TOEKOMST ORIËNTERING MET PRECAIRE VERBLIJVERS

TOEKOMST ORIËNTERING MET PRECAIRE VERBLIJVERS de 1

TOEKOMST ORIËNTERING MET PRECAIRE VERBLIJVERS Een werkboek voor groepswerk en individuele begeleiding 2

INLEIDING Dit werkboek is een vervolg op de publicatie Toekomstoriëntering aan mensen zonder wettig verblijf. Een traject voor groepswerk en individuele begeleiding, in 2013 gepubliceerd door het Antwerps integratiecentrum de8. In die publicatie bundelden we 3 jaar ervaring en expertise in het werken aan een zinvol toekomstperspectief voor mensen zonder wettig verblijf. We gaven de lezer meer inzicht in het gedachtekader van waaruit dat werken aan vertrekt, hoe de context van het leven zonder wettig verblijf de blik op de toekomst verblindt en hoe toekomstoriëntering de cliënt en hulpverlener een houvast geeft om voorbij de papieren te kijken en te werken. Ze inspireerde tal van (hulp)organisaties om het werken aan een toekomstperspectief, samen met ons, binnen hun eigen organisatie vorm te geven. De voorbije 2 jaar ontwikkelden we cursussen, werkinstrumenten en trajecten op maat van de organisatie en hun cliënten. En het ging daarbij al snel om meer dan mensen zonder wettig verblijf alleen, waar de groepscursus van de8 mee startte. Vandaag worden niet-begeleide minderjarigen begeleid, cliënten in afwachting van een procedure slachtoffer mensenhandel, daklozen, gevangenen en druggebruikers met een tijdelijk of zonder wettig verblijf en asielzoekers in opvangcentra, in afwachting van hun asielaanvraag. Vandaar dat we als titel voor toekomstoriëntering met precaire verblijvers kozen (mensen met tijdelijk, onzeker of zonder wettig verblijf), omdat de werkwijze van toekomstoriëntering ook bij andere doelgroepen werkt. Ook in het buitenland groeit overigens de interesse naar onze concrete werkvormen om met deze thematiek aan de slag te gaan. Dit werkboek was een logische volgende stap. In de zomer van 2014 gingen we aan de slag om de hele cursus toekomstoriëntering, de ontwikkelde werkvormen, instrumenten en alle organisatorische elementen uit te schrijven. Het is een draaiboek geworden met de verschillende werkmodules, oefeningen, tips, vragen en antwoorden. Het geeft jou en je organisatie concrete richtlijnen om een cursus op te zetten op maat van je doelpubliek. Je kan de werkmodules en oefeningen gebruiken in groep of in een individueel traject. Kortom, met dit werkboek heb je heel wat praktisch werkmateriaal in handen om samen met je cliënt voorbij de papieren te kijken en te werken. Voor verder advies kan je steeds contact opnemen met het Antwerps integratiecentrum de8. Meer informatie over werken aan een zinvol toekomstperspectief en een kennismaking met andere methodieken vind je ook in Toekomstoriëntering, werken met precaire verblijvers aan een zinvol toekomstperspectief, een uitgave van Kruispunt Migratie-Integratie (www.kruispuntmi.be). Veel succes! Maria Arredondo en Sam Mampaey Projectmedewerkers Toekomstoriëntering Antwerps integratiecentrum de8 3

HANDLEIDING VOOR GEBRUIK Net zoals de groepscursus toekomstoriëntering bestaat dit handboek uit twintig modules. Het voordeel van een modulair systeem is dat je (organisatie) zo een eigen traject toekomstoriëntering kan samenstellen: op maat van je doelgroep, organisatie en gekozen vorm (groepswerk of individueel). 1. De informatieve modules: hierin staat de informatieverstrekking over verschillende thema s en onderwerpen centraal. 2. De reflectieve modules: de gegeven informatie wordt verwerkt aan de hand van oefeningen, (groeps)gesprekken en andere werkvormen. 3. De praktische modules: met uitleg over de organisatorische en logistieke aspecten. 4. De achtergrond: met uitleg over de visie op toekomstoriëntering, groepswerk of een individueel traject, en omgaan met weerstand. 5. De werkbladen: dit deel omvat alle werkbladen en oefeningen die je gebruikt tijdens het werken aan een toekomstperspectief. We leggen in elke module stap per stap uit wat we doen, wat het kan opleveren voor jou en je cliënt, hoe je de werkvormen kan gebruiken en we geven je tips en tricks vanuit onze eigen ervaringen. Elke module omvat ook praktische informatie, zoals benodigdheden, duurtijd en linken met andere modules. De link met andere modules is belangrijk. Vaak hangt bepaalde informatie samen met een reflectieoefening of gesprek. Bij het modulair samenstellen van je traject is het belangrijk dat je deze verbanden aandachtig volgt. In dit werkboek vind je ook standaardvoorbeelden van modulaire systemen: een cursus in groep van 4, 3 of 2 dagen of een uitsluitend individueel traject. Meer informatie hierover vind je ook bij de achtergrond en de keuze voor groeps- of individueel werk. LEGENDE VERWIJZINGEN: werkvorm verwijzing naar een werkinstrument verwijzing naar een module tips en tricks voor de begeleider of aandacht voor de cliënt zelf voorbeelden uit de praktijk Wie de bron vermeldt, mag de informatie uit deze brochure vrij verspreiden. 4

INFORMATIEVE MODULES 6 Module (1): België voor beginners 8 Module (2): De vier pistes 18 Module (3): Mensen Zonder Papieren en Huisvesting 19 Module (4): Mensen Zonder Papieren en Gezondheidszorg 21 Module (5): Mensen Zonder Papieren en Opleiding 23 Module (6): Mensen Zonder Papieren en Werk REFLECTIEVE MODULES 25 Module (7): De Levenslijn 27 Module (8): Je bent meer dan een MZP 30 Module (9): De vier stoelen 32 Module (10): Verleden en heden 35 Module (11): Blijven ademen 40 Module (12): Probleemoplossend denken: huisvesting 42 Module (13): Probleemoplossend denken: gezondheid 44 Module (14): Voorbij de papieren-focus 48 Module (15): Voor- en nadelen blijven zonder papieren en terugkeer 52 Module (16): Probleemoplossend denken: overleven 55 Module (17): Persoonlijk plan: 2 doelen PRAKTISCHE MODULES 58 Module (18): Onthaal 60 Module (19): Koken en eten 62 Module (20): Nabespreking MODULES 5

MODULE (1): BELGIË VOOR BEGINNERS INFORMATIE IN HET KORT (WAT GAAN WE DOEN?) Je geeft een infosessie over België (geografische situering en geschiedenis: de drie conflicten de regio s/het politiek stelsel, de klassen, de godsdienstkwestie) en de migrantengemeenschappen in België. Het is tegelijk een eerste kennismaking met de (origine van) de cursisten. OPBRENGST (WAT LEVERT HET OP?) VOOR DE BEGELEIDER: Je leert op een laagdrempelige manier de cursisten kennen: hun origine en achtergrond én hun eerste functioneren in de groep. VOOR DE CURSIST: De cursist leert meer over België (geschiedenis, politiek, cultuur). De cursist leert meer over de geschiedenis van de (eigen) migrantengemeenschap in België. Een ijsbreker: de cursist leert op een speelse manier de (origine van) de andere cursisten en begeleiders kennen en kan een eerste keer over zijn/haar thuisland praten. AANPAK (HOE GAAN WE HET STAPSGEWIJS DOEN?) STAP 1: GESCHIEDENIS EN LIGGING LEG UIT: je situeert België op de kaart, je schetst de Franse en Nederlandse voorgeschiedenis en het ontstaan van de drie landstalen, de onafhankelijkheid in 1830, de provincies, Vlaanderen-Wallonië en het aantal inwoners, de algemene politieke structuur (parlementaire monarchie met koningshuis en federaal parlement/federale regering). VRAAG aan de cursisten: uit welk land kom jij? Waar ligt dat op de kaart? Welke talen spreken ze in jouw land? Heb je een koning of president, welke staatsstructuur heeft jouw land? Doe een rondje zodat iedereen aan bod komt. DUID per cursist zijn/haar thuisland aan op een grote wereldkaart en vergelijk steeds met (het kleine) België. STAP 2: CONFLICT 1: DE REGIO S LEG UIT: je beschrijft het conflict tussen de regio s (Vlaanderen en Wallonië) sinds de jaren 70, met de veranderde verdeling industrialisatie (van Wallonië naar Vlaanderen) en werkloosheid (van Vlaanderen naar Wallonië); hoe de spanning opgelost werd door meer politieke macht en onafhankelijkheid te geven aan de regio s en je bespreekt de praktijk van de taakverdeling: staatsgebonden materies voor federaal niveau persoonsgebonden materies voor Vlaamse, Franse en Duitstalige Gemeenschap grondgebonden materies voor Vlaams, Waals en Duits Gewest; het kluwen van regeringen en parlementen, met daarnaast ook provincies en gemeenten; de verplichte verkiezingen. STAP 3: CONFLICT 2: DE KLASSEN LEG UIT: je bespreekt hoe onafhankelijk België snel een geïndustrialiseerd land werd, met kleine boeren die naar de stad trokken in de hoop op werk; veel werkloosheid en achterstelling in de steden (zie film Daens ) en oplopende spanningen tussen arbeiders/werklozen en 6 Module (1): België voor beginners

fabriekspatronaat; hoe de heftige sociale strijd tussen twee klassen na de Tweede Wereldoorlog haar compromis kreeg in de welvaartsstaat ; je geeft uitleg bij het sociale zekerheidsstelsel (betaald door werknemers, werkgevers en overheid en uitkeringen genererend bij pensioen, werkloosheid, ziekte, betaalde vakantie, kinderbijslag, arbeidsongeval enkel voor wie werkt of bijdragen betaald; voor anderen is er het OCMW, betaald met overheidsgeld); solidariteit als grondslag van de sociale zekerheid. VRAAG: hoe gaat dat in jouw land? Is er een systeem van sociale zekerheid? Wat gebeurt er als je ziek, oud, werkloos bent? Doe een rondje zodat iedereen aan bod komt. STAP 4: CONFLICT 3: RELIGIE LEG UIT: je beschrijft hoe onafhankelijk België de vrijheid van godsdienst in de grondwet zette, maar in de praktijk (1830) overwegend katholiek was; hoe dat sterk veranderde in 150 jaar (met de opkomst van de socialistische beweging, de opkomst van het atheïsme en kritiek op de kerk, instroom van migranten met nieuwe godsdiensten) en vandaag in de praktijk multi-religieus en superdivers is; je legt het ontstaan van de drie zuilen uit vanuit de arbeidersstrijd in de negentiende eeuw (christelijke, socialistische en liberale zuil) en de doorwerking daarvan tot vandaag in organisaties en structuren (elke zuil zijn eigen politieke partij, vakbond, mutualiteit, krant, ). STAP 5: MIGRANTENGEMEENSCHAPPEN IN BELGIË LEG UIT: je beschrijft de migratiegeschiedenis van de Vlamingen (economische migranten en Red Star Line, oorlogsvluchtelingen WOI en WOII); de migrantengemeenschappen en hun verschijnen in de stad (periode en reden) (joodse migratie eind 1900 diamant en vervolgingen; Italiaanse migratie na WOII mijnarbeid; Marokkaanse en Turkse migratie jaren 60 en 70 gastarbeiders; Chinese migratie jaren 60 restauranthouders; Afrikaanse migratie jaren 60-80 politieke en economische vluchtelingen; Oost-Europese migratie jaren 90 arbeidsmigratie en EU); top-16 van de meest voorkomende nationaliteiten in Antwerpen. VRAAG: wanneer is jouw gemeenschap in België en Antwerpen aangekomen? Was daar een belangrijke (gemeenschappelijke) reden voor? Doe een rondje zodat iedereen aan bod komt. WAT HEB JE NODIG? Eventuele (powerpointof andere visuele) presentatie van de informatie Wereldkaart (Eventuele) filmfragmenten: stukje uit Daens, toeristische filmpjes België, BRONNENMATERIAAL: Over België: federale overheidssite www.belgium.be > over België > ken ons land en toerisme Over migrantengeschiedenis in België en Antwerpen: www.zwartvantvolk.be (beeldvormingscampagne Antwerps integratiecentrum de8) WAT KUNNEN WE ER NOG VERDER MEE? Deze informatieve module dient vooral als ijsbreker. Het is een moment waarop cursisten elkaar en de begeleider op een speelse manier leren kennen en op een veilige manier een eerste keer over hun thuisland kunnen praten. Tijd: 2 uur Aantal begeleiders: 1 7 Module (1): België voor beginners

MODULE (2): DE VIER PISTES INFORMATIE IN HET KORT (WAT GAAN WE DOEN?) Je geeft een infosessie over de vier verblijfspistes: wettig verblijven in België, doorreizen naar een ander land (waar al dan niet wettig verblijf mogelijk is), terugkeren naar het land van herkomst (op eigen initiatief, al dan niet met ondersteuning) of verder leven in België zonder wettig verblijf. Bij elke piste leg je de mogelijkheden en procedures uit en sta je stil bij de mogelijke implicaties ervan. Om bewust en weloverwogen te kunnen reflecteren over de toekomst, is het nodig de 4 pistes grondig te verkennen en tegen elkaar af te wegen. Je geeft je cliënt correcte en volledige informatie, op maat van zijn/haar eigen situatie. Het is belangrijk eerlijk te zijn, zelfs al is dat vaak geen goed nieuws. Ga altijd na of je cliënt de informatie correct begrepen heeft. OPBRENGST (WAT LEVERT HET OP?) VOOR DE BEGELEIDER: Je doorprikt een heel aantal mythes en eventueel verkeerde informatie over de vier verblijfspistes, wat helpt om de reflectie over een keuze uit die vier pistes nadien helderder te begeleiden VOOR DE CURSIST: De cursist krijgt volledige informatie over de verblijfswetgeving, doorreizen naar een ander land, terugkeren naar huis of blijven zonder papieren. Hij/zij krijgt duidelijkheid over de eigen situatie. welke procedures zijn uitgesloten en welke zijn eventueel nog mogelijk? De cursist krijgt inzicht in het bepalende kader van de wetgeving en de uitvoerders daarvan (DVZ, advocaten, ) ( bidden en geloven in mirakels zijn dus geen garantie op een oplossing). De cursist krijgt meer verantwoordelijkheidszin bij het opvolgen van zijn/haar eigen dossier. De cursist krijgt een realistisch zicht op het legaliseren van zijn/haar verblijf als toekomstperspectief. In uitzichtloze dossiers wordt duidelijk dat wachten op papieren dus ook gewoon wachten is. Hij/zij krijgt een aanzet tot het overwegen van de drie andere pistes: doorreizen naar een ander land, terugkeren naar huis of blijven zonder papieren. AANPAK (HOE GAAN WE HET STAPSGEWIJS DOEN?) pg. 80 [Geef uitleg op basis van Werkblad (1): Schema vier pistes. Druk het schema in groot formaat af, hang het in het lokaal en bouw je uitleg op door vak per vak te overlopen. Of gebruik een powerpointpresentatie die per piste meer informatie verschaft. Elke cursist krijgt ook een kopie van het schema waarop hij/zij mee kan volgen of kopieën van de eventueel gebruikte presentatie.] TIP: de Belgische verblijfswetgeving wordt regelmatig aangepast. Voor correcte en actuele informatie ga je naar www.vreemdelingenrecht.be, beheerd door het Kruispunt Migratie-Integratie (www.kruispuntmi.be). Er heerst ook veel rechtsonzekerheid binnen het vreemdelingenrecht: naast regelmatige aanpassingen, waaronder die aan nieuwe Europese regels, durft de (lokale) praktijk ook af te wijken van de rechtmatige theorie. 8 Module (2): De vier pistes

DENKEN OVER DE TOEKOMST: DE VIER PISTES LEG UIT: als je hier bent zonder papieren en je wil nadenken over je toekomst, zijn er vier mogelijkheden. Ofwel kan je toch, waar veel mensen op hopen, je verblijf legaliseren. Ofwel besluit je door te reizen naar een ander land. Ofwel besluit je terug te keren naar je land van herkomst. Ofwel besluit je hier te blijven zonder papieren vaak als de eerste drie pistes op dit moment geen optie zijn. Een vijfde piste bestaat niet: er is geen magische deur naar een wettig verblijf of een wonderoplossing die uit de lucht zal komen vallen. Papieren krijgen is strikt gereglementeerd en wordt steeds moeilijker in België, terwijl veel mensen daar toch nog op wachten of hopen. Als je wil nadenken over je toekomst, is het daarom belangrijk vooral erg realistisch te zijn. We willen je hier uitleggen welke mogelijkheden er zijn om wettig verblijf te verkrijgen, maar we willen dat je ook nadenkt over de mogelijkheden van de drie andere pistes. De keuze is aan jou het is jouw leven en jouw toekomst maar het is wel belangrijk bij de vier pistes stil te staan om zo een beter onderbouwde beslissing voor jouw toekomst en jouw leven te kunnen nemen. VERBLIJFSPISTE 1: PAPIEREN KRIJGEN LEG UIT: de piste waar de meeste mensen zonder papieren op hopen, is die van papieren krijgen. De reglementering hier rond is, binnen de verschillende procedures, erg verstrengd. Dit is een piste die steeds moeilijker wordt. We willen je hierover de juiste informatie verschaffen. We zullen het hebben over regularisatie, asiel, gezinshereniging en andere procedures. pg. 32 AANDACHT: denk bij deze uitleg aan je eigen individuele dossier en vraag je af: welke procedures heb ik al doorlopen? Waarom zijn die negatief uitgedraaid? En welke procedures zijn eventueel nog wél mogelijk en onder welke voorwaarden? In Module (10): Verleden en heden komt dit ook aan bod. Wat is regularisatie? LEG UIT: als je in België bent zonder papieren, is regularisatie de procedure waarbij je naar de Dienst Vreemdelingenzaken stapt om tòch aan verblijfspapieren te geraken. Je kan hiervoor verschillende redenen aanhalen, afhankelijk van de regularisatieprocedure die je gebruikt. De regularisatieaanvraag moet voldoen aan een aantal juridische en vormvereisten. Laat je hiervoor bijstaan door een advocaat; voor regularisatieprocedures kan je zelfs een gratis (pro deo) advocaat krijgen. Er zijn vandaag twee vormen van regularisatie: de procedure 9bis en de procedure 9ter. De (afgelopen) campagne van 2009 was een tijdelijke uitbreiding op de regels rond 9bis. De regularisatiecampagne 2009 was een collectieve campagne (zoals in het verleden en ook in andere Europese landen wel vaker gebeurde) waarbij voor een beperkte periode (van september tot december 2009) tijdelijk een aantal soepelere voorwaarden golden. Wie in die periode een regularisatieaanvraag deed en kon aantonen dat hij/zij aan de voorwaarden voldeed, kon aan papieren geraken. Een eerste groep mensen die regularisatie kon aanvragen, werd in de wet aangeduid als 2.8.A. Als je kon aantonen dat je op dat moment al vijf jaar in België verbleef (dus sinds 2004), in het verleden al een poging had gedaan je verblijf te legaliseren (bijvoorbeeld door een asiel- of regularisatieaanvraag) én je kon aantonen dat je duurzaam lokaal verankerd was (kennis van één van de landstalen, inzet in de buurt of vrijwilligerswerk, schoolgaande kinderen, getuigenissen van (Belgische) vrienden en kennissen, ) kon je verblijfspapieren krijgen. Voor een tweede groep (die werd aangeduid als 2.8.B) golden andere voorwaarden. Als je kon aantonen dat je al 2,5 jaar in België verbleef (dus sinds maart 2007), bovendien een bijzonder arbeidscontract kon voorleggen (een document waarbij een officiële werkgever attesteerde dat hij je mocht je papieren krijgen een job kon aanbieden, voor minstens een jaar en aan de minimale en wettelijke (loon)voorwaarden) én je kon aantonen duurzaam lokaal verankerd te zijn, kon je ook aan verblijfspapieren geraken. 9 Module (2): De vier pistes

Na december 2009 vervielen de tijdelijke voorwaarden van de regularisatiecampagne. Wie sindsdien regularisatie wil aanvragen, kan dus niet meer terugvallen op die regels maar kan dat enkel via de procedures 9bis en 9ter, waar andere voorwaarden gelden. Bij de procedure 9bis stel je, via je advocaat, de vraag aan de Dienst Vreemdelingenzaken om tóch verblijfspapieren te krijgen. Normaal gezien moet je dat doen bij de Belgische ambassade in je thuisland. Wil je de procedure in België opstarten, moet je allereerst aantonen dat je niet terug kan naar je thuisland om de procedure daar te beginnen. Ten tweede moet je de prangende humanitaire omstandigheden aanhalen waarom je denkt dat je geregulariseerd zou moeten worden. Hier rond zijn geen duidelijke voorwaarden opgenomen in de wet. Het is aan de Dienst Vreemdelingenzaken en de staatssecretaris van Asiel en Migratie om, dossier per dossier en rekening houdend met alle elementen in het dossier, te beslissen. In de praktijk worden nog erg weinig redenen aangenomen om mensen te regulariseren. Lange procedure (bijvoorbeeld een asielprocedure die vier jaar duurde (drie jaar voor gezinnen met kinderen) voor de overheid een beslissend antwoord gaf) wordt nog wél als reden aangenomen. Bijzondere familiale omstandigheden (bijvoorbeeld een gezinshereniging die met de bestaande wetgeving onmogelijk zou zijn) worden ook nog aangenomen. Maar positieve beslissingen 9bis worden steeds meer een uitzondering. In 2013 kreeg nog slechts 8,6% van de aanvragers een positieve uitspraak (jaarverslag DVZ 2013). Aan de hand van de procedure 9ter kan iemand met een ernstige ziekte aan verblijfspapieren geraken. Als een arts kan aantonen en attesteren dat je ernstig ziek bent en je zelf kan aantonen dat de nodige medische verzorging voor die ziekte niet beschikbaar is in je thuisland (bijvoorbeeld omdat je bepaalde medicatie nodig hebt die in je thuisland niet verkrijgbaar is, of een behandeling die met jouw middelen onbetaalbaar is) kan je aan verblijfspapieren geraken. Je hebt recht op een gratis (pro deo) advocaat om je bij te staan in je aanvraag. Als je aanvraag door een medische filter raakt waarbij bekeken wordt of je situatie op het eerste zicht ernstig genoeg is wordt je dossier ten gronde bekeken. Ook de procedures 9ter kennen steeds minder een positieve uitspraak. In 2013 ging het om slechts 10% van alle aanvragers. Wat is asiel? LEG UIT: een tweede manier om je verblijf eventueel te legaliseren, is het aanvragen van asiel. Hiervoor kan je terugvallen op twee beschermingsgronden : de Conventie van Genève of subsidiaire bescherming. Als je asiel aanvraagt, wordt je verhaal automatisch binnen die twee beschermingsgronden onderzocht. Met de Conventie van Genève ondertekende België, net als alle andere landen in de VN, een internationaal akkoord. België stemt ermee in asiel of bescherming te geven aan wie persoonlijk gevaar loopt in eigen land, daar geen bescherming kan of wil inroepen en dat voldoende kan aantonen. Als asielzoeker vraag je om die bescherming. Je persoonlijk gevaar moet passen binnen één van de vijf redenen die de Conventie opsomt: (1) je was politiek actief in je land en daarom liep je persoonlijk gevaar of werd je vervolgd; (2) je liep gevaar of werd vervolgd omwille van je religie; (3) je liep gevaar omwille van je behoren tot een bepaalde etnische groep; (4) je werd vervolgd omwille van je nationaliteit; (5) je liep gevaar omwille van je behoren tot een bepaalde sociale groep die in jouw land in de verdrukking kwam (bijvoorbeeld holebi s). Met de subsidiaire bescherming wil België ook asiel verlenen aan mensen die niet noodzakelijk persoonlijk vervolgd werden of gevaar liepen, maar wel uit een algemeen gevaarlijke situatie komen. Wie, bij terugkeer naar zijn of haar thuisland, het risico loopt op ernstige schade door willekeurig geweld (door een gewapend conflict) of een onmenselijke of vernederende behandeling, foltering of executie, kan subsidiaire bescherming krijgen. Als je asiel wil aanvragen, moet je persoonlijk verhaal dus passen binnen één van de beschermingsgronden die hierboven staan omschreven. Je moet je verhaal ook zo omstandig mogelijk proberen te bewijzen: met persoonlijke documenten (paspoort, identiteitskaart, studentenkaart, ), officiële documenten (politieverzoeken e.a.), krantenartikels, rapporten van internationale mensenrechtenorganisaties, Bij gebrek aan bewijzen moet je overtuigend kunnen aantonen waarom je geen bewijzen kan voorleggen. 10 Module (2): De vier pistes

In de praktijk doe je een asielaanvraag bij de Dienst Vreemdelingenzaken in Brussel, die je verhaal automatisch toetst aan de Conventie van Genève én subsidiaire bescherming, in die volgorde. Ofwel krijg je een erkenning als vluchteling (binnen de Conventie van Genève). Ofwel krijg je de subsidiaire beschermingsstatus toegekend (die enkel tijdelijk is en zolang het willekeurig geweld in je thuisland duurt). Ofwel word je afgewezen als asielzoeker. In 2013 werd 16% van de asielzoekers in België erkend als vluchteling; 11% kreeg het statuut van subsidiair beschermde. 73% van de asielzoekers werd afgewezen. (jaarverslag DVZ 2013) Als je hier bent zonder papieren en je bent van oordeel dat je, ondanks de afwijzing van een vorige aanvraag, toch bescherming nodig hebt, kan je op elk moment een nieuwe asielaanvraag indienen. Maar je moet dan wel kunnen bewijzen dat je gevaar loopt, mocht je vandaag naar je thuisland terugkeren. Het moet dus gaan om actueel gevaar. Diende je vroeger al een asielaanvraag in die werd afgewezen, maar heb je vandaag nieuwe elementen die je verhaal beter kunnen staven elementen die je niet kon aanbrengen tijdens je eerdere asielaanvraag, of nieuwe elementen die de kans op bescherming aanzienlijk vergroten valt een nieuwe asielaanvraag ook te overwegen. AANDACHT: contacteer een advocaat voor een nieuwe asielaanvraag. Je hebt hiervoor in principe ook recht op een gratis (pro deo) advocaat. Als je geen nieuwe elementen aanbrengt maar je doet tóch een nieuwe asielaanvraag, bestaat immers de kans op een directe arrestatie bij de Dienst Vreemdelingenzaken. Wat is gezinshereniging? LEG UIT: een derde mogelijkheid om in België aan papieren te geraken, is de procedure van gezinshereniging. Je hebt recht op een gezinsleven: als je gezinsleden hier verblijfspapieren hebben, heb jij mogelijk ook het recht hier te verblijven. Ofwel heb je familieleden hier, die al een verblijfsvergunning hebben, en kan jij op basis daarvan ook aan papieren geraken. Ofwel sticht je een gezin (door huwelijk of wettelijk geregistreerd partnerschap, of krijg je kinderen mét verblijfsrecht) en vraag je nadien een gezinshereniging aan. Een eerste mogelijkheid is dat je al familieleden hebt in België, mét verblijfsvergunning of de Belgische nationaliteit. Via gezinshereniging kan jij dan ook aan papieren geraken. Gezinshereniging kan echter maar met bepaalde gezinsleden. Afhankelijk van hun nationaliteit en type verblijfs vergunning gelden andere voorwaarden. Vraag advies bij een juridische dienst of advocaat. Een tweede mogelijkheid is gezinsvorming door een huwelijk met iemand met verblijfs papieren. Zelfs als je geen papieren hebt, kan je trouwen in België. Daarvoor heb je wel een minimumaantal officiële documenten (identificatie, geboorteakte e.a., te bekomen bij je ambassade) nodig. Een huwelijksaanvraag doe je bij de Burgerlijke Stand van je gemeentehuis. Als één van de partners zonder papieren in België is, zal de overheid automatisch een onderzoek schijnhuwelijk instellen, waarbij ze willen controleren of jullie een échte relatie hebben (of het enkel gaat om een huwelijk omwille van de papieren ). Aan de hand van afzonderlijke interviews van de toekomstige partners en eventueel verder onderzoek zal het parket een (niet-bindend) advies geven aan de gemeente, die dan zal beslissen of jullie toekomstig huwelijk al dan niet een schijnhuwelijk is. Jullie trouwwens zal als een schijnhuwelijk worden bestempeld als uit het geheel van de omstandigheden blijkt dat de intentie van minstens één van de echtgenoten kennelijk niet gericht is op het tot stand komen van een duurzame levensgemeenschap, maar enkel omwille van een verblijfsrechtelijk voordeel. Als er geen sprake is van een schijnhuwelijk, kan een datum worden vastgelegd voor de trouw. Op die dag krijg je ook een officiële huwelijksakte. Die leidt nog niet automatisch tot verblijfspapieren; op basis van deze akte moet je de procedure gezinshereniging opstarten, die uiteindelijk tot je verblijfsvergunning zal leiden. Afhankelijk van de nationaliteit en het verblijfsdocument van je toekomstige partner, gelden andere voorwaarden en regels (zie later). 11 Module (2): De vier pistes

Een tweede mogelijkheid van gezinsvorming is het afsluiten van een wettelijk geregistreerd partnerschap, bij samenwonen of een stabiele relatie. In België moet je immers niet getrouwd zijn om als officiële partner van iemand te worden beschouwd. Als je zo een wettelijk geregistreerd partnerschap hebt met iemand met verblijfspapieren, kan jij ook via gezinshereniging aan verblijfspapieren geraken. Je kan de aanvraag voor gezinshereniging via een wettelijk geregistreerd partnerschap opstarten: ofwel na 1 jaar samenwoonst met je toekomstige partner (te bewijzen door een attest, overhandigd door de gemeente, van het moment dat je intrekt op het adres van betrokkene); ofwel na twee jaar stabiele relatie zonder samenwoonst (te bewijzen door gedateerde foto s van gezamenlijke uitstapjes, brieven of sms-berichten uit het verleden, getuigenissen van vrienden en kennissen, een gemeenschappelijk kind, ) Afhankelijk van de nationaliteit en het verblijfsdocument van je toekomstige partner, gelden andere voorwaarden en regels. Een familieband hebben met iemand met verblijfsrecht is niet voldoende. Zoals gezegd zijn er heel wat bijkomende voorwaarden om gezinshereniging (en verblijfsrecht) te verkrijgen. Die voorwaarden en regels zijn belangrijk om voor ogen te houden. Heeft je toekomstige partner de Belgische nationaliteit, geldt er een inkomensvoorwaarde: hij of zij moet over een beschikbaar inkomen van minstens 120% van het leefloon beschikken (in 2014: 1.307,78 netto per maand). Er gelden ook bijkomende voorwaarden: zijn of haar ziekteverzekering moet in orde zijn, jullie moeten eenzelfde adres gaan betrekken enz. Je kan de procedure voor gezinshereniging opstarten en doorlopen in België; je moet hier niet voor terug naar je thuisland. Heeft je toekomstige partner een nationaliteit uit de EU, geldt de inkomensvoorwaarde niet (tenminste, als je toekomstige partner werk of een inkomen heeft, wat doorgaans de voorwaarde is voor EU-burgers om hier wettelijk te kunnen verblijven). Je kan de procedure voor gezinshereniging opstarten en doorlopen in België; je moet hier niet voor terug naar je thuisland. Heeft je toekomstige partner een nationaliteit van een derde land (van buiten de EU) geldt dezelfde inkomensvoorwaarde als voor Belgen. Je kan de procedure voor gezinshereniging echter niet opstarten en doorlopen in België. Je moet hiervoor terug naar je thuisland en de procedure daar opstarten via de Belgische ambassade. Pas na erkenning van de gezinshereniging zal je documenten krijgen om wettelijk naar België terug te keren en je hier met je partner te vestigen. Gezinshereniging met je minderjarige kinderen is mogelijk en niet aan een inkomensvoorwaarde onderworpen, als je kind de Belgische of EU-nationaliteit heeft (omdat je (ex-)partner, de andere ouder, die nationaliteit heeft en doorgegeven heeft aan jullie kind of het kind erkend is door een vader of moeder met Belgische of EU-nationaliteit). Je moet wel sowieso een financiële en/of affectieve band met je kind hebben. Als je gezinshereniging wordt goedgekeurd, krijg je een verblijfsvergunning voor vijf jaar (als je partner Belg of EU-burger is) of 1 jaar (als je partner derdelander is). De verblijfsvergunning kan nadien verlengd worden. De eerste jaren is die verblijfsvergunning wel voorwaardelijk: als je in die tijd bijvoorbeeld besluit uit elkaar te gaan, kan je je verblijfsrecht verliezen en België toch weer moeten verlaten. AANDACHT: de wetgeving rond gezinshereniging is ingewikkeld, met veel regels en veel uitzonderingen. Informeer je goed bij een advocaat of juridische dienst. Andere statuten Naast regularisatie, asiel en gezinshereniging bestaan er nog een aantal andere verblijfsstatuten en -procedures. Als je onder valse voorwendsels naar België bent gelokt of hier in een uitbuitingssituatie belandt, kan je aanspraak maken op de procedure slachtoffer mensenhandel en -smokkel. Als je bereid bent informatie te verschaffen aan de politie informatie die nuttig is voor hun onderzoek en hen helpt je mensenhandelaar of -smokkelaar effectief te vervolgen en te breken met je smokkel- of uitbuitingsmilieu, kan je verblijfspapieren krijgen. In België zijn er drie erkende diensten die je gratis kunnen begeleiden in het aanvragen van de procedure: Payoke voor het Vlaamse Gewest, Pag-asa voor het Brusselse Gewest en Sürya voor het Waalse Gewest 12 Module (2): De vier pistes

Als je als Niet-Begeleide Minderjarige België binnen kwam (je was jonger dan 18 jaar en er was geen volwassen familielid dat je begeleidde) kan je twee procedures volgen. Ofwel vraag je, zoals volwassen asielzoekers, asiel aan (je wordt dan een Alleenstaande Minderjarige Asielzoeker of AMA). Ofwel volg je de speciale procedure voor Niet-Begeleide Minderjarigen. Je krijgt een (juridische) voogd toegewezen die je bijstaat in de procedure. Als er een negatieve beslissing valt (in je asielaanvraag of je procedure NBM) zal België je niet uitwijzen tot je 18 bent. Vanaf 18 jaar kan dit wel. Je moet dan ook de opvangstructuur verlaten waar je eventueel opvang kreeg. Als je staatloos bent (je hebt geen enkele nationaliteit, bijvoorbeeld omdat je die bent verloren, of omdat het land waar je de nationaliteit van draagt, niet meer bestaat) kan je de speciale procedure voor staatlozen volgen en ook aan verblijfspapieren geraken. Vraag hiervoor bijstand aan een advocaat of juridische dienst. België maakt deel uit van de Europese Unie. Unieburgers kunnen zich ook eenvoudig in België vestigen. Er is vrij verkeer van personen: de EU er die kan aantonen dat hij of zij over voldoende bestaansmiddelen of een job beschikt, kan hier verblijfspapieren krijgen. De arbeidsmarkt staat ook volledig open voor EU-burgers en hun gezinsleden: ze mogen hier alle jobs doen. Voor de laatst toegetreden EU-landen is er vaak nog beperkte toegang tot de arbeidsmarkt (bijvoorbeeld enkel knelpuntberoepen). Veel EU-burgers komen naar België als arbeidsmigrant. Voor mensen buiten de EU is het heel wat moeilijker om als arbeidsmigrant naar België te komen. Dat kan alleen als je werkgever kan aantonen dat je over specifieke competenties beschikt en hij op de Belgische arbeidsmarkt niemand vindt die de job kan doen. Je verblijf zal gekoppeld zijn aan je contract je krijgt een (tijdelijke) verblijfsvergunning voor de duur van je contract en de aanvraag moet via je werkgever gebeuren. Op deze regel zijn er echter ook veel uitzonderingen. Tot slot zijn er nog enkele tijdelijke verblijfsstatuten. Buitenlandse studenten bijvoorbeeld kunnen een verblijfsvergunning krijgen waardoor ze hier (enkele jaren) kunnen studeren. Hun verblijfsrecht wordt na hun studie niet verlengd en ze worden geacht België weer te verlaten. Een studentenvisum moet aangevraagd worden in de Belgische ambassade van het thuisland en is aan voorwaarden onderworpen (je moet beschikken over voldoende bestaansmiddelen én een Belgische school hebben die attesteert dat je bij hen kan komen studeren). Toeristen kunnen België ook tijdelijk binnen komen met een toeristenvisum, ook aan te vragen bij de Belgische ambassade van het thuisland. Dit toeristenvisum dient enkel om (tijdelijk) naar België te reizen. Na de vermelde periode (maximum 90 op 180 dagen) vervalt het toeristenvisum weer en wordt de toerist geacht België weer te verlaten. Voor sommige nationaliteiten geldt een vrijstelling op het toeristenvisum. Dit zijn alle mogelijkheden om in België aan papieren te geraken. Zoals je ziet, zijn er veel regels en procedures waar je rekening mee moet houden en wordt het ook steeds moeilijker om aan papieren te geraken. AANDACHT: wil je toch blijven inzetten op het legaliseren van je verblijf, wees dan zeer realistisch. Maak voor jezelf uit: Welke procedure je al gevolgd hebt in het verleden, en waarom die negatief uitdraaide; Welke procedure sowieso uitgesloten of niet meer mogelijk is; Welke procedure eventueel wel nog mogelijk is, en met welke voorwaarden je dan rekening moet houden. AANDACHT: veel procedures en regels zijn vrij ingewikkeld: vraag hulp aan een (pro deo) advocaat of een juridische dienst. Weet evenwel dat advocaten geen wonderen kunnen verrichten, ze kunnen enkel de wet volgen. Wees realistisch in wat je verwacht. En neem ook je verantwoordelijkheid in je dossier: informeer jezelf over de stand van zaken in je dossier en de waarschijnlijke uitkomst. 13 Module (2): De vier pistes

VERBLIJFSPISTE 2: NAAR EEN ANDER LAND GAAN LEG UIT: sommige mensen besluiten, vaak na een tijd in België te hebben verbleven zonder papieren, om hun geluk in een ander land te gaan beproeven. Ze reizen door naar Engeland of Frankrijk of elders, in de hoop daar wél aan papieren te geraken of gemakkelijker te kunnen overleven in de illegaliteit. Als je denkt aan deze tweede piste van doormigratie, moet je wel een aantal dingen weten. Zo delen de landen van de Europese Unie een eengemaakte databank en registratiesysteem: het SIS-systeem. Als je in een bepaald EU-land geregistreerd werd (bijvoorbeeld bij een asielaanvraag of na een arrestatie) zijn je identificatie en je vingerafdrukken opgenomen in dit centrale systeem. Met het Verdrag van Schengen spraken de EU- en andere landen af één Schengenzone te vormen. Binnen die zone zijn geen binnengrenzen meer, maar de buitengrenzen worden des te strenger bewaakt. Als je België moet verlaten (bijvoorbeeld na een afgewezen asielaanvraag) moet je meteen ook de Schengenzone verlaten. Met de Dublin-conventie spraken de EU-landen bovendien af dat je slechts één keer asiel kan aanvragen in de EU. Als je dat bijvoorbeeld in België deed en je aanvraag werd afgewezen, kan je het niet opnieuw proberen in Nederland. Als je dat toch doet, zal men daar je vingerafdrukken nemen en via het SIS- en eurodac-computersysteem vrij snel zien dat je al een aanvraag deed in België en dat die geweigerd werd. Je asielaanvraag zal dan ook in Nederland geweigerd worden en je zal teruggestuurd worden naar België. De Dublin-conventie bepaalt ook dat een asielaanvraag moet gebeuren in het eerste land waarlangs je de EU binnen kwam. Als je bijvoorbeeld via Polen de EU binnen kwam en dan doorreisde naar België en pas daar je asielaanvraag deed, zal België je weigeren en aan Polen vragen je terug te nemen, zodat je daar je asielaanvraag kan doen. Legaal doormigreren naar een ander (EU-)land is enkel in uitzonderlijke gevallen mogelijk. Als je bijvoorbeeld een gezinslid hebt dat in een ander EU-land wél een verblijfsvergunning heeft, kan je in sommige gevallen via gezinshereniging ook aan papieren geraken om je in dat land met je familielid te gaan vestigen. Informeer je goed omtrent de regels rond gezinshereniging in dat land. Landen buiten de EU, waar je naar wil doorreizen, hebben ook elk hun eigen wetgeving. Vaak zal je minstens een aantal documenten moeten kunnen voorleggen (zoals identificatiepapieren). Meestal kan je enkel doorreizen als je terugkeert naar je thuisland en daar een procedure opstart met de ambassade van het land waar je naartoe wil. De meeste mensen zonder papieren die doormigreren, doen dit illegaal. Als je dat overweegt, denk dan eerst goed na en overloop alle voorwaarden en gevolgen. Zo reizen veel mensen door naar EU-landen waar tijdelijke regularisatiecampagnes gehouden worden, in de hoop zo aan papieren te geraken. Informeer je echter goed en volledig: vaak worden er scherpe voorwaarden gesteld (bijvoorbeeld een verblijf van vijf jaar kunnen aantonen). Je zal dus vaak niet aan de voorwaarden voldoen en ook daar niet aan wettig verblijf geraken. Veel mensen dromen ook van een oversteek naar het Verenigd Koninkrijk. Voor Engelstaligen is het daar eenvoudiger te overleven, je bent er niet verplicht een identificatie op zak te hebben (en de politie kan je dus minder snel aanhouden voor een identiteitscontrole). Er circuleren echter ook veel mythes over het VK. Er worden evengoed arrestaties en razzia s gehouden op mensen zonder papieren. Veel mensen die de oversteek waagden, werden gearresteerd en naar België teruggestuurd. En de oversteek zelf is problematisch en gevaarlijk: zowel in de haven van Oostende als de treintunnel in Calais worden de controles opgedreven. AANDACHT: als je als verblijfspiste denkt aan naar een ander land gaan, vraag je dan af hoe je daar aan huisvesting, inkomen, eten, papieren zal geraken. Doormigratie is enkel een goed idee als je de garantie hebt dat het daar beter zal zijn dan hier: dat je daar bijvoorbeeld familie hebt of een netwerk dat je kan opvangen, ondersteunen, werk geven, 14 Module (2): De vier pistes

VERBLIJFSPISTE 3: TERUGKEREN NAAR HUIS LEG UIT: sommige mensen zonder papieren die hier verblijven maar geen toekomst meer zien, besluiten op eigen initiatief terug te keren naar huis De overheid heeft heel wat hulpmiddelen geïnstalleerd voor mensen die vrijwillig willen terugkeren. Er is de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) die wereldwijd mensen begeleidt. In België werkt IOM samen met plaatselijke organisaties (vaak sociale diensten of opvangstructuren) waar je terecht kan voor alle informatie en hulp rond terugkeer, de zogenaamde REAB-partners. Hun adressen en alle verdere info over terugkeer vind je op www.vrijwilligeterugkeer.be. De REAB-partner kan je helpen bij je terugkeer. Een begeleider maakt samen met jou de nodige documenten in orde, regelt en betaalt je vliegtuigticket en je terugreis. Je kan ook zakgeld krijgen om bijvoorbeeld een binnenlandse doorreis te bekostigen (als je bijvoorbeeld ver van de luchthaven woont). Voor asielzoekers die werden afgewezen maar nog in hun eerste jaar na afwijzing zitten, is er voor bepaalde landen en bepaalde regio s ook het reïntegratiefonds. Als je enkel wil terugkeren als je in je thuisland een nieuwe start kan maken (bv. een eigen zaak opstarten), kan je op dit fonds terugvallen. De REAB-partner kan je helpen met een businessplan en je kan een bedrag aan steun in natura krijgen voor benodigdheden (bv. bureaumateriaal, startuitrusting). In de praktijk werkt IOM hiervoor samen met partners in je thuisland, die het geld doorgestort krijgen en je materiaal zullen aankopen. Voor kwetsbare groepen zijn er ook extra middelen. Vrijwillige terugkeerders die tot bepaalde risicogroepen behoren (zwangere vrouwen, niet-begeleide minderjarigen, slachtoffers van mensenhandel, mensen met medische problemen, alleenstaande ouders, ) kunnen extra steun in natura ontvangen (voor bv. de aankoop van een rolstoel, medicatie, het terugvinden van familieleden, ). VERBLIJFSPISTE 4: VERDER LEVEN IN BELGIË ZONDER WETTIG VERBLIJF LEG UIT: als ze merken dat hun verblijf legaliseren niet reëel is en doormigreren of terugkeren niet mogelijk is, besluiten veel mensen hier te blijven zonder papieren. Mogelijk is dat ook voor jou op een bepaald moment jouw keuze. Weet dan wel dat daar bepaalde gevolgen aan verbonden zijn en dat er zich een aantal problemen stellen waar je een oplossing voor zal moeten vinden. Als je hier blijft zonder papieren, heb je in principe een aantal basisrechten. Er is het recht op Dringende Medische Hulp. Als je hier bent zonder papieren en je wordt ziek, maar je hebt geen geld om medicatie of een dokter te betalen, kan het OCMW van de plaats waar je woont (een deel van) de medische kosten op zich nemen. Kinderen zonder papieren mogen tot hun 18 jaar naar school gaan. Ze kunnen een diploma behalen. De school zal de kinderen niet aangeven bij de politie en die mag het kind ook niet op school komen oppakken. Recht op onderwijs geeft echter geen recht op verblijf: je kind mag naar school, maar daardoor krijgen jullie niet opeens verblijfspapieren. Als je kinderen hebt maar je bent eigenlijk niet in staat hen een degelijke ondersteuning of opvoeding te geven, heb je in principe recht op opvang in een open opvangcentrum, samen met je kind. In de praktijk zal je echter binnen de maand gevraagd worden vrijwillig naar je thuisland terug te keren. Doe je dat niet, vervalt het recht op opvang. In theorie heb je ook een aantal andere rechten. Als je een huis huurt, heb je al je rechten als huurder. Als je werkt in het zwart, heb je dezelfde arbeidsrechten als iemand die wettelijk werkt (naar minimumloon, arbeidsvoorwaarden enz). Je hebt recht op juridische bijstand (in regularisatie- en asielzaken heb je in principe recht op een gratis of pro deo advocaat). In de praktijk zijn deze rechten echter vaak moeilijk af te dwingen. 15 Module (2): De vier pistes

Als je hier blijft zonder papieren, kan je aangehouden worden, opgesloten in een gesloten centrum en teruggestuurd naar je thuisland. Politie en sociale inspectie voeren geregeld controles en organiseren acties (op straat, in openbare ruimtes, op het openbaar vervoer, op je werkplek). Als ze merken dat je geen geldige verblijfsdocumenten hebt en er is plaats in één van de vijf Belgische gesloten centra, kan je daar opgesloten worden met het oog op repatriëring. Als er geen plaats is, word je na een paar uur weer vrijgelaten, met een bevel om het land te verlaten. (In 2013 werd 80% van de aangehouden mensen zonder papieren weer vrijgelaten jaarverslag DVZ 2013) Als je toch opgesloten wordt in een gesloten centrum, kan de Belgische overheid je niet zomaar naar je land terugsturen. Eerst moeten ze je kunnen identificeren (op basis van vingerafdrukken, je eigen papieren of door een interview met een afgevaardigde van je ambassade). Bovendien moet de overheid van je land van herkomst er ook akkoord mee gaan dat je terug mag komen. Hiervoor moet jouw ambassade een speciaal document een laisser passer ondertekenen. Pas dan kan België je gedwongen naar je thuisland terugsturen. Als identificatie en laisser passer niet in orde zijn binnen uiterlijk vijf maanden, word je weer vrijgelaten uit het gesloten centrum. Vaak opnieuw met het bevel het land te verlaten. In 2013 werd 79% van de opgesloten mensen ook effectief gerepatrieerd. (Jaarverslag DVZ 2013) Sinds 2011 wil de Belgische overheid dat de bevelen om het land te verlaten, beter opgevolgd worden. Met het SEFOR-programma (SEnsibilisation, FOllow-up and Return) worden de steden en gemeenten meer ingeschakeld om na te gaan of mensen die dat bevel kregen, ook effectief vertrekken. Als er een beslissing valt in je procedure (bv. de aanvraag tot regularisatie), zal je een brief krijgen van de stad of gemeente om je beslissing in het gemeentehuis te gaan ophalen. Er zal je gevraagd worden eigen documenten en pasfoto s mee te nemen. Als je antwoord negatief is, dienen die echter voor de opmaak van een SEFOR-dossier. Je vingerafdrukken worden genomen en je krijgt het bevel het land binnen dertig dagen te verlaten. Teken je binnen de veertien dagen voor vrijwillige terugkeer, zal je dossier bevroren worden en zal België je vrijwillig laten vertrekken. Zo niet, kan de politie na dertig dagen bij jou thuis langskomen om je alsnog te arresteren, op te sluiten in een gesloten centrum en je te repatriëren. Er is een belangrijk verschil tussen vrijwillig terugkeren of gedwongen gerepatrieerd worden. Dat heeft te maken met je inreisverbod : een verbod om binnen een bepaalde termijn naar België terug te komen. Dat verbod wordt ook opgenomen in het SIS-registratiesysteem dat je thuisland én de Belgische ambassade kunnen inzien. In sommige gevallen heb je al een inreisverbod, bv. wanneer vorige bevelen om het grondgebied te verlaten niet werden opgevolgd of je een bevel kreeg van nul dagen (bij risico op onderduiken, een gevaar voor de openbare orde, meervoudige asielaanvragen zonder nieuwe elementen, ). Als je gedwongen wordt teruggestuurd, krijg je sowieso óók een inreisverbod: je kan de komende drie jaar niet meer terugkomen naar België (5 jaar in geval van fraude, 8 jaar in geval van gepleegde misdrijven). De overheid in je land van herkomst zal ook van je terugkeer op de hoogte zijn. Als je nog geen inreisverbod kreeg en je tekent voor vrijwillige terugkeer, zal je géén inreisverbod krijgen. Als je reisdocumenten nog in orde zijn, zal je overheid ook niet noodzakelijk op de hoogte gesteld worden van je terugkomst. De regeling rond het inreisverbod, en het verschil tussen vrijwillige en gedwongen terugkeer, is belangrijk. Als je gearresteerd wordt en repatriëring dreigt, kan tekenen voor vrijwillige terugkeer interessant zijn. Je kan zo een inreisverbod ontlopen en ook in de toekomst nog naar België terugkeren. 16 Module (2): De vier pistes

TOT SLOT LEG UIT: als je kiest om hier te leven zonder wettig verblijf, kies je ook voor een moeilijk (over)leven. Er stellen zich heel wat problemen en er zijn weinig organisaties of diensten die je kunnen helpen. Problemen en vragen als: hoe vind ik een dak boven mijn hoofd? Hoe geraak ik aan een inkomen als ik niet mag werken? Waar vind ik voedsel en kleren? En wat met mijn toekomst en verder leven? Als je besluit te blijven zonder papieren, zal je die problemen moeten aanpakken en je zal dat ook vooral zélf moeten doen. Toekomstoriëntering kan je daarbij helpen, maar de verantwoordelijkheid en het eigenaarschap voor een oplossing liggen grotendeels bij jou. AANDACHT: als je besluit te blijven zonder papieren, maak dan een lijst van de problemen die je vandaag al tegenkomt. Stel een plan op om die problemen aan te pakken. Vraag jezelf ook af hoe lang je kan blijven zonder papieren, hoe lang je dit soort overleven kan rekken. We komen hier later uitgebreid op terug. WAT HEB JE NODIG? Werkblad (1): Schema vier pistes (pg. 80) op groot formaat Werkblad (1): Schema vier pistes (pg. 80) per cursist op klein formaat Eventuele (powerpoint- of andere) visuele voorstelling bij de uitleg BRONNENMATERIAAL: www.vreemdelingenrecht.be Tijd: 2 uur. Gebruik 1 uur voor de uitleg rond papieren krijgen en 1 uur voor de uitleg bij de drie andere pistes. Aantal begeleiders: 1 WAT KUNNEN WE ER NOG VERDER MEE? De uitleg rond de vier pistes kan verder gezet worden in informatieve modules zoals: Module (3): Mensen Zonder Papieren en Huisvesting (pg. 18) Module (4): Mensen Zonder Papieren en Gezondheidszorg (pg. 19) Module (5): Mensen Zonder Papieren en Opleiding (pg. 21) Module (6): Mensen Zonder Papieren en Werk (pg. 23) De uitleg rond de vier pistes dient als vertrekpunt voor reflectieve modules zoals: Module (9): De vier stoelen (pg. 30) Module (10): Verleden en heden (pg. 32) Module (14): Voorbij de papieren-focus (pg. 44) Module (15): Voor- en nadelen blijven zonder papieren en terugkeer (pg. 48) Module (12): Probleemoplossend denken: huisvesting (pg. 40) Module (13): Probleemoplossend denken: gezondheid (pg. 42) Module (16): Probleemoplossend denken: overleven (pg. 52) 17 Module (2): De vier pistes

MODULE (3): MENSEN ZONDER PAPIEREN EN HUISVESTING INFORMATIE IN HET KORT (WAT GAAN WE DOEN?) Je geeft een korte infosessie over mensen zonder papieren en huisvesting: rechten, moeilijkheden en beperkingen, mogelijkheden, huurdersrechten, adressen en lokale sociale kaart. OPBRENGST (WAT LEVERT HET OP?) Voor de cursist: De cursist krijgt correcte informatie over mogelijkheden en beperkingen, en adressen van organisaties voor verdere hulp. De cursist krijgt inzicht in de structurele moeilijkheid van het huisvestingsprobleem voor mensen zonder papieren: een gevolg van de beslissing om hier te blijven zonder papieren. AANPAK (HOE GAAN WE HET STAPSGEWIJS DOEN?) TIP: meer informatie over mensen zonder papieren en huisvesting vind je in de brochure Infogids voor hulpverleners en begeleiders van mensen zonder wettig verblijf, september 2012 (www.kruispuntmi.be ) LEG UIT: Wat is er moeilijk of onmogelijk voor mensen zonder papieren: sociale huisvesting, crisis opvang, reguliere daklozenopvang; Wat is er mogelijk voor mensen zonder papieren: huren op privémarkt, inwonen bij vrienden of kennissen, kraakpanden, couchsurfing, matrassenverhuur, dakloosheid, daklozen dag opvang, nachtopvang in winter of in bepaalde crisissituaties; Wat zijn de huurdersrechten voor huurders zonder papieren (regels rond contracten en duurtijd, huurwaarborg en geblokkeerde rekening, onderhoud en herstellingen en gedeelde verantwoordelijkheid, opzegging contract en regeling rond beëindiging en uithuiszetting); Wat is de regeling rond de onbewoonbaarverklaring van slechte woningen; Wat zijn de adressen van de plaatselijke huurdersbond, crisis- en daklozenopvang. WAT HEB JE NODIG? Eventuele (powerpoint- of andere visuele) voorstelling van de informatie Adressenlijst: plaatselijke huurdersbond, daklozenopvang, crisisopvang, cel voor onbewoonbaarverklaring Tijd: 30 minuten Aantal begeleiders: 1 WAT KUNNEN WE ER NOG VERDER MEE? De module sluit aan bij de infosessie rond de vierde piste ( blijven zonder papieren ) uit Module (2): De vier pistes (pg. 8) De module is een voorbereiding op Module (12): Probleemoplossend denken: huisvesting (pg. 40) De module kan leiden tot het stellen van doelen in het kader van huisvesting, tijdens Module (17): Persoonlijk plan: 2 doelen (pg. 55) 18 Module (3): Mensen Zonder Papieren en Huisvesting

MODULE (4): MENSEN ZONDER PAPIEREN EN GEZONDHEIDSZORG INFORMATIE IN HET KORT (WAT GAAN WE DOEN?) Je geeft een korte infosessie over mensen zonder papieren en gezondheidszorg: recht op Dringende Medische Hulp, lokale procedure OCMW, alternatieve plekken voor gezondheidszorg, adressen en lokale sociale kaart. OPBRENGST (WAT LEVERT HET OP?) VOOR DE CURSIST: De cursist krijgt correcte informatie over mogelijkheden en beperkingen, en adressen van organisaties voor verdere hulp. De cursist krijgt inzicht in de structurele moeilijkheid van gezondheidszorg voor mensen zonder papieren: een gevolg van de beslissing om hier te blijven zonder papieren. AANPAK (HOE GAAN WE HET STAPSGEWIJS DOEN?) TIP: meer informatie over mensen zonder papieren en gezondheidszorg vind je in de brochure Infogids voor hulpverleners en begeleiders van mensen zonder wettig verblijf, september 2012 op www.kruispuntmi.be en op www.medimmigrant.be LEG UIT: Dringende Medische Hulp is een wettelijk omkaderd basisrecht voor mensen zonder papieren: voor wie hier zonder papieren verblijft, ziek is (geattesteerd door een geneesheer), behoeftig is en de eigen medische kosten niet kan dragen, kan het OCMW tussenkomen om een (deel van) de medische kosten te dragen (cfr. mutualiteit voor mensen mét papieren); Wat is de lokale procedure Dringende Medische Hulp OCMW: welke stappen moet ik zetten om aan mijn medische zorgen te geraken?; Systeem van huisdokter en aanbeveling van vaste arts; Welke zijn de alternatieven voor medische zorg, toegankelijk voor mensen zonder papieren: wijkgezondheidscentra, Dokters van de Wereld, Wat zijn de adressen van OCMW, wijkgezondheidscentra, ondersteuningspunt Medische Zorg, 19 Module (4): Mensen Zonder Papieren en Gezondheidszorg

WAT HEB JE NODIG? Eventuele (powerpoint- of andere visuele) voorstelling van de informatie Adressenlijst: OCMW, wijkgezondheidscentra, Dokters van de Wereld, alternatieve medische zorginstellingen BRONNENMATERIAAL www.kruispuntmi.be www.medimmigrant.be Tijd: 30 minuten Aantal begeleiders: 1 WAT KUNNEN WE ER NOG VERDER MEE? De module sluit aan bij de infosessie rond de vierde piste ( blijven zonder papieren ) uit Module (2): De vier pistes (pg. 8) De module is een voorbereiding op Module (13): Probleemoplossend denken: gezondheid (pg. 42) De module kan leiden tot het stellen van doelen in het kader van gezondheidszorg, tijdens Module (17): Persoonlijk plan: 2 doelen (pg. 55) 20 Module (4): Mensen Zonder Papieren en Gezondheidszorg