STICHTING INfRASTRuCTuuR KWALITEITSBORGING BODEMBEHEER Büchnerweg 1 Postbus 420 2800 AK Gouda telefoon 0182-54 06 75 FAX 0182-54 06 76 E-MAIl INfO@SIKB.NL INtERNEt WWW.SIKB.NL Meer informatie Heeft u na het lezen van deze brochure nog vragen, dan kunt u terecht bij SIKB. SIKB biedt instrumenten voor eenvoudiger en beter bodembeheer. Hoe kies ik voor kwaliteit bij mijn archeologisch adviseur GOED OPDRACHTGEVERSCHAP BIJ ARCHEOLOGISCHE WERKZAAMHEDEN of uitvoerder? HOE KIES ik voor kwaliteit bij mijn archeologisch adviseur of uitvoerder / UITGAVE 2007
Onder opdrachtgevers leven op dit moment nog veel vragen op het gebied van de archeologie: Wie bepaalt dat archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd? Wie voert uit? Voor wie is deze brochure bedoeld? Voor particulieren, bedrijven en overheden die als opdrachtgever te maken krijgen met archeologisch onderzoek. Wat voor soorten onderzoek doen archeologen nu eigenlijk? Hoe kom ik aan een verantwoord advies of een betrouwbaar opgravingsbedrijf? Colofon Opdrachtgever en eindredactie SIKB Concept en ontwerp MADE OF MAN, visual identity under construction, Rotterdam Drukwerk VEENMAN drukkers, Rotterdam Uitgave: december 2007 De meest actuele stand van zaken op het gebied van kwaliteit bij bodembeheer kunt u vinden op www.sikb.nl, met onder meer een periodiek geactualiseerde notitie voor opdrachtgevers. Ook de voorliggende brochure werken we regelmatig bij. Wie moet ik benaderen, voor welk soort werk? In deze brochure wordt op al deze vragen ingegaan, als hulpmiddel voor u als (toekomstige) opdrachtgever van archeologische werkzaamheden bij het selecteren van een goede archeologische aannemer of adviseur. Wie bepaalt het eindresultaat en hoe komen die keuzes tot stand?
Het laten uitvoeren van archeologische werkzaamheden is een betrekkelijk nieuw fenomeen in Nederland. Tot enkele jaren geleden waren de organisatie en uitvoering van archeologisch onderzoek vrijwel exclusief de taak van de overheid en universitaire instellingen. Ten gevolge van de invoering van het Europese Verdrag van Valletta (Malta) in 1993 is hierin snel verandering gekomen. Op 1 september 2007 is de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (Wamz) van kracht geworden. Deze wet, een wijziging op de Monumentenwet 1988, regelt de omgang met het archeologisch erfgoed. Nieuw in de wet is dat gemeenten een archeologische zorgplicht krijgen en dat initiatiefnemers van projecten waarbij de bodem wordt verstoord verplicht zijn rekening te houden met de archeologische relicten die in het plangebied aanwezig (kunnen) zijn. Hiervoor is onderzoek noodzakelijk: het archeologisch vooronderzoek. Als blijkt dat in het plangebied behoudenswaardige archeologische vindplaatsen aanwezig zijn, dan kan de initiatiefnemer vervolgens verplicht worden hiermee rekening te houden. Dit kan leiden tot een aanpassing van de plannen, waardoor de vindplaatsen behouden blijven, of tot een archeologische opgraving en publicatie van de resultaten. De kosten die dat met zich meebrengt zijn voor rekening van de initiatiefnemer. Om aan deze verplichting te voldoen kunt u als opdrachtgever gebruik maken van de diensten van een groeiend aantal bedrijven met allerlei specialisaties als het gaat om archeologische dienstverlening. Hoezo Archeologie? Het grootste deel van ons verleden zit in de bodem verborgen. Het is één groot archief, dat bestaat uit allerlei tastbare zaken, vondsten en sporen. Met ingenieuze technieken kunnen archeologen daaruit onze voorgeschiedenis reconstrueren. In een dichtbevolkt land als Nederland, waar de druk op de ruimte enorm is, wordt die bodem echter voortdurend verploegd, afgegraven of afgedekt. Elk van die ingrepen kan tot vernietiging Veel voorkomende situaties, waarbij u met archeologie te maken kunt krijgen zijn: het opstellen van een nieuw bestemmingsplan ex art. 10 WRO; het wijzigen van een bestaand bestemmingsplan ex art. 11, 15, 17, 19 WRO; Het aanvragen van een aanleg, bouw- of sloopvergunning; Het aanvragen van een Ontgrondingenvergunning; het opstellen van een Startnotitie M.E.R. of het besluit tot een M.E.R. met bijbehorende richtlijnen, of een Strategische Milieu Beoordeling (SMB); activiteiten die vallen onder de Tracéwet (Trajectnota s en Tracébesluiten); wanneer de voorgenomen ontwikkeling plaatsvindt op, of in de nabijheid van, een wettelijk beschermd archeo-logisch monument. van informatie over ons verleden leiden. In de laatste decennia is het tempo waarin wij de grond onder onze voeten roeren zo enorm toegenomen, dat het gevaar bestaat dat het bodemarchief uitgeput raakt of ongezien verloren gaat. Het is om die reden dat op Europees niveau is afgesproken om bij alle grote bodemingrepen meer rekening te houden met eventuele archeologische overblijfselen. Kaders: Malta en de herziene monumentenwet Het doel van het Verdrag van Valletta ( Malta ) is een betere aan het erfgoed te minimaliseren. Een andere belangrijke bescherming van archeologisch erfgoed door archeologische Malta-gedachte is dat behoud in situ beter is dan behoud ex inventarisatie en door bouwers te prikkelen het archeologisch situ, ofwel opgraven. Immers, toekomstige generaties hebben erfgoed te ontzien door planaanpassing vroegtijdig mogelijk evengoed recht op een waardevol bodemarchief, bovendien is te maken. Het primaire middel om dit vroegtijdig te borgen is het uitgangpunt, hebben deze toekomstige generaties meer de opname van archeologie als nieuwe conditie in het vergunningenstelsel. Om dit mogelijk te maken is er een substanti- doen. Als na maatschappelijke afweging behoud in situ niet middelen tot hun beschikking om beter onderzoek te kunnen ële verhoging van de financiële middelen door middel van het mogelijk is, dan is de heersende gedachte dat onderzoek zou verstoorder betaalt principe. Inventariseren wordt verplicht moeten leiden tot de productie van kwaliteitsvolle en vernieuwende beeldvorming over het verleden. gesteld via de vergunningverlening, opgraven is relatief duur, waardoor de initiatiefnemer wordt geprikkeld om de schade Wanneer wel en wanneer niet: belangrijkste regels van Gemeente, Rijk, Provincie Hoewel archeologie en cultuurhistorie interessante inspiratiebronnen kunnen zijn bij planontwikkeling, komt het nog re overheid die besluit: de provincie bij toepassing van de gisch onderzoek. In specifieke gevallen is het een ande- betrekkelijk weinig voor dat ontwikkelaars op eigen initiatief Ontgrondingenwet of de RACM in het geval van rijksmonumenten (Monumentenwet). In een beperkt aantal gevallen treedt tot archeologisch (voor)onderzoek overgaan. Meestal is het de betrokken overheid die een aanwijzing geeft dat met mogelijke de RACM daarbij ook als opdrachtgever. archeologische waarden rekening dienen te worden gehouden. In het merendeel van de gevallen is dit de gemeente die de RACM niet bevoegd is op basis van Ontgrondingenwet of Als een gemeente geen regels heeft gesteld (en de provincie of eisen stelt via het bestemmingsplan voorafgaand aan het verlenen van de bouwvergunning. Het besluit welke maatregel publieke besluitvorming en daarmee feitelijk een vacuüm. Dit is Monumentenwet), is er geen bestuurlijk-juridische basis voor na de waardering wordt toegepast wordt genomen binnen een thans nog in veel situaties het geval, maar zal na invoering van bestuurlijk kader waarin de verschillende maatschappelijke de wet op de archeologische monumentenzorg op 1 september belangen afgewogen zijn. Dit is het publieke belang, het inhoudelijke archeologische belang en het individuele belang van 2007 tot het verleden gaan behoren. de initiatiefnemer. In sommige gevallen, bijvoorbeeld als een De betrokken overheid kan de initiatiefnemer opdragen een vindplaats van zeer grote waarde wordt beschouwd, zitten ook archeologisch vooronderzoek uit te (laten) voeren. De overheid doet dat meestal alleen wanneer zij zelf al een indicatie de RACM of Provincie aan tafel. heeft dat archeologische waarden daadwerkelijk in het geding Verschillende overheden kunnen optreden als partij die zijn. De overheid, meestal de gemeente, baseert zich daarbij op kaartinformatie, zoals de gemeentelijke archeologi- bevoegd is om een besluit te nemen. Gemeenten kunnen, wanneer zij daartoe regels hebben gesteld, voorschriften stellen aan sloop-, bouw- en aanlegvergunningen. Gemeenten niet de beschikking heeft over een dergelijke kaart, baseert sche beleids- en verwachtingskaarten. Als een gemeente nog zijn in veel gevallen ook de opdrachtgever voor archeolo- zij deze informatie op de Indicatieve Kaart van Archeologisch 7
8 Waarden (IKAW), het streekplan, en de Provinciale Cultuurhistorische Hoofd Structuur (CHS). Slechts in een enkel geval is de motivatie dat feitelijk helemaal geen informatie beschikbaar is, en daarom nog geen afweging valt te maken. Tegelijk met de aanwijzing om in het kader van een bepaalde procedure een vooronderzoek te starten geeft de betrokken overheid, via (standaard)richtlijnen of een Programma van Eisen (PvE) aan hoe dat onderzoek dient te worden ingericht. Er zijn namelijk verschillende vormen, idealiter afgestemd op de specifieke verwachting van ieder plangebied. Schema 1 het archeologisch besluitvormingsproces in relatie tot de kwaliteitsnorm (KNA) INVENTARISATIE verkennen, karteren, waarderen SELECTIE MAATREGELEN EINDE ARCHEOLOGISCH ONDERZOEK INVENTARISEREND VELDONDERZOEK (IVO) IVO-OVERIG BUREAUONDERZOEK VERWACHTINGSMODEL WAARDERING SELECTIE BESLUIT DOOR BEVOEGDE OVERHEID OPGRAVEN ARCHEOLOGISCHE BEGELEIDING IVO-PROEFSLEUVEN ARCHEOLOGISCHE BEGELEIDING FYSIEK BESCHERMEN Het proces van archeologische monumentenzorg Het proces dat moet leiden tot de finale beslissing of, wel of te stemmen met andere processen. Dit voorkomt vertraging en niet met archeologische waarden rekening moet worden gehouden, is ingedeeld in een aantal stappen. zie schema 1 Iedere stap spaart kosten. eindigt met de afweging of voldoende informatie is verzameld De verschillende stappen binnen het archeologisch proces om een verantwoorde beslissing over eventuele vervolgacties laten zich over het algemeen goed inpassen in de gebruikelijke te kunnen nemen. In de meeste gevallen zijn stap 1, of hooguit planning en volgorde die ook in planprocedures of in de fasering van een bouwproject wordt aangehouden. zie schema 2 Indien stap 1 en 2 voldoende. Dit zijn ook de minst kostbare vormen van vooronderzoek. Niet in alle gevallen is het nodig om het archeologisch vooronderzoek noodzakelijk is, kan het bijvoorbeeld vaak gelijktijdig worden uitgevoerd met onderzoek in hele proces te doorlopen. Ook kan het voorkomen dat bepaalde stappen of onderdelen van het proces kunnen worden gecombineerd of kunnen worden overgeslagen Milieuhygiënisch Bodemonderzoek. Een aantal bedrijven biedt het kader van de Flora- en Faunawet, de Watertoets en het deze onderzoeken in combinatie aan. Dit neemt niet weg dat Helaas komt het op dit moment nog te vaak voor dat bij nieuwe voor ieder van deze aspecten eigen bijzondere eisen gelden. projecten het archeologisch proces te laat wordt opgestart. Dit leidt niet alleen tot knelpunten in de planning, en stagnatie bij Over het hoe en waarom van de stappen in het vooronderzoek vergunningprocedures, maar maakt ook de kans op succesvol en hoe u hieraan eisen kunt stellen is een handige checklist met inpassen van archeologische waarden in de definitieve inrichting kleiner, zodat een kostbare opgraving meestal de enige ologisch vooronderzoek? Zie www.sikb.nl voor de digitale brochure opgesteld door de SIKB: Hoe stel ik eisen aan arche- mogelijkheid is die rest. Het is daarom aan te raden archeologie zeer vroeg in het proces te betrekken en waar mogelijk checklists of voor het bestellen van de brochure. af Het archeologische kwaliteitsysteem HOE KIES ik voor kwaliteit bij mijn archeologisch adviseur of uitvoerder / UITGAVE 2007 1 Sommige instellingen zoals Gemeentelijke opgravingsdiensten en Provinciale Steunpunten voeren opgravingswerkzaamheden uit binnen hun eigen gemeente, werkzaamheden uitvoeren; Het maken van archeologische afwegingen en het verrichten bevat alle eisen waaraan archeologisch onderzoek en het van archeologisch onderzoek zijn kennisintensieve activiteiten, beheer van archeologisch vondst- en documentatiemateriaal die niet zijn over te doen. Wordt een plangebied archeologie minimaal moet voldoen. De KNA is het handboek dat de eisen vrij verklaard, dan gaat het op de schop. Archeologie die over aan de archeologische werkzaamheden in het proces van uitvoering het hoofd is gezien, gaat dan onherroepelijk verloren, of kan beschrijft en eisen stelt aan de actoren binnen dat alleen via kostbare last-minute reddingsoperaties nog worden proces. Deze zijn ondergebracht in protocollen die regelmatig gedocumenteerd. Hetzelfde geldt voor ondeskundig uitgevoerde aangevuld, verbeterd of vereenvoudigd worden. opgravingen. Verstaat de archeoloog zijn vak niet, of nog erger, kan of mag hij/zij zijn vak niet optimaal uitoefenen, dan De Erkenningsregeling voor bedrijven is nog in ontwikkeling. gaat veel historische informatie voor altijd verloren. Per 1 september 2007 wordt de opgravingsvergunning verleent door het ministerie die deze taak heeft opgedragen aan Daarom is nagedacht over wat een goed archeologisch onderzoek de Rijksdienst Archeologie Cultuurlandschap en Monumenten is. In de afgelopen jaren heeft het Ministerie van OCW, (RACM). De RACM voert een initiele toetsing uit bij de ver- samen met de archeologische branche, een systeem opgezet gunningaanvraag, waarbij vooral gekeken wordt of de aanvrager om de kwaliteit van de dienstverlening duidelijker te borgen. KNA conform werkt en op basis van de KNA gekwa- Het Nederlandse systeem voor archeologische kwaliteit berust lificeerde personen in dienst heeft. Het beheer van de KNA, op drie pijlers (zie schema 3): met de eisen aan actoren, is ondergebracht bij het Centraal De Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA), College van Deskundigen Archeologie (CCvD). In het CCvD zijn waarin de werkprocessen beschreven staan; alle belanghebbende partijen vertegenwoordigd, dit zijn zowel De Erkenningsregeling voor bedrijven die archeologische de uitvoerdende partijen als partijen namens de opdrachtge- 9 ver (VNG en NEPROM). Naast de vergunningverlening wordt Er regio is of een in het Beroepsregister geval van de RACM, in de in het maak kader voor van bijzondere archeologen onderzoeksopdrachten en gewerkt zoals het aan beheer vrijwillige van de eigen certificering Rijksmonumenten. op basis van de KNA
Schema 2 fasering Doel van de stap Benaming van de stap in het AMZ-proces Gelijklopend met planfase Gelijklopend met projectfase Wat moet in offerte Beschikbare documenten en richtlijnen stap 1 Is archeologisch (voor)onderzoek Risico-analyse Locatiekeuze onderzoek Initiatieffase n.v.t. betrokken overheid doet uitspraak Gemeentelijk beleid en beleids- verwachtingskaart In- voorberei- noodzakelijk of niet? dicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) ding Archis-2 Vaststellen of de kans op archeologische Bureau-onderzoek Ruimtelijke onderbouwing Definitiefase - doel van onderzoek Archeologische Monumenten Kaart (AMK) waarden reeel is: verwachtingsmodel/gespecifi- Grondaankoop / Exploitatieovereenkomst -te raadplegen bronnen raadpleegt stap 2 ceerde verwachting - prijs KNA, specificaties - contractuele voorwaarden Provinciale en gemeentelijke richtlijnen Inventariserend Veldonderzoek: Verkennen Voorontwerp-bestemmingsplan ex BRO art 10/ Definitiefase - doel van onderzoek Verificatie in het veld van verwachting: Voorstel wijziging ex art.19 - te onderzoeken oppervlak KNA, Protocol IVO-Overig en specificaties stap 3 verkennen vaststellen aan-afwezigheid intact - aantallen en diepten boringen Provinciale en gemeentelijke richtlijnen bodemprofiel en het begrenzen van kansarme - prijs, incl. meerwerk en stelposten zones. - contractuele voorwaarden KNA, Protocol IVO-Overig en specificaties - projectteam Provinciale en gemeentelijke richtlijnen - projectreferenties KNA, Protocol en leidraad PvE Vaststellen en begrenzen archeologische Inventariserend Veldonderzoek: Karteren Voorontwerp-bestemmingsplan ex BRO art 10/ Definitiefase Zie 3 KNA, Protocol IVO-Proefsleuven en specificaties vindplaatsen: karteren Voorstel wijziging ex art.19 KNA, Leidraad Proefsleuvenonderzoek stap 4 Nationale Onderzoeksagenda (NOAa) Kwaliteit van vindplaatsen bepalen: Inventariserend Veldonderzoek: Vastgesteld bestemmingsplan / Voorbereidingsfase Zie 3 en voorts: Gemeentelijk selectiebeleid waarderen IVO-Proefsleuven wijziging ex art.19 - offerte altijd op basis van goedgekeurd PvE Provinciale en gemeentelijke richtlijnen stap 5 - onderzoekshypothese - motivatie strategie en methode KNA, Protocol en leidraad PvE Documenteren en veiligstellen van behoudens- Opgraving Aanvraag bouw-, sloop- en Voorbereidingsfase KNA, Protocol Opgraven en specificaties waaardige archeologische resten ontgrondingenvergunning Offerte altijd op basis van goedgekeurd PvE NOAa stap 6 Gemeentelijk selectiebeleid Documenteren en veiligstellen van behoudens- Fysieke Bescherming Opnemen in bestek Bouw Realisatiefase -Offerte civiele aannemer waardige archeologische resten -Op basis van visie op beheer en inrichting en KNA, Protocol Fysiek Beschermen stap 7 richtlijnen voor beheer en inrichting. KNA, Leidraad Standaard Archeologische Monitoring Ontsluiten van de archeologische informatie Analyse en Publicatie / rapportage Nazorgfase Verplicht onderdeel van 4, 5, 6 en 8 (SAM) Oplevering Bouwbestek stap 8 Archiveren en bewaren van de documentatie Conservering Nazorgfase Verplicht onderdeel van 4, 5, 6 en 8 KNA, relevante protocollen en leidraden en vondsten Deponering NOAA stap 9 Instemming krijgen van betrokken overheid op Evaluatie, monitoring Nazorgfase Sterk afhankelijk van archeologisch resultaat KNA, Protocol Depotbeheer het resultaat stap 10 Criteria bij verlenen vergunningen 10 11
Welke activiteiten vallen onder de Kwaliteitsnorm? De KNA omvat specificaties voor: Programma van Eisen Bureauonderzoek Inventariserend Veld Onderzoek (Proefsleuven en Overig) Opgraven Fysiek Beschermen Specialistisch Onderzoek Deponeren Onderzoek Waterbodems Voor bedrijven die booronderzoek, proefsleuvenonderzoek en/ of opgravingen verrichten is de opgravingsvergunning wettelijk verplicht. Van een bedrijf dat tegen de KNA zondigt kan de vergunning worden ingetrokken. Geleidelijk is het besef gegroeid, dat goede borging van de kwaliteit van een opgraving alleen niet voldoende is. Indien de stappen, die leiden tot de beslissing een opgraving wel of niet uit te voeren lichtvaardig worden gezet, schieten zowel de archeologie als de opdrachtgever daar uiteindelijk geweldig bij in. Wie doet wat? Bedrijven die archeologische diensten en werkzaamheden uitvoeren kunnen grofweg ingedeeld worden in drie groepen: Adviesbureau s, vooral op het gebied van planbegeleiding, diverse vormen van vooronderzoek en de organisatie van archeologische projecten; Opgravingsbedrijven, gespecialiseerd in het uitvoeren van archeologisch veldwerk, zowel inventariserend veldonderzoek als opgravingen; Technische en specialistische dienstverleners, vooral op het gebied van laboratorium analyses, materiaalonderzoek, conservering en restauratie en presentatie. KNA omschreven, is een vergunning niet verplicht. Wel SCHEMA heeft 2 >> een aantal archeologische bedrijven gekozen voor een vrijwillige vorm van erkenning, om aan te geven dat zij zich voor alle aspecten van het werk aan de KNA conformeren. Iedereen kan zich bijvoorbeeld een archeologisch adviseur noemen, maar alleen van erkende archeologische adviesbureau s kan geëist worden dat hun adviezen conform de strekking van de KNA zijn, en worden opgesteld door gekwalificeerde archeologen. Ook de lijst van erkende archeologische adviesbureau s is terug te vinden op www.sikb.nl. Waarom is Kwaliteit voor de opdrachtgever belangrijk? 12 De complete lijst van toegelaten bedrijven en instellingen staat op de website van de SIKB, www.sikb.nl.1 Bedrijven en instellingen bevoegd tot het uitvoeren van booronderzoek, proefsleuvenonderzoek en opgravingen zijn ook terug te vinden op de website van de RACM www.racm.nl. Voor andere archeologische werkzaamheden, wel of niet in de Schema 4 kwaliteit Toelating/ erkennings-regeling: Bedrijven Kwaliteitsnorm KNA: Processpecificaties Archeologische kwaliteit Erfgoed inspectie voor de Archeologie (Toezicht op Inhoud en Proces) Beroepsregister (in voorbereiding): Personen Bevoegde Overheid (Eisen aan de inhoud) Kiezen voor kwaliteit is kiezen voor risicobeheersing binnen uw project Archeologische monumentenzorg toepassen in plan- en bouwprocessen Van toegelaten archeologische bedrijven, en gekwalificeerde is ook een vorm van risicomanagement. Wie op tijd, adviseurs, mag verwacht worden dat zij juist dit soort pro- en volledig, op de hoogte is van zijn archeologie, kan daar blemen en schadeposten weten te voorkomen. En ook niet wat mee. De eventuele kosten zijn niet extra of onverwacht, onbelangrijk, ze kunnen helpen archeologische investeringen maar inzichtelijk te maken in de totale exploitatie. De noodzakelijke te kapitaliseren, en zo te zorgen voor return on investment. werkzaamheden kunnen van begin af aan worden inge- Archeologie trekt immers de aandacht. Archeologische pre- past in de algehele werkplanning. Ontstaan er knelpunten dan sentaties kunnen een positieve bijdrage leveren aan het imago kan gezocht worden naar alternatieven en besparingen. Via en het profiel van een project. De resultaten van het onderzoek technische aanpassingen in bijvoorbeeld het funderingsplan, verschaffen identiteit aan de bouwlocatie en kunnen de inspiratie of kleine verschuivingen in het ruimtelijk ontwerp kan op kostbare vormen voor een bijzonder stedenbouwkundig ontwerp. opgravingen bespaard worden. Voor een ontwikkelaar Ook is het verstandig dat de opdrachtgever zich goed laat adviseren zal het uiteindelijk een nachtmerrie zijn om het advies hier over de reikwijdte van, en het eventuele plafond aan, zijn zit niks te kopen, en vervolgens tijdens de uitvoering op, bijvoorbeeld, financiële verantwoordelijkheid. In het geval van publiek-pri- een Romeinse tempel te stuiten. Daarnaast kan een vate samenwerking dienen de inspanningen op het gebied van slecht uitgevoerd archeologisch proces ook nog eens leiden tot de archeologie bijvoorbeeld eigenlijk altijd onderdeel te zijn allerlei vormen van extra discussie en stagnatie in de planprocedure, van de af te sluiten exploitatie-overeenkomst. en in het vergunningentraject. 13
Hoe krijgt de opdrachtgever kwaliteit? 1Het Programma van Eisen Binnen de archeologie werken opdrachtnemers altijd met een Programma van Eisen (PvE), waarin de gevraagde werkzaamheden en, het doel en de vraagstelling van het onderzoek is omschreven. Een PvE is verplicht voor proefsleuvenonderzoek en opgravingen. Voor oppervlaktekartering en booronderzoek volstaat een zogenaamd Plan van Aanpak (PvA), dat door het onderzoeksbureau wordt opgesteld. Dit PvA behoeft niet van te voren door de overheid te worden vastgesteld. Het PvE wordt door de verantwoordelijke overheid zelf opgesteld, of anders in ieder geval getoetst. In deze brochure wordt geprobeerd meer duidelijkheid te verschaffen over het doel en gebruik van het PvE: De eisen van de betrokken overheid in het PvE zijn niet altijd dezelfde als die van u als opdrachtgever In het PvE formuleert de betrokken overheid de minimumeisen waaraan een archeologisch (voor)onderzoek dient te voldoen. Dit gebeurt aan de hand van een beoordeling van die overheid van de archeologische verwachting. In de archeologie kunnen 14 Als opdrachtgever wilt u de kans op een goed uitgevoerd archeologisch project zo groot mogelijk maken tegen een redevallen. Ook kan het zijn dat met economisch aantrekkelijkere de uitkomsten van zo n beoordeling echter verschillend uitlijke prijs. Dit kan op verschillende manieren, maar een goed alternatieven hetzelfde doel bereikt kan worden. Zo kan het Programma van Eisen (PvE), een goede aanbesteding en vervolgens een goede aansturing van het werk zijn onontbeerlijk: grondgebruik in bepaalde seizoenen in het plangebied, voor de opdrachtgever belangrijk zijn rekening te houden met waardoor het beter is een andere methode te kiezen of een onderzoek uit te stellen. Ook kunnen de omvang en diepte van het archeologisch onderzoek consequenties hebben voor het civieltechnisch ontwerp. Let als opdrachtgever dus altijd op eigen aanvullende eisen en op mogelijk voordeliger alternatieven. In de praktijk wordt tegenwoordig de opdrachtgever vaak zelf gevraagd om zo n PvE op te (laten) stellen met als uitgangspunt de minimumeisen van de betrokken overheid. Dit biedt de mogelijkheid de eigen eisen en die van de overheid met elkaar te verenigen. Zo n eigen PvE wordt dan wel door de betrokken overheid getoetst en goedgekeurd. Zorg voor een heldere vraagstelling Zorg dat u weet wat precies van u verlangd wordt, waarom dat zo is, en op welke grondslagen dit gebaseerd is. Veel overheden, met name provincies, werken naast de KNA met eigen richtlijnen, toetsingseisen of voorwaarden. Maak op basis daarvan voor uzelf het onderscheid tussen wat in het kader van uw project of vergunningaanvraag moet en ook actueel, wat mag, en wat kan. En maak dat in uw offerte-uitvraag naar uw potentiële opdrachtnemer(s) ook expliciet. Verwijs alleen naar die specifieke eisen die ook van toepassing zijn Vaak wordt in PvE s gesteld dat het werk conform de KNA dient te worden uitgevoerd. Dat is wel een erg ruim begrip. De KNA is een boekwerk dat gaat over heel veel aspecten van het archeologisch werk. Het grootste deel ervan zal dus ook niet van toepassing zijn op uw vraag. Als u bijvoorbeeld alleen een verkennend booronderzoek laat uitvoeren, heeft u geen behoefte aan specificaties op het gebied de beschrijving van grondsporen. Neem daarom de moeite om alleen dat protocol en die specificaties te selecteren die op basis van de vraagstelling en de daarbij best passende methode en technieken werkelijk relevant zijn. Meer is niet nodig, tenzij om andere redenen wenselijk, en voorkomt dat aanbiedende partijen hun eigen keuzes gaan maken, waardoor de kosten onnodig kunnen oplopen. Een PvE is geen offerte Sommige archeologische bedrijven maken het PvE als onderdeel van de onderzoeksopdracht. Het bij de offerte ingeleverde Plan van Aanpak fungeert in zo n geval als het ware direct als PvE. Op het eerste gezicht is dit voor de opdrachtgever aantrekkelijk, maar het is dan aan de opdrachtgever om te beoordelen of in zo n geval misschien niet meer, of juist minder wordt geboden dan de geldende minimumeisen. Het PvE is primair ontworpen als instrument bij de vraag en niet voor het aanbod. Het is uit die overweging dat de meeste overheden minimaal een onafhankelijke toetsing verlangen indien PvE s door het uitvoerende bedrijf zijn opgesteld. Ook de Erfgoedinspectie voor de Archeologie ziet hierop toe. 2Het aanbesteden van archeologisch werk Archeologische werkzaamheden mogen misschien inhoudelijk anders zijn, maar in organisatie, contractering en begeleiding hoeft het niet anders te gaan dan bij andere condities, waarmee u in het kader van het succesvol uitvoeren van uw project contracten voor afsluit. Zo kan er bijvoorbeeld gekozen worden om het gehele vooronderzoek in één keer aan te besteden, of per onderdeel. Dat wil zeggen eerst het bureauonderzoek, vervolgens IVO-verkennend, enzovoorts. Beide opties hebben zowel voor- als nadelen. Voor het borgen van de kwaliteit gelden daarom veelal dezelfde aandachtspunten (zie ook de checklist offerte ): Een PvE is geen bestek Een helder PvE vormt een goede inhoudelijke basis voor de aanbesteding van archeologische werkzaamheden. Echter, het kan vanuit kwantitatieve en kwalitatieve overwegingen verstandig zijn het PvE (of onderzoeksontwerp) aan te vullen met een aantal zakelijk-contractuele paragrafen. Zo n archeologisch bestek omvat over het algemeen aanvullende eisen en voorwaarden over de taakverdeling tussen opdrachtgever en opdrachtnemer, de administratieve voorwaarden, de onderlinge verantwoordelijkheden en de te leveren producten. Sommige van die aanvullingen zijn zelfs essentieel voor het rechtmatig en juist kunnen beoordelen van offertes en het doelmatig uitvoeren van de werkzaamheden. Leveringsvoorwaarden Sommige bedrijven volgen standaardregelingen zoals die van het RVOI of de DNR. Andere hebben hun eigen leveringsvoorwaarden. Controleer in ieder geval in hoeverre deze strijdig zijn met uw uitvraag en eigen voorwaarden als opdrachtgever bij de aanbesteding van het werk. Kijk kritisch naar de algemene voorwaarden waaronder adviseurs en uitvoeringsbedrijven hun diensten en producten leveren. Hoe vrijblijvend is bijvoorbeeld een advies, of wanneer is er sprake van onvoorziene omstandigheden waardoor werkzaamheden vertraging oplopen? Een heldere offerte-uitvraag en de juiste verhouding tussen vaste, verrekenbare en stelposten ervaringscijfers en kengetallen. Voor veel van de werkzaamheden is het op basis daarvan mogelijk een vaste prijs af te spreken. Voor sommige werkzaamheden is het echter verstandig om met verrekenbare eenheden te werken. Door helder te maken wat wel en niet onderdeel is van het contract, wordt voorkomen dat er tijdens het proces (vertragende) meningsverschillen ontstaan. Maak uw markt niet te klein Soms kan het verstandig zijn uw vraag zeer scherp te formuleren en precies af te bakenen wat u wilt hebben. Dat is tenminste duidelijk en leidt tot vergelijkbare offertes. Dit verkleint echter de speelruimte voor uw opdrachtnemer. Soms, zeker wanneer uw eigen deskundigheid beperkt is, is het juist verstandig om potentiële opdrachtnemers mee te laten denken over de beste oplossing. Vraag in ieder geval meerdere partijen om offertes. Ook de archeologie kent dezelfde aanbestedingsvormen als elders gebruikelijk zijn, en schroom niet om aan- 15 biedingen eens door een deskundige derde te laten vergelijken. Zorgvuldigheid aan het begin, en een goede voorbereiding,
dan uit blijkt. ging bij de goedkeuring, en uiteindelijk in uw gehele project te Soms is het verstandig om door te vragen, bijvoorbeeld of het voorkomen, kunt u ook zelf al het resultaat aan het PvE (laten) bedrijf en de medewerkers ook ervaring hebben met projecten toetsen. In het geval van langdurige of ingewikkelde projecten van vergelijkbare omvang of met een zelfde methodiek of the- 3 matiek als in uw geval gewenst is. Niet alleen bestaat er specialisatie in archeologische perioden en thema s, veel bedrijven hebben zich toegelegd op specifieke vormen van dienstverlening. Ook hier kan enig vergelijkend warenonderzoek u beter op weg helpen. Vraag ook om referenties. Tenslotte is, behalve de archeologisch-inhoudelijke, ook een bedrijfseconomische toetsing heel gebruikelijk, met name bij betrokken overheid de resultaten en bestaat de mogelijkheid het uitvoeringsplan waar nodig bij te stellen. Zo n evalauatiemoment is in ieder geval verplicht na afloop van de veldwerkfase in een opgraving. Leg bij evaluaties altijd vast, of laat vastleggen, hoe met afwijkingen van het oorspronkelijk PvE of de opdracht wordt omgegaan. Dit komt niet alleen de kwaliteit van het werk ten goede, maar kan ook voor de opdrachtgever tijd en kosten besparen. Afronding Archeologische werkzaamheden leiden tot een resultaat. Dat kan een advies zijn over hoe nu verder, of het veiligstellen van archeologische waarden in de bodem, of een rapport met nieuwe historische informatie. Om tot dat resultaat te komen moet werk worden verzet. Om te beoordelen of u, of uw archeologische aannemer, aan hun verplichtingen hebben voldaan, toetst de betrokken overheid in de regel het eindproduct. Om vertra- 16 is het verstandig die toetsing ook tijdens het proces een aantal keren te laten plaatsvinden. Afwijkingen of problemen bij de uitvoering zijn dan namelijk vaak nog op te lossen, achteraf niet meer. In alle gevallen geldt: heeft u twijfel, spreek uw opdrachtnemer daar dan op aan. Vraag expliciet om het hanteren van kwaliteitseisen en grote projecten. Ook uit kwaliteitsoverwegingen is het van naar referenties belang dat de bedrijven met wie u een logistiek ingewikkeld of Om kwaliteit kunt u gewoon vragen. Vraag dus naar bewijsstukken. Bijvoorbeeld of het bedrijf erkend is, en in het geval kostbaar contract sluit ook qua capaciteit en organisatie voldoende uitgerust zijn de opdracht in de afgesproken tijd uit te van opgravingen, of het kan beschikken over een opgravingsvergunning. Is erkenning niet vereist, vraag dan of tenminste voeren. Zinvolle gebruikelijke selectiecriteria zijn in deze: nonfaillisementsverklaring, verklaringen van betalingsgedrag van de KNA wordt gehanteerd en waar dat dan uit blijkt. fiscus en GAK, verzekeringsbewijzen en financiële overzichten Soms is het verstandig om door te vragen, bijvoorbeeld of het met betrekking tot de draagkracht. bedrijf en de medewerkers ook ervaring hebben met projecten van vergelijkbare omvang of met een zelfde methodiek of thematiek als in uw geval gewenst is. Niet alleen bestaat er speci- Aansturing tijdens de uitvoering Archeologie is steeds beter voorspelbaar en in te schatten. 4alisatie in archeologische perioden en thema s, veel bedrijven Toch is het nog steeds geen absolute wetenschap. In de praktijk, zeker tijdens de uitvoering van opgravingen, blijken zaken ning. Ook hier kan enig vergelijkend warenonderzoek u beter hebben zich toegelegd op specifieke vormen van dienstverle- soms anders dan in de aannames vooraf. Het is daarom verstandig om tijdens de uitvoering van de wat grotere projecten Tenslotte is, behalve de archeologisch-inhoudelijke, ook een op weg helpen. Vraag ook om referenties. een of meer evaluatiemomenten in te bouwen. Daarbij bespreken opdrachtgever (of diens adviseur), opdrachtnemer en de te bedrijven zullen geneigd zijn te beweren dat ze bedrijfseconomische toetsing heel gebruikelijk. De mees- alles (aan)kunnen. Ook uit kwaliteitsoverwegingen is het van belang dat de bedrijven met wie u een logistiek ingewikkeld of kostbaar contract sluit ook qua capaciteit en organisatie voldoende uitgerust zijn de opdracht in de afgesproken tijd uit te voeren. Zinvolle gebruikelijke selectiecriteria zijn in deze: non-faillisementsverklaring, verklaringen van betalingsgedrag van fiscus en GAK, verzekeringsbewijzen en financiële overzichten met betrekking tot de draagkracht. 2 Er zijn ook overheden, de Rijkdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB), een aantal gemeentelijke diensten, een enkele Provinciaal Steunpunt en Universiteiten, die zelf opgravingen uitvoeren. Deze beschikken over een opgravingsvergunning en dienen zich te houden aan de KNA. Het is sterk afhankelijk van de plaats van de opgraving, de aanleiding ertoe en het onderwerp, of u als opdrachtgever van dit alternatief gebruik kunt maken. Risico s bij de uitvoering werkzaamheden van archeologische Goede voorbereiding, een stapsgewijze aanpak en heldere kunnen daarom ongunstig zijn voor het laten uitvoeren van afspraken tussen opdrachtgever en opdrachtnemer verkleinen bepaalde archeologische waarnemingen. het risico op onaangename verrassingen tijdens de uitvoering. Hieronder noemen we de meest voorkomende knelpunten bij 3. Betredingen het doorlopen van het archeologisch proces. Gelukkig gaat het Bij het uitvoeren van veldonderzoek in een vroegtijdig stadium in veruit de meeste gevallen wel goed, maar het is verstandig van een planproces is de medewerking van grondeigena- om als opdrachtgever te anticiperen op dit soort situaties. ren en grondgebruikers vereist voor het verlenen van betredingstoestemming. Het ontbreken van voldoende toestemmingen 1. Onregelmatigheden tijdens de uitvoering kan leiden tot vertraging in een project. In bijzondere De Erfgoedinspectie (EGI) houdt toezicht op de kwaliteit van omstandigheden kan betreding op grond van art.42 van de het archeologisch onderzoek, onder andere in de vorm van Monumentenwet worden afgedwongen. Zorg als opdrachtgever aangekondigde of onaangekondigde inspecties tijdens de uitvoering ook voor betreedbaarheid van het te onderzoeken gebied. Het van het werk. In het geval dat bij herhaling ernstige gebeurt maar al te vaak dat op het terrein nog zaken aanwezig onregelmatigheden worden geconstateerd kan de EGI de zijn, waardoor archeologen weer onverrichter zaken naar huis Minister adviseren de toelating of de opgravingsvergunning moeten en op een later moment weer moeten terugkeren om in te trekken. In zeer acute situaties kan de minister besluiten het onderzoek alsnog uit te voeren. Dit kost u als opdrachtgever een opgraving direct stil te (laten) leggen. Hoewel primair het tijd en geld. uitvoeringsbedrijf door de inspectie wordt aangesproken, kan zo n situatie ook ernstige gevolgen hebben voor de opdrachtgever. 4. Onverwachte vondsten of uitloop van werkzaamheden Sinds de invoering van de KNA in 2001 is deze situatie in Het stapsgewijs doorlopen van het archeologisch proces mini- Nederland maar een enkele keer voorgekomen. maliseert de kans op verrassingen, maar 100% garantie voor een redelijke prijs kan echter niet gegeven worden. Elke onderzoeksmethode 2. Weersomstandigheden heeft zijn beperkingen en ook sommige soorten Bepaalde weersomstandigheden belemmeren de mogelijkheid archeologische relicten laten zich nu eenmaal lastiger opsporen tot het doen van archeologische waarnemingen. De belangrijkste dan andere. Wanneer op een onverwachte vondst wordt zijn wel vorst, sneeuwval en overvloedige regenval. Voor gestuit, kan meestal door het verschuiven van de prioriteiten archeologische waarnemingen onderwater gelden natuurlijk binnen de vastgestelde kaders een voor alle betrokkenen extra beperkingen als wind en golfslag. Bepaalde jaargetijden, acceptabele oplossing worden gevonden. 17
5. Excessieve kosten In het geval dat de gevraagde archeologische inspanningen zulke vormen gaan aannemen dat de totale exploitatie in gevaar komt, kan een beroep op de Rijksoverheid worden gedaan voor een financiële tegemoetkoming in de kosten. Zo n situatie kan zich bijvoorbeeld voordoen wanneer zeer bijzondere, of kostbare, archeologische ingrepen verlangd worden. Informatie over deze regeling is op te vragen bij de Directie Cultureel Erfgoed van het Ministerie van OCenW, of bij de Rijksdienst voor Archeologie Cultuurlandschap en Monumenten. 6. Ongewenste publieke belangstelling Archeologische opgravingen kunnen zich verheugen in grote publieke belangstelling. Open dagen trekken vaak honderden, in sommige gevallen duizenden geïnteresseerde bezoekers. Er is echter nog een vorm van onaangekondigd bezoek, die zich gewoonlijk buiten werktijden aandient: illegale schatgravers, die buiten werktijden opgravingsterreinen, al dan niet met metaaldetectors, afstropen op zoek naar verhandelbare vondsten. Niet alleen zorgen ze voor extra kostenposten voor beveiliging, maar ook leidt zo n bezoek meestal tot verlies aan archeologische informatie. In goed overleg tussen gemeente en politie en het archeologisch uitvoerende bedrijf zijn verschillende voorzorgsmaatregelen mogelijk. 7. Afkeuring van het onderzoeksrapport De resultaten van een archeologisch vooronderzoek of een opgraving worden vastgelegd in een onderzoeksrapport. Ook dit moet voldoen aan de eisen vastgelegd in de KNA. Afkeuring door de verantwoordelijke overheid in het kader van planprocedures of vergunningverlening kan verschillende oorzaken hebben: het veldonderzoek is verkeerd uitgevoerd, dus niet conform het goedgekeurde PvE de rapportage voldoet niet aan de eisen gesteld in het PvE de conclusies en aanbevelingen van de uitvoerder of adviseur worden niet gedeeld door de betrokken overheid Verkeerd uitgevoerde onderzoeken moeten worden overgedaan, zou men zeggen. Mits op tijd gesignaleerd, is dat bij vooronderzoek soms nog mogelijk. Archeologische opgravingen laten zich echter niet herstellen; vandaar de toelatings-eisen. Rapportages die niet voldoen aan de gestelde eisen, worden over het algemeen teruggestuurd, voorzien van opmerkingen en verbeterpunten. Ernstiger is het wanneer de conclusies en adviezen niet worden gedeeld door de betrokken normstellende overheid. Ook dit kan leiden tot vertraging in de planontwikkeling. Toets ook daarom ook zelf het resultaat aan de hand van het PvE (zie onder afronding in het hoofdstuk Hoe krijg ik kwaliteit?) Goede afstemming via regulier overleg tussen de opdrachtgever (of diens adviseur) aan de ene kant en de betrokken overheid aan de andere kant is in deze aan te raden. Wat doet de SIKB? In de SIKB maken overheid en bedrijfsleven samen praktische in waardevolle archeologische vondsten en informatie op uw kwaliteitsrichtlijnen voor mileuhygienisch en archeologisch terrein worden veiliggesteld, via een een daartoe geschikte bodembeheer. Doel is het zoveel mogelijk voorkomen van fouten in de hele keten van besluitvorming, (voor)onderzoek en dat u beoogt. methodiek. Vervolgens is het terrein geschikt voor het gebruik inpassingsmaatregelen. Een kwaliteitsrichtlijn schept duidelijkheid voor opdrachtgever, opdrachtnemer en toezichthouder. Handelen volgens de specificaties en de in deze brochure geschetste procedure verhoogt de kans op een goed resultaat. Kwaliteit van archeologisch vooronderzoek is de mate waarin Wij kunnen u echter geen garanties geven. het onderzoek antwoord biedt op de vraag of, en zo ja op welke wijze u met met archeologie op uw terrein dient rekening Is ook de milieuhygiëne in het spel? Ook daarvoor heeft SIKB te houden. Het biedt daarbij de zekerheid dat dit onderzoek overzichtelijke informatie, www.sikb.nl volgens geschikte methoden op een deskundige wijze is uitgevoerd. Kwaliteit van een archeologische opgraving is de mate waar- Wie doen er mee aan SIKB? BOG Branche Organisatie van Grondbanken Bodem+ Bodem+ bestuurslid Bouwend Nederland Bouwend Nederland CGA Convent van Gemeentelijke Archeologen bestuurslid DGW+T Directie Gebouwen, Werken en Terreinen van het ministerie van Defensie FeNeLab Federatie Nederlandse Laboratoria bestuurslid GTI en IPO NEN Grote Technologische Instituten Interprovinciaal Overleg bestuurslid Nederlands Normalisatie-instituut NVPG nederlandse Vereniging van Procesmatige Grondreinigingsbedrijven OC&W ONRI RWS Stichting BSB VA VKB VNG VNO-NCW VOC VOiA VROM Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Organisatie van Raadgevende Ingenieursbureaus Rijkswaterstaat bestuurslid Stichting voor Bodemsanering van Bedrijfsterreinen Vereniging van Afvalbedrijven Vereniging Kwaliteitsborging Bodemonderzoek bestuurslid Vereniging van Nederlandse Gemeenten Vereniging van Nederlandse Ondernemers - Nederlands Christelijk Werkgeversverbond Verenigd Overleg van Certificatie-instellingen Vereniging van Ondernemers in Archeologie bestuurslid Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer 18 HOE KIES ik voor kwaliteit bij mijn archeologisch adviseur of uitvoerder / UITGAVE 2007 19
CHECKLIST bij het beoordelen van de kwaliteit van uitgebrachte offertes voor archeologisch (voor) onder- Relevante aspecten bij Bureauonderzoek 1 voldoet de offerte aantoonbaar aan de vragen en eisen die u in de offerte-aanvraag heeft gesteld? 2 a heeft de betrokken overheid (gemeente, Provincie, Rijk), bijvoorbeeld in het kader van een vergunningentraject, aanvullende eisen aan het onderzoek gesteld en zijn die in een PvE opgenomen? 2 b Zo ja, voldoet de offerte aantoonbaar aan die aanvullende eisen? 3 a Worden de aangeboden werkzaamheden uitgevoerd conform de geldende eisen en specificaties in de KNA voor Bureauonderzoek? 3 b Indien van de KNA wordt afgeweken, wordt dit voldoende beargumenteerd? 11 a Blijkt uit de projectreferenties en bedrijfs-economische informatie in de offerte dat het onderzoeksbureau over voldoende capaciteit en specifieke ervaring beschikt om het in het PvE gevraagde onderzoek uit te voeren? 11 b wordt in de offerte een projectteam voorgesteld? Zo neen, vraag daar alsnog om. Zo ja, beschikt het projectteam aantoonbaar over voldoende kennis en ervaring voor het in het PvE gevraagde type onderzoek en de betreffende archeologische periode? 1 zijn de afspraken omtrent toegang en betreding van het onderzoeksterrein en eventuele stagnatie helder? 13 a Is het relevant dat het onderzoeksbureau de communicatie met de betrokken partijen en de pers verzorgt? raadpleegt men bij het onderzoek alle relevante informatiebronnen? 13 b Zo ja, voorziet de offerte ook in deze communicatie? nb: onder relevant worden de bronnen verstaan die in de KNA genoemd worden en die uit de gemeentelijke en provinciale richtlijnen, 1 Indien er sprake is van verrekenbare posten, zijn de aannames over aantallen, hoeveelheden en benodigde inzet realistisch? aangevuld met eventuele locatiespecifieke gegevens. 1 zijn de afspraken over meer- en minderwerk en de inzet van stelposten helder, met name als het gaat om wie beslist over de inzet? worden het advies en het specifieke verwachtingsmodel opgesteld door een gekwalificeerd senior archeoloog? 1 worden in de offerte voldoende evaluatiemomenten aangeboden en is duidelijk wie bij de evaluatie betrokken zijn en hoe met de con- Stemt de uitvoerder de resultaten en het advies zelf af met de betrokken overheid, of doet u dat zelf? clusies daaruit wordt omgegaan? 7 Komen de leveringsvoorwaarden van de uitvoerder overeen met die van u, of kunt u instemmen met die van de uitvoerder? 17 werkt het onderzoeksbureau mee aan het afstemmen van de conclusies en het advies met de betrokken overheid, en zo ja, wordt aangeboden op- en aanmerkingen van die zijde te verwerken? Ex tr a a andachtspunten bi j Inventar iserend Veldonderzoek ( I VO): verkennend, k arteren, geof ysisch onderzoek, proef sleuven Met uitzondering van punt 3a, zijn de onder Bureauonderzoek genoemde aandachtspunten eveneens geldig 8 a Indien bij de offerte-aanvraag een Programma van Eisen is meegestuurd, voldoet de offerte aantoonbaar aan alle eisen die in het PvE zijn gesteld? 8 b Indien bij de offerte-aanvraag geen PvE is meegestuurd, is een PvE verplicht of kan volstaan worden met een eigen Plan van Aanpak (PvA) van het onderzoeksbureau conform de specificaties in de KNA? NB: Bij inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven is een PvE in alle gevallen verplicht. In de andere gevallen kan volstaan worden met een PvA. Overheden, en met name de meeste provincies, hanteren echter in aanvulling op de KNA eigen richtlijnen voor IVO s, geverifieeerd dient te worden of opgestelde PvE s, dan wel PvA s daar aan voldoen. Extra aandachtspunten bij opgravingen De punten 1-18 zijn, met uitzondering van 3a en 9a, eveneens geldig 19 Indien sprake is van vergunningplichtig onderzoek dan zal een PvE dat door het uitvoerende onderzoeksbureau zelf is opgesteld altijd moeten worden getoetst door het bevoegd gezag, of tenminste door een onafhankelijke deskundige. Dit dient te gebeuren in overleg met de betrokken overheid. 20 Beschikt het uitvoerende onderzoeksbureau aantoonbaar over een opgravingsvergunning? 21 worden de aangeboden werkzaamheden uitgevoerd conform de geldende specificaties in de KNA voor Inventariserend Veldonderzoek, dan wel Opgraven, inclusief uitwerking en basisrapportage? NB: Is er sprake van een reguliere opgraving dan gelden andere eisen voor de uitwerking en rapportage dan voor een inventariserend onderzoek. 8 c Indien sprake is van vergunningplichtig onderzoek dan zal een PvE dat door het uitvoerende onderzoeksbureau zelf is opgesteld altijd moeten worden getoetst door het bevoegd gezag, of tenminste door een onafhankelijke deskundige. Dit dient te gebeuren in overleg met de betrokken overheid. 8 d Indien een PvE verplicht is, biedt het onderzoeksbureau aan deze alsnog op te stellen en te doen goedkeuren door de betrokken overheid? NB. Betrokken overheden, en met name de meeste provincies, hanteren in aanvulling op de KNA eigen richtlijnen voor IVO s, geverifieeerd dient te worden of opgestelde PvE s, daar aan voldoen. 9 Beschikt het uitvoerende onderzoeksbureau aantoonbaar over een opgravingsvergunning? 10 a worden de aangeboden werkzaamheden uitgevoerd conform de geldende specificaties in de KNA voor IVO-onderzoek, inclusief standaardrapportage? 10 b Biedt het onderzoeksbureau aan zorg te dragen voor de verplichte onderzoeksmelding? Blijkt uit de offerte voldoende in welke situaties het onderzoeksbureau, en in welke situatie de opdrachtgever verantwoordelijk is voor uitloop van de werkzaamheden, schade aan bodem, gewas en opstallen in de omgeving en onverwachte vondsten. Indien relevant, blijkt uit de offerte of het onderzoeksbureau zorgdraagt voor de benodigde vergunningen in het kader van opgraving (onttrekking grondwater, lozing, plaatsing keten enz.). Indien relevant, blijkt uit de offerte dat het onderzoeksbureau voldoende zorgdraagt voor een deugdelijke afzetting van het terrein en beschikt hij over een veiligheidsplan conform de geldende (ARBO-richtlijnen). Indien het onderzoeksbureau gebruikmaakt van onderaannemers, blijkt uit de offerte voldoende duidelijk dat verantwoordelijkheid hierover bij de hoofdaannemer berust? Indien relevant, wordt in de offerte aangegeven hoe het onderzoeksterrein na afloop van het onderzoek wordt opgeleverd? 20 21