Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen Demografische gegevens culturele diversiteit Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 4
Colofon Programmamanager: Zeki Arslan Senior projectleidster: Meral Nijenhuis Beleidsmedewerker: Shamelie Sitaram Redactie: Deniz Arslan Lay-out: Marleen Dijksterhuis Secretaresse: Fatima Alaoui FORUM, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling Postbus 201 3500 AE Utrecht 030 297 43 09 s.sitaram@forum.nl www.forum.nl Utrecht, september 2010 Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 4
Inhoudsopgave Inleiding blz. 4 Leeswijzer blz. 5 DEEL 1. Sociale en culturele herkomst blz. 7 1.1 Het aantal allochtonen in Nederland blz. 7 1.2 Aantal autochtonen en allochtonen blz. 9 1.3 Percentage westerse allochtonen per provincie blz. 10 1.4 Percentage westerse allochtonen per gemeente blz. 11 1.5 Percentage niet- westerse allochtonen per provincie blz. 12 1.6 Percentage niet- westerse allochtonen per gemeente blz. 13 1.7 Jongeren onder de 20 jaar blz. 15 1.7.1 Jongeren onder de 20 jaar per provincie blz. 15 1.7.2 Jongeren onder de 20 jaar per gemeente blz. 16 1.7.3 Allochtonen jongeren onder de 20 jaar per gemeente blz. 18 1.8 Vroegtijdige schoolverlaters blz. 22 DEEL 2. Onderwijs blz. 23 2.1 Brugklasniveau in vergelijking met Cito-advies naar geslacht, herkomstgroepering en inkomsten van het huishouden van de leerling blz. 24 2.2 Sectorkeuze vmbo in de leerjaren 3 en 4 naar geslacht blz. 25 2.3 Deelname voortgezet onderwijs leerjaar 3 per herkomstgroepering naar onderwijssoort blz. 27 2.4 Slagingspercentage in het voortgezet onderwijs naar herkomstgroepering blz. 28 2.5 Doorstroom van leerlingen vanuit het vmbo per geslacht en herkomstgroepering blz. 29 2.6 Deelnemer aan het mbo naar leeftijd blz. 30 2.7 Niet-westerse allochtonen kiezen dikwijls voor de bol blz. 31 2.8 Relatief weinig niet-westerse allochtonen in het hoogste opleidingsniveau mbo blz. 31 2.9 Verdeling over de opleidingsniveaus in het mbo per herkomstgroepering blz. 32 2.10 Aandeel mbo- Leerlingen ten opzichte van het totaal aantal 17-20 jarigen in de bevolking blz. 33 2.11 Deelnemers in het mbo naar geslacht, leerweg, sector, opleidingsrichting en herkomstgroepering blz. 34 2.12 Deelnemers aan het mbo per herkomstgroepering naar opleidingsniveau en geslacht blz. 35 Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 4
DEEL 3. Religie en levensbeschouwing blz. 37 3.1 Religies in Nederland blz. 37 3.2 Spreiding katholieken over Nederland blz. 38 3.2.1 Aantal katholieken per provincie blz. 39 3.2.2 Percentage katholieken op de bevolking blz. 40 3.3 Spreiding Protestanten over Nederland blz. 41 3.3.1 Percentage Protestantse leden op de bevolking blz. 42 3.4 Spreiding orthodox gereformeerden over Nederland blz. 43 3.4.1 Aantal orthodox gereformeerden per provincie blz. 44 3.4.2 Aantal orthodox gereformeerden op de bevolking blz. 45 3.5 Spreiding moslims over Nederland blz. 46 3.5.1 Aantal moslims per provincie blz. 47 3.5.2 Percentage moslims op de bevolking blz. 48 3.6 Spreiding Surinaamse hindoes blz. 49 3.6.1 Aantal hindoes per provincie blz. 50 3.6.2 Percentage hindoes op de bevolking blz. 51 3.7 Spreiding religieuze hindoes op de bevolking blz. 52 3.8 Indeling boeddhisten in Nederland naar stroming en etniciteit blz. 53 3.8.1 Overzicht van boeddhistische organisaties in Nederland blz. 54 DEEL 4. Seksuele voorkeuren blz. 55 DEEL 5. Politieke voorkeuren 2010 blz. 56 5.1 Opkomstpercentage 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 56 5.2 Grootste politiek partij 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 57 5.3 VVD- stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 58 5.4 PvDA- stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 59 5.5 PVV- stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 60 5.6 CDA- stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 61 5.7 SP- stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 62 5.8 SGP- stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 63 5.9 Groenlinks- stemmers 2010 per gemeente tweede Kamer verkiezingen blz. 64 5.10 Christen Unie- stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 65 5.11 D66- stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 66 5.12 Partij voor de Dieren- stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen blz. 67 Literatuurlijst blz. 68 Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 5
Inleiding Dit document is tot stand gekomen naar aanleiding van vragen aan het Kennis en informatiepunt van Kies Kleur in Groen. Het document heeft als doel groene scholen meer informatie te verschaffen over: Sociale achtergrond en culturele herkomst; Hier is voornamelijk ingezoomd op de bevolkingssamenstelling van niet westerse allochtonen op gemeentelijk en provinciaal niveau. Onderwijs; Hier is voornamelijk geselecteerd op VMBO en MBO onderwijs Religie; Deze informatie is weergeven op provinciaal niveau Seksuele voorkeuren; Politieke voorkeuren; Deze informatie is weergeven op gemeentelijk en provinciaal niveau. De focusgebieden in dit document kunnen gezamenlijk of apart worden gebruik bij de totstandkoming van een beleidsplan in het kader van Kies Kleur in Groen. FORUM geeft informatie per focusgebied en daardoor kan een eenvoudige selectie van relevante gegevens worden gemaakt. In ieder focusgebied is voornamelijk statistische informatie opgenomen. Deze statistieken worden op aanvraag geüpdate gedurende de looptijd van het project. Blijf onze website dus in de gaten houden voor nieuwe versies van dit document. In de leeswijzer zijn een aantal voorbeeldvragen opgenomen in relatie tot de informatie per pijler. Het uitgangspunt is om alle informatie per regio te weergeven. Dit is echter niet altijd beschikbaar. De informatie zal daarom grotendeel per gemeente, provincie of landelijk weergeven zijn. Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 4
Leeswijzer Begrippen Westerse allochtonen: Tot de westerse herkomstlanden worden gerekend alle landen in Europa (maar zonder Turkije), Noord- Amerika, Oceanië, Japan en Indonesië (met inbegrip van het voormalig Nederlands-Indië). Hieronder vallen ook de Nederlandse Antillen, ongeacht de status in het Koninkrijk der Nederlanden en Suriname. Niet- Westerse allochtonen: De niet-westerse herkomstlanden zijn Turkije en alle landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië (met uitzondering van Japan en Indonesië). Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 5
Belang van onderdelen DEEL 1. Sociale herkomst In dit deel wordt een overzicht geboden van ondermeer de vertegenwoordiging van herkomstgroepen in een bepaalde regio. Zo is weergegeven hoeveel allochtone jongeren er wonen een bepaalde regio, zodat groene onderwijsinstellingen een indruk krijgen van de doelgroep. Deze informatie is van toegevoegde waarde voor een beleidsplan en ligt aan de basis van een wervingsstrategie. De informatie met betrekking tot bevolkingsgroei geeft een indruk van trends voor de komende 15 jaar en speelt een rol in de lange termijn doelstellingen. DEEL 2. Onderwijs In dit onderdeel zijn de specifieke interessegebieden van jongeren in kaart gebracht. Deze informatie heeft niet tot doel om een doelgroep af te bakenen voor scholen, maar biedt juist de gelegenheid om nieuwe kansen te zien in nieuwe doelgroepen. Ook kan het onderwijs worden toegespitst op interessegebieden van jongeren. Tevens worden verschillende leerwegen naast elkaar gelegd (BOL of BBL) in dit deel. DEEL 3. Religie Ook religie kan een belangrijke pijler zijn in de wervingsstrategie van een organisatie. Wellicht is de moslimstroming binnen de niet westerse allochtonen groep sterk vertegenwoordigd in de regio van de instelling. DEEL 4. Seksuele voorkeur Een groene onderwijsinstelling heeft tevens de taak om te zorgen voor een pedagogisch klimaat waar iedereen zich veilig voelt. Bij leerlingen en ouders spelen vragen als hoe is de sfeer op school? en hoe gaat de leiding om met discriminatie? een rol. De statistieken in Deel 4 geven slecht een impressie omtrent seksuele voorkeur. Belangrijker voor het pedagogische klimaat is de visie en aanpak van de school om uitsluiting van individuen of groepen te voorkomen. Deze vragen kan alleen de school zelf beantwoorden. DEEL 5. Politieke voorkeuren Ook is in kaart gebracht wat de politieke voorkeur is van de bevolking per gemeente in Nederland. Aan de hand van deze informatie kan worden onderzocht wat de effecten zijn van trends in de Nederlandse politiek op de leerlingenpopulatie en docenten. Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 6
DEEL 1. Sociale en culturele herkomst 1.1 Het aantal allochtonen in Nederland De Nederlandse samenleving telt op dit moment 16,4 miljoen inwoners, waarvan 1,7 miljoen inwoners oorspronkelijk uit niet-westerse landen afkomstig zijn of ouders hebben uit niet-westerse landen. De term allochtoon betekent letterlijk uit een ander land. Volgens het Van Dale woordenboek heeft het woord allochtoon twee betekenissen: 1. Van elders aangevoerd of afkomstig, niet-inheems, vreemd 2. Niet-oorspronkelijke bewoner (m.n. gebruikt als aanduiding voor personen met een niet-blanke huidskleur, die zelf- of van wie de ouders in het buitenland geboren zijn, bijvoorbeeld buitenlandse werknemers. Tegenover het woord allochtoon staat de term autochtoon, dat letterlijk uit hetzelfde land betekent. Turken, Marokkanen, Surinamers, Antillianen en Arubanen vormen de grootste groepen allochtonen. Turken en Marokkanen zijn veelal in de jaren zestig en zeventig als gastarbeider naar Nederland gekomen en hebben hier gezinnen gesticht en/of gezinsleden laten overkomen. Suriname is een ex-kolonie van Nederland en is in 1975 onafhankelijk geworden. Veel Surinamers zijn naar Nederland geëmigreerd en er zijn nog sterke culturele banden tussen beide landen. De Nederlandse Antillen en Aruba zijn onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden. De niet-westerse allochtonen die zich nu in Nederland vestigen zijn voornamelijk politieke vluchtelingen. Belangrijke landen van herkomst zijn Irak, Somalië, Afghanistan en Iran. Een andere belangrijke reden voor immigranten om naar Nederland te komen, is huwelijksmigratie of gezinshereniging. Allochtonen, en in het bijzonder niet-westerse allochtonen, zijn zeer ongelijk over Nederland verdeeld. Niet-westerse allochtonen zijn sterk geconcentreerd in de vier grote steden. Eén op de drie inwoners van Rotterdam, Amsterdam en Den Haag is van niet-westerse herkomst. Onder jongeren is dit percentage nog hoger. In Amsterdam en Rotterdam zijn respectievelijk 55 en 54 op elke 100 jongeren van niet-westerse afkomst. In kleine gemeenten als Tubbergen en Staphorst is amper één op de 100 jongeren van nietwesterse afkomst. Momenteel is 20 procent van de bevolking allochtoon, dat loopt op naar 29 procent in 2050. Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 7
(Bron: CBS 2008) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 8
1.2 Aantal autochtonen en allochtonen (Bron: CBS) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 9
1.3 Percentage westerse allochtonen per provincie (Bron: CBS) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 10
1.4 Percentage westerse allochtonen per gemeente (Bron: CBS) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 11
1.5 Percentage niet- westerse allochtonen per provincie (Bron: CBS) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 12
1.6 Percentage niet- westerse allochtonen per gemeente Links de situatie in 2005, rechts de voorspelling voor 2025 Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 13
(Bron: CBS) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 14
1.7 Jongeren onder de 20 jaar 1.7.1 Jongeren onder de 20 jaar per provincie (Bron: CBS) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 15
1.7.2. Jongeren onder de 20 jaar per gemeente Links de situatie in 2005, rechts de voorspelling voor 2025 (Bron: CBS) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 16
Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 17
1.7.3 Allochtonen jongeren onder de 20 jaar per gemeente Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 18
Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 19
Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 20
Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 21
1.8 Vroegtijdige schoolverlaters De werkloosheid onder de 15 tot 25 jarige Nederlanders is in het tweede kwartaal van 2009 met 11% twee keer hoger dan de gemiddelde werkloosheid. De werkloosheid onder allochtone jongeren bedraagt 21% en is daarmee vier maal hoger dan de gemiddelde werkloosheid. Van de Marokkaanse jonge mannen en Surinaamse vrouwen is respectievelijk 29 en 25% werkloos. In één jaar tijd steeg de jeugdwerkloosheid van 9 naar 11%, terwijl de werkloosheid onder jonge allochtonen toenam van 18 naar 21%. Onder Antilliaanse/Arubaanse jongeren en Marokkaanse jongeren is de werkloosheid daarentegen gedaald. Onder allochtone mannen van 15-25 jaar ontving 15 % in 2005 geen inkomen of uitkering en ging evenmin naar school. Onder autochtone leeftijdsgenoten was het percentage niet uitkeringsgerechtigden (zogenaamde nuggers) 4%. Bron: FORUM Factsheet Jeugdwerkloosheid, @ FORUM, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling, september 2009 Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 22
DEEL 2. Onderwijs Ruim de helft van de leerlingen naar het VMBO In het derde leerjaar van het voortgezet onderwijs hebben bijna alle leerlingen hun definitieve keuze voor een onderwijssoort gemaakt. Daarom is dit leerjaar heel geschikt om na te gaan hoe de leerlingen over de onderwijssoorten van het voortgezet onderwijs zijn verdeeld. In het schooljaar 2007/2008 zaten in de derde klas van het voortgezet onderwijs 198.000 leerlingen, volgens Centraal Bureau voor de Statistiek. Dit aantal is exclusief het praktijkonderwijs. In het derde leerjaar van het voortgezet onderwijs zat 55 % op het VMBO (inclusief het lwoo), 20 % op de havo, 21 procent op het vwo en een kleine groep (3 %) in een gemeenschappelijk leerjaar van de havo en het vwo. Binnen het VMBO-onderwijs kozen de meeste leerlingen voor de theoretische leerweg, op enige afstand gevolgd door de kaderberoepsgerichte leerweg en de basisberoepsgerichte leerweg. Een betrekkelijk klein aantal volgde de gemengde leerweg. Leerlingen van niet-westerse herkomst relatief vaak naar de lagere leerwegen in VMBO In vergelijking met autochtone leerlingen volgen leerlingen van niet-westers allochtone herkomst relatief vaak op het VMBO. Bovendien gaan zij binnen het VMBO vaker naar de lagere leerwegen. Zo volgde in 2007/2008 in het voortgezet onderwijs drie van de tien leerlingen van Turkse en Marokkaanse herkomst de basisberoepsgerichte leerweg in het VMBO. Van de autochtone derdeklassers was dit maar 12 procent. Voor de kaderberoepsgerichte leerweg was dit aandeel respectievelijk 21 en 15 procent. Van de autochtone en westers allochtone derdeklassers zat daarentegen bijna de helft op de havo of het vwo. Van de niet-westers allochtone kinderen was dit nog geen derde. Het minst goed doen de leerlingen het met een Turkse of Marokkaanse achtergrond. Van hen volgde slechts 22 procent een havo- of vwo-opleiding. Voor alle onderscheiden herkomstgroeperingen geldt dat meisjes vaker op de havo of het vwo zitten dan jongens. Bron: Jaarboek onderwijs 2009 CBS (onderwijsstatistieken) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 23
2.1 Brugklasniveau in vergelijking met Cito-advies naar geslacht, herkomstgroepering en inkomsten van het huishouden van de leerling (2005/06) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 24
2.2 Sectorkeuze VMBO in de leerjaren 3 en 4 naar geslacht (2007/08) Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 25
Kennis- en informatiepunt Kies Kleur in Groen 26
2.3 Deelname voortgezet onderwijs leerjaar 3 per herkomstgroepering naar onderwijssoort (2007/08) 27
2.4 Slagingspercentage in het voortgezet onderwijs naar herkomstgroepering 28
2.5 Doorstroom van leerlingen vanuit het VMBO per geslacht en herkomstgroepering 29
2.6 Deelnemer aan het MBO naar leeftijd 30
2.7 Niet-westerse allochtonen kiezen dikwijls voor de BOL In het schooljaar 2007/2008 namen bijna 136.000 allochtonen deel aan het middelbaar beroepsonderwijs. Drie kwart van hen was van niet-westerse herkomst. In vergelijking met autochtonen kozen de nietwesters allochtone leerlingen vaak voor een Beroeps Ondersteunde Leerweg. Bijna de helft van hen volgde een opleiding in de sector economie. Van de autochtonen is dat nog geen 30 procent. Vooral de opleidingsrichting handel, administratie en juridische ondersteuning is bij de niet-westerse allochtonen in trek. Daarentegen volgen zij relatief weinig technische opleidingen. De opleidingsrichtingen landbouw en dieren en persoonlijke dienstverlening, vervoer en veiligheid staan bij de niet-westerse allochtonen eveneens minder in de belangstelling. 2.8 Relatief weinig niet-westerse allochtonen in het hoogste opleidingsniveau MBO In 2007/2008 volgde 4 procent van alle deelnemers aan het mbo een assistent-opleiding, dat wil zeggen een opleiding op het laagste niveau binnen het middelbaar beroepsonderwijs. Ruim een kwart van de deelnemers volgde de basisberoepsopleiding (niveau 2) en nog eens ruim een kwart de vakopleiding (niveau 3). De meeste mbo-deelnemers (44 procent) gingen naar een opleiding op het hoogste niveau, namelijk een middenkader- of specialistenopleiding. Autochtone deelnemers volgden vaker een opleiding op het hoogste niveau dan allochtone deelnemers. De niet-westerse allochtonen bleven daarbij op hun beurt weer achter bij de westerse allochtonen. Zo volgde van de autochtone deelnemers 46 procent een opleiding op niveau 4, terwijl dit van de niet-westers allochtone deelnemers slechts 36 procent was. Van de belangrijkste niet-westerse herkomstgroepen volgden Surinamers nog het vaakst een opleiding op het hoogste niveau. Omgekeerd volgde in 2007/ 08 slechts 3 procent van de autochtone deelnemers een opleiding op het laagste niveau, tegenover 6 procent van de westers allochtone deelnemers en 8 procent van de niet-westers allochtone deelnemers. 30
2.9 Verdeling over de opleidingsniveaus in het MBO per herkomstgroepering 31
2.10 Aandeel MBO- Leerlingen ten opzichte van het totaal aantal 17-20 jarigen in de bevolking 32
2.11 Deelnemers in het MBO naar geslacht, leerweg, sector, opleidingsrichting en herkomstgroepering 35
2.12 Deelnemers aan het MBO per herkomstgroepering naar opleidingsniveau en geslacht 36
2.13 Geslaagden in het MBO naar geslacht, leerweg sector, opleidingsrichting en herkomstgroepering 36
DEEL 3. Religie en levensbeschouwing 3.1 Religies in Nederland 37
3.2 Spreiding katholieken over Nederland 38
3.2.1 Aantal katholieken per provincie 39
3.2.2 Percentage katholieken op de bevolking 40
3.3 Spreiding Protestanten over Nederland 41
3.3.1 Percentage Protestantse leden op de bevolking 42
3.4 Spreiding orthodox gereformeerden over Nederland 43
3.4.1 Aantal orthodox gereformeerden per provincie 44
3.4.2 Aantal orthodox gereformeerden op de bevolking 45
3.5 Spreiding moslims over Nederland 46
3.5.1 Aantal moslims per provincie 47
3.5.2 Percentage moslims op de bevolking 48
3.6 Spreiding Surinaamse hindoes 49
3.6.1 Aantal hindoes per provincie 50
3.6.2 Percentage hindoes op de bevolking 51
3.7 Spreiding religieuze joden op de bevolking 52
3.8 Indeling boeddhisten in Nederland naar stroming en etniciteit 53
3.8.1 Overzicht van boeddhistische organisaties in Nederland Bron: W.B.H.J. van de Donk, A.P. Jonkers, G.J. Kronjee en R.J.J.M. Plum (red), (Amsterdam 2006), Geloven in het publieke domein. 54
DEEL 4. Seksuele en sociale voorkeuren Als aantrekking, seksueel gedrag en identiteit gecombineerd worden, dan is 78,1% van de vrouwen en 83,5% van de mannen consistent heteroseksueel. (Dat wil zeggen, zij voelen zich uitsluitend aangetrokken tot de andere sekse, hebben nooit seks gehad met een seksegenoot en noemen zichzelf hetero.) De rest van de respondenten heeft op minstens één van de aspecten homoseksuele ervaringen. Consistent homoof biseksueel is 6,1% van de mannen en 5,2% van de vrouwen. Zij voelen zich (ook) aangetrokken tot seksegenoten, hebben hier ooit seks mee gehad en benoemen zichzelf als homo- of biseksueel. Geëxtrapoleerd naar de Nederlandse bevolking zijn dit, bij een betrouwbaarheidspercentage van 95%, naar schatting tussen de 278.000 en 392.000 mannen en 223.000 tot 278.000 vrouwen van 19 t/m 69 jaar. Wie weten het? Bij ongeveer vier op de vijf homoseksuele vrouwen en mannen zijn de ouders, andere familie, collega s (of klasgenoten) en/of heteroseksuele vrienden op de hoogte van hun gevoelens voor seksegenoten. De biseksuele respondenten zijn beduidend minder open over hun oriëntatie dan hun homoseksuele seksegenoten. Met name de bi-mannen verzwijgen in groten getale hun gevoelens. Figuur 3. Openheid over homo- of biseksuele oriëntatie Bron: http://www.rutgersnissogroep.nl/ 55
DEEL 5. Politieke voorkeur 2010 5.1 Opkomstpercentage 2010 per gemeente Tweede Kamer Verkiezingen 56
5.2 Grootste politiek partij 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen 57
5.3 VVD-stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamerverkiezingen 58
5.4 PVDA-stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamerverkiezingen 59
5.5 PVV-stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamerverkiezingen 60
5.6 CDA- stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamer verkiezingen 2010 61
5.7 SP-stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamerverkiezingen 62
5.8 SGP-stemmers 2010 per gemeente tweede Kamerverkiezingen 63
5.9 Groenlinks-stemmers 2010 per gemeente Tweede Kamerverkiezingen 64
5.10 Christen Unie-stemmers 2010 per gemeente tweede Kamerverkiezingen 65
5.11 D66-stemmers 2010 per gemeente tweede Kamerverkiezingen 66
5.12 Partij voor de Dieren- stemmers 2010 per gemeente tweede Kamerverkiezingen 67
Literatuur Duin, van C., Jong, de A., Broekman, R. Regionale bevolkings- en allochtonenprognose 2005-2025 Ruimtelijk Planbureau/Centraal Bureau voor de Statistiek, 2006 Centraal Bureau voor Statistiek, Jaarrapport Integratie, 2008 Centraal Bureau voor Statistiek, Jaarboek onderwijs in cijfers, 2009 Donk,W.B.H.J. van de, Jonkers, A.P., Kronjee, G.J. en Plum, (red)r.j.j.m., Geloven in het publieke domein WWR Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid 2006 Rutger Nisso Groep Factsheet holebi s, 2007 Website: Centraal Bureau voor de Statistiek: www.cbs.nl Forum, Instituut voor multiculturele vraagstukken: www.forum.nl Instituut voor Publiek en Politiek: www.publiek-politiek.nl NIDI Demografische Atlas: Bevolkinswww.nidi.knaw.nl/nl/atlas Rutger Nisso Groep Kenniscentrum seksualiteit: http://www.rutgersnissogroep.nl/ RIVM Nationaal Atlas Volksgezondheid: www.zorgatlas.nl 68