Vastgoedsector Oktober 2003

Vastgoedsector Oktober 2003

CEVORA 2003. Alle rechten voorbehouden. Het voorliggende document mag enkel gereproduceerd worden teneinde, enkel voor privé-gebruik, kosteloos informatie te verstrekken. De auteur en uitgever dienen hierbij steeds vermeld te worden. Iedere andere reproductie, adaptatie, vertaling en publieke mededeling zijn verboden zonder de schriftelijke toestemming van CEVORA, Eugène Plaskylaan 144, 1030 Brussel.

i Inhoudstafel 1. Beschrijving van de sector p. 1 1.1. De vastgoedsector p. 2 1.1.1. Definitie p. 2 1.1.2. Kenmerken van de sector in het ANPCB p. 2 a) Het statuut van de werknemers p. 2 b) De omvang van de ondernemingen p. 3 c) Aanwezigheid per regio p. 3 2. Bereikte steekproef van bedrijven p. 4 2.1. Beschrijving van de steekproef p. 5 2.1.1. Steekproef en respons p. 5 a) Op basis van de NACE-code en de activiteiten van de p. 5 ondernemingen b) Op basis van de omvang van de ondernemingen p. 6 c) Op basis van de regio p. 7 3. Bediendeberoepen p. 8 3.1. Beschrijving van de organogrammen in functie van de p. 9 ondernemingsgrootte 3.2. Beschrijving van de bediendeberoepen in de operationele p. 11 afdelingen 3.3. Definitie van de bediendeberoepen in de ondersteunende p. 14 afdelingen 4. Schatting van het aantal bedienden per beroep p. 15 4.1. Extrapolatie van de enquêtegegevens p. 16 5. Vacatures p. 20 5.1. Analyse van de vacante betrekkingen p. 21 6. Kernberoepen p. 23 6.1. De kernberoepen van de sector p. 24 6.1.1. Bemiddeling p. 24 6.1.2. Beheer p. 24 6.1.3. Promotie p. 25 INLEIDING Bijlagen p. 26 Bijlage A : Bronnen p. 27 Bijlage B : Type-organogrammen van een bedrijf uit de p. 28 vastgoedsector volgens de bedrijfsgrootte Bijlage C : Kernberoepen van de sector p. 31 Bijlage D : Steekproeftrekking voor de vastgoedsector p. 32 Bijlage E : Lijst van de deelnemende bedrijven p. 34

Inleiding Het onderzoek naar beroepenstructuren werd opgestart door de studiedienst van Cevora met de bedoeling de beroepen in kaart te brengen die voorkomen in elk van de activiteitensectoren van het paritair comité 218 1. In het kader van deze oefening worden organogrammen opgesteld waarin de voornaamste bediendeberoepen van deze sector worden weergegeven, opgesplitst per afdeling. Deze oefening zal worden uitgevoerd voor alle sectoren van het ANCPB, zodat Cevora op het einde van de studie beschikt over de beroepenstructuur van de gehele sector, met name van het ANCPB. Het volgende document zal de vastgoedsector behandelen. Deze oefening heeft tot doel: een inventaris op te stellen van de bediendeberoepen die men aantreft in de sectoren van het ANCPB en deze beroepen te beschrijven; op nationaal vlak een kwantitatieve raming mogelijk te maken van het aantal bedienden dat tewerkgesteld is in elk beroep; het aantal vacante betrekkingen per beroep te kennen op het ogenblik van de enquête en een raming te maken van de moeilijkheidsgraad om deze vacante betrekkingen in te vullen; de kernberoepen van de sector bepalen ten behoeve van het onderwijs. INLEIDING Deze studie verloopt in diverse stappen en volgens een vaste methodologie: inzameling en analyse van documentatiebronnen over de sector en de daarin aanwezige beroepen; opstelling van een voorlopige beschrijvende fiche voor de sector en zijn beroepen; eerste validering van de organogrammen en van de definities van de beroepen; Dit gebeurt intern bij de adviseur die verantwoordelijk is voor deze sector en extern via gesprekken bij de ondernemingen van diverse grootte in deze sector; tweede validering aan de hand van een schriftelijke enquête die wordt verstuurd naar een representatieve steekproef van ondernemingen uit deze sector; analyse van de resultaten van de enquête en opstelling van de beschrijvende fiche voor de sector. ii Voor meer details over de methodologie die wordt gevolgd voor het opstellen van de beroepenstructuren van de bedienden binnen het ANCPB, verwijzen wij u naar een ander document van de studiedienst: «Methodologie van de beroepenstructuren van de bedienden in het ANCPB». Deze studie werd uitgevoerd door Cindy Lambrechts, medewerkster van de dienst onderzoek en organisatie. 1 Of Aanvullend Nationaal Paritair Comité voor Bedienden (ANPCB of PC 218).

Beschrijving van de sector 1

1.1. De vastgoedsector 1.1.1. Definitie De vastgoedsector groepeert bedrijven die vastgoed promoten of die de rol van bemiddelaar spelen in de aankoop, de verkoop of de verhuur van vastgoed voor derden, of die instaan voor het beheer van vastgoed. Volgens de activiteitennomenclatuur NACE-BEL, afkomstig van het Nationaal Instituut voor de Statistiek, krijgt de vastgoedsector de volgende NACE-codes: 701 Project ontwikkeling en handel in onroerend goed voor eigen rekening (woningbouw, kantoorbouw en infrastructuurwerken) 702 Verhuur van eigen onroerend goed (woningen, sociale woningen, niet-residentiële gebouwen en terreinen) 7031 Bemiddeling in onroerend goed bij aankoop, verkoop en verhuur en schatting en evaluatie van onroerend geod. 7032 Beheer van onroerend goed (residentiële gebouwen en overige) 1.1.2. Kenmerken van de sector in het ANPCB BESCHRIJVING VAN DE SECTOR a) Het statuut van de werknemers 2 Tabel 1 Aantal werknemers volgens statuut en ondernemingsgrootte 2 Omvang van de ondernemingen 1-9 10-49 50 + Totaal aantal % TOTAAL werknemers 11.109 4.638 2.081 17.828 100,00 Arbeiders 6.191 2.202 1.021 9.414 52,80 Bedienden 4.918 2.436 1.060 8.414 47,20 Waarvan ANPCB bedienden 4.320 1.186 501 6007 In de privé-sector telt de vastgoedsector 17.828 werknemers, waarvan 8.414 een bediendestatuut hebben. Aan de hand van deze bron valt het op dat minder dan de helft van de werknemers in deze sector het bediendestatuut hebben. In dit document zullen we het hebben over deze bedienden. Voor het ANPCB is het interessant om de dekkingsgraad van de sector te berekenen. Onder dekkingsgraad verstaat men de verhouding tussen het aantal ondernemingen (of bedienden) die ressorteren onder het ANCPB en het totaal door de RSZ geregistreerde ondernemingen in de sector. Volgens deze berekening komt men tot 2 Volgens de RSZ-gegevens : aantal op 30 juni 2000 in de sociale zekerheid opgenomen werkgevers en werknemers uit de privé-sector (gecentraliseerde statistiek).

een dekkingsgraad van 37,73 % voor de ondernemingen en van 71,39 % voor de bedienden 3. Uit deze dekkingsgraad kan men afleiden dat bijna alle bedienden uit deze sector deel uitmaken van PC 218. b) De omvang van de ondernemingen Tabel 2 Aantal ondernemingen en bedienden volgens ondernemingsgrootte 4 Ondernemingen Bedienden Aantal bedienden Omvang onderneming aantal % aantal % Gemiddelde - 1 tot 9 2.679 96,47 4.320 71,92 1,6-10 tot 49 86 3,10 1.186 19,74 13,8-50 tot 99 9 0,32 420 6,99 46,7-100 en + 3 0,11 81 1,35 27,0 Totaal 2.777 100 6.007 100 2,2 Zoals de meeste ANPCB-sectoren telt de vastgoedsector hoofdzakelijk KMO s : 99,57 % van de bedrijven telt minder dan 50 werknemers. c) Aanwezigheid per regio BESCHRIJVING VAN DE SECTOR Tabel 3 Aantal ondernemingen en bedienden volgens regio 5 3 Regio Brussel Wallonië Vlaanderen Totaal Aantal ondernemingen 611 533 1633 2.777 Aantal bedienden 1.994 837 3176 6.007 Gemiddeld aantal bedienden per onderneming 3,3 1,6 1,9 2,2 Van de bedrijven is 58,8% gevestigd in Vlaanderen, 19,2% in Wallonië en 22% in Brussel. 3 De RSZ telt voor de vastgoedsector 7.360 bedrijven en 8.414 bedienden terwijl het ANPCB 2.777 bedrijven en 6.007 bedienden telt. 4 Bron : bestand van de bijdragen aan de RSZ voor het vierde kwartaal van het jaar 2000, beschikbaar gesteld door het Sociaal Fonds. 5 Bron : bestand van de bijdragen aan de RSZ voor het vierde kwartaal van het jaar 2000, beschikbaar gesteld door het Sociaal Fonds.

Bereikte steekproef van bedrijven 2

2.1. Beschrijving van de steekproef 2.1.1. Steekproef en respons Om deze studie uit te voeren, werden 284 enquêteformulieren verstuurd naar bedrijven uit de onroenrede goederensector, verdeeld over alle subsectoren, groottes en regio s. Na deze verzending werd er een telefonische herinneringsactie bij de ondernemingen gehouden, en aansluitend hiermee een beperkte nieuwe verzending van enquêtes gedaan (gericht aan de personen die telefonisch hadden ingestemd om mee te werken aan de studie). Na deze actie werd de gewenste responsgraad nog niet behaald. We hebben vervolgens een tweede steekproef van bedrijven aangeschreven, opnieuw verdeeld over alle subsectoren, groottes en regio s. Deze bedrijven werden ook telefonisch aangemoedigd om deel te nemen aan het onderzoek. Na deze twee verzendingen, was de responsgraad behaald voor de grote bedrijven maar niet voor de kleine bedrijven. Na deze twee stappen werd de enquête afgesloten omdat de respons van de bedienden voldoende hoog was. Een deelnemingstotaal van 59 ondernemingen en 415 bedienden was wenselijk voor het uitvoeren van de enquête; uiteindelijk dekt de enquête 47 ondernemingen en 613 bedienden. Het gedekte aantal bedienden is een belangrijker gegeven dan het aantal ondernemingen, want de extrapolatie gebeurt op basis van het aantal bedienden. BEREIKTE STEEKPROEF VAN BEDRIJVEN 5 In bijlage D vindt u een overzichtstabel met het aantal verstuurde enquêteformulieren, het aantal ondernemingen dat bereikt moest worden om een representatieve steekproef te verkrijgen en de gerealiseerde respons volgens een aantal parameters zoals de omvang en de regio. a) Op basis van de NACE-codes en de activiteiten van de ondernemingen De indeling van de ondernemingen die deelnamen aan onze enquête op basis van de NACE-codes is als volgt : Tabel 4 Aandeel bereikte ondernemingen en bedienden volgens subsector NACE-code Ondernemingen Bedienden aantal % aantal % Promotie van vastgoed 7 14,89 95 15,50 Verhuur van eigen vastgoed 7 14,89 78 12,72 Bemiddeling bij aankoop, verkoop en verhuur van onroende goederen 17 36,17 214 34,91

Tabel 4 Aandeel bereikte ondernemingen en bedienden volgens subsector (vervolg) NACE-code Ondernemingen Bedienden aantal % aantal % Beheer van vastgoed 15 31,91 225 36,70 Andere 6 1 2,13 1 0,16 Totaal 47 100 613 100 In deze enquête werd de ondernemingen ook gevraagd zelf het type activiteiten dat zij uitvoeren te omschrijven. Volgens deze gegevens zijn de 47 ondernemingen die hebben deelgenomen aan onze enquête, als volgt verdeeld over de subsectoren: 11 zijn actief in het promoten van onroende goederen; 19 zijn actief in het beheren van onroende goederen; 22 zijn actief in het bemiddelen bij verkoop, aankoop en verhuur van vastgoed; 6 zijn actief in het schatten en evalueren van onroende goederen; 7 ervan hebben bijkomende activiteiten (algemene bouwonderneming, boekhoudkantoor, facility management, onderhoud en renovatie van gebouwen, CIKAFI (investeringsfonds voor onroerend goed), enz.). De geobserveerde verschillen naar activiteit hebben te maken met het feit dat de RSZ alleen de hoofdactiviteit van de ondernemingen inventariseert, terwijl de ondernemingen in de vragenlijst meerdere activiteiten konden aankruisen. BEREIKTE STEEKPROEF VAN BEDRIJVEN 6 Tabel 5 b) Op basis van de omvang van de ondernemingen Aandeel bereikte ondernemingen en bedienden volgens ondernemingsgrootte Omvang onderneming 1-9 10-49 50-99 100 + Totaal Aantal bereikte ondernemingen 29 14 2 2 47 Bereik ondernemingen in % 1,08% 16,28% 22,22% 66,67% 1,69% Aantal bereikte bedienden 98 310 140 65 613 Bereik bedienden in % 2,27% 26,14% 33,33% 80,25% 10,20% Na afloop van de enquête dekken de gegevens 1,69% van de bedrijven en 10,20% van de bedienden. We beschouwen de steekproef als representatief. We bereikten ongeveer 10% van het aantal bedienden uit de sector. 6 Eén onderneming heeft als Nace-code 74403 (of etaleurs en dergelijke). Het bedrijf is actief in het bemiddelen bij verhuur en aankoop van vastgoed en in het beheer van onroende goederen, en kan beter geplaatst worden onder de sector van het bemiddeling van vastgoed en beheer van vastgoed.

c) Op basis van de regio Tabel 6 Aandeel bereikte ondernemingen en bedienden volgens regio Regio Brussel Wallonië Vlaanderen Totaal Aantal ondernemingen 20 9 18 47 Bereik ondernemingen in % 3,27% 1,69% 1,10% 1,69% Aantal bedienden 403 68 142 613 Bereik bedienden in % 20,21% 8,12% 4,47% 10,20% BEREIKTE STEEKPROEF VAN BEDRIJVEN 7

Bediendeberoepen 3

3.1. Beschrijving van de organogrammen in functie van de ondernemingsgrootte In de enquête wordt aan de bedrijven een type-organogram voorgelegd, met de vraag in welke mate dit ook toepasbaar en herkenbaar is voor hun bedrijf. Een typeorganogram is een organogram dat overeenstemt met een typische configuratie van een onderneming in een sector en dat verschilt naargelang de groottecategorie van het bedrijf. De meerderheid van deze ondernemingen moet zich herkennen in dit type-organogram. In het organogram worden de voornaamste beroepen per afdeling weergegeven met hun hiërarchische verbanden. Daartoe moeten de ondernemingen een evaluatie maken van het type-organogram op een schaal van 1 tot 5 (helemaal niet akkoord tot helemaal akkoord). De globale evaluatie van het organogram bedraagt 3,80 (gemiddelde van 47 evaluaties gemaakt door de ondervraagde ondernemingen). Naast deze eerste evaluatie, moeten de bedrijven het organogram valideren en waar nodig aanvullen. Op basis van de organogrammen die werden aangevuld door de ondernemingen kon de volgende tabel worden opgesteld, met de sectorspecifieke beroepen 7 ingedeeld per operationele afdeling. Onder operationele afdelingen verstaat men de afdelingen die instaan voor de kernactiviteiten van de onderneming. De beroepen die hiervan deel uitmaken staan in voor de basiswerkzaamheden die rechtstreeks verband houden met de productie van goederen of diensten. Deze afdelingen genereren het zakencijfer en de winst van de onderneming. BEDIENDEBEROEPEN 9 Tabel 7 Hiertegenover staan de transversale beroepen en de ondersteunende afdeling. De transversale beroepen zijn beroepen die in een groot deel van de sectoren min of meer dezelfde taken en invulling hebben. Deze beroepen komen meestal voor in ondersteunende afdelingen. De transversale beroepen komen niet aan bod in dit document omdat er over deze beroepen een aparte bundel «transversale bediendeberoepen» verkrijgbaar is bij Cevora. Aanwezigheid van de specifieke bediendeberoepen, per operationele afdeling, en volgens de bedrijfsgrootte BEDRIJFSGROOTTE ACTIVITEITEN EN BEROEPEN 1 TOT 9 10 TOT 49 50 TOT 99 100 EN + BEMIDDELING BIJ VERKOOP, AANKOOP EN VERHUUR VAN VASTGOED Vastgoedbemiddelaar x x x x Vastgoedexpert x x 7 Zie punt 3.2. Beschrijving van de bediendeberoepen in de operationele afdelingen.

Tabel 7 Aanwezigheid van de specifieke bediendeberoepen, per operationele afdeling, en volgens de bedrijfsgrootte (vervolg) BEDRIJFSGROOTTE ACTIVITEITEN EN BEROEPEN 1 TOT 9 10 TOT 49 50 TOT 99 100 EN + BEHEER VAN VASTGOED Rentmeester x x x x Boekhouder (klanten) x x x Syndicus x x x x Technisch beheerder x x x Technicus x x PROMOTIE VAN VASTGOED Vastgoedpromotor x x x x Werfcoördinator x x x Architect x x x Landmeter x x Verkoper x x x Tekenaar x x Opmerkingen: 1. De type-organogrammen die alle beroepen van bedienden in deze sector bevatten (per operationele en per ondersteunende afdeling), vindt u in de bijlagen. Deze type-organogrammen zijn het resultaat van de samenvatting van alle gegevens die werden doorgestuurd door de ondernemingen. 2. Op de type-organogrammen zijn alle beroepen weergegeven die men kan terugvinden in de sector van ondernemingen die actief zijn in het bemiddelen bij verkoop, aankoop en verhuur van vastgoed, in het beheer van vastgoed, in het promoten van vastgoed. Indien bepaalde van deze activiteiten wegvallen, verdwijnen ook de bijbehorende beroepen. 3. Voor de vastgoedsector hebben we geen type organogram opgesteld voor een bedrijf van 100 werknemers of meer. Binnen de sector zijn de drie bedrijven van deze grootte in werkelijkheid eveneens bouwondernemingen. Hun personeel bestaat dus grotendeels uit arbeiders. Bovendien telden we slechts 81 bedienden in de 3 bedrijven, wat overeenkomt met een gemiddeld aantal bedienden van 27 per bedrijf. Aangezien deze drie bedrijven dus niet beantwoorden aan de klassieke configuratie van een vastgoedonderneming, hebben we geen standaardorganogram kunnen opstellen voor deze grootte. BEDIENDEBEROEPEN 10

3.2. Beschrijving van de bediendeberoepen in de operationele afdelingen Makelaar: algemene en gereglementeerde titel voor mensen die zich beroepshalve bezighouden met de verkoop, verhuur, overdracht van vastgoed of gebruiksrechten van vastgoed ten behoeve van derden (vastgoedbemiddelaars) en mensen die zich bezighouden met het beheer van vastgoed voor rekening van derden (syndicus en rentmeesters). A. BEMIDDELING BIJ AANKOOP VERKOOP EN VERHUUR VAN VASTGOED Deze afdeling omvat alle beroepen die bemiddelen bij de aankoop, de verkoop of de verhuur van vastgoed. De vastgoed voor verkoop of verhuur worden eerst geëvalueerd en geschat en daarna door hen verkocht of verhuurd. Vastgoedbemiddelaar: bemiddelt in vastgoedtransacties tussen de verkoper en de koper of tussen de eigenaar en de huurder of bij overlating van een handelsfonds. Hij/zij informeert de klant over de waarde van het vastgoed, de toestand ervan en over de wetten en regelmenten die gelden voor de verkoop en verhuur van vastgoed. Hij/zij regelt bezoeken aan het vastgoed, neemt deel aan de onderhandelingen en stelt de verkoop- of huurakte op. Bij overlating van handelsfondsen stelt hij/zij de juiste documenten op, rekening houdend met boekhoudkundige, financiële, contractuele en fiscale elementen. Sommige makelaars zijn ook rentmeesters. Hij/zij kan de klant ook helpen bij het zoeken naar een hypotheek, lening of krediet. Andere benamingen: vastgoedverkoper, (vastgoed-)makelaar, vastgoedadviseur, vastgoedonderhandelaar Vastgoedexpert: is verantwoordelijk voor de opmeting van de grond of het vastgoed, de raming van de waarde ervan (in geval van verkoop, gerechtelijk beslag of regeling van een schadegeval) en stelt de plaatsbeschrijving op (voordat het vastgoed verhuurd wordt of voordat er werken aan gebeuren) rekening houdend met de omstandigheden en het doel (verkoop, successie, schuldgarantie, onteigening, inbreng in vennootschap, enz.). Op basis van zijn/haar bevindingen stelt hij/zij een rapport op met foto's, schetsen, plannen, afbakening van het eigendom, beschrijving van het gebouw, de ligging, architecturale stijl, enz. Dit beroep wordt meestal onder zelfstandig statuut uitgeoefend, vooral in kleine ondernemingen. Andere benamingen: beëdigd meetkundig schatter, meetkundig schatter, meetkundig schatter van vastgoed. BEDIENDEBEROEPEN 11 B. BEHEER VAN VASTGOED De afdeling houdt zich bezig met het dagelijkse beheer van vastgoed. Dit bestaat uit het financiële (boekhouding), het technische (onderhoud en herstelling van de technische installaties van het goed) en het administratieve beheer (huurcontracten, boedelbeschrijvingen, enz.).

Rentmeester: wordt door de eigenaar belast met het dagelijks beheer van privévastgoed. Dit omvat het financiële, administratieve en technische beheer van het vastgoed. Hij/zij stelt een financieel dossier op met daarin een berekening van het rendement, van de uitbatingskosten, van het kapitaal dat voor onderhoud moet worden opzij gezet, van de financiële en fiscale gevolgen voor de eigenaar, enz. Hij/zij treedt veelal in naam van de eigenaar op inzake huurderskwesties. Hij/zij kan supervisie uitoefenen over het onderhoudspersoneel, de bewakingsdienst en de tuinlieden. Hij/zij int de huurgelden en de kosten en stelt de huurcelen en plaatsbeschrijvingen op, enz. Andere benamingen: (vastgoed-)makelaar, beheerder van gebouwen, property manager, vastgoedbeheerder. Boekhouder (klanten): is verantwoordelijk voor de boekhouding in verband met de verhuur van vastgoed voor rekening van de klanten van de onderneming. In kleine bedrijven zal meestal de boekhouder van het bedrijf de boekhouding voor de klanten op zich nemen. Andere benamingen: accountant, accounting manager. Syndicus: wordt aangesteld door de algemene vergadering van eigenaren en zorgt voor rekening van de eigenaren voor het financiële, het technische en het administratieve beheer van de gemeenschappelijke delen van het vastgoed en voor het behoud van het onroerend patrimonium. Hij/zij zorgt eveneens voor onderhoud, schoonmaak en reparatie van de gemeenschappelijke ruimtes. Hij/zij verdeelt de kosten over de eigenaren, int de voorschotten, betaalt de leveranciers en houdt zich bezig met kasproblemen en boekhoudkundige kwesties. Hij/zij kan supervisie uitoefenen over het onderhoudspersoneel, de bewakingsdienst en de tuinlieden. Andere benaming: (vastgoed-) makelaar. BEDIENDEBEROEPEN 12 Technisch beheerder: is verantwoordelijk voor het technisch beheer van de gebouwen waarvoor hij/zij verantwoordelijk is. Hij/zij gaat na welke werken er uitgevoerd dienen te worden, maakt bestekken op, voert onderhandelingen met leveranciers en oefent supervisie uit over de werken. Hij/zij is verantwoordelijk voor het technisch onderhoud van het gebouw (liften, gemeenschappelijke ruimtes, nooduitgangen, problemen met dakbedekking, enz.) Andere benamingen: technisch inspecteur, technisch verantwoordelijke, onderhoudstechnicus, technisch expert. Technicus: is verantwoordelijk voor technische interventies in de gebouwen onder beheer wanneer er door de huurders bepaalde gebreken aan de infrastructuur worden vastgesteld. Hij/zij werkt onder leiding van de rentmeesters of van de technische beheerder. Andere benaming: onderhoudstechnicus. C. PROMOTIE VAN VASTGOED/PROJECT MANAGEMENT De afdeling staat in voor het ontwerp en de promotie van vastgoed. Het kan gaan om nieuwe of gerenoveerde constructies en/of om de inrichting van gebouwen. Ze staat in voor de inzameling van fondsen voor de bouw, het plannen van de uit te voeren werken, de supervisie van de werf en de verkoop van het afgewerkte goed. Vastgoedpromotor: beslist welke vastgoedprojecten er gerealiseerd zullen worden om te beantwoorden aan de behoeften van mogelijke klanten. Hij/zij werkt het

vastgoedprogramma uit door haalbaarheidsstudies uit te voeren en financieringsplannen op te stellen. Hij/zij stelt een actieprogramma op voor de bouw of renovatie van vastgoed en coördineert alle uitvoeringsfasen. Hij/zij vraagt offertes aan, kiest de leveranciers, houdt toezicht op de werken en zorgt ervoor dat de termijnen worden gerespecteerd. Hij/zij stelt financieringsplannen op voor het project en zoekt soms externe investeerders. Hij/zij is eveneens verantwoordelijk voor de commerciële, juridische en technische kant van de vastgoedprojecten. Heeft de volledige verantwoordelijkheid over het programma dat hij/zij vastlegt, van bouw tot oplevering. In kleine ondernemingen, zal hij/zij soms ook de rol van werfcoödinator op zich nemen. Andere benamingen: projectontwikkelaar, projectverantwoordelijke, project manager. Architect: zorgt voor het ontwerp en de uitvoering of de renovatie van gebouwen of de interieurinrichting van gebouwen. Hij/zij ontwerpt en tekent zijn/haar project, houdt toezicht op de uitvoering van alle fasen, onderhandelt met de klanten en leidt de werf. Kan soms tegelijkertijd de functie van werfcoördinator vervullen. Hij/zij kan eveneens als zelfstandige werkzaam zijn. Andere benamingen: tuinarchitect, binnenhuisarchitect, architect/projectleider, ingenieurarchitect. Landmeter: meet de grond met behulp van speciale meetinstrumenten om er een plan van te kunnen maken en om de grenzen van het eigendom af te bakenen. Stelt de ligging van straten en woonwijken nauwkeurig vast. Vervolgens geeft hij/zij de plangegevens getrouw weer op het terrein. De titel van landmeter is beschermd. Hij/zij kan werkzaam zijn als zelfstandige of werken bij een landmetersbureau. Andere benamingen: topograaf, landmeter-topograaf. 13 BEDIENDEBEROEPEN Tekenaar: tekent de plannen van nieuwe gebouwen of interieurinrichting van gebouwen met behulp van informatica. Hij/zij werkt onder toezicht van een architect. Andere benamingen: technisch tekenaar Verkoper: verantwoordelijk voor de verkoop van het vastgoedproject aan klanten. Hij/zij analyseert het project en verdedigt het bij mogelijke klanten. Hij/zij onderhandelt met de klanten over de contractvoorwaarden. Andere benamingen: handelsingenieur, asset manager. Werfcoördinator: leidt de bouwwerken op de werf van vastgoed waarvan de promotie werd gemaakt door het bedrijf waarvoor hij/zij werkt. In kleine bedrijven, kan hij/zij de taken van de vastgoedpromotor op zich nemen.

3.3. Definitie van de bediendeberoepen in de ondersteunende afdelingen Onder ondersteunende afdelingen verstaat men de afdelingen die niet rechtstreeks deelnemen aan de kernactiviteiten van de onderneming. De beroepen die men hier vindt, hebben een eigen specialisatie, maar voeren geen basiswerkzaamheden uit die rechtstreeks verband houden met de productie van goederen of diensten. Zij hebben tot doel diensten te verlenen aan de organisatie en de operationele afdelingen te ondersteunen. Voorbeelden van ondersteunende afdelingen zijn: administratie, boekhouding, personeelsdienst, Voor een definitie van de beroepen die deel uitmaken van de ondersteunende afdelingen verwijzen we naar een andere uitgave van de Cevora studiedienst 8. In dit document wordt alleen de inhoud van de taken van de polyvalent bediende beschreven (m.a.w. de standaardinhoud van de taken gekoppeld aan een aantal specifieke taken bijhorende met de activiteitensector), evenals de transversale beroepen van credit analyst uit de boekhoudkundigedienst en van de pricing analyst uit marketingafdeling. Deze laatste beroepen werden niet opgenomen in de vermelde publicatie over transversale bediendeberoepen. Polyvalent bediende: verzekert de dagelijkse administratieve taken van het bedrijf. Hij/zij beantwoordt de telefoon, maakt prijsoffertes en facturen, adviseert klanten, ondersteunt de verkoop, houdt het klassement en gegevensbestanden up-to-date enz. Andere benaming: all round bediende. BEDIENDEBEROEPEN 14 D. STATISTIEK Deze afdeling moet de prijzen bepalen voor de goederen die verkocht, verhuurd of aangekocht worden, naargelang van de inplanting, de wijk, de bereikbaarheid, de vastgoedmarkt, enz. Statisticus: voert marktanalyses uit om statistieken op te stellen over de prijzen van vastgoed die verhuurt, verkocht of gekocht zullen worden door de klanten van het bedrijf. 8 Cevora studiedienst Transversale bediendeberoepen, februari 2002.

Schatting van het aantal bedienden per beroep 4

4.1. Extrapolatie van de enquêtegegevens Naast de eerder kwalitatieve gegevens over de voorkomende beroepen en de inhoud ervan, wordt in de enquête ook gevraagd om kwantitatieve gegevens over het aantal tewerkgestelde bedienden per beroep door te geven. Aan de hand van deze gegevens kunnen we, per beroep, het totaal aantal beroepsbehoefenaars in de steekproef bepalen. Aangezien de steekproef representatief is, kunnen de gegevens worden geëxtrapoleerd naar het totaal aantal bedienden in deze sector 9. U vindt deze gegevens terug in de tabel op de volgende pagina s. In de tabel vindt u de volgende gegevens: het aantal ondernemingen en het aantal bedienden in de sector naar ondernemingsgrootte (rubriek sector). het aantal ondernemingen en het aantal bedienden in de steekproef naar ondernemingsgrootte (rubriek steekproef). het percentage van de totale populatie dat bereikt werd door de steekproef en de wegingsfactor die toegepast moet worden (rubriek steekproef). het geëxtrapoleerd aantal bedienden per beroep, per beroepsgroep en per ondernemingsgrootte. Deze aantallen worden verkregen door de gegevens van de steekproef te vermenigvuldigen met de wegingsfactor. Om twee redenen hebben we voor de extrapolatie de gegevens van de twee grootste ondernemingsgroottes in één categorie ondergebracht, namelijk die met 50 werknemers en meer. Ten eerste noteren we, wat betreft de beroepen, geen duidelijk significante verschillen tussen de bedrijven met 50 tot 99 werknemers en de bedrijven met 100 werknemers en meer. Ten tweede maken steeds heel weinig ondernemingen deel uit van de categorieën van de grootste bedrijven, daar het ANPCB vooral bestaat uit KMO s (minder dan 50 werknemers). Om een relatief groot aantal bedrijven voor de extrapolatie te verkrijgen, moesten we deze twee categorieën dus groeperen. Opmerking : In de sector is er een groter aandeel zogenaamde transversale beroepen dan in de andere bestudeerde sectoren in deze studie 10. Dit is te verklaren door het feit dat de meeste bediendeberoepen die typisch zijn voor de sector (vastgoedbemiddelaar, vastgoedexpert), uitgevoerd kunnen worden onder zelfstandig statuut. In de kleine ondernemingen gebeurt het vaak dat de enige ingeschreven bediende de personen op het terrein (vastgoedbemiddelaar) op administratief vlak helpen. Als we deze verhouding vergelijken met de grootte van de onderneming, zien we dat de transversale beroepen 61,22% van de bedienden vertegenwoordigen in de bedrijven met 1 tot 9 werknemers, 47,72% in de ondernemingen met 10 tot 49 werknemers en 34,73% in de ondernemingen met 50 werknemers of meer. De verhouding daalt dus met de grootte van de onderneming, tot een verhouding van +/- 30%, zoals in de andere bestudeerde sectoren. SCHATTING VAN HET AANTAL BEDIENDEN PER BEROEP 16 9 Deze gegevens zijn berekend voor heel België maar kunnen ook worden berekend per regio en per omvang van de onderneming. 10 De transversale beroepen maken 56% uit van de bedienden in de sector, terwijl de verhouding +/- 30% bedraagt in de andere sectoren.

Tabel 8 Extrapolatie van het aantal bedienden per beroep in België en in functie van de bedrijfsgrootte 11 Bedrijfsgrootte Vastgoedsector Totaal 1-9 10-49 50 + n % Sector Bedrijven 2679 86 12 2777 Bedienden 4320 1186 501 6007 Steekproef Bedrijven 29 14 4 47 Bedienden 98 310 205 613 % van de totale bevolking 2,27% 26,14% 40,92% 10,20% Wegingsfactor 44,08 3,83 2,44 9,80 Aantal beroepsbeoefenaars (extrapolatie) - Algemeen directeur 220 27 12 259 4,3 - Adjunct-directeur 0 4 5 9 0,1 Totaal algemene directie personeel 220 31 17 268 4,5 - Directiesecretaresse 88 78 12 179 3,0 - Afdelingssecretaresse 88 138 54 280 4,7 - Secretariaatsmedewerker 0 8 2 10 0,2 - Receptioniste-telefoniste 132 46 12 190 3,2 - Polyvalent bediende 1455 4 0 1459 24,3 - Office manager 44 0 0 44 0,7 - Administratief bediende 0 0 0 0 0,0 Totaal administratief personeel 1807 274 81 2162 36,0 - Administratief en financieel directeur 0 0 2 2 0,0 - Financieel directeur 44 8 2 54 0,9 - Hoofdboekhouder 0 11 2 14 0,2 - Boekhouder 309 80 17 406 6,8 - Boekhoudkundig bediende 132 19 7 159 2,6 - Beheerscontroleur 88 15 0 103 1,7 - Business reporting 0 0 2 2 0,0 Totaal boekhoudkundig personeel 573 134 32 739 12,3 - Human resources directeur 0 11 2 14 0,2 - Verantwoordelijke loon- en personeelsadministratie 0 0 2 2 0,0 - Medewerker personeelszaken 44 21 7 72 1,2 Totaal human resources personeel 44 33 12 89 1,5 - Informaticadirecteur 0 4 5 9 0,1 - Bedrijfsinformaticus 0 27 7 34 0,6 - Netwerkbeheerder 0 4 0 4 0,1 - Databasebeheerder 0 4 0 4 0,1 Totaal informatica personeel 0 38 12 50 0,8 - Marketingverantwoordelijke 0 4 2 6 0,1 - Marketingmedewerker 0 4 2 6 0,1 Totaal marketing personnel 0 8 5 13 0,2 - Verantwoordelijke communicatie 0 4 0 4 0,1 - Medewerker communicatie 0 8 0 8 0,1 - Verantwoordelijke communicatie + marketing 0 8 2 10 0,2 Totaal communicatie personneel 0 19 2 22 0,4 - Statisticus 0 0 5 5 0,1 - Verantwoordelijke qualiteit & veiligheid 0 4 5 9 0,1 - Bedrijfsjurist 0 27 0 27 0,4 Totaal ondersteunend personeel 0 31 10 40 0,7 TOTAAL TRANSVERSALE BEROEPEN 2645 566 174 3385 56,3 SCHATTING VAN HET AANTAL BEDIENDEN PER BEROEP 17 11 De cijfers in de tabel werden afgerond om decimalen te vermijden. Dit verklaart ook waarom sommige subtotalen niet precies overeenkomen met de berekende sommen.

Tabel 8 Extrapolatie van het aantal bedienden per beroep in België en in functie van de bedrijfsgrootte (vervolg) Bedrijfsgrootte Vastgoedsector Totaal 1-9 10-49 50 + n % - Vastgoedbemiddelaar 661 138 88 887 14,8 - Vastgoedexpert 88 15 7 111 1,8 Totaal verhuur en verkoop personeel 749 153 95 998 16,6 - Rentmeester 397 42 32 471 7,8 - Syndicus 220 23 5 248 4,1 - Boekhouder (klanten) 0 31 17 48 0,8 - Technisch beheerder 88 27 42 156 2,6 - Technicus 0 0 22 22 0,4 - Technisch assistent 44 0 0 44 0,7 - Hoofd afdeling vastgoedbeheer 0 11 0 11 0,2 - Facility manager 0 34 0 34 0,6 - Hoofd technisch dienst 0 0 2 2 0,0 - Financieel analyst 0 0 15 15 0,2 - Hulpboekhouder 0 0 2 2 0,0 Totaal vastgoedbeheer personeel 749 168 137 1055 17,6 - Vastgoedpromotor 176 134 12 322 5,4 - Verkoper 0 46 10 56 0,9 - Architect 0 23 7 30 0,5 - Tekenaar 0 0 7 7 0,1 - Landmeter 0 0 2 2 0,0 - Administratief en commercieel medewerker 0 4 0 4 0,1 - Werfcoördinator 0 38 37 75 1,2 - Planner 0 4 0 4 0,1 - Calculator 0 11 7 19 0,3 - Magazijnmedewerker 0 0 5 5 0,1 - Ingenieur 0 0 5 5 0,1 - Hoofd afdeling vastgoedpromotie 0 4 0 4 0,1 Total vastgoedpromotie personeel 176 264 93 533 8,9 - Directeur commercieel centrum 0 19 0 19 0,3 - Onthaal hostess 0 8 2 10 0,2 - Concierge 0 4 0 4 0,1 - Helpdeskbediende 0 4 0 4 0,1 Total andere operationeel personeel 0 34 2 37 0,6 TOTAAL SPECIFIEKE BEROEPEN 1675 620 327 2622 43,7 TOTAAL 4320 1186 501 6007 100 SCHATTING VAN HET AANTAL BEDIENDEN PER BEROEP 18

Uit deze tabel, kan men de top 5 van meest voorkomende beroepen in de vastgoedsector afleiden, m.a.w. de bediendeberoepen die de meeste beroepsbeoefenaars tellen na de extrapolatie. Bovenaan in het klassement, vindt men : polyvalent bediende (24,3%), vastgoedbemiddelaar (14,8%), rentmeester (7,8%), boekhouder (6,8%), vastgoedpromotor (5,4%), Als men dezelfde oefening doet maar dan enkel voor de tranversale beroepen, dan bekomt men de volgende top 5 : polyvalent bediende (24,3%), boekhouder (6,8%), afdelingssecretaresse (4,7%), algemeen directeur (4,3%), receptioniste-telefoniste (3,2%). SCHATTING VAN HET AANTAL BEDIENDEN PER BEROEP 19

5 Vacatures

5.1. Analyse van de vacante betrekkingen In de vragenlijst werden de ondernemingen ook gevraagd om per beroep aan te geven hoeveel vacatures de laatste zes maanden openstonden en een raming te maken van de moeilijkheidsgraad om deze vacante betrekkingen in te vullen. Dankzij deze gegevens beschikken we over een overzicht van de vacante betrekkingen binnen de sector en van de beroepen die het meest worden gevraagd door de ondernemingen. De gemiddelde moeilijkheidsgraad wordt berekend op basis van de scores van de ondernemingen die deze vacante betrekkingen moesten invullen. Het is moeilijk om, op basis van een steekproef van 47 ondernemingen, een volledige prognose te maken van de vacatures en knelpuntenberoepen in deze sector maar deze gegevens geven toch al enkele aanwijzingen. Het klassement van de meest gevraagde beroepen in de sector wordt opgesteld aan de hand van drie criteria: het aantal ondernemingen waarin een betrekking vacant is in een bepaald beroep, het aantal vacante betrekkingen voor dit beroep en de gemiddelde moeilijkheidsgraad die wordt geraamd door de ondernemingen die deze betrekking moesten invullen. Voor elk van deze criteria wordt een score tussen 7 en 12 toegekend wanneer de waarde voor dit criterium hoger ligt dan het gemiddelde en tussen 1 en 6 wanneer deze waarde lager ligt dan het gemiddelde. De intervallen tussen 1 en 6 zijn gelijkwaardig en zijn gelijk aan het verschil tussen de minimumwaarde die werd bereikt voor dit criterium en het gemiddelde gedeeld door 6. Een gelijkaardige redenering wordt toegepast voor de scores tussen 7 en 12, maar hier wordt het verschil gemaakt tussen de maximumwaarde voor dit criterium en het gemiddelde. Het eindklassement verkrijgt men door het gemiddelde van deze drie scores te rangschikken in dalende volgorde. In het klassement staan drie functies op kop: de vastgoedbemiddelaar, de vastgoedpromotor en de boekhouder. De beroepen van vastgoedbemiddelaar en van vastgoedpromotor zijn specifiek aan deze sector. De boekhouder, daarentegen, is een beroep dat ook in andere sectoren voorkomt. Deze beroepen zijn het meest gevraagd, en deze vraag bestond in meerdere bedrijven. Beroepen met een score hoger dan 7, of meer dan het gemiddelde in het klassement 12, worden beschouwd als knelpuntberoep. Er worden dus uiteindelijk vijf beroepen als knelpuntberoep beschouwd door de ondernemingen: de vastgoedbemiddelaar, de vastgoedpromotor, de boekhouder, de rentmeester en de afdelingssecretaresse. VACATURES 21 12 In de tabel vindt men deze knelpuntberoepen boven de lege lijn in donker grijs.

Tabel 9 Aantal vacatures per beroep en moeilijkheidsgraad om deze vacatures in te vullen Vacatures per beroep Aantal betrokken bedrijven Aantal vacatures Gemidd. moeilijkheidsgraad Gemidd. score # Tot % Score 1 # (1) Score 2 Gemidd. Score 3 klassement - Vastgoedbemiddelaar 6 47 12,77% 12 7 1,17 6 3,57 10 9,33 - Vastgoedpromotor 2 47 4,26% 6 5 2,50 12 3,20 8 8,67 - Boekhouder 4 47 8,51% 9 5 1,25 7 3,20 8 8,00 - Rentmeester 2 47 4,26% 6 3 1,50 9 3,00 7 7,33 - Afdelingssecretaresse 2 47 4,26% 6 3 1,50 8 3,00 7 7,00 - Directiesecretaresse 2 47 4,26% 6 2 1,00 1 3,50 10 5,67 - Receptioniste-telefoniste 4 47 8,51% 9 4 1,00 1 3,00 7 5,67 - Boekhouder (klanten) 2 47 4,26% 6 2 1,00 1 3,50 10 5,67 - Verkoper 1 47 2,13% 1 1 1,00 1 4,00 12 4,67 - Architect 2 47 4,26% 6 2 1,00 1 3,00 7 4,67 - Syndicus 2 47 4,26% 6 2 1,00 1 2,00 4 3,67 - Polyvalent bediende 1 47 2,13% 1 1 1,00 1 3,00 7 3,00 - Technisch beheerder 1 47 2,13% 1 1 1,00 1 3,00 7 3,00 - Technicus 1 47 2,13% 1 1 1,00 1 3,00 7 3,00 - Calculator 1 47 2,13% 1 1 1,00 1 3,00 7 3,00 - Netwerkbeheerder 1 47 2,13% 1 1 1,00 1 2,00 4 2,00 Totaal 34 752 4,52% 41 1,21 2,98 (1) Verkregen door het aantal vacatures te delen door het aantal betrokken bedrijven Beroepenstructuur : vastgoedector 22 VACATURES

6 Kernberoepen

6.1. De kernberoepen van de sector Cevora wenste ook via de oefening van de beroepenstructuur, de kernberoepen van iedere bestudeerde sector te bepalen. Deze informatie kan gebruikt worden door het onderwijs, of eventueel andere vormingsactoren, om studierichtingen aan de bedrijfswereld aan te passen. De opleidingssector zoekt actief naar informatie over de arbeidsmarkt, over de sectoren en over beroepen die in de sectoren voorkomen om de overgang school-arbeidsmarkt te vergemakkelijken. Sectorinformatie is dus van belang voor het onderwijs. De kernberoepen van een bepaalde sector zijn die beroepen die behoren tot de kernactiviteit van de betreffende sector. Deze kernactiviteiten dragen rechtstreeks bij tot verkoop, winst en omzet en vereisen specifieke competenties. Kernberoepen zijn dus duidelijk verweven met het specifiek karakter en de doelstelling of bestaanreden van de sector. Als we al de beroepen die door de bedrijven vermeld werden ordenen naar belang komen we tot het volgende beeld van de sector 13 : BEMIDDELING BEHEER PROMOTIE Vastgoedbemiddelaar Rentmeester Syndicus Vastgoedpromotor DE KERNBEROEPEN VAN DE SECTOR 6.1.1. Bemiddeling Vastgoedbemiddelaar: bemiddelt in vastgoedtransacties tussen de verkoper en de koper of tussen de eigenaar en de huurder of bij overlating van een handelsfonds. Hij/zij informeert de klant over de waarde van het vastgoed, de toestand ervan en over de wetten en regelmenten die gelden voor de verkoop en verhuur van vastgoed. Hij/zij regelt bezoeken aan het vastgoed, neemt deel aan de onderhandelingen en stelt de verkoop- of huurakte op. Bij overlating van handelsfondsen stelt hij/zij de juiste documenten op, rekening houdend met boekhoudkundige, financiële, contractuele en fiscale elementen. Hij/zij kan de klant ook helpen bij het zoeken naar een hypotheek, lening of krediet. Deze beroep kan verdeeld worden in drie deelberoepen n.m. vastgoedbemiddelaar bij verkoop, aankoop en ruil van vastgoed, vastgoedbemiddelaar bij verhuur en huur van vastgoed, vastgoedbemiddelaar bij overdracht van handelsfondsen. Andere benamingen: vastgoedverkoper, (vastgoed-)makelaar, vastgoedadviseur, vastgoedonderhandelaar 24 6.1.2. Beheer De uitgeoefende taken van de twee hieronder vermeld beroepen zijn gelijkaardig, hun opdrachtgevers zijn verschillend. Rentmeester: wordt door de eigenaar belast met het dagelijks beheer van privévastgoed. Dit omvat het financiële, administratieve en technische beheer van het vastgoed. Hij/zij stelt een financieel dossier op met daarin een berekening van het 13 In dit hoofdstuk nemen we enkel de bediendeberoepen op als kernfuncties voor de sector. Arbeidersberoepen vallen buiten het bestek van het ANPCB en dus ook van deze studie.

rendement, van de uitbatingskosten, van het kapitaal dat voor onderhoud moet worden opzij gezet, van de financiële en fiscale gevolgen voor de eigenaar, enz. Hij/zij treedt veelal in naam van de eigenaar op inzake huurderskwesties. Hij/zij kan supervisie uitoefenen over het onderhoudspersoneel, de bewakingsdienst en de tuinlieden. Hij/zij int de huurgelden en de kosten en stelt de huurcelen en plaatsbeschrijvingen op, enz. Andere benamingen: (vastgoed-)makelaar, beheerder van gebouwen, property manager, vastgoedbeheerder. 6.1.3. Promotie Syndicus: wordt aangesteld door de algemene vergadering van eigenaren en zorgt voor rekening van de eigenaren voor het financiële, het technische en het administratieve beheer van de gemeenschappelijke delen van het vastgoed en voor het behoud van het onroerend patrimonium. Hij/zij zorgt eveneens voor onderhoud, schoonmaak en reparatie van de gemeenschappelijke ruimtes. Hij/zij verdeelt de kosten over de eigenaren, int de voorschotten, betaalt de leveranciers en houdt zich bezig met kasproblemen en boekhoudkundige kwesties. Hij/zij kan supervisie uitoefenen over het onderhoudspersoneel, de bewakingsdienst en de tuinlieden. Andere benaming: (vastgoed-) makelaar. Vastgoedpromotor: beslist welke vastgoedprojecten er gerealiseerd zullen worden om te beantwoorden aan de behoeften van mogelijke klanten. Hij/zij werkt het vastgoedprogramma uit door haalbaarheidsstudies uit te voeren en financieringsplannen op te stellen. Hij/zij stelt een actieprogramma op voor de bouw of renovatie van vastgoed en coördineert alle uitvoeringsfasen. Hij/zij vraagt offertes aan, kiest de leveranciers, houdt toezicht op de werken en zorgt ervoor dat de termijnen worden gerespecteerd. Hij/zij stelt financieringsplannen op voor het project en zoekt soms externe investeerders. Hij/zij is eveneens verantwoordelijk voor de commerciële, juridische en technische kant van de vastgoedprojecten. Heeft de volledige verantwoordelijkheid over het programma dat hij/zij vastlegt, van bouw tot oplevering. Andere benamingen: projectontwikkelaar, projectverantwoordelijke, project manager. DE KERNBEROEPEN VAN DE SECTOR 25

Bijlagen

Bijlage A Bronnen Organogrammen en bedrijvenwebsite Vacatures van de sector Beroepenwoordenboek, Vormingscentrum PMS-centra gemeenschaponderwijs Confederatie van immobiliënberoepen van België (C.I.B.), officieel nationaal jaarboek, 1997-1998. 2 articles en particulier : Les métiers et services (pages 30-38) ; Situering van de vastgoedsector binnen de bouwsector (pages 20-29). http://www.cib.be Belgische unie van landmeters : http://www.ubg-bul.be Dictionnaire septembre des métiers et des professions, le monde du travail de A à Z, 1997, p. 19, 21, 29, 30, 64, 93, 106, 195. ANPE, répertoire opérationnel des métiers et des emplois (ROME). Répertoire des métiers de l ONISEP : http://www.onisep.fr/national/fiches_metiers/html/fiche_metier.htm Répertoire des métiers du CNRS France : http://web.dsi.cnrs.fr/metierprd/pck_rdm_ui_selection_bap.ini_page Répertoire des métiers du CIDJ http://www.cidj.asso.fr/ Le portail sur l emploi des cadres : http://www.apec.asso.fr/index.html Les métiers de l immobilier dans le guide des métiers de l étudiant.fr : http://www.leguidedesmetiers.letudiant.fr/redac/secteurs/secteursframeset.asp?cs=21 Les professions du secteur immobilier de patrimoine.com : http://www.patrimoine.com/profession/profimm.html Article de cadresonline : monteur d opérations, le défricheur immobilier. http://www.cadresoline.com Article de cadresonline : Géomètre-expert, un expert de la topographie. http://www.cadresoline.com Les métiers de l immobilier du money magazine : http://www.lemoneymag.fr/kalideo/site/application/dossier/s_dossier/0,1676,3-4525-0-8147-0-0-dos,00.html Les métiers du CNAB (confédération nationale des administrateurs de biens français) : http://www.cnab-paris.com/metiers/index.html Les métiers de l immobilier d info.métiers.org : http://www.eurofrance.net/info_metiers/autres_metiers/immobilier/barometre.htm BIJLAGEN 27

Bijlage B Type-organogrammen van bedrijven uit de vastgoedsector volgens bedrijfsgrootte Schema 1 Type-organogram van een bedrijf met 1 tot 9 werknemers DIRECTIE - Algemeen directeur BOEKHOUDING ADMINISTRATIE - Boekhouder - Polyvalent bediende VERHUUR EN VERKOOP VASTGOEDBEHEER VASTGOEDPROMOTIE/ PROJECT - Vastgoedbemiddelaar - Rentmeester MANAGEMENT - Syndicus - Vastgoedpromotor 28 BIJLAGEN

Schema 2 Type-organogram van een bedrijf met 10 tot 49 werknemers DIRECTIE - Algemeen directeur PERSONEELSDIENST / HRM ADMINISTRATIE - Medewerker personeelszaken - Directiesecretaresse - Receptionist-telefonist - Afdelingssecretaresse INFORMATICA DIENST FINANCIELE EN - Bedrijfsinformaticus BOEKHOUDKUNDIGE DIENST - Boekhouder - Boekhoudkundig bediende VERHUUR EN VERKOOP VASTGOEDBEHEER VASTGOEDPROMOTIE/ PROJECT - Vastgoedbemiddelaar - Syndicus - Rentmeester MANAGEMENT - Vastgoedpromotor - Boekhouder (klanten) - Architect - Technisch beheerder - Verkoper - Werfcoördinator 29 BIJLAGEN

Schema 3 Type-organogram van een bedrijf met 50 tot 99 werknemers DIRECTIE - Algemeen directeur - Adjunct-directeur PERSONEEL/HR ADMINISTRATIE - Human resources directeur - Directiesecretaresse - Medewerker personeelszaken - (Afdelings-)secretaresse - Receptionist-telefonist INFORMATICA - Informaticadirecteur MARKETING & COMMUNICATIE - Bedrijfsinformaticus - Verantwoordelijke marketing en communicatie DIVERSE Kwaliteit & veiligheidsdienst FINANCIEN EN BOEKHOUDING - Verantwoordelijke kwaliteit-veiligheid - Hoofdboekhouder - Boekhouder - Boekhoudkundig bediende Statistiek - Statisticus VERHUUR EN VERKOOP VASTGOEDBEHEER VASTGOEDPROMOTIE/ PROJECT - Vastgoedbemiddelaar - Syndicus MANAGEMENT - Vastgoedexpert - Rentmeester - Vastgoedpromotor - Boekhouder (klanten) - Architect - Technisch beheerder - Werfcoördinator - Technicus - Verkoper - Tekenaar 30 BIJLAGEN

Bijlage C Kernberoepen van de vastgoedsector VASTGOEDBEMIDDELING VASTGOEDBEHEER VASTGOEDPROMOTIE - Vastgoedbemiddelaar - Rentmeester - Vastgoedpromotor - Syndicus 31 BIJLAGEN

Bijlage D Steekproeftrekking voor de vastgoedsector Tabel D.1 Steekproeftrekking voor gans België BELGIE Onroerende goederen Grootte Regio 1-9 10-49 50-99 100+ Totaal Brussel Wallonië Vlaanderen Totaal Bedrijven populatie 2679 86 9 3 2777 611 533 1633 2777 Bedienden populatie 4320 1186 420 81 6007 1994 837 3176 6007 Gemiddeld aantal bedienden per bedrijf 1,6 13,8 46,7 27,0 2,2 3,3 1,6 1,9 2,2 Aantal verzendingen 195 80 6 3 284 96 71 117 284 Steekproef bedrijven te bereiken 39 16 2 2 59 20 15 24 59 % tegenover de bedrijven populatie 1,46% 18,60% 22,22% 66,67% 2,12% 3,27% 2,81% 1,47% 2,12% Steekproef bedienden 62 221 91 41 415 225 32 157 415 % tegenover de bedienden populatie 1,43% 18,64% 21,60% 50,62% 6,90% 11,29% 3,88% 4,95% 6,90% Bereik bedrijven 29 14 2 2 47 20 9 18 47 Bereik bedrijven in % 1,08% 16,28% 22,22% 66,67% 1,69% 3,27% 1,69% 1,10% 1,69% Bereik bedienden 98 310 140 65 613 403 68 142 613 Bereik bedienden in % 2,27% 26,14% 33,33% 80,25% 10,20% 20,21% 8,12% 4,47% 10,20% Pop. Te bereiken Respons Populatie bedrijven : totaal aantal bedrijven voor de overeenkomende grootte of regio. Populatie bedienden : totaal aantal bedienden voor de overeenkomende grootte of regio Gemiddeld aantal bedienden per bedrijf : het totaal aantal bedienden gedeeld door het totaal aantal bedrijven voor de overeenkomende grootte of regio. Aantal verzendingen : totaal aantal verzonden enquêteformulieren. Te bereiken steekproef van bedrijven : aantal te bereiken bedrijven per grootte en per regio om een representatieve steekproef te verkrijgen. % tegenover de bedrijven populatie : verhouding tussen het aantal bedrijven in de steekproef en de volledige populatie. Steekproef bedienden : vermenigvuldiging van het gemiddeld aantal bedienden per bedrijf met het aantal bedrijven in de steekproef. % tegenover de bedienden populatie : verhouding tussen het aantal bedienden in de steekproef en in de volledige populatie. Bereik bedrijven : aantal bedrijven gedekt door de enquête. Bereik bedrijven in % : verhouding tussen het aantal bereikte bedrijven en de volledige populatie. Bereik bedienden : aantal bedienden gedekt door de enquête. Bereik bedienden in % : verhouding tussen het aantal bereikte bedienden en de volledige populatie. Bron : bestand van de bijdragen aan de RSZ van het vierde kwartaal van 2000, beschikbaar gesteld door het Sociaal Fonds. 32 BIJLAGEN

Tabel D.2 Steekproeftrekking volgens bedrijfsgrootte en regio Onroerende goederen Brussel BEDRIJVEN PER GROOTTE EN PER REGIO Wallonië Vlaanderen 1-9 10-49 50-99 100+ Totaal 1-9 10-49 50-99 100+ Totaal 1-9 10-49 50-99 100+ Totaal Bedrijven populatie 560 42 7 2 611 526 6 0 1 533 1593 38 2 0 1633 Bedienden populatie 948 632 334 80 1994 760 76 0 1 837 2612 478 86 0 3176 Gemiddeld aantal bedienden per bedrijf 1,7 15,0 47,7 40,0 3,3 1,4 12,7 #DIV/0! 1,0 1,6 1,6 12,6 43,0 #DIV/0! 1,9 Aantal verzendingen 50 40 4 2 96 65 5 0 1 71 80 35 2 0 117 Steekproef bedrijven te bereiken 10 8 1 1 20 13 1 0 1 15 16 7 1 0 24 % tegenover de bedrijven populatie 1,79% 19,05% 14,29% 50,00% 3,27% 2,47% 16,67% #DIV/0! 100,00% 2,81% 1,00% 18,42% 50,00% #DIV/0! 1,47% Steekproef bedienden 17 120 48 40 225 19 13 0 1 32 26 88 43 0 157 % tegenover de bedienden populatie 1,79% 19,05% 14,29% 50,00% 11,29% 2,47% 16,67% #DIV/0! 100,00% 3,88% 1,00% 18,42% 50,00% #DIV/0! 4,95% Bereik bedrijven 9 8 2 1 20 7 1 1 9 13 5 18 Bereik bedrijven in % 1,61% 19,05% 28,57% 50,00% 3,27% 1,33% 16,67% #DIV/0! 100,00% 1,69% 0,82% 13,16% 0,00% #DIV/0! 1,10% Bereik bedienden 34 196 140 33 403 22 14 0 32 68 42 100 0 0 142 Bereik bedienden in % 3,59% 31,01% 41,92% 41,25% 20,21% 2,89% 18,42% #DIV/0! 3200,00% 8,12% 1,61% 20,92% 0,00% #DIV/0! 4,47% Pop. Te bereiken Respons Bron : bestand van de bijdragen aan de RSZ van het vierde kwartaal van 2000, beschikbaar gesteld door het Sociaal Fonds. 33 BIJLAGEN