Samen met de kinderen ver weg om de wereld te ontdekken Tekst: Eveline Groeneveld en Marjolein Lolkema Eveline Groeneveld, orthopedagoog en bekend van onlinepedagoog.nl, kent een aantal verschillende grote liefdes: haar eigen vakgebied, de unieke interacties die kunnen ontstaan tussen mens en dier (en dan vooral die tussen kinderen en paarden), reizen en het bestuderen van andere culturen. Met haar kennis op het gebied van pedagogiek, in combinatie met haar liefde voor reizen, gaat Eveline in op het onderwerp verre reizen met kinderen. Wij horen vaak: Nu wij kinderen hebben, is het gedaan met verre reizen. We zullen onze vakanties vanaf nu moeten aanpassen aan de wensen/behoeften van onze kinderen. Ouders kiezen dan liever voor vakanties in eigen land of hooguit binnen Europa. Hoe kijk jij als pedagoog hiertegen aan? Natuurlijk is het ieders eigen keuze waar en hoe de vakantie gevierd wordt. Als je je er niet prettig bij voelt om met kleine kinderen ver weg te gaan, hoeft dat helemaal niet. Maar als je wel die behoefte hebt, zijn er vaak toch goede mogelijkheden. Net zoals het leven thuis verandert door de komst van kinderen, zullen ook de vakanties er wat anders uit gaan zien. Ouders zullen meer rekening 42. kinderwijz
Foto: Raymond van der Knaap moeten houden met de behoeften en mogelijkheden van de kinderen. Elk kind en elk gezin is anders. Iets wat voor veel gezinnen verandert, is het reistempo. Met kleine kinderen ligt het tempo over het algemeen wat lager. Rust en regelmaat zijn tijdens een reis vaak belangrijker dan voordat de kinderen meegingen. Ook de activiteiten die worden ondernomen, zullen natuurlijk worden afgestemd op de kinderen. Dat betekent niet dat je geen enkel museum of geen enkele tempel kunt bekijken. Je kunt bijvoorbeeld op de ochtend een mooie tempel bezoeken en s middags lekker naar het strand gaan of een spannend uitstapje naar de olifantenopvang maken. In elk land zijn er wel leuke bezigheden voor kinderen te verzinnen. Zo maak je er een mooie reis van, die niet alleen leerzaam is, maar ook het gezin dichter bij elkaar kan brengen. Kijk goed naar je kind. Twijfel je? Dan kun je de eerste keer misschien beter een vliegvakantie iets dichter bij huis kiezen om te oefenen. Wij volwassenen kijken vaak naar een andere cultuur als een onderdeel van ons leven dat heel boeiend is. Toch kan het ook voor ons shockerend zijn. Zeker als we vanuit onze comfort zone vertrekken naar een heel andere omgeving. Hoe kunnen kinderen op zo n overgang reageren, is zo n cultuurshock ook bij hen bekend, is hier onderzoek naar geweest? Er is vooral onderzoek geweest naar een cultuurshock bij kinderen die gaan emigreren of voor langere tijd in het buitenland gaan wonen, bijvoorbeeld kinderen van expats. Daaruit blijkt dat kinderen wel degelijk een cultuurshock kunnen ervaren, maar die zal een stuk kleiner zijn voor kinderen die op reis zijn dan voor kinderen die op een nieuwe plek hun leven moeten opbouwen. Mijn ervaring is dat vooral jonge kinderen onder de 4 jaar heel flexibel zijn en hun nieuwe wereld al snel als vanzelfsprekend zien. Pas vanaf een jaar of 4 ontwikkelt een kind Theory of Mind, wat inhoudt dat het kind nu begrijpt dat anderen niet per definitie dezelfde informatie hebben als zijzelf en op hun eigen manier denken en redeneren. Vanaf deze leeftijd kunnen kinderen steeds beter begrijpen wat het voor een ander kind betekent om bijvoorbeeld in armoede in een sloppenwijk in India geboren te zijn en al van jongs af aan hard te moeten werken. Hoe ouder het kind is, hoe meer dat besef er is. Ook gevoelens van machteloosheid en verdriet kunnen vooral bij kinderen in laatste groepen van de basisschool, de middelbare school en ouder op een gegeven moment bovenkomen, ook bijvoorbeeld op plaatsen met een beladen geschiedenis. Veel ouders proberen daarom dergelijke confrontaties te doseren of te vermijden. Het is per slot van rekening ook vakantie! Wel zijn jonge kinderen vaak al heel erg geïnteresseerd in hun nieuwe omgeving en kunnen ze hun ouders de oren van het hoofd vragen: wie maakt dat geluid in die hoge toren (bij het horen van de gebedsoproep van de moskee)? Wie zorgt er voor die olifanten? Waarom hebben die mensen allemaal een stip op hun hoofd? Kinderen hebben het vaak moeilijker met veranderingen in het dagelijkse ritme en het andere voedsel dan met verandering van omgeving. Natuurlijk zijn er ook in andere landen dingen die kinderen wat angstig kunnen maken. Bekend zijn de voorbeelden van verminkte of gehandicapte bedelaars of mensen die blanke kinderen erg interessant vinden en ze continu willen aanraken, in de wangen knijpen bijvoorbeeld! Veel kinderen vinden dit best eng. Het is meestal lastig om hieraan te ontkomen, maar je kunt je kind wel een gevoel van veiligheid bieden door hem of haar bijvoorbeeld tussen papa en mama in te laten lopen. Geef ook wat uitleg. Symptomen van een cultuurshock kunnen zijn rusteloosheid, slecht kinderwijz. 43
slapen, extra opstandig gedrag vertonen, huilerig zijn, in zichzelf gekeerd raken, etc. Dit kunnen overigens ook symptomen zijn van diverse lichamelijke problemen, dus raadpleeg bij twijfel altijd een dokter. Verre reizen staat vaak ook gelijk aan langere reizen niet veertien dagen of drie weken, maar misschien vier weken, zes weken of zelfs drie maanden of langer. Wat kan dit voor kinderen betekenen? In ieder geval betekent het dat het dagelijkse leven er een tijdlang wat anders uit gaat zien. Ze zijn een periode weg van hun vaste vriendjes en vriendinnetjes, en misschien moeten ze ook hun huisdier missen. Aan de andere kant nemen veel kinderen het gewoon voor lief en vinden ze het helemaal niet raar dat de vakantie dit keer wel zes weken duurt. Vooral jonge kinderen hebben er weinig besef van hoelang zes weken of drie maanden is, ze zullen hun nieuwe reizend leventje al snel als vanzelfsprekend zien. Natuurlijk kan het wel gebeuren dat een kind heimwee krijgt. Je kunt het thuisfront wat dichterbij halen door bijvoorbeeld af en toe te mailen naar de vriendjes en vriendinnetjes van je kind, of hun ouders. Afleiding helpt goed, net als structuur aanbrengen. En natuurlijk een lieve knuffel van thuis. Je vertelt dat vooral jonge kinderen weinig besef van tijd hebben. Maar hoe zit het met reizen met schoolgaande kinderen? Hoe ervaren zij lange reizen en wat betekent dit voor bijvoorbeeld school? Iedereen kent immers de schoolstrijd van het bekende zeilmeisje Laura. In principe mogen schoolgaande kinderen niet zomaar buiten de schoolvakanties om op vakantie, vanwege de leerplicht. Daar is in bepaalde gevallen wel een mouw aan te passen, maar het is absoluut niet makkelijk om ontheffing te krijgen, dat blijkt ook uit het verhaal van Laura. Veel ouders proberen hun verre reis dan ook te plannen wanneer hun kind nog niet leerplichtig is, onder de 5 jaar dus. De Wereldschool wordt nog wel eens ingezet om ervoor te zorgen dat het kind geen achterstand oploopt tijdens het verblijf in het buitenland. Maar ook inschrijving bij de Wereldschool is geen garantie dat ouders toestemming krijgen om hun leerplichtige kind in Nederland van school te houden. De kans is vrij groot dat oudere kinderen die met hun ouders gaan reizen, op dergelijke problemen met de leerplicht stuiten. Dat kan het vertrek wat onzekerder en onrustiger maken. Probeer de kinderen zo veel mogelijk buiten het eventuele getouwtrek en de bureaucratische problemen te houden. Het makkelijkste is natuurlijk om tijdens de zes weken zomervakantie te reizen. Vanaf welke leeftijd kan een kind een verre reis aan? Dit is niet in zijn algemeenheid te zeggen. Sommige kinderen kunnen als dreumes al prima een verre reis maken, andere kinderen zijn daar pas later aan toe. Komt dit ook doordat baby s, peuters en kleuters verschillende perioden doormaken? Ik bedoelde eigenlijk te zeggen: elk kind gaat anders om met veranderingen en heeft een ander temperament. Ik ken bijvoorbeeld kinderen die elke keer het hele vliegtuig bij elkaar huilen en helemaal van slag raken door het andere ritme op vakantie, en kinderen die in het vliegtuig lekker doorslapen en geen kik geven. Het eerste kind is wellicht nog niet rijp voor een verre reis, maar misschien over een paar jaar wel. In elke levensfase liggen er natuurlijk uitdagingen voor kind en ouder. Het is wel verstandig om hier rekening mee te houden. Je kunt bijvoorbeeld beter even wachten met de zindelijkheidstraining als er net iets 44. kinderwijz
spannends zoals een verre reis op de planning staat. En zo is de nee-fase van het ene kind heftiger dan van het andere. Daarom is het heel lastig hier algemene uitspraken over te doen, nog even afgezien van gezondheidsrisico s. Globaal kan het volgende gezegd worden: Baby s en dreumesen Veel ouders vinden het fijn om met een baby te reizen, omdat ze gemakkelijk gedragen kunnen worden, veel slapen, nog geen sterke eigen wil hebben en niet kunnen praten. Ze hobbelen dus vaak gemakkelijk in een draagzak mee met de ouders. Een baby heeft wel voldoende rust nodig en kan van tijd tot tijd hard huilen, bijvoorbeeld tijdens het vliegen, wat voor stress kan zorgen. Huilen kan verergeren wanneer van het dagelijkse ritme wordt afgeweken. Peuters Veel ouders vinden dit een van de meest uitdagende periodes om te reizen met kinderen. De peuterperiode is een tijd waarin een kind al een aardig woordje kan praten, steeds beter en verder kan lopen en steeds zelfstandiger wil zijn. Ook zindelijk worden past in deze fase. Peuters hebben vaak veel moeite met lang stilzitten, bijvoorbeeld in het vliegtuig of tijdens een lange busrit. Ook zoeken peuters tijdens het reizen vaak graag de grenzen op. Ze merken al snel dat de dingen anders gaan dan thuis en proberen graag uit of dezelfde regels nog steeds gelden. Zindelijk worden en ver reizen gaan meestal niet zo goed samen. Peuters kunnen ook heel kieskeurig zijn met betrekking tot wat ze willen eten. Kleuters Kleuters zijn vaak erg onderzoekend en geïnteresseerd in hun nieuwe omgeving. Ze vinden reizen vaak erg leuk, maar soms ook wel wat spannend. Ze hebben meestal nog niet zo n goed besef van afstand en tijd en beseffen vaak niet helemaal waar ze zijn, maar snappen al wel een beetje het concept vakantie en reizen. Ook kunnen ze al wat langer stilzitten dan een peuter, en daardoor is het wat makkelijker voor de ouders tijdens de reis. Toch kunnen kinderen van deze leeftijd slecht tegen verveling en zullen de ouders daarom voor vermaak moeten zorgen. Kleuters kunnen vaak ook al aardig goed samenspelen met andere kinderen, en dat kan leuk zijn tijdens de reis. Ook zij zoeken tijdens het reizen vaak de grenzen op en kunnen wat opstandiger gedrag gaan vertonen dan thuis. Lagereschoolkinderen Hoe ouder kinderen worden, hoe meer ze begrijpen van het land waar ze zijn. Ook hebben ze meer uithoudingsvermogen en kunnen ze bijvoorbeeld langere stukken lopen. Vliegen is meestal geen probleem meer, al is het wel belangrijk om verveling te voorkomen. Oudere kinderen hebben doorgaans een redelijk inzicht in de culturele verschillen en zelfs in sociale verschillen en problemen van een land. Pubers De puberteit is vaak een uitdagende periode om met het gezin te reizen. Pubers zoeken de grenzen op en kunnen hun ouders en de vakantieplannen behoorlijk bekritiseren. Ze laten het vaak goed merken als ze het ergens niet mee eens zijn. Aan de andere kant hebben pubers vaak wel interesse in godsdiensten en cultuur, omdat dit onderdeel is van de zoektocht naar wie ze zelf zijn. Ze laten het niet altijd merken, maar steken vaak veel op van hun reis en gebruiken de ervaringen voor een stukje zelf ontplooiing. Voor meer informatie: www.onlinepedagoog.nl. Foto: Wilma van Zijderveld van Biljouw Foto: Raymond van der Knaap kinderwijz. 45