Handleiding Spelvormen Bijlage 1. Polariteiten in alfabetische volgorde Bijlage 2. Eigenschappen Bijlage 3. Synoniemen Bijlage 4. Vervormingen Bijlage 5. Vervormingen met onderliggende eigenschappen
De Spelvormen Spelvorm 1. De Ontdekking Doel: Het kennen en bewust worden van jouw polariteiten. In het kort: Als eindresultaat van deze spelvorm liggen op A de polariteitenkaarten die bij je horen op B de polariteitenkaarten die niet bij jou horen en op O liggen de polariteitenkaarten, die je gaat ontwikkelen. Je gaat hierbij als volgt te werk: Leg de kaarten A, B en O wat uit elkaar voor je neer. 1. Leg de stapel polariteitenkaarten voor je neer met de blauwe kleur boven. 2. Neem telkens één kaart van de stapel en vraag je af of deze eigenschap (bovenste regel in blauw) bij jou past. Zo maak je je keuze: Kaart A Kaart B Hierop leg je de eigenschappen, die bij je horen, die je energie geven! Eigenschappen, Hierop leg je de eigenschappen waar waarvan de inzet je moeiteloos afgaat. Ze voelen als je niets of weinig mee hebt. vertrouwd en vanzelfsprekend, je wordt er blij van. 3. Neem vervolgens de stapel kaarten van A in je hand en beoordeel per kaart of je vaak wel of niet in de bijbehorende vervorming terecht komt (cursief grijs gedrukt, onderste regel).zo ja, leg je deze kaart op kaart O. Zo nee is leg je deze kaart terug op A. 4. Draai vervolgens de stapel kaarten van kaart B om. Nu ligt de rode kleur boven. Neem vervolgens deze stapel kaarten in je hand en beoordeel per kaart of deze eigenschap wel of niet op jou van toepassing is. Indien het antwoord ja is, leg je deze kaart op het stapeltje van kaart O. Bij het antwoord nee, niet van toepassing, leg je de kaart terug op B. 5. Uiteindelijk zie je voor je: Op kaart A: de polariteiten die bij jou horen en door jou goed worden ingezet. Op kaart B: de polariteiten die niet op jou van toepassing zijn. Op kaart O : de polariteiten waarvan slechts één eigenschap wordt ingezet, waardoor je gedrag vervormt. Dit is vervelend voor jou, maar ook vaak voor anderen. Deze polariteiten komen voor ontwikkeling in aanmerking, d.w.z. aan jou de opdracht om voortaan in elke situatie beide eigenschappen van deze polariteit tegelijk in te zetten. Alleen zo ontstaat er een goede balans in je eigen gedachten en gevoelens, maar ook in je gedrag naar anderen. 6. Maak weloverwogen een keuze uit de te ontwikkelen polariteiten (O) : Met welke polariteiten wil je als eerste aan de slag? In welke situatie(s)? Bespreek deze keuze met iemand die jou kent, bijvoorbeeld iemand op je werk of iemand privé. En vraag na de toepassing feedback. 7. Aan de slag!
Spelvorm 2. Pool rariteiten Doel: Bewust worden van de oorzaak van vervormd gedrag (vaak vervelend voor jezelf en je omgeving). Vervormd gedrag leidt meestal tot spanning en stress. Vervolgens ontdek je welke polariteiten door jouw vervormde gedrag onbenut blijven. Neem de stapel polariteitenkaarten en concentreer je op het onder de eigenschappen cursief aangegeven vervormde gedrag! 1. Leg de stapel kaarten met de blauwe kleur boven en leg de kaarten A, B en O wat uit elkaar voor je neer. 2. Leg de stapel op kaart A en neem telkens één kaart van de stapel. Vraag je af of de aangegeven vervorming (in grijs onderste regel) op jou van toepassing is. Indien ja, dan leg je deze kaart in vak O. Bij het antwoord nee, niet op jou van toepassing, leg je deze kaart in vak B. 3. Ga door tot de stapel op is. 4. Draai vervolgens de stapel kaarten van B om. Nu ligt de rode kleur boven. Neem vervolgens deze stapel kaarten in je hand en beoordeel per kaart of de aangegeven vervorming (in grijs onderste regel) wel of niet op jou van toepassing is. Zo ja, leg je deze kaart op de stapel van kaart O. Zo nee, niet van toepassing, leg je de kaart terug op B. 5. Uiteindelijk zie je voor je: Op kaart B: de polariteiten die niet op jou van toepassing zijn én de polariteiten die door jou al goed in balans worden ingezet. Op kaart O: de polariteiten waarvan door jou slechts 1 eigenschap wordt ingezet, waardoor er vervormingen in je gedrag optreden. Vervelend voor jou, maar ook vaak voor anderen. Deze polariteiten komen voor ontwikkeling in aanmerking, d.w.z. aan jou de opdracht om in elke situatie beide eigenschappen van de polariteit tegelijk in te zetten. Alleen zo ontstaat er een goede balans in je eigen gedachten en gevoelens, maar ook in je gedrag naar anderen. 6. Maak een keuze uit de te ontwikkelen polariteiten (O) : Met welke polariteiten wil je als eerste aan de slag? In welke situatie(s)? Bespreek deze keuze met iemand die jou kent, bijvoorbeeld iemand op je werk of iemand privé. En vraag na de toepassing om feedback. 7. Aan de slag!
Spelvorm 3. Polariteiten & Dilemma s Doel: Het leren omgaan met dilemma s (dilemma s zijn situaties, waarbij je moet kiezen tussen twee min of meer gelijkwaardige oplossingen). Voor deze spelvorm is het noodzakelijk dat je spelvorm 1 hebt gespeeld en de polariteiten die bij jou horen (kaarten A en O) hebt genoteerd. 1. Noem een concreet dilemma van de afgelopen tijd dat bij jou spanning veroorzaakte (misschien heb je er nog last van). 2. Tussen welke twee oplossingsrichtingen moet je kiezen? 3. Kies per oplossingsrichting de bijbehorende waarde, m.a.w. het bijbehorende voordeel dat het jou oplevert - gebruik voor het kiezen van deze waarde de Waarden-kaart: persoonlijke drijfveren. 4. Kies uit jouw polariteiten welke het meest van toepassing is (zijn) om dit dilemma op te lossen. 5. Door in je gedachten je polariteit (en) bewust in te zetten vullen de twee gekozen waarden elkaar aan 6. Bedenk hoe je nu gaat reageren. Wat ga je zeggen? Neem hier de tijd voor. 7. Bedenk vanuit dit nieuwe besef welke actie je gaat inzetten. Wat ga je doen? Wat ga je zeggen? 8. Wat zou het resultaat zijn van je actie? Hoe zou de omgeving hierop reageren? Bedenk ook hier: Oefening baart kunst. Deze stap zal je steeds makkelijker afgaan. 9. Aan de slag! Spelvorm 4. Het Polariteiten Thuisspel Lees eerst de toelichting bij deze spelvormen (zie boekje Toelichting bij Spelvormen)! Doel: Een prettige thuissituatie. Speel Spelvorm 1. Zie hierboven onder Spelvorm 1. De Ontdekking. 1. Ontdek met elkaar van een ieder de aangeboren polariteiten (A) en de polariteiten, die nog voor ontwikkeling in aanmerking komen (O). 2. Maak met elkaar afspraken hoe je elkaar gaat helpen bij het inzetten van de polariteiten als geheel. 3. Geef elkaar hierbij vooral positieve feedback. Speel Spelvorm 2. Zie hierboven onder Spelvorm 2. Pool rariteiten. Het komt in de beste families voor, dat je je vaak ergert aan het gedrag van iemand binnen de familie (vader, moeder, zus, broer, maar ook oom of tante of neef of nicht). Je kent vast wel het spreekwoord: wat je zegt (van een ander), ben jezelf! Dit betekent ook, dat jouw irritatie altijd te maken heeft met eigenschappen in jezelf, die je niet of nog niet voldoende inzet. Je komt hier achter door eerst te kijken, welke vervorming van de ander jou zo irriteert. Misschien heb je zelf hier ook wel eens last van, maar wil je dat voor jezelf niet toegeven. Daarna kijk je aan de hand van de bijlagen, welke eigenschappen onder deze vervormingen schuil gaan en tot welke polariteit deze behoren. In het vervolg ga je in situaties waarin je gedrag vervormt, je polariteiten inzetten. Doe dit heel bewust en geef elkaar de ruimte en voldoende ondersteuning om dit nieuwe gedrag aan te leren. Het is niet makkelijk om oude gewoonten te doorbreken. Toch lukt het als je maar volhoudt. Oefenen! Het spelen van Spelvorm 2 kan je helpen om binnen de familierelaties de lucht te klaren, waardoor je beter met elkaar omgaat. Bovendien voel je jezelf er een stuk prettiger door.
Spelvorm 5 is bedoeld voor Coaches & Trainers Spelvorm 5. Polariteiten & Coaching. Doel: Evenwicht in jezelf herstellen door het inzetten van de volledige polariteit. Vooral bedoeld voor degenen die polariteiten eenzijdig inzetten (één eigenschap van de twee), waardoor stress wordt ervaren en een goed contact met de omgeving wordt belemmerd. Gebruik de polariteiten die bij Spelvorm 1 of 2 op kaart O werden gelegd. Voor deze spelvorm is het dus noodzakelijk dat je spelvorm 1 of 2 hebt gespeeld. 1. Met welke polariteit wil je aan de slag (van de O kaart, spelvorm 1 of 2). 2. Benoem een concrete situatie die je voor deze oefening wilt inzetten. 3. Zet drie stoelen neer. Één stoel staat voor de neutrale IK-stoel. Deze staat in het midden. De andere twee stoelen staan elk voor een eigenschap van de door jou gekozen polariteit. 4. Positioneer de twee buitenste stoelen ten opzichte van de middelste IK-stoel, zoals jij ze ervaart. De eigenschap van de polariteit, die het meest vertrouwd voelt, staat het dichtste bij. Hoe vreemder de andere eigenschap aanvoelt, des te verder staat die stoel bij je vandaan. 5. Neem vervolgens afwisselend plaats op beide buitenste stoelen en geef letterlijk stem aan deze eigenschappen. Ervaar daarbij niet alleen het stemgeluid, maar ook je gevoel en je lichaamshouding. Alleen zo ontstaat bewustwording in het hanteren van beide eigenschappen van de polariteit. 6. Neem vervolgens weer plaats op de middelste stoel en kies bewust voor het inzetten van de polariteit door deze te benoemen in de juiste volgorde van bijvoeglijk naamwoord en zelfstandig naamwoord, bv de geduldige daadkrachtige, de belangstellende ingetogene, de evenwichtig moedige of dezelfde combinatie maar dan omgekeerd. Geef letterlijk stem aan deze polariteit. 7. Daarna reflecteer je op je ervaringen en je trekt conclusies voor de toekomst. Tip: zorg dat je je volledig losmaakt van de afzonderlijke eigenschappen (focus!). Anders heeft deze spelvorm te weinig effect. 8. Aan de slag! Spelvorm 6 is bedoeld voor Coaches & Trainers Spelvorm 6. Polariteiten en Relatiepatronen Doel: Het doorbreken van oude communicatiepatronen die spanning en stress veroorzaken en het creëren van nieuwe patronen, die energie geven. Voor deze Spelvorm is het noodzakelijk dat je eerst Spelvorm 2 speelt. Noteer daarbij in welke vervormingen je gemakkelijk terechtkomt en noteer de bijbehorende polariteiten. 1. In de Toelichting op deze spelvorm (zie boekje Toelichting bij Spelvormen) ontdekte je drie verschillende rollen, die je kunt spelen in de communicatie met anderen: a) Het slachtoffer, dat zich machteloos voelt, omdat alles hem of haar wordt aangedaan. b) De aanklager, die iedereen of de omstandigheden de schuld geeft van zijn of haar situatie. c) De redder, die alles en iedereen wil redden zonder rekening te houden met de grenzen van anderen. 2. In welke rol herken je jezelf het meest? 3. Geef aan welk patroon je herkent in een zich steeds herhalende situatie op het werk of thuis met behulp van de volgende vragen:
Waar gaat het altijd over? Hoe begint het? Wat was de geheime boodschap aan jou? En dan? Wat was de geheime boodschap van jou? Geheime boodschappen zijn onuitgesproken uitnodigingen om te gaan klagen, redden of zeuren. Herken je de spanning die dit patroon veroorzaakt? Waar merk je dit aan? 4. Welke vervorming/en is/ zijn hierbij op jou van toepassing? 5. Als je nu besluit in plaats van de vervormingen de bijbehorende polariteiten in te zetten, wat gaat er dan gebeuren? Hoe verwacht je dat je omgeving hierop zal reageren? 6. Aan de slag! En vraag anderen om feedback op je nieuwe gedrag. Spelvorm 7. Polariteiten & Teambuilding A en B A. Samenwerking Doel: Verbetering van de onderlinge samenwerking, waardoor het team als geheel effectiever wordt. 1 + 1 = 3. Dit gaat zeker op voor een team, waarbij men optimaal gebruik maakt van elkaars polariteiten. Leden van het team spelen eerst spelvorm 1 en/of 2. 1. Bepaal met elkaar - indien nodig in kleine groepjes - op welke punten verbetering(en) moet(en) worden gerealiseerd. Maak voor de keuze gebruik van onderstaand overzicht: - Heldere doelstellingen - Effectiviteit - Open communicatie - Wederzijds respect - Flexibiliteit - Initiatief - Teamgrootte - Werkwijze - Deskundigheid - Teamrollen - Loyaliteit - Vertrouwen (onderling, maar ook naar de organisatie) - Onderlinge feedback 2. Rapportage plenair + conclusies. 3. Welke waarde of waarden spelen een rol bij de gekozen teamdoelen. Hoe worden deze waarden zichtbaar gemaakt? Maak gebruik van de Waardenkaart (organisatiewaarden). 4. Welke polariteit dient als gedragscode? M.a.w. welke gedragsnorm hanteren wij als team? Maak gebruik van de bijlage Lijst met Polariteiten. 5. Rapportage plenair + conclusies. 6. Bepaal individueel welke polariteiten door jou worden ingezet en vertaal dit naar een concrete bijdrage. M.a.w. waardoor wordt deze bijdrage zichtbaar? Rapporteer je conclusies. 7. Hoe ziet het verbeterproces eruit? Wie doet wat en wanneer? Conclusies en afspraken. B. Dilemma s op teamniveau. Doel: Het oplossen van team-dilemma s. Lees eerst de toelichting bij deze spelvorm (zie boekje Toelichting bij Spelvormen) en het voorbeeld van Spelvorm 3! 1. Noem een concreet dilemma van de afgelopen tijd, dat bij het team spanning en wellicht frustratie veroorzaakte (misschien heeft het team er nog last van). 2. Stel dat het dilemma zich nu voordoet. Beschrijf de situatie en bereik overeenstemming over de situatie als vertrekpunt voor de te volgen stappen. 3. Tussen welke oplossingsrichtingen moet worden gekozen? Bereik commitment. 4. Kies als team per oplossingsrichting de bijbehorende waarde, m.a.w. per oplossing het verwachte voordeel voor het team. Maak hierbij gebruik van de Waardenkaart (organisatiewaarden). 5. Kies uit de polariteiten welke hier het meest van toepassing zijn om dit dilemma op te lossen. Maak hierbij gebruik van de bijlage Lijst Polariteiten. Bereik als team commitment. Door de gekozen polariteiten bewust in te zetten vullen de verschillende waarden elkaar aan. 6. Bedenk vanuit dit nieuwe besef welke actie het team gaat ondernemen. Hoe en wat wordt er gecommuniceerd, wanneer en met wie? Wat zou het resultaat zijn van deze actie? Hoe zou de organisatie hierop reageren?
7. Aan de slag! Spelvorm 8 is bedoeld voor Leidinggevenden en medewerkers Spelvorm 8. Polariteiten & Functioneringsgesprekken Doel: Het bereiken van een optimaal evenwicht tussen wat van de medewerker m/v op grond van de functie-eisen wordt gevraagd en wat de medewerker van nature te bieden heeft met zijn of haar aangeboren polariteiten. 1. De medewerker speelt Spelvorm 1en noteert het resultaat. 2. De medewerker evalueert met de leidinggevende het resultaat van Spelvorm 1 met specifiek aandacht voor de polariteiten die de medewerker zonder inspanning en dus van nature inzet in de werksituatie. In hoeverre is er sprake van een goede match? 3. De medewerker bespreekt vervolgens met de leidinggevende de polariteiten die eenzijdig worden ingezet in de werksituatie waardoor er regelmatig vervormingen optreden in gedrag. (kaart O) 4. Met de leidinggevende wordt besproken op welke wijze de polariteiten als geheel zouden kunnen worden ingezet en wat hier de gevolgen van zijn voor de werkomgeving. 5. De medewerker maakt coachings-afspraken met zijn of haar leidinggevende over het vervolg (proces en inhoud). 6. Gezocht wordt naar oplossingen op korte termijn om de functie of functieomgeving aan te passen, waardoor er zoveel mogelijk een match ontstaat tussen wat gevraagd wordt en wat er door de medewerker kan worden ingezet op grond van zijn of haar polariteiten. 7. Conclusies en evt. werkafspraken en vervolgafspraken m.b.t. het coachingstraject. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van de overige spelvormen.