planning... 25 3.1 Kerncurriculum... 25 3.2 Eindtermennoverzicht... 25 3.3 Extra materiaal... 25 4 Didactische tips... 26 4.1 Didactische tips... 26 4.1.1 The first lesson27...27 4.1.2 Chapter 1... 26 4.1.3 Chapter 2... 38 4.1.4 Chapter 3... 44 4.1.5 Chapter 4... 49 4.1.6 Chapter 5... 55 4.1.7 Chapter 6... 60 4.1.8 Grammar Bank... 65 4.1.9 Get Real!... 66 4.1.10 Reading Matters... 71 5. Tapescripts... 74 Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 3
1. Algemene introductie 1.1. Inleiding Stepping Stones is een methode Engels bestemd voor de onderbouw havo en vwo en de onder- en bovenbouw vmbo. De methode traint alle kerndoelen en eindtermen zoals die zijn geformuleerd in het kerndoelen programma voor de basisvorming en het examenprogramma vmbo voor de moderne vreemde talen. Deze herziene editie beoogt: * u als docent zoveel mogelijk te ondersteunen bij uw lesgevende en begeleidende taak * zoveel mogelijk maatwerk te leveren voor iedere doelgroep * tools aan te reiken om het zelfstandig werken nog beter mogelijk te maken * uw leerlingen handvatten te geven om de (eind)doelen te bereiken * uw leerlingen op inspirerende wijze voor te bereiden op het eindexamen vmbo of de Tweede Fase. In deze derde editie van Stepping Stones zijn de ontwikkelingen in het onderwijs en uw wensen vertaald naar een aantrekkelijke en actuele versie, waar u weer jaren met plezier mee kunt werken. Het basisconcept van Stepping Stones blijft gehandhaafd, gezien de hoge mate van tevredenheid met de methode. Dit basisconcept bestaat uit: * een communicatieve, leerlinggerichte aanpak * een thematische opzet (elk hoofdstuk heeft een hoofdthema) * het trainen van alle vaardigheden in elk hoofdstuk * een gebalanceerde verdeling van de kerndoelen en eindtermen Wat is er nieuw? * de lees- en luisterteksten zijn grotendeels nieuw. * voor het eerst treft u het onderdeel Get Real aan. * de ICT-component is volledig geïntegreerd. * de boeken zijn beter afgestemd op de gangbare verdeling van lesuren (u krijgt het boek uit). * tips, samenvatting, diagnostische toets, Yellow Pages enz. zijn allemaal handvatten om het zelfstandig werken te bevorderen. * de toetsen: de lees- en luisterteksten, alle toetsopdrachten voor idioom, Stones, spreektoetsen via spreekkaarten, lezen en luisteren, de keys, tapescripts en voorbeeldselecties zijn allemaal verzameld in een toetsenboek met een toetsen cd-rom. In de docentenhandleiding op deze site vindt u een uitleg van het didactisch concept, een uitvoerige beschrijving van alle onderdelen, suggesties voor werkvormen in en buiten de klas, uitleg van IT M@tters, extra materiaal, tips en lessuggesties, en tapescripts van het luistermateriaal. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 4
1.2. Didactisch concept 1.2.1 Thematische opbouw Het trainen van de vaardigheden gebeurt vanuit thema s. Elk hoofdstuk heeft een thema, dat vanuit verschillende invalshoeken via lees- en luisterteksten en via taalmiddelen (Stones) wordt belicht. De concrete leerdoelen voor elk hoofdstuk zijn gerelateerd aan de kerndoelen. Dat betekent dat alle gewenste kenniscomponenten (grammatica en idioom) en strategietraining voor lezen en luisteren in voldoende mate in elk deel getraind worden (zie Vaardigheden). Tevens is vanaf klas 1 tijd ingeruimd voor het opzetten van het leesdossier en het ontwikkelen van leesplezier (de Reading Matters). Stones De aangeboden taalmiddelen in de Stones worden getraind d.m.v. een stapsgewijze opbouw in de opdrachten. Elke eerste opdracht is een reproductie van letterlijk uit de Stone te halen zinnen, de tweede opdracht biedt combinaties aan (de leerling moet er over nadenken), de derde opdracht is nog steeds geleid maar hierbij wordt verwacht dat de leerling bijvoorbeeld ook eerder geleerd vocabulaire kan gebruiken, en de laatste opdracht mondt uit in een vrijere toepassingsopdracht voor spreken of schrijven. De meeste opdrachten hebben een communicatieve setting, waarbij de nadruk ligt op het kunnen overbrengen van de boodschap. Deze opbouw is ontleend aan de oefentypologie van Neuner. ICT Het ICT concept bestaat uit flexibel inzetbare herhalingsstof en extra materiaal, bijvoorbeeld voor het kijk-, luister- en leesdossier, en bij elk hoofdstuk een internetopdracht. Bekijk daarvoor de IT M@tters. 1.2.2 Vaardigheden De vaardigheden Lezen, Luisteren, Schrijven en Spreken worden in elk hoofdstuk in het Textbook en Workbook getraind. Er is een min of meer vaste opbouw per hoofdstuk. Voor 4 vmbo kgt geldt dat onderdeel A t/m D het verplichte curriculum bevat; daarna volgt, speciaal voor de leerling in de theoretische en gemengde leerweg, een moeilijker onderdeel E, waarin de vaardigheden lezen en schrijven extra getraind worden. Lezen: In de onderdelen B en E worden leesteksten aangeboden waarmee leesstrategieën worden getraind zoals die in de kerndoelen en/of eindtermen vermeld staan. Hierin zit een gebalanceerde opbouw vanaf hoofdstuk 1 t/m hoofdstuk 6. De teksten zijn actueel en gericht op de interesses van de leerlingen, en geven tevens veel informatie over de Engelse cultuur. Reading Matters Aan het eind van het Textbook wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van het lezen, met de nadruk op leesplezier. Hierin staan gedichten, korte verhalen of fragmenten, met in het Workbook de bijbehorende opdrachten. Dit materiaal kunt u gebruiken voor het opzetten van het leesdossier, voor individueel gebruik voor leerlingen die wat extra s aankunnen of voor extra variatie in uw lessen. De gedichten en fragmenten zijn op de cd te beluisteren. Op de site wordt aandacht besteed aan zowel het lees- als het kijk- en luisterdossier; u vindt hier extra lees- en videofragmenten en dossierformulieren. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 5
Luisteren: Spreken: Schrijven: Het A-onderdeel van elk hoofdstuk richt zich steeds op luisteren. Hiermee kunt u een klassikale start maken aan het begin van het hoofdstuk. Ook de luisterstrategieën zijn evenwichtig verdeeld over de hoofdstukken. Het luistermateriaal is vrijwel allemaal nieuw en zeer gevarieerd. In onderdeel C worden taalmiddelenblokjes (Stones) aangeboden. Deze taalmiddelen zijn de communicatiemiddelen waarmee de leerling op speelse wijze gespreksvaardigheid oefent. In de Stones worden grammaticale constructies aangeboden, die in eerste instantie niet worden uitgelegd, maar die door de opdrachten worden ingeslepen. De Stones-opdrachten bestaan uit een serie, die van directe reproductie van Stones-zinnen via meer geleide opdrachten uitmonden in een vrije productie of toepassingsopdracht. Talking Matters: De spreekkaarten uit het hele boek zijn in dit onderdeel verzameld, en staan at random achter in het Workbook. Het betreft information-gap opdrachten die vanuit de opdrachten worden aangestuurd, met verwijzing naar het betreffende kaartnummer en een situatiebeschrijving. De leerling kiest een rol, en volgt de instructies. Meestal zijn dit laatste (toepassings)opdrachten van een serie Stones-opdrachten. Ook in onderdeel D worden taalmiddelenblokjes (Stones) aangeboden. Bij zowel Stones als leesteksten kunnen schrijfvaardigheidopdrachten zitten. Hierbij zijn de strategieën die de leerlingen moeten beheersen ook weer verdeeld over de hoofdstukken en hebben ze een oplopende moeilijkheidsgraad. Aan al deze onderdelen zijn IT M@tters-opdrachten gekoppeld voor verdere training in vocabulaire en Stones en herhaling on line. 1.2.3 Grammatica De in het hoofdstuk behandelde grammatica is gekoppeld aan de (constructies in de) Stones. Bij de Stones wordt verwezen naar de betreffende onderdelen van de grammatica zoals deze in de Grammar Survey staan. Er wordt in het hoofdstuk geen overzicht met de regels meer gegeven, zoals u gewend was in de vorige delen. In de Summary in het Workbook wordt in ieder hoofdstuk aangegeven welke grammatica belangrijk is om de Stones goed te kunnen gebruiken. De Grammar Survey, het totaaloverzicht van alle in Stepping Stones behandelde grammatica, vindt u achterin het Textbook. 1.2.4 Vocabulaire Aan het eind van elk hoofdstuk vindt u een woordenlijst met de te leren woorden uit het hoofdstuk. Deze woorden staan in contextzinnen die de betekenis verduidelijken. De vertaling van woorden bij leesteksten, de Words to help, zijn bedoeld om de leerling een handvat te bieden om de tekst beter te begrijpen. Deze woorden hoeven de leerlingen niet te leren en staan niet in de woordenlijst achter het hoofdstuk. 1.2.5 Differentiatie In navolging van deel 3 is er in deel 4 geen sprake van uitsplitsing in een werkboek k en een werkboek gt. Het werkboek biedt voldoende mogelijkheden voor interne differentiatie. Dit zit in optionele teksten en opdrachten die worden aangeduid met < > (moeilijkere opdracht) of ( ) (makkelijkere, opstap- of tussenstapopdrachten). In de laatste stonesopdracht van elk hoofdstuk worden alle stones van het hoofdstuk in een behoorlijk open setting gecombineerd in een spreek- of schrijfopdracht. Deze < >-opdrachten zijn moeilijker, en zijn specifiek voor de gt-leerling bedoeld. Verder zijn bij het E-onderdeel leesteksten en schrijfopdrachten toegevoegd om de gt-leerling voor te bereiden op het eindexamen. Deze teksten en opdrachten zijn voorzien van een [gt]-symbool. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 6
1.3. Onderdelen van de methode 1.3.1 Arrangement 1 havo vwo 1 vmbo kgt 1 vmbo basic (k) leerlingmateriaal: leerlingmateriaal: leerlingmateriaal: Textbook 1(t)hv Textbook 1 vmbo kgt Textbook 1 vmbo basic (k) Workbook 1 thv Workbook 1 k Workbook 1 vmbo basic (k) Workbook 1 hv Workbook 1 gt leerling-cd leerling-cd leerling-cd uitwerkingen uitwerkingen uitwerkingen IT M@tters (on line ICT) IT M@tters IT M@tters docentenmateriaal: * docentensite (verantwoording, uitleg, tips, tapescripts on line) * toetsen cd-rom (1 (t) hv, 1 vmbo kgt, 1 vmbo basic (k)) 2 havo vwo 2 vmbo kgt 2 vmbo basic (k) leerlingmateriaal: leerlingmateriaal: leerlingmateriaal: Textbook 2(t)hv Textbook 2 vmbo kgt Textbook 2 vmbo basic (k)workbook 2 th Workbook 2 k Workbook 2 vmbo basic (k) Workbook 2 hv Workbook 2 gt leerling-cd leerling-cd leerling-cd uitwerkingen uitwerkingen uitwerkingen IT M@tters (on line ICT) IT M@tters IT M@tters docentenmateriaal: * docentensite (verantwoording, uitleg, tips, tapescripts on line) * toetsen cd-rom (2 (t) hv, 2 vmbo kgt, 2 vmbo basic (k)) 3 havo vwo 3 vmbo kgt 3 vmbo basic leerlingmateriaal: leerlingmateriaal: leerlingmateriaal: Textbook 3 hv Textbook 3 vmbo kgt Textbook 3 vmbo basic Workbook 3 hv Workbook 3 vmbo kgt Workbook 3 vmbo basic leerling-cd leerling-cd leerling-cd uitwerkingen uitwerkingen uitwerkingen IT M@tters (on line ICT) IT M@tters IT M@tters docentenmateriaal: * docentensite (verantwoording, uitleg, tips, tapescripts on line) * toetsen cd-rom (3 hv, 3 vmbo kgt, 3 vmbo basic) 4 vmbo kgt 4 vmbo basic leerlingmateriaal: leerlingmateriaal: Textbook 4 vmbo kgt Textbook 4 vmbo basic Workbook 4 vmbo kgt Workbook 4 vmbo basic leerling-cd leerling-cd uitwerkingen uitwerkingen IT M@tters IT M@tters docentenmateriaal: * docentensite (verantwoording, uitleg, tips, tapescripts on line) * toetsen cd-rom (4 vmbo kgt, 4 vmbo basic) Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 7
1.3.2 Textbook en Workbook Het Textbook is een bronnenboek, waarin alle teksten en theorie zijn opgenomen. De zeer gevarieerde teksten zijn thematisch geordend in zes hoofdstukken. Daarnaast vindt u in het Textbook de woordenlijsten en de grammatica. Het vocabulaire is in contextzinnen opgenomen per hoofdstuk, en in een alfabetische woordenlijst op de site, met de mogelijkheid om de uitspraak te horen. Het Workbook stuurt de leerling via duidelijke instructieteksten. Hierin wordt de leerlingen verteld welke tekst in het Textbook ze moeten lezen of welke Stone ze moeten bestuderen. Nadat de instructie is opgevolgd gaan de leerlingen terug naar het Workbook om de bijbehorende opdrachten te doen. De inhoud van deel 4 vmbo kgt Hieronder volgt een korte omschrijving van de hoofdstukken. Voor meer informatie verwijzen wij u naar de didactische tips per hoofdstuk. The first lesson De methode wordt op speelse wijze geherintroduceerd. Door middel van een Triviantachtig spel komen vaardigheden en vocabulaire uit de voorgaande delen nogmaals aan bod. Chapter 1 Crossing borders In dit eerste hoofdstuk wordt aandacht besteed aan reizen en het oversteken van grenzen. De meest uiteenlopende onderwerpen die hiermee te maken hebben komen aan de orde. De Stones richten zich op (door)vragen naar onbekende zaken en uitleg daarvan. Chapter 2 Gadgets, gizmos and electronics De moderne wereld met zijn ipods, mobieltjes en uitvindingen vormen het thema van dit hoofdstuk. In de Stones komen telefoneren, persoonlijke informatie vragen en geven en vertellen over vroeger aan bod. Chapter 3 Getting out and about Jongeren en alles wat hen interesseert en beweegt is het brede thema van dit hoofdstuk. In de Stones leren de leerlingen zich redden in een restaurant en ze vertellen wat ze in hun vrije tijd doen. Belangrijk is de Stone waarin ze leren hun mening te geven en die van een ander te vragen: een klassendiscussie kan hierop het vervolg zijn. Chapter 4 Get physical! Zoals de titel aangeeft gaat dit hoofdstuk over sport en daaraan gerelateerd je goede gezondheid. De Stones sluiten hierop aan: vertellen wat er aan de hand is en hoe je je voelt. Ook leren ze adviezen te geven en anderen gerust te stellen. Chapter 5 So what now? Vakantiewerk, bijbaantjes, carrière maken: hier zijn uw leerlingen vast en zeker wel mee bezig. Stepping Stones helpt een handje om je te oriënteren en om te solliciteren in het buitenland. De Stones hebben betrekking op solliciteren en informatie vragen over werk. Het schrijven van een sollicitatiebrief wordt getraind. Chapter 6 Here comes the summer En dan is het eindelijk vakantie. Voorstellen waar je heen wilt, de weg vragen en een hotelkamer boeken worden in de Stones getraind. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 8
Behalve de hoofdstukken vindt u in het Textbook nog de volgende onderdelen: Get Real! Reading Matters (met opdrachten in het Workbook) Yellow Pages Grammar Survey Maps 1.3.3 Docentenhandleiding De docentenhandleiding is onderdeel van de digitale docentenomgeving. Per deel en per hoofdstuk kunt u didactische tips en de tapescripts downloaden op de site www.steppingstones.wolters.nl. Desgewenst ontvangt u een geprinte versie van de docentenhandleiding. 1.3.4 Uitwerkingenboeken De antwoorden, tips en voorbeelduitwerkingen voor de leerlingen zijn gebundeld in een uitwerkingenboek per deel. U kunt dit boek door de leerling laten aanschaffen, of bijvoorbeeld een set in de klas leggen, afhankelijk van de mate van zelfstandig werken die u binnen de sectie hebt afgesproken. NB De antwoorden van de opdrachten staan alleen in het uitwerkingenboek, en niet in deze docentenhandleiding! 1.3.5 Leerling cd s Het luistermateriaal behorend bij de opdrachten staat op de leerling cd. Deze cd kunt u uiteraard ook klassikaal gebruiken, al naar gelang u de luistervaardigheid klassikaal of individueel laat trainen. Het materiaal is zeer gevarieerd: interviews, dialogen, songs, enzovoort. Alle kerndoelen en eindtermen kunnen hiermee in voldoende mate getraind worden. Voor deel 4 vmbo kgt is er een set met 3 cd s. NB! De dialogen behorend bij de opdrachten staan alleen op deze leerling-cd, dus niet op de toetsen-cd. 1.3.6 Toetsen cd-rom De toetsen bij Stepping Stones bestaan uit een toetsenbank, waaruit u voor elke toets een selectie kunt maken. Op de toetsen cd-rom staan luister- en leesteksten met opdrachten, schrijf- en spreekopdrachten, en alle antwoorden bij de toetsopdrachten. Ook worden hier voorbeeldselecties gegeven bij de hoofdstukken. De antwoorden van de toetsen staan eveneens op de cd-rom. U kunt de opdrachten selecteren, wijzigen en uitprinten. Indien u het luisteren klassikaal wilt toetsen, dan kunt u de opnamen afspelen op uw cdspeler. Samen met de toetsen cd-rom wordt een toetsenboek geleverd, waarin de teksten en opdrachten zijn geprint. U kunt uiteraard ook hieruit de gewenste opdrachten kopiëren. In dit boek staan niet de tapescripts en keys. Deze staan alleen op de cd-rom. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 9
1.4. Werkvormen 1.4.1 Zelfstandig werken / Werkvormen In Stepping Stones komen vaak opdrachten voor die zich goed lenen voor samenwerking in kleine of grotere groepen. Een uitleg van het belang en de mogelijkheden van samenwerkend leren vindt u hieronder. Er worden enkele mogelijke werkvormen besproken met definities en voorbeelden van werkvormen. Inleiding Door ontwikkelingen in het onderwijs is er meer nadruk komen te liggen op activerende didactiek: van groepswerk naar actief en zelfstandig leren, van zelfverantwoordelijk leren naar samenwerkend leren. Docentgestuurd onderwijs lijkt hoe langer hoe meer te worden vervangen door leerlinggestuurd, probleemgestuurd en taakgericht onderwijs. Het volstaat dan ook niet om uitsluitend een suggestie als groepswerk of werken in tweetallen in een docentenboek van een leergang te vermelden. Ook de suggesties voor leerlingen zoals Werk samen met een klasgenoot behoeft enige uitleg, wil deze werkwijze kans van slagen hebben. In hoeverre al in de onderbouw met enige vorm van activerende didactiek wordt begonnen is natuurlijk de vraag. Toch is het goed om vanaf klas 1 hier al enkele stappen in te zetten, zodat de aansluiting met de bovenbouw(didactiek) een soepele overgang kent. Hieronder volgen de voornaamste samenwerkingsstructuren van samenwerkend leren. Voor een vollediger overzicht wordt u verwezen naar de bibliografie aan het eind van dit hoofdstuk. Als u als sectie geschoold wilt worden in het toepassen van de didactiek die bij samenwerkend leren hoort, kunt u contact opnemen met instituten die zich in deze didactiek hebben gespecialiseerd, zoals het APS en het CPS. Wat is Samenwerkend Leren? Het werken in groepen leverde (en levert) in de praktijk veel problemen op. Leerlingen hebben niet altijd baat bij het bij elkaar zitten. Groepswerk kan gemakkelijk verworden tot nietsdoen en kletsen over alles behalve over de opdrachten. Pas wanneer leerstof door leerlingen zelf wordt geoefend en toegepast, kan er sprake zijn van effectief leren. De vijf sleutelbegrippen die leiden tot succes bij samenwerkend leren 1 zijn: 1. Positieve wederzijdse afhankelijkheid Leerlingen moeten elkaar nodig hebben om een opdracht uit te voeren. Dit houdt bijvoorbeeld in dat opdrachten in delen worden opgesplitst, die elk door een groepslid worden uitgevoerd. 2. Individuele aansprakelijkheid Iedere leerling is verantwoordelijk voor haar of zijn deel van de opdracht, maar ook voor de gehele opdracht zoals deze door de groep dient te worden uitgevoerd. 3. Directe interactie Leerlingen moeten elkaar goed kunnen zien en moeten goed met elkaar kunnen overleggen. 4. Aandacht voor sociale vaardigheden Leerlingen moeten leren om samen te werken. Dit betekent dat elk groepslid leert om uit leggen, maar ook om uitleg te vragen, en dat elk groepslid leert om ruimte te geven en te vragen aan de andere groepsleden. 5. Aandacht voor groepsprocessen De docent zal regelmatig moeten toezien tijdens de les en evaluerend na de opdracht op de voortgang van het groepsproces. Daarbij moeten groepen hun eigen functioneren met elkaar en met de docent aan de orde stellen. 1 Zoals geformuleerd door Sebo Ebbens, c.s. in Effectief Leren in de Les, hoofdstuk 3. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 10
Samenwerkend Leren bij Engels Een bijkomend probleem maar ook een enorme uitdaging voor een taal zoals Engels is het gebruik van de doeltaal als voertaal. Ook over dat onderwerp is veel geschreven 2. Het blijkt in de praktijk moeilijk en vaak demotiverend voor veel docenten om de les Engels geheel in het Engels te laten plaatsvinden. Als er dan ook nog door leerlingen in groepen aan opdrachten wordt gewerkt is het risico nog groter dat leerlingen terugvallen in het gebruik van de moedertaal. Een hulpmiddel bij het gebruik van de doeltaal als voertaal is het aanbieden van een lijst met classroom management-taal: leerlingen hebben dan de mogelijkheid om useful phrases te herkennen als de docent deze gebruikt en om ze zelf te gebruiken. Voor een suggestie van useful phrases, zie Kopieerbaar materiaal. Rollen bij Samenwerkend Leren Om samenwerkend leren te doen slagen, is het noodzakelijk dat er rollen en taken worden verdeeld. Het nummeren van leerlingen (nummers 1 tot en met 4, of de letters A tot en met D) is de meest simpele, maar noodzakelijke afspraak die de docent met groepen kan maken: leerlingen zijn immers individueel aansprakelijk. Zodra een docent een antwoord vraagt aan een nummer of letter per groep, kan een leerling zich niet meer achter de anonimiteit van de groep verschuilen. Het is tijdbesparend, helder en overzichtelijk wanneer de groepen en nummers een langere periode bijvoorbeeld een maand in dezelfde samenstelling blijven. Leerlingen wennen dan aan elkaar en aan de taakverdeling binnen de groep. Om leerlingen de kans te geven te kunnen blijven leren van elkaar is het noodzakelijk dat er na een maand nieuwe groepen worden geformeerd. De groepen en de rollen kunnen het best door de docent worden ingedeeld, met name in het begin. De docent weet vaak welke leerlingen groepen kunnen stimuleren en welke leerlingen dat minder zullen doen. Daarom zal een docent vaak kiezen voor een evenwicht in groepen, waarbij zwakke, luie, intelligente en ijverige leerlingen, jongens en meisjes in één groep terechtkomen. Docenten kennen allemaal het fenomeen van de vriendjes en vriendinnetjes bij elkaar in één groep, die bij voorkeur achter in een klaslokaal gezellig bij elkaar zitten en alles doen behalve aan hun opdrachten werken. Een aantal geschikte rollen bij samenwerkend leren: Voorzitter: zorgt er voor dat alles in de groep gaat zoals het zou moeten gaan Secretaris: verwerkt resultaten uit de groep schriftelijk (bijvoorbeeld in verslagen) Vragensteller: mag als enige vragen aan de docent stellen Tijdbewaker: is verantwoordelijk voor het bewaken van de tijd Informant: mag naar andere groepen gaan om overleg te hebben Opzoeker: haalt en raadpleegt naslagwerken (bijvoorbeeld in de mediatheek) Uitvoerder: voert opdrachten uit namens de groep Presentator: presenteert groepsresultaten aan de rest van de klas Checker: controleert of iedereen in de groep de opdrachten kan doen De docent kan binnen de groepen uiteraard vaker de leerlingen van rollen laten wisselen. Dit kan gemakkelijk wanneer leerlingen allemaal een nummer (of letter) hebben: The numbers 1 are chairmen today, numbers 2 are secretaries, numbers 3 are fact-finders (of googles of iets dergelijks) and numbers 4 are presenters (of showhosts of iets dergelijks). 2 Zie bijvoorbeeld het Tijdschrift voor de Vereniging van Leraren in Levende Talen. Een aantal nummers die aan de doeltaal-voertaal-problematiek aandacht besteedden: oktober 2000 (87/7), juni 1999 (541), en een geheel themanummer in mei 1998 (530) Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 11
Samenwerkingsstructuren bij Samenwerkend Leren Hieronder worden 12 van de meest voorkomende vormen van samenwerkend leren genoemd. Er zijn er nog veel meer, maar voor de onderbouw houden we het liever beperkt. In de hoofdstukken van het Docentenboek worden ze uitsluitend met een nummer en een term aangeduid (1 Check-in-duo s). De samenwerkingsstructuren zijn globaal ingedeeld van eenvoudig naar meer gecompliceerd, en de meeste zijn afgeleiden of uitwerkingen van de basisstructuur. U kunt een samenwerkingsstructuur naar wens aanpassen aan de cultuur van uw sectie of school. Een aantal bruikbare samenwerkingsstructuren voor Stepping Stones: 1. Check-in-duo s 2. Denken-delen-uitwisselen 3. Sta op en wissel uit 4. Duo s vergelijken 5. Genummerde hoofden 6. Binnen-buitencirkel 7. Team-interview 8. Rondje 9. Brainstormen 10. Placemat 11. Groepsreis 12. Drie-stappen interview 1. Check-in-duos Definitie: Antwoorden worden nagekeken in tweetallen. Werkwijze: De docent geeft de opdracht. De tweetallen mogen niet overleggen. De tweetallen krijgen de antwoorden en kijken ze na. Situatie: Als er maar één antwoord mogelijk is (bijvoorbeeld bij gesloten en meerkeuzevragen). Aantal personen: 2 Mogelijke rollen: secretaris / opzoeker 2. Denken-delen-uitwisselen Definitie: Antwoorden worden individueel geformuleerd, overlegd in tweetallen, en daarna gegeven. Werkwijze: Docent stelt dezelfde vraag aan iedereen. Leerlingen denken na in stilte en formuleren een antwoord. Leerlingen overleggen in tweetallen hun antwoorden. Leerlingen stellen eventueel hun antwoorden bij. Docent vraagt leerling antwoord te geven. Leerling antwoordt: docent reageert later. Situatie: Korte opdrachten, waarbij wellicht meer dan één antwoord mogelijk is. Aantal personen: 2 Mogelijke rollen: Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 12
vragensteller - presentator 3. Sta op en wissel uit Definitie: Het geven van een mening of het verwoorden van een standpunt. Werkwijze: Docent stelt een vraag aan de gehele klas. Leerlingen denken individueel na over het antwoord. Alle leerlingen gaan staan. Docent vraagt één leerling het antwoord te geven. Leerling geeft het antwoord en gaat zitten. Elke leerling die (vrijwel) hetzelfde antwoord heeft gaat ook zitten. Docent vraagt opnieuw een leerling. Herhaling van de voorgaande stappen. Situatie: Opdracht waarbij meer dan één antwoord of standpunt mogelijk is. Aantal personen: gehele klas Mogelijke rollen: docent leidt de vragen en antwoorden. Deze rol kan overigens ook door een leerling worden overgenomen: voorzitter. 4. Duo s vergelijken Definitie: tweetallen maken een opdracht en vergelijken hun oplossing met een ander tweetal. Werkwijze: Docent geeft een opdracht aan de groepen. Leerlingen hebben 2 tweetallen geformeerd. Leerlingen maken dezelfde opdracht in tweetallen. Daarna worden antwoorden met een ander tweetal vergeleken. Situatie: Door overleg, eerst in tweetallen, daarna in viertallen, komen tot de oplossing: Think of a good title for this newspaper article. Aantal personen: 4 Mogelijke rollen: secretaris tijdbewaker - presentator 5. Genummerde hoofden Definitie: groepsleden krijgen een nummer van de docent en zijn vanaf dat moment verantwoordelijk en aanspreekbaar voor de resultaten van de groepsopdracht. Werkwijze: Docent stelt groepen samen. Docent geeft elk groepslid een nummer. Docent vertelt dat elk groepslid verantwoordelijk en aanspreekbaar is voor elk antwoord van de groep. Groep werkt de opdracht uit. Docent noemt van elke groep een nummer. Deze persoon vertelt wat het resultaat van het groepswerk is. Situatie: Elke groep werkt aan een (deel)opdracht: Answer the questions about the poem. Aantal personen: Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 13
4 tot 6 Mogelijke rollen: voorzitter vragensteller opzoeker uitvoerder presentator checker 6. Binnen-buiten cirkel Definitie: leerlingen wisselen informatie met elkaar uit. Werkwijze: Docent verdeelt de klas in 2 groepen. De eerste groep vormt een cirkel met het gezicht naar buiten. De tweede groep staat daartegenover met het gezicht naar de eerste groep. In een lokaal waar de tafeltjes in twee hoefijzers staan hoeven de leerlingen in het binnenste hoefijzer alleen maar hun stoeltjes om te draaien om de anderen in het buitenste hoefijzer te kunnen zien. Docent geeft aan hoeveel tijd er per uitwisseling is (bijvoorbeeld 1 minuut). De leerlingen wisselen informatie uit met de partner tegenover wie ze staan. De leerlingen in de buitenste cirkel schuiven een plaats op (met de klok mee). Informatie-uitwisseling als hierboven beschreven. Situatie: Het uitwisselen van persoonlijke informatie, bijvoorbeeld over gezinssamenstelling, woonplaats, hobby, sport. Uitermate geschikt voor het oefenen van gespreksvaardigheid. Aantal personen: gehele klas Mogelijke rollen: de docent verdeelt de klas en geeft de tijd aan. 7. Teaminterview Definitie: leerlingen bevragen als groep 1 groepslid, daarna wordt het volgende groepslid ondervraagd. Werkwijze: Docent geeft een opdracht. Bijvoorbeeld: Write down what your favourite film / music / subject at school / holiday job is. Nummer 1 van elke groep wordt ondervraagd door de rest van de groep. Nummer 1 kijkt naar zijn (summiere) informatie en antwoordt op de vragen van de groepsleden. Na 2 minuten geeft de docent een teken. De ondervraagde wordt nummer 2. Zie hierboven Situatie: het uitwisselen van persoonlijke informatie, geschikt voor kennismaking in (nieuwe) groepen. Aantal personen: 4 tot 6 Mogelijke rollen: voorzitter tijdbewaker vragensteller uitvoerder presentator checker 8. Rondje Definitie: het geven van een mening, of het uitwerken van een idee. Werkwijze: Docent stelt een vraag aan elke groep (dezelfde of een andere vraag). Leerlingen krijgen individuele bedenktijd. Elke leerling legt een voorwerp in het midden van de groep (pen, gommetje). Leerling geeft het antwoord op de vraag. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 14
Leerling neemt zijn eigen voorwerp terug als hij is uitgesproken. Het antwoorden gaat door tot alle voorwerpen terug bij de eigenaar zijn. Situatie: Opdracht, waarbij een uitgebreid antwoord mogelijk is. Aantal personen: 4 tot 8 per groep. Mogelijke rollen: voorzitter vragensteller informant tijdbewaker presentator checker 9. Brainstormen Definitie: ideeën, argumenten bedenken, associëren. Werkwijze: Leerlingen zitten in groepjes. Docent geeft een stelling en een beperkte tijd om met argumenten te komen. Leerlingen noemen in het groepje zo veel mogelijk argumenten voor en tegen. Leerlingen beoordelen elkaars argumenten niet. Docent vraagt leerlingen de twee beste argumenten voor en de twee beste argumenten tegen te kiezen. Situatie: Docent laat argumenten voor en tegen bij een stelling bedenken: The use of any kind of stimulant is permitted if that will improve sport achievements. Aantal personen: 3 of 4 personen Mogelijke rollen: voorzitter secretaris vragensteller tijdbewaker 10. Placemat Definitie: leerlingen bepalen in de groep hun gezamenlijke mening over een onderwerp. Werkwijze: Docent geeft een opdracht. Leerlingen schrijven individueel hun antwoord op en overleggen niet met elkaar. Leerlingen geven om beurten hun antwoord aan de rest van de groep. Deze antwoorden kunnen op de buitenste rand van een papier (de placemat) worden geschreven. De groep bepaalt welk gezamenlijk antwoord als groepsantwoord wordt gekozen en schrijft dit op de placemat in het midden. Situatie: Docent geeft een opdracht waar meerdere antwoorden op mogelijk zijn: What would your group do if you found a wallet with 250? Aantal personen: 4 Mogelijke rollen: voorzitter secretaris vragensteller tijdbewaker presentator 11. Groepsreis Definitie: leerlingen geven en vragen informatie aan andere groepen. Werkwijze: Docent heeft elke groep een verschillende deelopdracht gegeven. Docent heeft elke groep de volledige opdracht gegeven, die door de gehele groep niet op te lossen is (bij gebrek aan informatie). Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 15
De groep rondt de deelopdracht af. Ieder groepslid beheerst alle informatie van de groep. De groepsleden verlaten hun groep, nummer 1 schuift 1 plaats op, nummer 2 2 plaatsen, nummer 3 3 plaatsen, nummer 4 blijft zitten. De groepsleden geven hun informatie in de nieuwe groep en verzamelen de informatie die de andere groep heeft. De groepsleden gaan terug naar hun eigen groep en wisselen de informatie uit. De groepsleden maken hun volledige opdracht af. Situatie: Een opdracht die in deelopdrachten te verdelen is: elke groep krijgt een deel van een detectiveverhaal, van een brief, van filmscript, of iets dergelijks. Aantal personen: 4 personen Mogelijke rollen: voorzitter vragensteller tijdbewaker opzoeker checker 12. Drie-stappen-interview Definitie: elkaar bevragen en anderen vertellen over een groepslid. Werkwijze: Docent stelt groepen samen en nummert de groepsleden. De nummers 1 ondervragen de nummers 2, de nummers 3 ondervragen de nummers 4. De nummers 2 ondervragen de nummers 1, de nummers 4 ondervragen de nummers 3. In de groep vertellen de nummers 1 over 2, 2 over 1, 3 over 4 en 4 over 3. Situatie: Met elkaar kennismaken: Tell me about your favourite holiday. Aantal personen: 4 Mogelijke rollen: voorzitter secretaris tijdbewaker presentator Ebbens, Sebo, Ettekoven, Simon en Rooijen, Jos van, Effectief Leren in de Les, Basisvaardigheden voor Docenten, Groningen: Wolters Noordhoff, 1996. ISBN 90-01-30751-5. Ebbens, Sebo, Ettekoven, Simon en Rooijen, Jos van, Samenwerkend Leren, Praktijkboek, Groningen: Wolters Noordhoff, 1997. ISBN 90-01-30750-7. Ellis, Gail and Sinclair, Barbara, Learning to Learn English, Teacher s Book, Cambridge: Cambridge University Press, 1989/1996. ISBN 0-521-33817-4. Ellis, Gail and Sinclair, Barbara, Learning to Learn English, A Course in Learner Training, Cambridge: Cambridge University Press, 1989/1996. ISBN 0-521-33816-6. Johnson, D.W., Johnson, R.T. & Holubec, E.J., Cooperation in the Classroom, Minnesota: Interaction Book Company, 1991. Kagan, S., Cooperative Learning, Resources for Teachers, Capistrano: Resources for Teachers, 1990. 1.4.2 Lesorganisatie Hoe u de lessen het beste kunt inrichten hangt van veel factoren af. Wij geven hier enkele suggesties voor zowel docentgestuurde lessen en lessen waarbij de leerlingen zelf hun tijd indelen. Omdat gespreksvaardigheid en het werken met de computer de lastigste onderdelen zijn om organisatorisch in te passen in de lessen, geven wij hieronder ook daarvoor enkele suggesties. Het complete hoofdstuk 1. U gaat lineair door de stof en stuurt de leerlingen klassikaal aan. U slaat hier en daar een opdracht over en na elke serie kijkt u samen met de leerlingen het werk na. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 16
2. U gaat lineair door de stof waarbij u van tevoren vaststelt welke opdrachten u wilt overslaan. U wisselt individueel en zelfstandig werken in tweetallen met elkaar af. Het nakijken gebeurt klassikaal. 3. U geeft drie lessen per week en stelt van tevoren vast welke stof u in ieder geval wilt behandelen. U kijkt of u uit de voeten kunt met de schrapsuggesties in de handleiding. U maakt een studieplanner. Bij elke les besteedt u tien minuten aan uitleg, de rest van de tijd zijn de leerlingen in tweetallen aan het werk met de door u aangegeven opdrachten. 4. U bekijkt onder zelfstandig werken / werkvormen de mogelijkheden voor activerende didactiek en maakt een planning per hoofdstuk welke vorm u bij welk onderdeel wilt gebruiken. U besteedt per les tenminste 10 minuten aan enige vorm van samenwerkend leren. 5. U bespreekt met de leerlingen aan het begin van een hoofdstuk de Workplanner. U vult deze gezamenlijk in, of u vertelt hen wanneer ze welk onderdeel af moeten hebben, en wanneer de toets is. Een andere mogelijkheid is dat u aan de hand van de Workplanner van tevoren een studiewijzer maakt en het hele hoofdstuk inroostert. 6. U maakt een studiewijzer en de leerlingen volgen zelfstandig de door u aangegeven route. Waar mogelijk werken ze in tweetallen of groepjes; ze hebben een leerlingcd en uitwerkingenboek, en kunnen het luisteren en nakijken tijdens de les of thuis doen. Elke les start met een kort overleg/uitleg, waarna iedereen aan het werk kan. 7. U maakt een planning, studiewijzer en vormt vaste groepen met een mix van goede en zwakke leerlingen. Per groep is een leerling-cd en uitwerkingenboek beschikbaar. U begeleidt de groepen waar nodig, stuurt aan en laat zo nu en dan een groep voor de klas een gespreksvaardigheidsopdracht uitvoeren of andere groepsopdracht presenteren. Spreekvaardigheid 8. U doet alle spreekopdrachten en dat kan omdat de leerlingen altijd in tweetallen of groepjes van vier zitten. U neemt wat extra rumoer op de koop toe en laat Spreekkaarten- opdrachten door enkele aan te wijzen groepjes uitvoeren voor de klas. U neemt dit altijd op een cassette op en evalueert naderhand. 9. Aan het begin van de les kiest u enkele groepjes uit en laat deze buiten de klas hun rollen voorbereiden. Ondertussen maakt de rest enkele opdrachten in het werkboek. Na 10 minuten voorbereiding spelen de betreffende leerlingen de opdracht en u laat de rest aantekeningen maken, via een observation sheet. Bespreking volgt. 10. U slaat in eerste instantie de (grotere) spreekopdrachten over. Tegen het einde van het hoofdstuk, als alle Stones-opdrachten zijn gedaan, verdeelt u de verschillende spreekopdrachten onder onder 4 groepjes of tweetallen. De leerlingen bereiden de opdrachten thuis voor, en voeren deze uit in een volgende les gespreksvaardigheid. Bij het volgende hoofdstuk doet u hetzelfde, maar nu is de andere helft van de klas aan de beurt. De leerlingen die niet hoeven te spreken geeft u een observatieopdracht. IT M@tters 11. U bekijkt van tevoren welke onderdelen er in IT M@tters bij het betreffende hoofdstuk zitten. U wilt in ieder geval 1 les in het computerlokaal geven. U reserveert het lokaal. 12. U hebt gemerkt dat enkele leerlingen veel moeite hebben met een bepaalde constructie of het idioom niet beheersen. U geeft hen de herhalingsstof in IT M@tters op om thuis te maken. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 17
13. U hebt het hoofdstuk min of meer af en u laat alle leerlingen de Test Yourself in het computerlokaal, de mediatheek of thuis maken als voorbereiding op het proefwerk. Als dit onvoldoende gemaakt is, worden ze verwezen naar herhalingsstof, of ze kunnen de Test Yourself in het boek alsnog maken. 14. U beloont de leerlingen door ze spelletjes in IT M@tters te laten spelen. 15. U geeft snelle leerlingen de mogelijkheid om extra oefenstof in IT M@tters te doen, eventueel tijdens de les. Daarmee kunt u voorkomen dat goede leerlingen zich vervelen, en u hebt meer tijd en aandacht voor zwakke leerlingen. 16. U laat leerlingen thuis het leesdossier in IT M@tters bijhouden, en vraagt op afgesproken tijdstippen het uitgeprinte dossier te laten zien. 17. U gaat met de hele klas de Internetopdracht bij het hoofdstuk maken. Hiervoor hebt u het computerlokaal gereserveerd. 18. U raadt zwakke leerlingen aan de naslaggrammatica, uitleg en herhalingsstof in IT M@tters goed te bestuderen en te oefenen voor de toets. 19. In het beste geval hebt u ca. 4 computers in uw lokaal. De leerlingen kunnen dan individueel of met z n tweeën de computeropdrachten maken, volgens verwijzing in het werkboek. U kunt dan de lessen zo indelen dat ieder groepje 10 minuten op de computer mag. Dat zijn dan 8 leerlingen per les. Bij drie lessen per week komen dan misschien niet alle leerlingen aan de beurt, maar na vier lessen is dat wel het geval. 20. U kunt IT M@tters ook goed gebruiken voor leerlingen die absent zijn geweest. U kunt hen thuis of op school de herhalingsstof laten maken in IT M@tters, waarbij ze directe feedback krijgen, en aan de hand van het resultaat kunt u inschatten of het noodzakelijk is deze leerlingen extra uitleg te geven of hen stof te laten inhalen. In het eerste jaar zult u waarschijnlijk ervaren dat sommige dingen minder, andere meer tijd kosten dan was ingeschat. Op basis van uw ervaringen zal het programma waarschijnlijk worden bijgesteld. 1.4.3 Het maken van keuzes Deel 4 vmbo kgt omvat lesstof per hoofdstuk voor ca. 9 lesuren inclusief toets. Met de bijbehorende ICT kunt u meerdere lesuren vullen, maar hieruit kunt u uw eigen keuzes maken. In dit deel staan minder hoofdstukken dan in voorgaande delen, maar evenals in deel 3 zijn er 2 Get Real!-projecten waarmee u meerdere lessen zult kunnen vullen. Keuzes De organisatie in de klas is vaak een punt van aandacht bij de opdrachten. Hoewel de hoofdstukken een logische, lineaire opbouw hebben, betekent dat niet dat u (of de leerling) geen keuzes kunt maken. U zult soms klassikaal opdrachten willen overslaan, of sommige opdrachten zijn niet voor alle leerlingen even noodzakelijk of wenselijk. De interne differentiatie biedt u hiertoe de mogelijkheid, maar er worden tevens mogelijke planningsvoorbeelden gegeven bij de hoofdstukken. Via de Workplanner kunt u bekijken welke onderdelen u klassikaal of zelfstandig wilt laten doen, en wat u wilt overslaan. Als u wilt controleren of u alle kerndoelen c.q. eindtermen hebt behandeld, kunt u op de site een overzicht van de kerndoelen en eindtermen raadplegen. Bij elk hoofdstuk worden twee voorbeeldplanningen gegeven. Er is een planning voor klassen die drie lesuren per week beschikbaar hebben en een planning voor klassen met vier lesuren. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 18
2. Hoe werkt Stepping Stones? 2.1 Sturing Het werkboek is het sturende boek. Dat heeft de leerling altijd voor zich, en van daaruit wordt de leerling gestuurd naar bijvoorbeeld een leestekst, een Stone, een onderdeel van de grammatica in het tekstboek, naar de leerling-cd om een fragment of song te beluisteren, naar het uitwerkingenboek om een opdracht te controleren, of naar IT M@tters om opdrachten op de computer te gaan doen. In het tekstboek staan bronnen, evenals op de leerling-cd en in IT M@tters. Deze bronnen zijn heel gevarieerd, van leesteksten en taalmiddelen tot naslag en video. 2.2 Werken met Textbook en Workbook Het werken met tekstboek en werkboek kan planmatig worden opgezet, want er is een vaste structuur in elk hoofdstuk. In het vervolg worden de diverse onderdelen uitgelegd. 2.3 Workplanner, Leerdoelen en Checks Elk hoofdstuk begint met een Workplanner. Hierin staat een inhoudsopgave van het hoofdstuk, en dit biedt u de mogelijkheid om een snel overzicht te krijgen van alle onderdelen. Vervolgens kunt u aan de hand hiervan een studieplanner maken, maar u kunt ook bijvoorbeeld de leerlingen bepaalde zaken laten invullen: huiswerk, deadlines, toetsdatum enzovoort. Bovendien ziet u in een oogopslag bij welke onderdelen verder on line geoefend kan worden. Alle genoemde onderdelen in de Workplanner worden hieronder toegelicht * De inhoudsopgave geeft bij de vaste onderdelen A, B, C, D en E aan hoeveel werkboekopdrachten er zijn en bij welke oefeningen luistermateriaal of ICT-materiaal is. Leerlingen kunnen deze onderdelen in dit overzicht per opdracht afvinken nadat ze het gemaakt hebben. * Bij het blok Toetsing kan worden ingevuld wanneer de toets zal zijn en wat er zal worden getoetst. 2.4 Soorten opdrachten De soorten opdrachten zijn gevarieerd en bevatten vaak een speels element, maar tevens zit hier structuur en opbouw in. Bij de Stones-opdrachten is er een enerzijds een opbouw van vocabulaire en grammaticale constructies, en anderzijds zijn deze opdrachten sterk gericht op het bevorderen en stimuleren van communicatie, zowel mondeling als schriftelijk. Bij lezen en luisteren zijn het vooral de lees- en luisterstrategieën die via een gevarieerd aanbod aan opdrachten worden getraind. Er zijn: * Spreken en schrijvengerelateerde opdrachten variërend van: * pure reproductieopdrachten (Schrijf op wat je zegt in het Engels) waarbij letterlijk zinnen uit de Stone worden gehaald * geleide open en gesloten spreek- en schrijfopdrachten bij een Stone * vocabulaireopdrachten * vrije productie of toepassingsopdrachten: speech card-opdrachten (Talking Matters), het schrijven van een brief, het houden van een spreekbeurt * interactieve IT M@tters-opdrachten die herhaling en extra training on line bieden * makkelijker ( ) opdrachten en moeilijkere, open < > opdrachten * gesloten toetsopdrachten in de diagnostische toets in het werkboek * interactieve toetsopdrachten in de diagnostische toets in IT M@tters * toepassingsopdrachten waarin alle getrainde vaardigheden/strategieën samenkomen * lezen- en luisterengerelateerde opdrachten, waarin: Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 19
* open en gesloten strategie-trainingsopdrachten * vocabulaireopdrachten * IT M@tters-teksten en opdrachten * IT M@tters-video en opdrachten * IT M@tters uitspraakopdrachten 2.5 Grammatica Alle benodigde grammatica-onderdelen worden herhaald. De criteria die aan de plek en volgorde van bepaalde onderdelen ten grondslag liggen zijn: Grammatica-onderdelen die via de Stones worden aangeboden hebben een logische en wenselijke volgorde; bijvoorbeeld is goed gekeken wanneer welke tijden behandeld worden. De grammatica wordt goed gedoseerd aangeboden: er is een gebalanceerde verdeling gemaakt voor elk deel. De (communicatieve, impliciete) training van grammatica is ingebed in het hoofdstuk en gerelateerd aan de Stones (zie onder). De setting van de opdracht is communicatief. De (expliciete) grammatica met regels en opdrachten vindt u achterin het boek. Leerlingen worden verwezen naar de Grammar Survey (achterin het Textbook) voor het raadplegen en bestuderen van de regel. Leerlingen worden aan het eind van een onderdeel verwezen naar de IT M@tters voor herhaling van het betreffende onderdeel. Toelichting: De in het hoofdstuk behandelde grammatica is gekoppeld aan de (constructies in de) Stones. Bij de Stones vindt u een verwijzing naar de Grammar Survey. De grammatica kan op twee manieren worden getraind: impliciet door middel van de Stones-opdrachten, waarbij het vooral gaat om het overbrengen van de boodschap (de communicatie) en expliciet met behulp van de grammaticaregels en voorbeelden en de daaraan gekoppelde opdrachten. Bij deze laatste soort gaat het dus vooral om het correct toepassen van de regels. U kunt de grammaticaregel direct bij het behandelen van de Stones uitleggen, of u kunt ervoor kiezen om de leerling eerst onbewust de regel te laten toepassen als ze de Stones-opdrachten maken, en pas daarna de link te leggen met de betreffende regel. Extra grammaticatraining hiervoor kunt u vinden in de Grammar Bank, in Workbook 4B. 2.6 Vocabulaire Aan het eind van elk hoofdstuk vindt u een woordenlijst met de te leren woorden uit het hoofdstuk. Deze woorden staan in contextzinnen die de betekenis verduidelijken. De woorden zijn als volgt gekozen: 1. alle woorden uit de Stones die nog niet eerder zijn voorgekomen 2. woorden die de leerling nodig heeft om de opdrachten te kunnen maken 3. relevante woorden uit de lees- en luisterteksten Werkwijze: * De woorden staan per onderdeel in alfabetische volgorde. U kunt de leerlingen het beste per onderdeel het betreffende blokje laten leren. * Ook kunnen ze dit verder oefenen in IT M@tters * Een combinatie van bovenstaande mogelijkheden is uiteraard ook mogelijk. Bij veel leesteksten wordt de Nederlandse vertaling van bepaalde woorden gegeven. Deze woorden zijn niet bedoeld om te leren, maar om de leerling een handvat te bieden om de tekst beter te begrijpen en de opdrachten te kunnen maken. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 20
2.7 Samenvatting, Test Yourself en Toetsing In de samenvatting wordt aangegeven welke onderdelen, vaardigheden en strategieën in het hoofdstuk getraind zijn. U kunt deze samenvatting samen met de leerlingen bespreken, en aangeven welke onderdelen voor de eindtoets aan de orde zullen komen en geleerd moeten worden. Ter voorbereiding kan de leerling vervolgens de Test Yourself maken. De diagnostische toets is bedoeld om te bepalen of een leerling zich middels de training de kennis en kunde eigen heeft gemaakt om de eindtoets of onderdelen daarvan op de goede wijze af te sluiten. Indien nodig kan hij/zij extra onderdelen on line nogmaals oefenen. Een andere mogelijkheid is om de diagnostische toets in IT M@tters te maken. Hierbij krijgt de leerling directe feedback zodat hij of zij weet welke onderdelen nog onvoldoende beheerst worden. Dit kan ook bijvoorbeeld in tweetallen in het computerlokaal. Het is niet altijd mogelijk om alle vaardigheden (b.v. gespreksvaardigheid) te vertalen in vergelijkbare diagnostische toetsen. In voorkomende gevallen is een oplossing gekozen die zo dicht mogelijk bij het betreffende onderdeel staat. De eindtoets zal meestal een combinatie zijn van enkele vaardigheden. U zult deze naar eigen inzicht samenstellen uit de toetsenbank, of de voorbeeldselectie op de cd-rom gebruiken. Een toets voor gespreksvaardigheid is echter moeilijker op efficiënte en effectieve wijze af te nemen. Daarom volgen hier enkele suggesties. Het afnemen van een gespreksvaardigheidstoets Organisatie: * regelmatig toetsen: vijf tot tien minuten informeel toetsen van een beperkt aantal leerlingen tijdens de les, eens per week of per twee weken. * in groepjes, tweetallen of individueel: inhoud: recente spreekopdrachten, voorbereiden van een aantal vragen, een spreekbeurt, of ter keuze van de leerling. * voorbereiding buiten de klas, individueel of in tweetallen. * voor de klas of terwijl de klas met iets anders bezig is. * opnemen op cassette Beoordeling: * indrukcijfer met behulp van beoordelingsschema, b.v. ++ goed; + voldoende;? twijfelachtig; - onvoldoende. * cijfers geven terwijl u door de klas loopt. * extra vragen stellen bij teveel uit het hoofd opzeggen * eindcijfer kan gebaseerd worden op de resultaten van de indrukcijfers. * criteria: laat leerlingen weten waarop ze beoordeeld worden, b.v. taalmiddelen uit de Stones, spontaan taalgebruik of beide. 2.8 IT M@tters De DLO (Digitale Leerlingen Omgeving) hebben we IT M@tters genoemd. Deze i-module is direct gekoppeld aan (opdrachten in) de methode. Het adres is: 4kgt.steppingstones.wolters.nl. Deze leerlingensite bevat een gevarieerd aanbod aan materiaal en interactieve opdrachten. De aansturing gebeurt vanuit het werkboek. Hierin staat steeds aangegeven wanneer er verder geoefend kan worden op de computer. De leerlingen gaan dan naar de site en volgen de gewenste route. Het aangeboden materiaal kan worden onderverdeeld in aanvullend materiaal en herhalingsstof. Stepping Stones 4 vmbo kgt Docentenhandleiding 2006 Wolters-Noordhoff bv 21