Wispelweagen Februari 2013 Voorzitter REDACTIE: Jelle van der Meulen De Streek 33 tel. 466558 Secretariaat Bartsje van der Heide Smidte 50 tel. 463196 Financiën & advertenties Johannes Oppersma Mounesleat 2 tel. 464669 Layout Wiesje Eppinga Mounesleat 23 tel. 466482 Algemene zaken Morris Hofstra Kolderveen 3 tel. 851801 Drukwerk Foppe Terpstra tel. 462716 Jan Idzerda tel. 462203 Abonnementsgeld 7.50 Postabonnement 26.50 Bankrekeningnummer: 32.29.07.527 Verschijnt 10 x per jaar Oplage: 475 INHOUDSOPGAVE Februari 2013: Van de redactietafel - 1 Burgerlijke stand - 2 Nijs út it Doarpshûs - 3 Dorpssteunpunt Terwispel - 4 Plaatselijk belang - 5 Column Sjamme Bûzeman - 6 Jamsessie - 7 De Klos - 8 Speeltuincommissie - 10 Historische geografie Terwispel - 11 10 april Snert eten - 16 Boer(in) in Beeld - 17 Nijs fan de Bouput, deel 10-18 Historische Notulen - 19 Historische foto - 20 Protestantse gem. Tijnje/Terwispel - 21 Hans Baron - 22 Kortebaan wedstrijden - 25 Tennisclinic - 26 LDODK nieuws - 27 Terwispel in het nieuws - 28 Ambyld Nijs Pikehokje Nijs Kopij voor de volgende Wispelweagen: inleveren bij: Wiesje Eppinga, Mounesleat 23 - email naar wispelweagen@hotmail.com KOPIJ INLEVEREN KAN TOT 17 maart 2013 t22 - De redactie is niet aansprakelijk voor fouten (data etc.) in de aangeleverde kopij. - Ingezonden stukken worden alleen geplaatst, wanneer naam en adres bekend zijn bij de redactie. - Wanneer de redactie het nodig acht, kan zij besluiten een ingezonden stuk niet te plaatsen. - Indien kopij niet tijdig ingeleverd wordt, kan de redactie genoodzaakt zijn voor de betreffende maand niet tot plaatsen over te gaan. - De redactie behoudt zich het recht voor ingeleverde kopij aan te passen ten behoeve van de opmaak van de krant. - Voor kopij met een winstoogmerk heeft de redactie het recht een financiële bijdrage te vragen. - De Wispelweagen wordt 1 maand na verschijnen geplaatst op www.terwispel.net, excl. Ambyld- en Pikehokje nijs. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
VAN DE REDACTIETAFEL Koning winter zal nu toch wel zijn vertrokken. Met dank aan hem en onze ijsclub hebben we toch maar weer mooi kunnen schaatsen. En laat nu de lente maar komen. En er komt meer aan. Eerst de abdicatie van onze koningin. Overigens had ik nog nooit van abdicatie gehoord. Nu begrijp ik ook wel dat: de koningin stapt op, of de koningin vertrekt wel een beetje simpel klinkt, maar ze kan toch ook gewoon aftreden. Als je optreedt, treed je ook af. Willem-Alexander kan zijn trainingspak uittrekken en zit vanaf 30 april in de basis. Dat heet dan weer een inhuldiging. Ik denk dan meteen aan een krans om de nek en een zoen voor Wim-Lex van rondemiss Maxima. En als klapstuk dan nog eens het Koninklijke hoofddeksel en dan heet het weer een kroning. Toch een aardige promotie voor een tot voor kort niet onverdienstelijk wcpottenwerper. Ik heb er wel vertrouwen in. Goed voor de PR van de BV Nederland en mooi dat moeder nu eindelijk van haar welverdiende pensioen mag genieten. Dan doen we het toch wel wat handiger dan die gekke Engelsen. Prins Charles zit al zijn hele leven te blauwbekken (altijd regen daar) op de reservebank en komt er nooit in. Hij zal nu toch wel eens transfervrij kunnen vertrekken. Wellicht naar het Vaticaan want daar is vanaf morgen een vacature. Verstandig dat de paus nu de huur opzegt en niet wacht tot het einde. En wie wordt straks de nieuwe bij het uitspreken van het Habemus Papam. In de krant las ik een aardige: Straks witte rook en een zwarte paus. De kleur maakt mij echter niet uit. Ook de kleur van de jurk niet. Als die maar niet vloekt bij het interieur van de pausmobiel. Persoonlijk zou ik een progressieve paus toejuichen, hoewel Benedictus zichzelf ook vernieuwend vond. Maar dat is een beetje in de categorie:wij van WC-eend bevelen WC eend aan. En wat jonger lijkt mij ook handig, dan kan hij ook wat langer mee. Hier in Terwispel hebben we onze eigen persoonlijkheden. De boer (in) beeld zijn deze keer Rikus en Tryntjse Veenstra van de Alde Dyk. Geen kroon of mijter maar een muts van it Swarte Wief. Ook mooi. Tevens een interessant artikel van Iris Koppert, in het kader van haar studie Sociale Geografie, over de historische geografie van Terwispel. Een mooi stukje werk en zeer lezenswaardig. Het Terwispeler rijk strekte zich tot 1915 nog uit tot Tijnje en Ulesprong. We hebben ons daarna kennelijk wat bescheidener moeten opstellen. Nu deel een en volgende maand het slot. Graag aandacht voor agenda van het doarpshûs en de uitnodiging voor de gezamenlijke maaltijd. En nu maar hopen dat onze kastelein niet abdiceert. De opmaak van de editie was weer in handen van Wiesje Eppinga, terug van vakantie down under Australie en Nieuw Zeeland en tijdens haar afwezigheid vakkundig vervangen door Morris Hofstra. Veel leesplezier. Red. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Nieuwe inwoners: Auke en Annigje Visser naar Alde Dyk 4 FEBRUARI 2013 Vertrokken: Gonny de Vos van Smidte 4 naar Gorredijk Overleden: 27 januari: Hendrik van Zwol, oud 83 jaar, gehuwd met Aaltje van der Wijk, wonende te Oudeschoot, oud-terwispeler. SLEUTELS GEVONDEN Op zaterdag 26 januari hebben wij een fietssleutel gevonden op de ijsbaan. Waarschijnlijk tijdens het schaatsen uit de zakken gevallen Wie de sleutel mist, kan het afhalen bij de Familie Veldstra, de Streek 53 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -2- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
NIJS UT US DOARPSHÛS Teake van der Meer Set alfêst yn jimme bûsboekje of op de kalender dat op 20 april 2013 jûns Teake van der Meer mei Gryt Wiersma en Minze Dijkstra nei Us Doarpshûs yn Terwispel komt! Jo kinne kaarten reservearje op Jamsessie Op snein 3 maart 2013 is der middeis fan 14.00 oant 18 oere in jamsessie. Elkenien is fan herte wolkom. De tagong is fergees. Gearkomste mei oanslettenden Wy bringe jo der alfêst fan op de hichte, dat de gearkomste mei de oanslettenden dit jier plak fine sil op tiisdei 16 april 2013. Neist fertsjintwurdigers fan de oansletten organisaasjes binne belangstellenden op dy jûn ek fan herte wolkom. De wurklist foar dy gearkomste wurdt yn de Wispelweagen fan maart pleatst. De oanslettenden krije de fergaderstikken oer de e-post tastjoerd. AED-kursus It is in protte besikers fan it doarpshûs faaks wol opfallen, dat yn de hal fan it doarpshûs in AED-apparaat hinget. As it nedich is moat it apparaat wol op in goede wize brûkt wurde. Dêrom folgje Anja Minkes, Jehannes Veenstra en Johannes Oppersma en 3 bestjoersleden op 4 maart in werhellingskursus. De kursus wurdt fersoarge troch Karin Kuperus. Aktiviteiten yn en rûnom it doarpshûs Sneon 23 febrewaris jûns Klaverjassen Snein 3 maart middeis Jamsessie Sneon 16 maart jûns Bingo fuotbalferiening Wispolia Tongersdei 21 maart jûns Follybalwedstriid TVC Freed 22 maart jûns Buertferiening Om e Bocht Sneon 23 maart jûns Buertferiening Zonnedael Sneon 23 maart jûns Klaverjassen Moandei 25 maart jûns Buertferiening Twa yn Ien Woansdei 27 maart jûns Jiergearkomste Club van 100 f.f. Wispolia Tongersdei 28 maart jûns Follybalwedstriid TVC It bestjoer - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -3- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Op 3 februari j.l. was het weer tijd voor een gezellige muziekmorgen voor 60+-ers en iedereen anders die het leuk vindt om te komen. Er waren iets minder aanwezigen dan anders maar dat had alles te maken met het feit dat de Wispelweagen pech had gehad met één van de machines en een week later in de bus viel dan normaal. Het had met de gezelligheid niks te maken want dat was weer net als vanouds! Jelte van het trekzakduo J & J (Jelte Postma en Jurrie Bruinsma, beiden uit Terwispel) weet het wel pratende te houden en vertelde geweldige moppen tussen door. Er werd veel meegezongen met vooral de Friese liedjes en een ochtend is dan zo maar weer om! Het mooie is dat je zo van een aantal mensen ook hoort hoe het met hen is en ideeën krijgt voor het Dorpssteunpunt waaraan we proberen wat te gaan doen! We zijn van plan om in het najaar weer een muziekmorgen te organiseren, daar kunt u t.z.t. wel over lezen in de Wispelweagen. Heeft u zelf een voorstel voor een programma, geef het ons dan door! Wij bekijken dan of het haalbaar is en past bij onze opzet voor deze muziekmorgens. Met vriendelijke groet, De werkgroep Dorpssteunpunt - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Vooraankondiging Onze ledenvergadering zal dit jaar niet op een maandag gehouden worden, maar op een dinsdag in verband met de paasdagen. Zet daarom in uw agenda: Plaatselijk Belang Bestuur: Gerrit van der Heide Voorzitter Roelie Welles Secretaris Annegien Smit Penningmeester Geertje Berga - Lid Brigitte Eekhout - Lid Vacature - Lid Vacature - Lid Contact: Roelie Welles De Streek 21 tel. (0513)463690 E-mail: plaatselijkbelang@terwispel.net Lidmaatschap: 4,50 voor alleenstaanden 5,50 voor gezinnen Website: www.terwispel.net Politie/Brandweer: Alarm : 112 Politie (geen spoed) : 0900 8844 Buurtagent : Henk Liemburg, bereikbaar via 0900 8844 Brandweer (geen spoed) : (0513)481559 Gemeente: Gemeentehuis, Hoofdstraat 82, Beetsterzwaag. Tel. (0512) 386222 E-mail : gemeente@opsterland.nl Website : www.opsterland.nl Ledenvergadering Plaatselijk Belang Dinsdag 2 april 2013 20.00 uur Middenzaal Us Doarpshus NL Doet Op 15 en 16 maart organiseert het Oranje Fonds voor de 9e keer NLdoet, de grootste vrijwilligersactie van ons land. In heel Nederland steken vrijwilligers de handen uit de mouwen bij maatschappelijke organisaties. Zo hebben ze zelf een leuke dag én helpen ze de organisatie. In 2012 werden bijna 7000 klussen vervuld en was in 99% van alle Nederlandse gemeenten iets te doen tijdens NLdoet. Zo n 300.000 vrijwilligers staken de handen uit de mouwen. Ook in Terwispel zijn er dit jaar diverse acties gepland rondom NLdoet. Kijk voor de initiatieven op de website www.nldoet.nl. Klok Het heeft enige tijd geduurd, maar na lang zoeken hebben we een bedrijf gevonden die een prachtige nieuwe klok heeft gemaakt voor heel Terwispel. Binnenkort wordt de oude klok bij Stuy vervangen voor de nieuwe. We hopen daarna dat het hele dorp weer jaren weet hoe laat het is. Openbaar vervoer (Buurtbus): Arriva, lijn 104, Allardsoog Luxwoude, overstappen mogelijk in Gorredijk en Wijnjewoude. Richting Gorredijk, Jonkersland, Langezwaag en Luxwoude: Maandag t/m vrijdag : 8.13-10.13-12.13-14.13-16.13 en 18.13 uur. Om 20.13 alleen op verzoek. Zaterdag : 10.13-12.13-14.13-16.13 en 18.13 uur. Om 20.13 alleen op verzoek. Richting Gorredijk, Lippenhuizen, Hemrik, Wijnjewoude, Bakkeveen en Allardsoog: Maandag t/m zaterdag : 9.00 11.00 13.00 15.00 17.00 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -5- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Column - Column - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Wispelweagen februari 2013 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - De pineut Tot nu toe was het leuk. De kroeg. Lekker op vrijdagavond de week van je af lullen met elkaar. De laatste weken echter gaat het mis. Niet meer lekker, lekker, lekker. Links en rechts van mij zijn de barkrukken leeg. De andere kroegtijgers zijn druk in gesprek met elkaar, niet met mij. Twee voormalige bouwvakkers halen oude verhalen op. Woningen en bedrijven die zij hebben gebouwd. De één nog solider dan de ander, elke spijker komt langs. Daarnaast een jonge dame die de aandacht heeft van een ietwat oudere man. Zij kijkt droevig in haar glas cola. De ellebogen op de bar en haar handen onder haar smalle kin. Schlecker was niet zo slecht als in de krant geschreven. Ze had immers werk. Ja, ja, snottert de oude baas mee en kijkt in haar truitje. Hij sputtert over regeltjes en voorschriften waardoor hij zijn koeien moest laten weghalen. Zijn levenswerk. Het enige wat blijft zijn de vieze nagels. De jonge dame ziet het niet. Ik wel. Er is één tafeltje bezet. Twee echtparen hebben het luidkeels over hun ziektekosten. Veel wijn maakt dat de stemmen over de houten vloer galmen. Eigen bijdragen, zelf borstvergroting betalen, geen aftrek en wat krijgen ze ervoor terug? Wachtlijsten, let maar op, bralt de jongere man. De oudere dame lalt dat haar bank altijd een goede regeling had voor de kosten. Maar ja, de crisis heeft ook daar een stokje voor gestoken. De bonus kan ze wel vergeten. Jolke, nog vier wijn, dat kan nog wel toch? Daar zit je dan als eenzame gast. Ik ben de pineut. Bij mij geen crisis op het werk, een charmante vrouw, bloedjes van kinderen en financieel voor de wind. Op dat moment wordt je buitenspel gezet door iedereen. Een vergeten groep, niemand heeft aandacht voor jou. Geen partij die voor je opkomt. Een eenzaamheid die ik nooit heb gekend. Stomme lui. Hé, Sjamme, oude rukker. Hoe ist nou met dien auto? Plotseling zie ik mijn oplossing. Ik heb een lekke uitlaat. Ik zucht: Kom hier maar zitten, ook een pilsje? Sjamme Bûzeman - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -6- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Jamsessie Zondagmiddag 3 maart in Us Doarpshûs Gratis entree Kan jij een instrument bespelen? Kan je best aardig zingen? Of wil je het gewoon eens in ongedwongen sfeer proberen? Kom dan mee jammen! Het gaat vooral om het delen van de passie voor muziek en samen iets positiefs neer te zetten. Aanvang: We gaan knallen tussen 14.00 18.00 Meenemen: je instrument, je stem en natuurlijk je oren. Wij zorgen voor een drumstel, zang- en muziekinstallatie. Tevens is het erg leuk als er gedanst wordt! Dus zelfs als je geen enkel muziekinstrument bespeelt is het toch leuk om de jamsessie te bezoeken! Een jamsessie is nl. ook heel gezellig als je alleen geniet van een drankje, hapje, de muziek en een dansje op zijn tijd! Een jamsessie (uit het Engels) is een min of meer spontane, onvoorbereide vorm van muzikaal samenspel. Met de term jamming wordt vaak muzikaal samenspel aangeduid, tijdens het 'jammen' ontstaan vaak creatieve invallen en niet minder vaak nieuw muzikaal materiaal. Bron: Wikipedia - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
DE KLOS Onze getalenteerde buurvrouw Tsjitske opvolgen met het schrijven van de Klos: dat falt net ta. Ros, je bent de klos! riep mijn leraar wiskunde vroeger al als ik weer eens iets onbegrijpelijks moest uitleggen. Ik ben er dan ook niet in doorgegaan. Nooit gedacht dat die klos nog eens zo letterlijk op mijn pad zou terugkomen. Maar hij moet verder afrollen, dat is een mooie traditie en het pad naar Terwispel is ons inmiddels dierbaar en vertrouwd. We wonen sinds februari 2000 met veel plezier aan De Streek 91 en zijn nog steeds weer blij als we weg van de drukte in de Randstad richting Almere kunnen gaan. Dan wordt het donkerder en stiller Onze beide dochters en schoonzonen wonen met hun gezinnen met evenveel plezier in de steden Rotterdam en Groningen. Beiden hebben ze drie kinderen, twee jongens en een meisje, wat ons tot een blije opa en oma van zes kleinkinderen maakt. Zelf hebben we ruim 30 jaar in de Haarlemmermeer gewoond, in 1968 vertrokken vanaf het Noord-Groninger Hogeland waar wij hikke en tein zijn. Henk was zijn loopbaan bij de douane een paar jaar daarvoor begonnen in de haven van Amsterdam, maar kwam al snel op Schiphol terecht waar hij zich als een vis in het water voelde. Toen hij de kans kreeg tijdelijk als beveiliger bij de KLM mee te vliegen (i.v.m. de vliegtuigkapingen in de zeventiger jaren) greep hij die met beide handen aan en voelde zich ook nog eens als een vogel in de lucht. De laatste jaren geland in Leeuwarden en Zwolle heeft hij - eveneens weer met veel plezier - de veertig jaren ruim volgemaakt. Tussen de bedrijven door een opleiding tot yogaleraar gedaan, waarna hij 20 jaar als zodanig les heeft gegeven aan de Leiderdorpse volksuniversiteit. Zelf ben ik jaren werkzaam geweest als tandartsassistente en later preventiewerker in het psychiatrisch ziekenhuis Vogelenzang, nu de Geestgronden, in Bennebroek. Had het daar in mijn eigen toko, als onderdeel van het medisch centrum met diverse collega s, zeer naar mijn zin. We hadden ons toegelegd op het behandelen van mensen met tandartsangst, waaraan meestal nare al of niet bij een tandarts begonnen ervaringen ten grondslag liggen. Intussen een opleiding psychologische astrologie gedaan aan de school van Karen Hamaker, wat een bron van inspiratie is gebleken en nog regelmatig voor leuke en verrassende contacten en inzichten zorgt. De laatste jaren is het druk met vrijwilligerswerk voor de patiëntenvereniging van de ziekte waar Henk in 2005 de diagnose van kreeg: Kahler. (ook Multipel Myeloom geheten) Chemo s en de stamceltransplantatie maakten dit tot een moeilijke tijd. Waarin wij veel steun van buren, familie en vrienden ondervonden; een heel bijzondere ervaring. Tot nu toe gaat het heel goed met hem, en hij leidt nu al weer zes jaar het landelijke vrijwilligerswerk waarvoor hij veel op pad is en nog meer achter de pc zit. Vanuit een gevoel van dankbaarheid en iets terug willen doen leren we zo nog weer van alles. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -8- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Verder is hij regelmatig aan het werk met de Hoogstambrigade van Frysk Landschapsbeheer om oude hoogstamfruitbomen te snoeien, het oefenen in het spelen op de trekzak bij Paulus Jakje, het vuurtje in de kachel brandend houden, timmeren met de kleinkinderen en werken om hoes en dak tou ( in goed Gronings), vogeltjes en andere beestjes kijken; dit alles maakt dat we tijd te kort komen. Het unieke weilandje grenzend aan onze tuin is regelmatig net de Camargue met z n hoge waterstand en de stoere, half verwilderde paardjes van Annechien en Steven. Daar hoeven we niet meer voor naar Zuid-Frankrijk. Tussen die paardjes elk voorjaar weer de kieviten met hun geweldige vleugelslag, het zoevende geluid daarvan en hun magische roep - de vleermuizen in de schemering de scholeksters die elkaar luidkeels als kwajongens achternazitten. Dan is er de bunzing die zich af en toe in de tuin laat zien, dronken door het snoepen van de gevallen rottende peertjes helemaal vergeten dat hij bang hoort te zijn voor mensen. Tot nu toe laat het diertje onze kippen met rust. Het is bijna onvoorstelbaar dat zo n tamelijk klein beestje die grote Barnevelders te grazen kan nemen. De reiger, die de visstand in de vijver op peil houdt - waardoor salamanders en kikkers meer kans krijgen (hoewel een vette kikker zijn favoriete toetje blijkt) is er meteen bij als de dooi invalt en is nauwelijks schuw. Pas nog een houtsnip in onze schuur Dan last but not least: de overvliegende ganzen. In voorgaande jaren was de lucht vol indrukwekkend gakgeluid; dat is dit jaar een stuk minder, maar nog steeds een ervaring op zich. Wij beleven het allemaal in Terwispel, wat ons betreft nog heel lang. De Klos rolt verder, en stopt bij de familie Zandstra, De Streek 66. We wensen hun veel plezier ermee en succes. Henk en Hannie Wijninga-Ros. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -9- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
En de winnaar is... Elaisha Kloosterman! Elaisha had het beste idee voor iets nieuws in de speeltuin aan de Visserwei. Dankzij haar komt er een bord in de speeltuin waar je met je eigen (stoep)krijt prachtige tekeningen op kan maken! Elaisha, bedankt en gefeliciteerd! We wensen je veel plezier met je waardebon. Verder willen we alle andere kinderen ook bedanken voor hun ideeën, helaas kunnen we niet álles uitvoeren... maar toch heel fijn dat jullie allemaal mee hebben gedacht! De Speeltuincommissie Oproep Zaterdag 16 maart gaat de speeltuincommissie samen met NLdoet de speeltuin aan de Visserwei een schoonmaak- en opknapbeurt geven. Als het weer het toelaat, wordt er ook geschilderd. We beginnen om 9.00 uur en verwachten dat we tegen 15.00 uur de boel weer opruimen. Om dit mogelijk te maken, hebben we nog vrijwilligers nodig, daarom hier een oproep om te komen helpen, al is het maar voor een uurtje. De koffie en de lunch zijn geregeld, geef je wel even op bij iemand van de speeltuin commissie. Tot de 16 e maart! Johan Hoekstra Fernanda Kobus Egbert Koning Anita Stoelwinder Bettie Veldstra Diana Teijema Brigitte Eekhout - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Historische geografie van Terwispel - De lage landen van Terwispel De vervening in de tweede helft van de 19 e eeuw Sinds 2010 studeer ik Sociale Geografie aan de Universiteit Utrecht en in het begin van dit studiejaar heb ik een artikel geschreven over de historische geografie van Terwispel. Aangezien het geografische oogpunt van wat is waar en waarom is het daar? vaak ontbreekt in de beschrijving van plaatsen, wil ik mijn kennis over Terwispel graag met u delen. Ik hoop dat u na het lezen van dit eerste deel nieuwsgierig bent geworden naar het tweede deel volgende maand, waarin te lezen is hoe de geschiedenis van Terwispel en omstreken concreet is terug te zien in het landschap. Iris Koppert Deel 1 Historische achtergrond en landschappelijke impact Hoe vaak overkomt het ons, dat we argeloos door het dorp rijden. We zien de vaart, de lage weilanden, vele sloten en een aantal oude dijken. Deze aspecten van het landschap vertellen een verhaal, maar dit verhaal is pas goed te begrijpen met kennis van de historie. Het grondgebied van het vroegere Terwispel bestond uit het gebied wat nu Terwispel, Tijnje en de Uilesprong is. Voorheen was dit grondgebied overwegend agrarisch. Aan de noord- en westzijde van Terwispel waren weidegronden te vinden en aan de zuidoostelijke zijde bevond zich bouwland. Tegenwoordig is Terwispel een kruisdorp, gelegen op de kruising van de Nieuwe Vaart en de Streek, In de oostelijke hoek van het vroegere grondgebied. Tijnje en de Uilesprong heb ben zich in 1915 afgescheiden, waarbij de twee plaatsen onder de naam Tijnje de status verkregen van zelfstandig dorp. Ons gebied ligt erg laag waardoor in natte perioden weilanden ten westen van Terwispel erg drassig worden. Het Actueel Hoogtebestand Nederland geeft aan dat het grootste gedeelte van het voormalige Terwispeler grondgebied onder Normaal Amsterdams Peil (NAP) ligt, alleen in het zuidoosten komt het maaiveld hier net boven. Kenmerkend voor het gebied zijn de vele en vaak brede sloten, waarbij het patroon met enige kennis van vervening doet vermoeden dat er natte vervening heeft plaats gevonden. De bevinding dat in het landschap nog enkele kunstmatige wateroppervlakten te vinden zijn, versterkt dit vermoeden nog meer. Vanuit mijn oogpunt (als sociaal/historisch geografe) komt me dan de volgende vraag in gedachten: In hoeverre heeft de vervening impact gehad op het landschap van Terwispel en wat is daar op heden van terug te zien? De overgang van een agrarisch landschap naar een grootschalig turfwinningslandschap vond plaats in de tweede helft van de 19 e eeuw. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -11- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
De turfwinning vierde hoogtij tot het einde van de 19 e eeuw en nam daarna in een relatief kort tijdsbestek af door de opkomst van efficiënte productiemogelijkheden voor steenkool. De tweede helft van de 19 e eeuw is dus de periode waarin de turfwinning de grootste landschappelijke veranderingen te weeg kan hebben gebracht. Met vervening wordt in dit geval bedoeld turfwinning in een laagveengebied, waarbij veen op een gegeven moment van onder de waterspiegel gewonnen moest worden en met Terwispel wordt in dit geval het grondgebied van het huidige Tijnje en Terwispel bedoeld (zie kaart hierboven). De keuze om voor het gebied de naam Terwispel te gebruiken is gebaseerd op de gebiedsgrens van het vroegere Terwispel ten tijde van de vervening. Aan de noordzijde werd dit gebied begrensd door het Oud - of Koningsdiep en aan zuidoostelijke zijde door de vroegere loop van de riviertjes de Trimbeets, de Kromten, de Âlde Ie en het eerste gedeelte van de Wijde Wispel. Om het verhaal achter de nog zichtbare landschappelijke aspecten te kunnen begrijpen en om nog zichtbare aspecten in het landschap te kunnen herkennen, wordt in dit eerste deel een historisch kader geschetst, waarin de situatie van Terwispel wordt beschreven van de opkomst van de vervening tot aan de periode van verval. Hierbij wordt ingegaan op het ontstaan van veen in het algemeen, de situatie van Terwispel voordat de grootschalige commerciële vervening opkwam en ten slotte de verandering van het landschap naar een turfwinningslandschap. De Historie In grote delen van Nederland is veen te vinden. Na de laatste ijstijd is veen ontstaan door het herstel van de begroeiing in combinatie met het stijgen van de zeespiegel. Tegen hellingen en buiten het bereik van voedselrijk water ontstond veenmos, bekend als de hoogveengebieden. In lage nattere gebieden hoopten afgestorven plantenresten zich op tot een veenlaag die bekend staat als laagveen. Dit laagveen was ook te vinden in de omgeving van Terwispel. Voordat vervening in Terwispel plaatsvond, beschikte het dorp aan de westelijke en noordelijke zijde over uitgestrekte onbewoonde gebieden van hooiland en moerasbos. Aan de oostkant van het gebied werd aan akkerbouw gedaan, waarbij vooral rogge en boekweit werden geteeld. Deze oostzijde ligt op een uitloper van het Drents Plateau. Dit plateau bestaat uit dekzand op een basis van keileem en is afgezet tijdens de één na laatste ijstijd. Het maaiveld lag hier hoger en de grond was beter geschikt voor akkerbouw dan de grond in de lage gebieden in het westen. De dekzandrug is ook waar de kern van het dorp zich bevond: de boerderijen langs het voetpad of ook wel de tweede boerenstreek, nu Skeanpaed. De hooilanden van Terwispel stonden bekend als hooischuur van Opsterland, vandaar dat zogenaamde hooiwegen zijn gevormd richting oostelijke zijde, waarlangs het hooi voor het vee voor de handel werd aangevoerd. Op pagina 14 zijn twee kaarten te zien. De bovenste kaart uit 1718 toont de structuren uit de periode voor de vervening. Hierop zijn vooral de hooiwegen en de dijken belangrijk. Deze kaart is gemaakt door D Bern. Schotanus à Sterringa en geeft de situatie weer van 1718. Aan westelijke zijde onder andere de Rypper Wei en aan oostelijke zijde de Wispeler Hooiweg, tegenwoordig Bûtewei. Verder is te zien dat de kern van boerderijen beschermd wordt door dijken die Terwispel moesten beschermen tegen overstromingsgevaar, namelijk de Leitsdijk (tegenwoordig te zien vanaf de Koaibosk) en de Oude Dijk (de Âlde Dyk), beide met als functie het afleiden van het water. Deze dijken stammen uit de tijd rond de 15 e eeuw en zijn opgericht door plaatselijke bewoners. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -12- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
De situatie zoals te zien is op deze bovenste kaart (volgende pagina) heeft weinig verandering ondergaan tot aan het jaar 1852, het jaar waarin men is begonnen met het graven van de Nieuwe Vaart, die te zien in op de onderste kaart op de volgende pagina. De vaart is aangelegd in het verlengde van de Compagnonvaart te Gorredijk. Doordat de Nieuwe Vaart dwars door de dijken heen liep, werd de waterkering overbodig; de vaart kon nu het water afvoeren. Het graven van de Nieuwe Vaart was het startsein voor verdere aanpassingen met betrekking tot de waterhuishouding van Terwispel. Zo werd de Wispel drooggelegd en kwam hiervoor een brede sloot in de plaats. Het graven van de Nieuwe Vaart had te maken met de turfwinning, wat al een tijd de voornaamste brandstof was in Nederland. De vraag naar turf nam in de 16 e eeuw een vlucht door de snelle bevolkingsgroei en de groei van steden. Omstreeks 1500 begonnen boeren in Terwispel delen van hun land kleinschalig af te graven om vervolgens het turf te verkopen. Pas tijdens de 17e eeuw ontstond in Zuidoost Friesland de grootschalige commerciële veenexploitatie. Vooral de hoogveengebieden werden ontgonnen, waarbij het veen van boven de grondwaterspiegel werd afgegraven. Pas toen bijna al het hoogveen was afgegraven, ging men ook in laagveengebieden over tot grootschalige veenontginningen. Een gevolg hiervan is dat in het gebied rond het huidige Nijbeets en Tijnje in 1868 de Grote Veenpolder werd opgericht. Het gebied behoorde tot het 6 e en 7 e veendistrict. In dit grensgebied tussen gemeentes Smallingerland en Opsterland werd op grote schaal turf gebaggerd en ontstonden grote wateroppervlakten. Het gebied rond Tijnje werd als eerste vergraven en men trok op in de richting van het huidige Terwispel. Een landelijke wet werd ingevoerd met betrekking op het bedijken van verveningsgebieden. Grote aantalen verveners wilden deze wet niet uitvoeren, met als argument dat hun kleine percelen te verspreid lagen en dat er geen grond beschikbaar was voor het leggen van dijken. Verder beweerden zij ver van zeeën en meren te zitten, waardoor bedijking niet nodig was met betrekking tot overstromingsgevaar. Toch gebeurde dit. In 1892 ontstond een watersnoodramp die grote delen van het achterland van Terwispel onder water zette. Grote stakingen ontstonden. Niet alleen door de barre omstandigheden op het natte land, maar ook vanwege de achtergestelde en benadeelde positie van veenarbeiders door verschillende veenbazen in de Grote Veenpolder. De arbeiders leefden voornamelijk in kleine houten huisjes, waren zo arm dat ze sommige dagen geen brood konden kopen en vaak werden ze verplicht om hun inkopen te doen in de duurdere winkel van de veenbaas. Ferdinand Domela Nieuwenhuis was een politicus die persoonlijk op appèl kwam tijdens stakingen van veenarbeiders om ze toe te spreken en wis te maken van hun achtergestelde situatie. Hij verzette de veenarbeiders om voor zichzelf op te komen en bracht de situatie aan het licht in de nationale politiek. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Terwispel in 1718. Bron: Schotanus à Sterringa, 1718, uitsnede uit de kaart van Opsterlandt, de Achtste Grietenije van de Zevenwouden Terwispel in 1881. Bron: Kuyper, 2000, uitsnede uit de kaart van Gemeente Opsterland - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -14- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Al voordat de Grote Veenpolder werd opgericht, stroomden omstreeks 1863 grote aantallen veenarbeiders vanuit Overijssel en de Stellingwerven naar Opsterland. Het inwonersaantal van Terwispel steeg door de instroom van arbeiders van 519 inwoners in 1815 naar 1087 inwoners in 1855 en verdubbelde in veertig jaar nog eens naar 2080 inwoners in 1895. Met dit inwoneraantal was Terwispel het grootste dorp van Opsterland. Vanaf 1900 liep de vervening snel terug, doordat de productie van steenkool steeds beter op gang kwam. Turf kon niet langer concurreren met steenkool en vele arbeiders verlieten Terwispel. Landschappelijke impact Nu duidelijk is geworden wat zich in Terwispel heeft afgespeeld ten tijden van de grootschalige commerciële vervening van het laagveen, kan gekeken worden naar de concrete impact die deze activiteit op het landschap heeft gehad en daarmee is de eerste helft van de hoofdvraag te beantwoorden, namelijk: In hoeverre heeft de vervening impact gehad op het landschap van Terwispel? De voornaamste impacts zijn te verdelen in vier categorieën: waterlopen, landverlies, maaivelddaling en het ontstaan van buurtschappen. In een vergelijking tussen de twee kaarten van 1718 en 1881 komt de aanleg van de Nieuwe Vaart het meest prominent naar voren. In 1852 is men begonnen met het graven van de vaart als ontsluiting van het 6 e en 7 e veendistrict. De vaart spleet het dorp Terwispel in een oost- en een westzijde. Dit is ook waaraan de brug haar naam verleend, namelijk Spaltenbrêge Ook is te zien dat het riviertje de Wijde Wispel in formaat is afgenomen. De drooglegging heeft zich voltrokken in 1878 en hiervoor is een vaart richting Tijnje in de plaats gekomen. Twee typerende verschijnselen voor laagveenontginninggebieden met grote invloed op het landschap zijn landverlies en maaivelddaling. De hooivelden verdwenen grotendeels door het afgraven van veen. Veen werd gewonnen van onder de waterspiegel, waardoor grote wateroppervlakten en vergraven onland ontstonden. Door het baggeren van veen ontstonden trekgaten en zetwallen en veranderde Terwispel in een grote waterpoel. Door de onleefbare situatie die ontstond door het vervenen, dienden de trekgaten volgens de wet drooggemalen te worden. Het maaiveld kwam hierdoor een flink stuk lager te liggen dan het gebied buiten de veenpolder. Het westelijke gebied van Terwispel, de hooilanden, waren echter al voor de vervening lager komen te liggen. Om het land bruikbaar te maken voor agrarisch gebruik waren er vele sloten aangelegd. De verkaveling stamt dan ook uit de tijd voor de vervening. Overtollige neerslag werd afgevoerd naar het Oud Diep of de Wijde Wispel, waardoor verlaging van het grondwaterpijl optrad. De aanraking van de veenbodem met lucht leidde tot oxidatie van het veen, waardoor klink optrad. Vervening zorgde dus voor nog verdere maaivelddaling van het al ingeklonken land. Een ander gevolg van de vervening was het ontstaan van Tijnje. Door de grote aantallen veenarbeiders die Terwispel aantrok, ontstond er een buurtschap op de kruising van de Riperwei richting de Uilesprong en de Rolbrêgedyk richting Beets. De Luxter Tinie, zoals Tijnje destijds heette, werd in 1890 voorzien van een hervormde kerk. Verder zijn als gevolg van de vervening ook de Venebuurt en de Kolderveen ten noorden van het huidige Terwispel ontstaan. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -15- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Samengevat heeft de vervening gezorgd voor vier categorieën van landschappelijke impact, namelijk: het ontstaan van nieuwe structuren in het waternetwerk; omvorming van het landschap van lage weilanden naar grote waterpoelen; verdere maaivelddaling als indirect gevolg van de vervening; en het ontstaan van nieuwe buurtschappen, met als belangrijkste voorbeeld het buurtschap Luxter Tinie. Naar mate de tijd verstrijkt, verandert het landschap. Sommige structuren verdwijnen, maar over het algemeen gebeurt dit niet zonder slag of stoot. Grote kans dat door de vervening ontstane structuren nog altijd zichtbaar zijn. Volgende maand wordt ingezoomd op de tweede helft van de hoofdvraag. Dan zal blijken wat nog zichtbaar is van een activiteit waarmee men al meer dan 100 jaar geleden is gestopt. Iris Koppert Voor bronvermelding: zie tweede deel volgende maand. 10 april snert eten!! We gaan weer gezellig en lekker eten in Us Doarpshûs voor 60+ -ers en of alleengaanden. We gaan deze keer snert eten met roggebrood en spek. Met een fruit bowl als nagerecht. Noteer alvast 10 april eten in Us Doarpshûs. Aanvang 17.30 uur en om 19.30 hebben we het goede weer genoten. Opgave weer bij Klasien vóór 7 april, telefoon 0513 46 5233 of per email klaaskesietske@gmail.com Dit etentje wordt wederom georganiseerd door de commissie van Us Doarpshûs (Joke Bosma, Klasien van der Wijk, Roel Veenstra en de vrijwilligers). Contact en gezelligheid staan voorop! De commissie. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -16- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Wispelweagen februari 2013 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Boer(in) in Beeld - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -17- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Nijs fan de bouput deel 10 Witte rook! De in deel 9 aangekondigde witte rook is op 19 februari j.l. gesignaleerd. Niet boven het Vaticaan, maar boven Us Doarpshûs. Op die dag hebben wij Bouwbedrijf De Haan uit Garijp, de laagste van de vijf inschrijvers bij de aanbesteding op 30 november, de opdracht kunnen geven om de verbouwing uit te voeren. Uiteraard hebben wij destijds ook de lokale bedrijven benaderd om hiervoor een offerte uit te brengen. De afgelopen maanden heeft de bouwcommissie diverse gesprekken gevoerd met Bouwbedrijf De Haan om door middel van bezuinigingen en het inplannen van zelfwerkzaamheid de verbouw binnen ons budget te krijgen. Uiteindelijk werken wij met gemeenschapsgeld; met uw geld en met uw inzet moet deze klus geklaard worden. U mag van ons aannemen dat het vele hoofdbrekens heeft gekost voordat wij tot de gunning zijn overgegaan. Uiteindelijk is dat medio februari dus gelukt. Wij maken nu een zodanige planning van de verbouwwerkzaamheden dat de activiteiten in Us Doarpshûs daar zo weinig mogelijk hinder van zullen ondervinden. Voordat we met de verbouwing beginnen zullen we de gebruikers en vrijwilligers van Us Doarpshûs informeren over hoe en wanneer de bouwactiviteiten gaan plaats vinden. Intussen is de activiteitencommissie druk bezig met de voorbereidingen van de verhalenwandeltocht op 1 juni die de naam " Fertel my wat " gaat dragen. In de volgende Wispelweagen uitgebreide informatie daarover. De interieurcommissie, die het bestuur gaat adviseren over de inrichting van keuken en kantine, gaat binnenkort weer een aantal werkbezoeken brengen aan collegadorpshuizen. Wij besluiten met een herhaling van de oproep in de vorige Bouputnijs: een ieder die wil meehelpen de verbouw van Us Doarpshûs tot een succes te maken kan zich melden bij bosma.oene@planet.nl Zijn mailbox is nog niet helemaal volgestroomd. Uw hulp is meer dan welkom, want 'wat is't in put, sa'n bouwerij.' Tot de volgende bouputnijs, - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -18- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Historisch Plaatselijk Belang Terwispel Notulen Plaatselijk Belang De meest spraakmakende onderwerpen van Plaatselijk Belang Terwispel door de jaren Vergadering op 25 Maart 1933 bij G. S. Hemkes.. De secretaris deelde mede, dat hij eenige inlichtingen over het oprichten van een reinigingsdienst had ingewonnen, maar dat de oprichtingskosten zoo hoog waren, dat er in dezen crisistijd geen denken aan was om er thans mee te beginnen. Bij de rondvraag vroeg P. Oosterwoud of vanwege Pl. Bel. ook iets kon worden tot verlaging van de prijs van het electrisch licht. Door Van der Mei en Vos wordt er op gewezen, dat voor een paar jaar door de verschillende vereenigingen Pl. Bel. in Opsterland pogingen werden in het werk gesteld om tot verlaging te komen, echter zonder resultaat, zoodat het voor Pl. Bel. in Terwispel ook wel een onbegonnen werk zou zijn. C. Vos vroeg of er ook kans zou bestaan om hier een sportterrein te verkrijgen. t Zou een genot zijn voor de schoolkinderen om een ruime speelplaats te hebben, terwijl de verschillende sportvereenigingen er ook van konden profiteren. t Beste zou dan zijn de besturen der verschillende belanghebbende vereenigingen tot een vergadering uit te noodigen om de zaak te bespreken. Vergadering 26 September 1933 bij G. Velde Aanwezig waren de volgende leden. W.R. Wierda, T. de Bos, Jan Dijkstra, Tj Hoogeveen, C.J. Bos, J. Polstra, W.W. Pool, K. Vlietstra, L. Bijstra, Jac. Heida, G. Bergsma, S. Hemkes, B. Zwaga, K. v.d. Meulen, D.G. Veenstra, O.G. de Vos, Th. Velde, C. Bethlehem, L.R. Bakker, H. Boersma, G.O. de Vos, J. Visser, A. de Boer, U. de Haan, W. Lageveen, G. Velde, P. Teyema en U Dijk. De agenda werd vlot afgehandeld. Bij punt 1, de waterleiding, werd besloten nader over deze zaak op t gemeentehuis te informeeren. Zo ook wat betrof het electrisch licht. Besloten werd voorts een feestavond te houden in Januari. De contributie wordt gesteld op 50 ct. per lid. Bij de rondvraag besloten eens naar een poststation te informeeren. J. Visser maakt attent op t eikelgevaar. Niets meer te verhandelen zijnde sluit de voorzitter deze geanimeerde vergadering. De secr. C.J. Vos. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -19- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -20- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Protestantse Gemeente Tijnje/Terwispel Rolbrêgedyk 6 8406 AN Tijnje Predikant : Ds. Corrie Pronk Kerkdiensten 24 februari 9.30 uur Ds J.D. Cremer 2 e 40 dagentijd De Wilgen Tijnje 3 maart 9.30 uur Mw Riemersma 3 e 40 dagentijd Heerenveen Tijnje 10 maart 9.30 uur Ds A. J. jonker 4 e 40 dagentijd Langezwaag Tijnje 13 maart 19.30 uur Ds H. Boswijk Biddag voor gewas en arbeid Sneek Terwispel 17 maart 9.30 uur Ds T. Deelstra 5 e 40 dagentijd Oudega Tijnje 24 maart 9.30 uur Ds H. Boswijk Palmpasen Sneek Tijnje 28 maart 19.30 uur Ds C.K.J. Pronk Witte donderdag Tijnje Tijnje 29 maart 19.30 uur Ds C.K.J. Pronk Goede Vrijdag Tijnje Terwispel 30 maart 21.30 uur Ds C.K.J. Pronk Stille zaterdag Tijnje Tijnje 31 maart 9.30 uur Ds C.K.J. pronk Pasen m m v Bazuin Tijnje Tijnje Paasgroetenactie 2013 Vanuit heel de Protestantse Kerk in Nederland sturen gemeenteleden ook dit jaar weer een Paasgroet aan gevangenen in binnen-en buitenland en aan mensen en organisaties van de groetenlijst van Amnesty International. De kaarten zijn gemaakt in de gevangenis van Vught, waar gedetineerden nadachten over Herstelde relaties en over Nieuw leven en daar werkstukken over maakten. Zo geeft u met deze paasgroet de boodschap van Pasen door. Ook wij doen mee aan de Paasgroetenactie. Op zondag 24 februari, 3 en 10 maart, kunt u, na de dienst, deze kaarten kopen á 1,- (ze zijn dan al voorzien van een postzegel) Het is fijn als u daar ook wat persoonlijks op kunt zetten, een tekst of een bemoedigend woord. Een kaart krijgen zegt gedetineerden al heel wat, maar des te meer als iemand ook nog de moeite heeft genomen om er zelf iets bij te schrijven. Toch lijkt het voor u als afzender een wat onpersoonlijke zaak, omdat u niet weet aan wie u de kaart stuurt. Dit is nu eenmaal zo ivm de privacy. Maar uit de reacties blijkt wel dat uw groet zeer gewaardeerd wordt en de mensen goed doet. Ook de mensen en organisaties, die zich inzetten voor mensenrechten wereldwijd, voelen zich altijd gesteund door de kaarten. Het is vaak werk van lange adem en het is moeilijk werk, als je voortdurend bedreigd wordt. Maar het doet goed als mensen je door een kaart een hart onder de riem steken. Wilt u meer weten over deze paasgroetenactie, kijk dan op: www.kerkinactie.nl/paasgroetenactie. We hopen dat velen van u de Paasgroeten zullen versturen! - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -21- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Februari, Is eigenlijk de wintermaand. De meeste elfstedentochten worden in de tweede helft van januari en februari gereden, dat kan in dit jaar ook nog als ik dit schrijf. Maar van de andere kant stonden op de eerste februari op ons erf de eerste twee sneeuwklokjes al in bloei. Dat was wel op een plaats in de luwte van een muur en in de zon als die scheen, een uitermate geschikte plek dus. Op andere plaatsen op ons erf dachten andere grote pollen nog niet aan bloeien, en geef ze ongelijk met dit wispelturige weer. Maar hoe gaat het als er weer strenge vorst komt met die enkele bloeiende planten, en vooral die volle frisse bladeren. Reken er maar op dat de natuur op alle mogelijke rampen voorbereid is, ook als de sneeuwklokjes door strenge vorst overvallen worden. Als ze geen voorziening zouden hebben zouden ze het niet overleven, de tere blaadjes waar veel vocht in opgeslagen zit, ze zouden kapot vriezen, zo ook de stengels. Als het gaat vriezen openen ze de huidmondjes en scheiden het vocht uit. De blaadjes en stengels worden slap en buigen naar de grond. Als het begint te dooien zuigen ze weer vocht in de blaadjes en stengels, en richten ze zich weer op. Dat geldt niet alleen voor de sneeuwklokjes, er zijn meer soorten planten die dat doen. Wij kennen sneeuwklokjes, lenteklokjes, narcissen, krokus, hyacint, bostulp en meer van die vroege voorjaarsbloeiers als tuinplanten, maar ergens komen deze soorten in de vrije natuur voor. Veel van deze plantensoorten zijn op de een of andere manier meegenomen en hebben zich bij ons verspreidt. Veel van die planten komen uit zuidelijke of zuid oostelijke gebieden uit de bergstreken. Wij hebben ze vaak met andere soorten gevonden, maar niet mee genomen, wel allemaal gefotografeerd. Het verhaal gaat dat ze in vroeger jaren werden meegenomen tijdens de kruistochten en hier aangeplant bij hun woonsteden, kastelen, en in Friesland waren dat de stinzen. Ze wilden in het vroege voorjaar graag wat bloeiende planten rond hun woonsteden hebben. Op verschillende plaatsen kunnen we dat nog zien. Er zijn ook plaatsen waar de planten nog wel staan, maar dat de gebouwen verdwenen zijn. Het is een mooi verhaal dat de kruisridders ze als bollen, wortelknollen of zaad mee genomen hebben, maar het wordt vaak tegen gesproken. Er gaan verschillende verhalen over, maar ze konden hier in het verre verleden ook als inheemse planten voorkomen. Een hele mooie stinzenflora dicht bij is Jongema state bij Rauwerd, maar daar zijn de gebouwen niet meer aanwezig. Wel zijn er afbeeldingen van. De gracht ligt er nog helemaal rond om, in de oude bomen nestelen roeken en blauwe reigers. Het is een hele mooie waarneming om in het voorjaar de reigers er bezig te zien met het opmaken en bouwen van hun nesten. Ze zijn dan druk bezig. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -22- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Als er één terug komt met een tak om het nest er mee op te bouwen en weer vertrekt om meer nestmateriaal te verzamelen, vliegt een andere naar het nest, steelt vlug een tak uit het nest en gaat er mee naar het eigen. Dat kan soms een hele poos zo door gaan. Soms draait het ook uit op hevige gevechten met veel gekrijs. Het is jammer dat er de laatste jaren veel van die oude, hoge bomen gerooid en om gezaagd zijn, ze waren door ouderdom ernstig aangetast door rot. Reigers bouwen hun nesten graag in hoge bomen, nu deze verdwijnen geldt dat ook voor de vogels. Ook andere vogels dan roeken en reigers broeden er. Er zijn nestkasten opgehangen voor holenbroeders, en anderen maken hun nesten in lagere bomen en struiken. Jongemastate is een heel mooi gebied voor liefhebbers van planten. Je vindt er ook bostulpen, gele tulpen, ook een echte stinzenplant. Wat opvalt is dat deze toch anders zijn dan de gekweekte tulpen die we als bollen in de winkels kopen. Ook bij de kerk in Rauwerd staan vaak veel bostulpen. Ook een hele mooie plek voor stinzenplanten is het gebied rond Martena-state bij Cornjum. Maar het gebouw, wel heel mooi, is niet meer het oorspronkelijke. In het begin van de vorige eeuw is het verbouwd zo het er nu bij staat. Ook hier groeien bostulpen, gewone aronskelken en Italiaanse aronskelken. Maar daar naast ook verschillende andere soorten. In de tijd dat daar de meeste in bloei staan, en mensen die foto s willen maken is er best een middag door te brengen. Een bijzondere plant daar is het Haarlems klokkenspel, een soort van de knolsteen breek met dubbele bloemen. Met het kweken door mensen zal deze vorm ontstaan zijn. Het is geen soort uit de natuur, deze zijn eigenlijk ook niet als echte soort aan te merken. In april, de tweede helft van april en de eerste helft van mei staan ook daar de meeste soorten in bloei. Het Haarlems klokkenspel zijn mee van de laatste en staan aan de noordkant aan beide kanten van het pad langs de gracht, gewoon het pad volgen rond het park het zijn zuiver witte bloemen. In de holle lindebomen nestelen kauwen, maar ook andere vogels, er komen verschillende vogelsoorten voor, ook nestelen er reigers en roeken in de hoge bomen. Overal rond ons dorp staat in het vroege voorjaar het speenkruid in bloei langs slootkanten, in bermen, in bosjes, ja op heel veel plaatsen zowel in de zon als schaduw. Langs de houtwallen in het gras wat dan nog kort is staat het er soms geel met die prachtige bloempjes op ons erf. In de herfst komen de mooie frisse groene blaadjes al weer boven de grond. De winter deert hen niet, het kan vriezen, weer dooien en weer streng vriezen, het hindert hen niet. Waarom bevriezen die tere blaadjes niet? Ze scheiden het vocht niet af maar door een isolerend waslaagje aan te leggen over de blaadjes en een hoog suikergehalte zijn ze verder beschermd tegen bevriezen. Het zijn in het vroege voorjaar prachtige gele bloempjes, vooral als de zon er op schijnt. En als je dan later in de tuin of elders in de grond aan het harken bent komen de kleine wortelknollen boven. Zij zorgen dat we het volgend jaar weer kunnen genieten van die mooie bloempjes in het prille voorjaar. Eksters zijn prachtige vogels, maar door de jaren heen zijn ze in ons hele land in aantal sterk afgenomen. In de tijd van onze jeugd, zo=n vijftig, zestig jaar geleden waren er veel meer, ik denk dat de ouderen onder ons zich dat nog wel zullen herinneren. Het zijn geen koloniebroe ders, maar een enkele keer zag je in één boom soms wel twee van die grote takkennesten. Ze komen in heel Europa voor, in grote gebieden van Azië, je kunt wel stellen van de Atlantische Oceaan tot de Grote Oceaan want ze komen ook in een heel groot deel in het Noord-westen van Amerika - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -23- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -