Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG

> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2015130207 Datum 29 oktober 2015 Betreft Rapport Vaktherapie en dagbesteding in de geneeskundige GGZ Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus 320 1110 AH Diemen www.zorginstituutnederland.nl info@zinl.nl T +31 (0)20 797 89 59 Contactpersoon mw. E.C.M. Visser T +31 (0)20 797 87 75 Onze referentie 2015130207 Geachte mevrouw Schippers, In zijn vergadering van 26 oktober 2015 heeft de Raad van Bestuur van Zorginstituut Nederland het rapport Vaktherapie en dagbesteding in de geneeskundige GGZ besproken en vastgesteld. Het doet ons genoegen u dit rapport, dat u aantreft als bijlage bij deze brief, aan te bieden. Bijlage Rapport Vaktherapie en dagbesteding in de geneeskundige GGZ Omdat er twijfels bestonden over de vraag of vaktherapieën als ondersteunende behandeling in de geneeskundige GGZ voldoen aan het criterium stand van de wetenschap en praktijk en bovendien het onderscheid met dagbesteding onvoldoende duidelijk was, hebben wij in ons rapport Verslavingszorg in beeld alcohol & drugs van oktober 2014 aangekondigd hiernaar onderzoek te zullen doen. In dit rapport doen wij hiervan verslag. Vaktherapie is de overkoepelende naam voor de volgende klassieke vaktherapeutische stromingen: beeldende therapie, danstherapie, dramatherapie, muziektherapie en psychomotore therapie. Omdat onze conclusies en aanbevelingen in het rapport voor de verschillende klassieke vaktherapieën gelijk zijn, gebruiken wij voor deze therapieën in dit rapport ook wel het containerbegrip vaktherapie. Binnen de geneeskundige GGZ kan vaktherapie alleen worden aangeboden als onderdeel van de multidisciplinaire behandeling van cliënten met een psychische stoornis. Hoewel vaktherapie en dagbesteding op het oog veel op elkaar lijken het gaat vaak om creatieve en bewegingsactiviteiten is het onderscheid in de praktijk helder. Het onderscheid zit hem vooral in de therapeutische werkwijze van vaktherapie gericht op (het leren omgaan met) de stoornis en het feit dat vaktherapie om die reden een nauwe relatie heeft met de behandeling van de hoofdbehandelaar. Vaktherapie kent verschillende behandeldoelen. In algemene zin gaat het bij de behandeling om het bewerkstelligen van verandering, ontwikkeling, stabilisatie of acceptatie op emotioneel, gedragsmatig, cognitief, sociaal of lichamelijk gebied. Vaktherapie claimt een therapeutische (meer)waarde ten opzichte van behandeling zonder vaktherapie. Vaktherapie valt daarmee onder de te verzekeren prestatie geneeskundige zorg waarop de norm stand van de wetenschap en praktijk van toepassing is. Pagina 1 van 2

We hebben moeten constateren dat de effectiviteit van de verschillende vaktherapieën in het verleden onvoldoende is onderzocht. Ons ontbreekt het dus aan bewijs voor de effectiviteit van vaktherapie. Toch willen wij op dit moment niet concluderen dat de klassieke vormen van vaktherapie niet tot de te verzekeren zorg behoren, omdat zij niet zouden voldoen aan de stand van de wetenschap en praktijk. De reden hiervoor is onder meer dat de toepassing van vaktherapie in de geneeskundige GGZ een lange traditie kent en ook al heel lang bestaande praktijk is, ook internationaal. Er bestaat noch in Nederland noch internationaal een onderzoekscultuur in de vaktherapie. Er is wel sprake van enige evidence. We zien dat bijvoorbeeld terug in een aantal (internationale) multidisciplinaire richtlijnen waarin vaktherapie wordt aanbevolen, weliswaar op basis van evidence van een laag niveau. Zorginstituut Nederland Pakket Datum 29 oktober 2015 Onze referentie 2015130207 Daarom willen we de beroepsgroep de ruimte geven om op termijn het bewijs voor de effectiviteit van vaktherapie alsnog te leveren. De beroepsgroep onderschrijft de urgentie om meer onderzoek te doen naar de effectiviteit van vaktherapie en zet daar ook op in. Wij adviseren de Hogescholen waar vaktherapie wordt gedoceerd, vooral samenwerkingsovereenkomsten te sluiten met universiteiten om goed wetenschappelijk onderzoek te waarborgen. Eerste moment van peiling is in 2018, nadat de Generieke Module Vaktherapieën die wordt ontwikkeld in opdracht van het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGZ is opgeleverd. Uiteindelijk zal het Zorginstituut over 5 jaar alsnog uitspraak doen over de effectiviteit van vaktherapie als ondersteunende behandeling in de geneeskundige GGZ. Dit betekent dat de klassieke vormen van vaktherapie voorlopig als onderdeel van de multidisciplinaire behandeling in het kader van de te verzekeren prestatie geneeskundige zorg (Zvw) kunnen blijven worden toegepast. Dit geldt ook voor runningtherapie als deze wordt toegepast als onderdeel de vaktherapeutische stroming psychomotorische therapie. Equitherapie wordt binnen de geneeskundige GGZ niet aangeboden als onderdeel van een van de klassieke vaktherapeutische stromingen in het kader van een multidisciplinaire behandeling. Deze therapie wordt door de relevante beroepsgroepen niet gerekend tot het aanvaarde arsenaal van zorg bij psychische stoornissen. Om deze reden is equitherapie geen te verzekeren zorg is in het kader van de geneeskundige GGZ. Om gepast gebruik van zorg te bevorderen vragen wij de NZa te onderzoeken of de Nadere Regel Gespecialiseerde GGZ kan worden aangepast, zowel op het gebied van vaktherapie als op het gebied van dagbesteding en begeleiding. Doel hiervan is de bekostigingsregels van deze activiteiten transparanter te maken, ongewenste prikkels tegen te gaan en de regels meer te laten aansluiten op de geldende wet- en regelgeving. Hoogachtend, prof. dr. A. Boer Plv. Voorzitter Raad van Bestuur Pagina 2 van 2

&' ' * *' 43 (() +,,-+,,&,., /012%%)%% 3.$'567'58 #$%

, *'9, &'$9,0 7+859,( :+859, 7$ ;9,, '9,, 39,,0 9,,( -''$ 9, 366<90,, 33=390,, 6<690,0 >+'$9(,0, #'+'$9(,0,.'3 '3'81.?2+'9(,0,0.' @A +B+'+'9(,0,( :3 3'9,0, $$$ 9C,( $$ 9C,(, *'$ '6 +$ 9C,(, > '9%,(,0 B$$ 9%,(,(?-&9),(, $'$3 $ 9), >$ $9,,? < 9 0, 7;9 0,, 8$9 0,, > ' 9 0,,0.'3 '$'9 0,,( $$'9 0, -9 0,, $'?' 3'$ ) 9 0,0.3 '8+'90 0,0, -$$'90 0,0, 1*2 3 9(!" (,, D9% (,, 7'$1$+29) (,,0 9 (,,( 9 #0$%

#$, &'$90, '8390,0 #'$ +'890 % &!$' C, D900 C, #3$'$'3900 C,0 4E>$$+$$+F90( C,0, #&>90( C,0,?'$+90 C,0,0?''3 '3'890C C,0,( *$''5;90) C,( - 853$90 C,(, - '3$ 90 C,(, >5+'90 C,(,0 #5 3'9( C,(,( &'@$59( C, 7'+8$3$$ 9( C,, B'$$ 9( C,,? 9( C,,0 < 9( " %, >3'9( %,,!''3'9( %,, >3 89( %,,0 3'6 '$9(C %,,( -83'+$3$59(C %, &3'9(% ( $) ), -+$9( ),, &'$9( ),, 73$ ;9( ),,0 7 '$$ +'8 +'EF-'$+3 8 8;9( ),,( 7'+8$3$$$ 9( ), &3'9 ),0 *$'9 ),( B3<9,,,,,,,0,,( *$! &'90-38$$ 90 3$$ 90 *3$'9 >$ G$''9 +,)" #($%

$ $'8+3$,D8'' '83$ 6+ '$55$+'8$$5= +1$+2,7$+ $+'+8$3$ $'$ @''$ H33 8 + $5' <, $ '$$'' $ 3I' 6 6 6 5 H3,>533'$' $$3'''$ @'8586+8 $5 @ +'3 E$ F, ''+' '$'3 ''$+'8$ ', 5''58, -8 5'3'@6'658 5$',>$+$3'' 3$6' $,5'8 $' $ 65$3$+3$, D35$' 3++85$$3'' $ @3 1'2 $ AA+''$ ', $3'''','5 8'+''$$6+'6 '33 '66363' '3'8, 3' 312+ 53$' 5$, $'$5 E5F+ E F$,D$5$''3'@58 6'$'6'3 '5 (,-'3$5'A +'A$''$5 E$'8F, $$'86'E F, 7$+'+8$3$$' $ @''$ H336 +33$$$3''$ @ $'$'53,>+8$ 3$$$,!3+''+8 33' '$$$ $55658 5$'$+3 8, D83'3 5'8 3+,$' +855''+, #$%

78$'$I J $'$$$ '''' 86 ',D' 1 H36'3 H3'2$'$3 5=''8, J$'$'*7-,D3E $+3 8F+8 *7-,>53$$*7-=35 $'' $+3 '85,7 '8+3$$*7-=5A''$ '5$'$*7-A+' 5' '8$+=5,3$ $ 3$, J3 '3'53' $,+' $$3,758$' '1'2'3 '3'8+$ +$'6+'+ $$3$'$, J 385 3$$$ 5,'8$ '$$ +'$E.' @F 3$ +B+'+', 5 33'$$ +' 8 +85$3$$$,7+'' $+8''$,'$ $$ $$'+$' ''$$5 E5F$$+'8$+,78$+8 55'+6+5' 33$$3''$ @,'8 55+''8,785''+' + $',$ ')E.' @F '$,4'85'$8' $$$'$+$ ' '$12+$$5$'8'5 $,>E-'$+3 8F8 ', >$ 3 H3 1#.!2+ $3''$$+ 6+,#.!+$3'''3 '3'8$',? +$$D->= '6' '#.!$,+8$ $$5 $'$ +3 8,D$'5'$++8$ 3$,>'+8 8 '5'' '''$'$$, #C$%

$< ''$$5 E5F$$++ $,< $' $ $ 3,< +$''8 $ 3 '5'8 +'$' 6+ $#.!,D' + '$ $+,7833'8< A 8'$$$ A$ '<'$, < $'$55$, 78'8'+?' 3'$ 1EF3 E3$'33FE'33F2 *7-=',5''8+'8 $$5+,>+ '$ '$+8 '85 5',''' +'8$$++8 + $, > $5+8$'$'I J78$-$+'$ E.' F5 +, J78 53$ $$ 5 8182+8+'$,> 5'''6+'<$ + $6$8+, J78$D3'+$ +$3$' +$'$+= 3 '85+, J $+85?'+ 6 58'$8'$ @+,3E$ $F$$'',D +5$5$ @, J $+85 +'+85'$ 3$EFE'F +6+ 8 $'+$3+$,D +'85''8'+= '$, '$$$ $' ''$ '3 ''$E5F1$+2 '8$+ 6 3< $$ 58, '$ $$ + '8+ $8$3''$ 3 #%$%

538$ $5'8$ @,$'3E$ $ F$$''+$'+ 6+$'85E'F$ @,>'$EFE'F '' +'8$$++8 +$,+$''83 '8$$+3<, #)$%

' - -. ( E'$5'A '3'KF$',$! 3$53$$ $8$'$ ',D<33 $ '''3 '3'8,7 $ +33'$3''$ @ $'58535 $3$ 3$, +8$'3 E'=G'3$+$ FEF 8$''8,783 $' E ''-&=>F$ '''$ '+63'8 5$$5$'3,>+8 55''5$$ @ 3$,5$' '8'63$$+'$I +$ + E 3F, +''+8$'$+I > 73$ ; > 7 '$$ +'8 +'EF-'$+3 8 8; > 7'+8$3$$$ ' '$ H33; - &!/ 75533$ ' 8$$,$'+ 3$'$$' 8, ''8 $ 3$'5'6 588'$3'@I H36 H3'63' H33$ ',+ 3'@:#56$5 ' 3', D'' H31 $#2 '5 3'',3'858' '$, >+++5'I8*35$8?86'$?$, *35'$+13$' +2+$3'@$ *35''3 $$ 3, -'$+3 8L3'$8 #$%

-8?86'3*'?83++5588 $ +$, >$3$$$ +.=!*+4 $5E$$+$$+ $$ '855F$,> $ '$5$$+$5+ $'$'8$3$' $'8, 3'$'3$ $ D3'76H+', 75''$$ '3, - 0&!/ $'+ '$$,++$+$ 5 8+$,0+ 8$,(38$++'8 $$ $33M,' +$+'$, '8$ +3$ 5+''8' 5$+'8, '$++C,+ $+8$3$$$,7'5 +'+85$3$$ 53,8 @65'<, %'+ '$EF E'$F,>533' $'58 ),$$3 $ 8$',!''58', #$%

- ' 353$$' $$ '3'8G53$'6+8E$F ''$,3'@+' 8 6$'3$'58 3'58', 0 +58 H33$ H33' '6 8H ',-$3''$ @+ $3''5'+6 6 '6 6656 $'' ',5$58 ' 53658' '6'3G $3'@E'F53$, $ '$$'' $ 3I' 6 6 6 5 H3 1#.!2,&$ $$5'$ ' 6 6 5,5+3 8+'$,H35$+$6' 33 '58$$ $IE!! " 0 *5+5 3 $ $$'+ H336'+$$$ 83+,'$$ $+ 5$'8'3'8, # @58 +'' 6+'5$' $++ '$, '6 '$$ 'C8'' $'$ H33 @,:8'$ ' H3 36+ 3'@3 6 H3'H3$,' 5'53 '+$+$ '855$ N$', @'$'5365 @65''3-$! H1-!26*33 3&! H1*&!2633! H1!2.'-&$! H1.-&!2,3 3 5 @+ $''$'+$++6'53 $$3 6+8' 53$+$'88+, 0 E 6-3 'F6 ' 3-6436 8' #$%

$ & % '' 3@3'@6 $@$3'@ '6*D63'@ 3 'M '8 '6 H36 3'@$'$ ', +8 ' 'M 6$'='3'$65''6$6 $363'$6+$+8 ', ( '3$ +83'658$ 8 $$ $ '3 655E3F,.+L 3+ 53 '$86 H35'586' $$'858,-$ $ @1'656#.!63,28'$ $$368$'', ''$$'+ $3''+ 56'8$M3$$'I8$' M383;$3',> 33@'8 8' $ '6 ''3$3$' 8 $,>$+'33@'' '',$+'3', ' '$ +'' '36 H333'3 53 ' $3'''$,'''58 C I, *$6$G5'$+$65'' $,, '6 '3'6 ', 0, 5'$'6$$, (, &3$''$$653 $'$,, '6' 636' 1'2, C, '636'33$, %, :3'$$6'3', ), +$$'5F6$$3 $,, 3'3$633$$$6 +58$85'$63'3 ' '$$,, $ H335H 65'$$ 6$$N3'6$$$ H, ( *6,,6E '6?>36 IGG+++,83$ H3,'GGG0G3'G0(%ID$H6*,676,6.''67,6K 6?,&$$' 33 H3'3',>M4$H#6>M(, >I-&,&612I!'!3* 3&'*'3,&$ -$'#33,'66H, 6 &'8$ 6 '68( #$%

- $112))) ( 863$ 3'6 3''$$,>$ 3$$ $,$ ' 865',3'$ $ 3''$$ $ $8, $3''''3'$$ @ 3+5 ' ''L' '8' $ 3$+,'8' '3'83'@$ @, $A5'''$ A$$ '8+' +$+'3'@,-$ $ @'<+$, '5 FG5 166 '86 2,36+5 F 5 +'''8, 3 58$' 3' 83=3$$, '88$'$+3$ @N3'585, ) * * ''+' '$'3 ''$+'8$ ', 5''58 %, +'36'8'6 $',4 '38 ( '8 @ $ $$'1)O2,$$' $,$ 5+' '$' @3',5)O$$ +'8' 3$' @)O5$8 +$'5 @, $'$<$$, 8 '8'$ ' + '$,*'8$ 36+5$ 36$'3'@ $ +,'3,'5+'''<$ $ @'58 +, $' ' 3H3'$C=+6+8$@$(, 3H3'$'+(=), +''$'$'' ''6 '*$', $3''$'$ $3''$ 6'3'$ '3,3 $ '' '$6+8' % -'' 3'1?=&4C2 #0$%

$'++$+$8$'F '$+$+,$' $''+$$ 53$'',$' '$' ',5 '$ +'$+1'3 '2++'$$$ + 5+',3'@$$$ '+ $'$3'@, - $ $ $$ #& +* 75+$ ' $$,'8'$$ '3 ' 3'86 3 3 ' 0 63$ = $$6'3 3'+3 '8 835, 5$ $ 3M '3'38$, $ $++85L 3+$''$$$' '68,++85 ' $3$$+, 8 5+'=''',,-,./ '1'3 '23'8$, +5 $'$+6$3$ '$,D6 66 '835,3'81*D6 $'$2$,>5 6 $+8 ),7C, ''3 '3'8$C(,-8 353'81.? $0.?$ $'+(2+$'$ $'$$,D+B+'+' '$ +'$5'$$3'' H33,#5+'.? + 586+'',>58$ '+'6+E.' @F, #,%012 ##3.'+ 3$ +B+'+'+ E.' @F,'''$E.' @F+',585'5 $++3 ).=!*46E>$$+$$+F68 D +B+'+'+$ 3 $$ H31 $#2 H3'1 #2:'8#'51:#52, + 3 5 '15 :26$5 '1 2' '$ ', 3$5$'$ -'8*!5'8 '63$ $$ $ ',D ++'$8$)O$ $5 '', #($%

$''N,*58$ 3 ' '8$3@'3$, E.' @F5'53$I J3I8+'3'@+' H33'3G 5'$ ; J-'5I+'$$5'55 1'$'2, J3I$+$$3 3, JB+'I+'+'3$ 3 '$'$$; J+I+'+'358$ +'$ +'5 3+ $'; J$5 3, J'3+$3, 5'5'$+3%, +'##+38$$ $ M,5M+ $ 33 ' 53'8+'$8+'3, '3$ @$3'+'' $'$M 3 $$$$M,5M5'$3+ 8+'$.' @, $& 4 >5$ $ ''335 $ '$ 3 ' 8, ' 58$'3533 5$ 3 3 '6+I o '3B+' @1B26 +$$3''3'68 D3'H,-8B5+'E$ 3F 5'533 ' 65=6 =, o '3-+657'581-728D3' 7,D+5$ H33 +,5$'53 ''8I5'3+5865 $3 '$53 $'$M ' ', o '33'7*! 83',D+ 5+5$', 0 o '3* 3551*28D3':,D +5$ 3556 $ 5, ( B,D'6E.M F6!83$$ G686P- I+++,$,' I+++,+,'G5G5G+== G+=5==+'58 0 I+++,,3G'G8$G'3G+G#G', M ( I+++,','G'3G 3=55G #$%

-$'3+'3635 $ 3 '$5 83,> '3'8$$ 3 ' $,- 83++ $85 5$,D8 3 $5+'3'=',583 ' ''8$3'#$, $5 #''' '$$658C 5'8$ 3 $' 3-1-2 $', )$ 53'?, #8'(58'$?,.5+85' -='-D-> $B+'#3,3 '8,D- '$ +'$ +,. 53''''$' '+'6 3' '$ $' $'$ $+$68=3'6 $'3'$3$,$ $ ', -$ $$ 3 1= 2'0($7-13 ''2, 3'6+5 '53$,-6 #3( 0 7, - & 3 2 58$'83 5568' $'6 3'+865$ '3'8G$'8 6$ '56 356$'$56$8@'836 ' $''3$'36' $' ''3$'3'+, C D'+3 0%6 ''$-,*53+ C=CO$'+5$ '$5 $65'+'8'+553 ', --3 $$*'0(7-6,)(, C 86D6D&$! 6&6) #C$%

C' ')$ +5, % * M3',D'$- )C'+55863' H36 '1?-7=26$'$563 H36 #H33*'$*'51#**24$.3&,*'+C=CO$' '+5$ '$-6+33' '+5$ ' 8 $0,'$'8'$'$ 53, :'838$'$ 3 '58'8 $,35 '$'+ 1'6:64$&#H3 $4.&2, ( $ '586 ''$(M$0), 1%O2 ''$(, $ 58 H33 1#.!26' 6 $ ' 5, 44 #H33 CO -' 00O.5 CO O O $ +O3'@''I'6 '3'8,#.!=+'3'@'3 $ 6+8' +'8 3'@'3, '' $, ( & &$ 8 583' 3'$1D->7>2,''3 ' '$'+,$ 3' ' 33$''6''6=6=65= H33 58$', 4-&=H12+$8$$ '$$ $'',7$ 5383 '58,+3 '3'', '$'$'I6*D6 6$'$1'3'633N N26 H336 $66' '8Q6C'8,$ $ 5'5 Q(6 Q(06C'8, 36CO6%O$' ', % D36:, 886E- +I '5$ '3 '6!6), #%$%

'58 'H $ I 5+ 23,3% 40,1% C reatieve therapie P sycho mo to rische therapie Vaktherapie o verig 36,6% && &5.'9 E?' 3'F$ ) 58 3' '$ 3' 6+ 8'3$$3'81$I?'2,E?'F8$ 33@,5' 5$'8'$-6$83@, 5'3 '$ +5',?' 3' 3-,&$,-', 0, (,.5,#H3,#H3 0, $ == 3<$538$ $5'8$ @,3E$ $F+'+ +$'85E'F$ @,$' 1'2$3$5+ '83$''E$ F' E$ F35'83'58, '8'$$=33 3,$++,D! 3'$'3 +, $'$$5I '3,*''$3'@''' 35'86$'83,M$3 ' ' $5$$'='',73' '++'$5$3'@; ) I?'?G&4=C 3'! 6'I633,*',436 #)$%

'$''8$ ' '',.'''5',$'$33$ ',$ '8''' '= '' $'58$+'8$''', >$'65 $ ''+5, +$' ''8 +$, + 58$ '3'8 ' 33'$5 36$,''33 6 1 +2''$36'6$'3@6$' $$1'=2','$ $,'G'8'' 3$$ 1$+6$' 5' '8'$2,DE'F$58 '5 '',58' =''38$+$$ L +' $ 5, - 5 #. 8+ $A- $' 3 ' $ @A6 5' <,? 35$' '$ '$'''$$ H33'3,D $+8 3+, -8< $'$' 6+8+ $,58$3''' '+8 +538$,-'$E< F +' $E<*! HFE<.! HF,D < 'N33D' # 1D#=2,-8 3 8A< A 33+ '5 3 3, '3'8 H33$',< 6 58 33''=+'8 +'E3= F1$'+2 H33 G'3'8 'H3' 5+' $, 3.$35$ 'E'F'','8$,& D'3 6ED'3 ' F6) D!8.'$ ','$$+3, IGG+++,<,G G< #$%

? < 58'8-,' 3I3?! '1?! 2 ' 3D' #=< 1D#=2, -3 3, ' ''5$'$$ 'G,?! 3H I 6 5 53$3 ' $' +,> $?! C(= 6$ $'6+$058, '8 '' $ '85358', D#=3$8H 'I< '6 < 63R< 6 '< 33G< D#, +'$ '$< ' ' 5', '$ '3,?! D#= 5+$+'$ 6 8=3'+' $, D#=$5 '$<3$6 $'8,5 '8, +8 '$ 3$,D#=5 D->= ' < 1D#2'33, D->= '#.!8', < <$',>5+ ' '$'3 ''$ +' '*$#.!,'$ <,?=< ++''5' $8$, #$%

0 - ' $ $ $$ $& 45+5' 5+'''8' +, $''36$3 +3$63$ $3$6+8 3' 3$', '5'86 '''1$ 6 H3' H36 3,2,3'@65':#555IE 58F,'8'$ 1''82++8,3$ '8'',++ 12,''''836 =3+'+5,. '558+66 '36'6 65'$+ +++, 8 '3$+$58 $3'',.'585.-> '6'D-> '6 3'.->=($,-8$' 3$'+,+8$3'' '3$83'68336.3 5,''5$ +$ '$1.->=(26 M.->+$'$,''''5 $$(6E '$ 3'@+ '++63 'M+$ ++$ H331 2+F,, 3$'+'' '3 '$',$3' $' '$$ ', # + +8$ 5,$'3'@ '8,'3'@+S +$ 3$,3$$TTS',+ $53'@+, 3F53, ''3'@58 368$' +58'$'$ 'E3=F$, #$%

53 +53 ' $$ +$3',+ +'$55 ', $'+6 8 +'8,$'$+' 658$$' 33, +5$$-&=E$' 'F$D->= '+,D$'$ $''6''6 38$$',86 5$' ' '$ $+'8$',D->= '$ 38+', $5IE -/ :,;,'8(& '#,'8(& F, - $, 2.###323 < '?'A$+'8$ 'A-&,5'+ '$'$''IU=> **0 '-3 (*/(##3 >-;/: 0 7?'+$'$$3I o 3'12L o 3$13$2L o 3L o L o $,?-/ '3$3$33, ' 3E' 'F3$= 3$,*'+$' '$+'', J3$ 5$$$$3$6 3$ $3$,53$+$' +8,'$ '36$' +'$8'8$,'$$3$ 58I6$'', #$%

J3 3$'' @',-83$ 3$$' $$+ +8,8$'3 363 ', J -8583$3 '$ @++''' 365' $$=$,D8' +56+ $$, J$ *''3'63$63$ $'+'+5$'$ @ ' 6$ +, ''+' @+'8 +5,D38$$8$$ ='3$,$= '3$$, +'?''5+5 3$'$'8 8 $''$+5 '3$58,DA5$''$'' $3'@58 A$$ $','E3$F6E 3FEF+853,D $''8$8'8$$3$3, $$8'8$ ' 6$3'36 3,783+$$ '8 '8'$+$ $5$$$+6'8 $5$''$''G33'@58,!+8'83 '858$ '1$+2,*''?'$$ + 85+'12'3''3'@, D$$'+='$,7 $', - $$ 6$!& '?'6' 3 58 + 5$ H33, 3'$5 $6''',' 8$ '$'?'-1?-2 =+=$'#'1#2 0 53$=$', 0.?35+#$',+$5$'$$+'+ $'6 '$, #0$%

5''$3'@$5',>+ +$5'+83 83 3 '8H+ 3 $ +6+ H33, $'+''$ '8'',!83'8:#53'@ +5 '$3$358 5'6 3 '$6'5$'1$8+''2+ ',88'$3'@,':#55 8$'#$3'@++, >5$':#5'$3$8 '3 '5$''83586+8 3 '$',5'85'8 3'$,.3 '8' '3' $'M''3$,5+ '''3$'125' 83'3'@' 3 8', D'$3$+$$+ 6$7+$5,:#5 '$ 3V$3'', 3$ +B+'+'+ 8 E.'$D'5F,D'5 3 $$' 3, '+'6'$$'6+ $ @58 '6$'36$' $ @, D E'5F$5$ 3$3''$3$6 3'6,B$'5 @33'8+'' $' @6+8$$ @' + (, $$ -/##3 $+ 3'3'6 +',D$+'$3$ $1$+2 +5$ 3$ $7'6#3 +7 +517+52,D+ 5$'$' $$, -8$)8',$7$ 53$+8$$+'12 3, '$'$I J$83$5 ' '$ $ 3 $3'@ $$551$+2;7' 5$ 3 $ 5$5$+ $'';7$5$' 3 $5$$5; ( IGG+++,+'+'5,'G 83G='='=5G #($%

J7'3$5 ' '$$ 3 $3'@1 ' $G+$2; J'$5+ H 176 #3 +67+56$+2;.+653' $8 $'$'586 +'; D5'$8'C$5 ', #$%

( 7'8$ & =!8)+'$*7-, $ +*7-'5' 6$'$33*7-= 6 +I J'L J$ 'L J'8$5L J '8$5L J3$'L J', -8$$'$$*7-$+'' 1=2$,$33 *7-= $'I ' 53 '$ H33, $56 $ '$35=''8 3 '$$$$ H33, >'$$$ ' 1$'$26$5$$36 3533 3',5 53$8)$$'$ *7-$+, % $+8$ '35 3'= H33$ ',3$$5$ ' $'$ '65'$38$ ' 53',>55 $'65 $$'$+, = >5$+6585 +*7-=38*7-, )''3$'$$'$ *7-$+,5$$'$3$358 $$'8 5,-'3$''8'$ H33'58658'5 $+,D$ '53$$$'' '6 5'858''6+ ' ' '$', #%$%

$$53$ $$ '136 36+3 '86$,,2,8 3''$ '3$+5'8'58$', 8-8'$$ 5'5'$,'3 5'6 $$5 $5+,$+53 5,>',5'8 6 3$$5, +'$3+,> 55$$58$$'$+ *7-, >'5+''3 *7-=$'8N358,8$' $58+ $35'8$'8$ 51$+2 5 '$*7-,33'+$'8 '$$+( '6'3 '5 $,$5$'6 '58$5 '''$ $'8,>''$*7-3 (* +'8, $*7-$58 3 E'F6 35'E F,.$8*7-+8553 E'F63$'FE'F58 3+5$6+E'FE'F, $+33$ ''+'$3 3$'', & @-3 / $ +$5+ '15'82$5,5$$ 5''$$++$''$ $5, $'$$5 58E5F E$'8FI J5$55'63 3'6'3 H3'$' 'WXXY1',(6-' 5$51-5$22L J'8$$'8 $ 635'8$56 '',(-5$WX,,Y1',6'6-5$2, #)$%

'$''5$$+ ' 3E$+3 8F1',6+'6-5$2,'A " $'','IF$$$$ 5+ '$+3 8 68$56 $''$+<5F,' $!'3'E F 5$+3 '8$65' 55$$+'58'' ', $5'33 $$5'8 '8+8 +51',6'6-5$2, &$ && % >$5 E5F '85512, 3 '$$$$ H33,D56 $'$35=''8, ''$'3 ' '$3' 31=2+, $'$5 E5F,D E F$ 6+3 '8+8$' '8 $$ +5, $ $'+'8E$+3 8F, ''$'$ $8)$$'$*7- $+15 (,,2,D3E$+3 F 8+8 *7-'$5, #$% $$' I E**@'3(* B** @'3=9%3 *3 (%* ** ", 3$$$ 8' $ +3 '85, $+'$5 $''8,D$++ '8'$ +$+8$$'$$*7- $+), ' (,,$8$$'$$ *7-$+''$,-85 $$'83'3$ '''8'$ H33 &6#$%1 '3()2 #$%

'$'3$ 1'3$5'+' 8'+2,5'5 'A+'A'3 *7-,*''$' +$3 (*+ $''3 '5'$$+'8, $$'8'$$+'6 '3 '5(,'8$ 3$,&'@$'$8 5$''$, C 5$$$'$'8'$$+, $$'86'E F65'3$-'$ +3 8,, C &61'26E7$55+;6C ' #0$%

>3$ - - '$ +$+'$++'' +,$++ +'$ $5$$I > 73$ ; > 7 '$$ +'8 +'EF-'$+3 8 8; 4$+33' $ '''836 $3'+ '+'85 5+', )!$ ''+' '$'3 ''$+'8$ ',-8 5'3'@6'6 585$',>$ +$3''3$6' $,5'8 $' $ 65$ 3$+3$, D33$'3'$ 6 3$'+ 8',D5$' 3++85$$ 3 1'2 $ AA+' '$', 3' 3 1=2+ 53$'5$, $3'''','58' +''$$6+'6'33 '66363''3'8, +$3$'+, 3$'+$IE++'8$F 5'3$,D8'88'8$3'@ '' '65' '$ 3'@658 '6$,88$'$' 56 5'' '6+', +G3$'3$'$ '$3'@6''3'@31 +28, $ $IE+ ';FE++'8+;F8 3$3'@$''858 '+,D88+$6' 38585 '3 N$', '3$6+8' 8$$3$5', #0$%

-85+'$ '$' + +6+'$'$$,D' +$'',*'++ '8 $ 3 $' ''$ @,D8 $ H6+ 3$'' $ 68$'3'@' '6' 8'3, 3$''35 H 3 5N$', - 7&! ''$'3 ' '$, $' $5 E5F1',(6-5$2, D A "$ +3 '8+8$' '8$$ +5,$ $' +'8E$+3 8F,$' +8 $+'+8$3$$$ ''$ H33, D$5$''3'@58 6 '$'6'3 '5(, -'3$5'A+' A$''$5 E$'8F1',6-5$2, $$'86'E "65'3$-'$ +3 8, #0$%

C 7'+8$3$$$ ; %- 89)) '$ +$+'$++'' +,++$+, $++ $I J7'+8$3$$$ ' '$ H33; +'8$'$6 $$$5 $1'C(6$+2, > $'+='$$'8+85' $5,$' $$$ 6''$ H33 6$'3E$+3 8F 1',6+'6-5$2, '8$''53'$'$, '$E$+3 8F+8$ 6 ''$ H336' 5+,*5I'E$F$$ $ 6$'8'5$ 6 '$$'$+8$'$+ 5$+'8 ; 3' $'$E$ +3 8F5++853$, %- 7$))$ 7.=!*4*5'$3 $$, % +$ $$+$$+'H$'3 '3'8+ $ '$,*$5'5+ $'$ 5, '$5$$++ $$ 73 '8*$17*?2$)3(,> $.=!*$'$8+$$$ $+8' H33 7*?$+$$$3, >'53'$35$'658+ '3$ $D3'76H, 78'3$+'5$'$ '8$35 '$$$, '3+'$5 $+3+5 '$15 C,0,(,2, %.=!*G46E>$$+$$+$$ '855F6' (,6 8 #00$%

%- C$ :;#&&< -.=!*4* 8 E>$$+ $$+$$ '855F '$, 5$$+$'$'''I o 7'$+$ @'' $ @'855;7+3 '8 +8$5 @; o 73$$ 6 '855; o 75'''3 '3'8$ $ 6 6 6+ +3 '83$5 +98 D$'8'$3$$$ $-.= I o 5'3$$3$L o '$+'$+8L o $'''G33', '8' '5$'8 '6+$5#&>$I 7Z'$ @ '12L $Z'$L Z$++$'L #3Z'$, 7@ 5+87$''$ @,'+ @I o '3'$'$L o 3H 3$H1*D2L o L o 312L o L o '15+' H33'$'$2L o L o $'$L o '8L o 35, 3$'6,, 3$++83$.$'+,[ +'$'5, $ D$'$I' 6 6 65 H33 6 13$3' 26 1 35$ E' F$$ H33'326 G< G, #0($%

*'3 1$'82 @5' '6'8'5 $, #3 *'312I$$H 6$+8 $636+'$'$15 3 '26 3 3 81,,+63'26 $'G H 8+, $' +'8$ $3$ @ $.=!*5, C$. +0H3$+'3$'3'3,!' $53$' @ 53 $+'3,5+5$$3'' $8$3'' @ 6'%$3'' @=$3,$5 @=$3 ++8$$?&!F3''3N3' H3$+, D'5+'I$$ @+'' $5 8 @35TT'$ '3,++3$H 1H3$+C'$?&!F$'H 85 $ @ 2 ), 7' $'+ 8''''+ 1 @ $$' @2 56' '8+'8 $+$3+'8G+3$,> '8$='H$33',+ +'='H++'8$'+ 13?*2$3,*'+'+'?*'+ 3'3$'' 312,$$+$$+'8 ''$+$3'@66$3, ) 1'2'+3 6 $$H 1EM3F2,E F'8$' '$' +,E>$$+$$+F+5+' ' EH F', #0$%

5#/$&&! = 7=.>$&?)&@ A> 5, 6)/ 765.$ 12 12 12 1\2 12.8 12 12 12. 12 12 1)2 12.) 12 12 12 12 12 12 12 12 0102 12 ) 12 12 12 B 12 12 012 12 # 12 12 12 1\2 12 7!C 12 12 12 $/ 12 12 12 1)2 12 0102 12 *I#.!I H33 \0?&!$ @'3'$'$L0?&!$ @$'$L?&!$ @5+''3''$'$ C$$. +'3 '3'8 15+' ' ''23TT$$'$ $,$'3'8'8 '3 13$CO '3 $*?2L03'8'8'3,'8'3'85+8H3 $+53I+8'++88 @=$3, %$3'' @=$358536+ 0C'3TT3'8L$0( @= $3'3+15'2, ) 0C @= $3+'+'3+'8$',+''5$ '$L $3$ $ +'G$$ 3$+L 3'+$ 3$$', -8$' @=$3+$' +$ 3$+$'1 82I o '.?*'3'$'$61$'' 3$ $'2L o.?+61+82l o '.?* 3615 2L o.? 61+82L o.? 61+82L o '.?> $'$61+82L o &.?-' '861+82L o.?3561+82l o '.?356 1+82, #0C$%

>$C @=$3+ $' $TT$$'$$15'2,+ '3 '3'86'$ $'3 ''5+ H33,53'8$' 'H '5+ @ H331#*2,.? +'' '.? $'6'8 3$$ H 8'3'@ 0 0,3$$ + 3$18$'32,3'8 $'$'1N3' H33 '2I o -8 @53''3 +$+', o -8 @53''3 ' 3$++ $$, o -8 @53'12 3$++ $$, 3$H $'1'25 +83,>$ '6 +533'6H $'+ $, B H3$+$B( 0 53?&!F $'$'?&!$ 68+' @,! +'' '.?35$', + 1+ $ 82' 8+3$,>$+3$+$'$' $I H33 +3$58' 8$+368'3'3'8368 '38 $H 5'$ H3, $+85 85+ 8+ $'515 53$2+ C3'@+N3',#8'$ H33 >#*=3$'''8I H3 36 ' H33,>$15' 6' '82+5$'3,'#*= @ H333' $'$ ', +$3 +'$#*3'8$ @ H36+'5$'3$1?3'8:8'8 @ H332, 0-36?,[,102,?M H3'M3+ H33, '[' #H3'H6(6%=)(, 0 6[,6K7'3M&6:,1)%2,*3M33$ H H 3,9;. 6(=, 0 B6D,6',63$'= HI*H3 $+53''',& 'H 36(,12I,0%= #0%$%

383'@'63 $ H 63'35'$513] 3$2,5.?+$'$ H33 +3$6 3$ 8, 5#/$)$$! 7=, 6)/ 765 A>.$.8. ' ' ' ' '6'.) '6'1M26 ' ' ' ' ' 1M26B1M2 ) B ' '6' # 7! ' ' ' ' ' ' 5 $/ B B B '6B '6'6B '6'6B ' *I 'I 'L#.!I H33 LI3'LBI$B86'I', 3'8$ $''33'83'8$ &'3'8 B8, '8'3'85+8H3$+53 I+5$ @=$3, $3'$'$$'6 358$$$65+58 '68$'I]'8F6E$++]6 3,$'$H '.? 58 5L558'I $'6E+$+F, C$& D 7$+$' @=$3$'' 5'3+3 '8'$' $3$ $-.=!*,.=!*'+ $('1<=2?&!F 00 $5865$' 3'$58$+I5 $ 3'@ 6635$ 3'@, +?&!F$ H33 I$ $,!'+?&!F$' I$3'@ $3'@35, 75?&!F6++38'8$35+ $,$$+'$' $'5, 00 ^=M '5L$'85+8'6''3$?&!$' #0)$%

%- C& C&,!/$ ' '$@ 7*?$ 5$.=!*58+8 '3$ D3'76H,!85 +'+ +'38 '$$$+$$+$.=!*,D+$'3 $#&> $$5'855$'+, '3$++8'3 $.=!*56 '8 $'53 $3$$$,'3+5 A5'+5 3 $$ '586 '8+#&>F$' 'A 5$+,D8$8+''8$ $#&>'8,8$ @ + 5+'$'86$'8 $6+'58$'6+' ''+ 58;''5+ $$ +N$',6 ' 'I$ + '8$3 @6+'3 $$ N'5, 3' 33,''$ '3$L+5$,5 +$+3 636 $''$+3 '8$' $5, #83553'8+3 '8 +'3 0(,D53'353 $ $','5$3',> 586+ 3' +6 3 '5,5$' 3'$'85 5$,> $$ ' 5'81 5$ H33 8++3 42, 8 '36$' $638$ 53$$$,> 3' 5$5'+'+'+5 3 $$ 53,.88 '$', 35+''58$3''3 +$ 53 65' H3'63$ 3 333,5@ '8'8+$ $ '+5'$,5M3 $'$', 0( +D->IEB6$+3$ 8355F68 #0$%

C&$ C&& + 83$ 3 '58+ 1,,. 0 6-0C 6 0% 6# 0) 6 D$ 0 6#5= ( 2, 83$ 83 5 83 '$3''65'?*.+,*'5++ $3'' ''$1,,?4$ 86?8$ 86.34$H64$$ :$6!467'37''4$_2,B+'$ '$$3'''+$65'' &?3*! 1&?*26 &*! 31&*?!26 #H33H1#2, 90 '5 @$$$ $3,4'$3'@$5E#83 # F()3'@$''##6 '8+$3'@$$ @565' '', ( 3 'G''+858+5586@$ 5 @$''$?>3.1?>.2, %- &!$ C5 ''$$6+''+8$ +E **",' $$$+$$+$.=!*+8 $'3$ 6+83 53$$$,> +8$3$$$,!3+''+8 33''$$$ $556585$'$ +3 8, 3' 31=2+, $ 8+'+8,7+'' $+8$3$$$ 8$ 8''$, 0 :,:,&,$.6.*E#H33 833 8F #,.,:,#6.3 4$H6!,7,[6,?,-364, 0C &,-E#H33 '8I 35+'F132 #,,D,D6,.,+6: K,[,!,$-336?4G4.& 0% *,&,E.3 HI33 H3$' '''H '+F #,,[,#,[,'6?4 0) B,#E'`,+3'.5!. 3BF #,,3367'37''4$_.12 0 :,D$E&$$'3 H3 H3HF132 #,,,-6#,,.,D,!6,., (,#5=E-'3I-' 3$F132,,,D31?4 26,,$D6,, ( D'6B,6E? #$$ 0F6##6)( #($%

$$$ $'$+3 858$'I > $'$$$ 1'6566 H33 2' ''' 81'2,D ' 1 H36 '3 H3'2'<58$, > $'$'$ *7-,D3E$+3 8F+ 8 *7-'$5,> +3$$*7-35' $+3 '85,D+'3$+'' +$3E'5$'F$*7-6 5$$$,3+$ 353 '', > 733 '3' 53'$,5 5'853'$3$'8, +' $$3,758$' '1'2'3 '3'8+$ + $'6+'+ $$3$'$, > 5+35$ '$ $, $E'F $ @' ' +' 65+8' $'$, 38 53$$$,. 5 1 256+'$ +@M 3,'8$ '$$ +'$E.' @F 3$ +B+'+', 5'$+3%5'65' 5+, >$$+3++$5' 5'58 5$36+ $5,D $ $5+ 53$,7 '',78$D3'+$ +$3$'+$' $+3 '85+, '$$$ $$'+$' ''$$5 E5F$ $+'8$+,7'+' 8 +85$3$$$,D $+8 55'+6 +5'33$ $,'855+''8,785'' +' +$', #($%

$ ')E.' @F '$,785''''$'53 @ '+$$ N36+'$ '$$132,.+ '$#&>'8655'8, 4'85'$8' $$ $ ''$12+$$5$'8 '5$,D85''+8$ +3+'583G,> E-'$+3 8F 8', C5 C5$. >$ 3#.!+$3''$$ + 6+,#.!+ $3'''3 '3'8$',? + $$D->= '6''$#.! $,>$ +8 $ $5 $'$+3 8 D$'5'$++8$ 3$,? ''$55$$+6 5''$#.!'3 '$6 $+'8$'+$,>' +8 8 '5'''''$ '$$, B $< ''$E5F $$++ $$' $$$,*'$$$ 6 $< ' 8'$ H33 8, D'+ ' 3$'+, < +$''8 '5'8 +'$', '8$$+< '5' +,< +''$ '3 ''$+'8$ '$,D5 $'$5$'A3 3'1 H326'3 H3'A$'$ 56'$+ +85 ' '83+, 7833 $' 6 '$#H31 $#2 '$ #H3'1 #2, 533'$ $$$3$$'$$$ 6 $ <,8$$ $'+ $3$$ '$$$ ',>5$' 33' < $5568 ' '558< ' E$'$'F8 H33, #($%

>'3 '3'8$'$< 8 '$ H33, >5+8$< $55 $, #(0$%

% ' "- E E #$)) F 3$=$3'8?' 3' $ EF$' E'F,-8E'F+$$'3 E3$'33FE'33F, '(3$$+EF,5 85*7-3+ 3E3$'FE 'F,-8' $,>'E3$FEF58',D $$+'3$ ',78'8'+?' 3'$ 1EF3 E3$'33FE'33F2 *7-=',5''8+'8 $$5+, 5$ $$5$''3'@ 58 6'$'6'3 ' 5(,&'@$'$8 5$''$,5$ $$'$5 E$'8F'$ $+, '3$'6 $ $5 E5F,70 3 8$''+$ 5''$5$'' 3'@6 '3$', D?' 3EF 3@3'8,D65'+ 56$''8$8'8$$3$ 3,$$8'8$ ' 6$3' 363,783+ $$'8 '8'$ +$$$5 E$'8F6'8 $5$''$''G33'@58,!+8'83 '8 58$'3$', 8 >85+5+5$ ''E3F,D$$ E''F5'$ 5+,-''3 ' #($%

+$$ '$6$ $$3'@' $' H33535'12 3, ''83V$' $'', 8'85+5$$'$' $3'',73'@$''612' ' 58+$, 7'+ +, E$ E& % $ +3$ $3''$$EFA5'3$ 'A '$'3,'8 +' '$,>$ '+=''5$.->=( ' 3$'6 '$ 3'@3 'M $++$ H33 6+, -''6$'6$' '$,-''3 6 '+$,* '8' $+$65'83EF$ ''8''$$'83'6 $'8='', 8,$$'3$ 53$', 3'3' '+''8I+.->=$6+8''+'' D->=$+,-' 3, ' * '=''+.->= '83$ &>> ' TT8883'D-> '3' 3' $'1#D23 '8+, $A ",>5358 '8$ 65+$$' +5$E3$'F' '$'1 2,$$'' '8'$+33$ D->=$ '5''$3''$3$58'$3.->=$,5+''8$'5'83@' '8 8, *''5H$+ 'I $5'63, ' $+'8, #(C$%

"- $) D3EFE''F 5$+'8',-'' $3$358 $$' 8 5,-'3$''8 '$ H33'58658' 5$+,D$ '53$$$' ' '65'858''6+ ' ' '$ ',$$53$ $$'136 36+3 '86 $,,2,''$$5 E5F, +$+'15'82$5,*3$+3'@58 6 '3'@++863 6+65$''6 '$$'8$''$5 E$'8F, 73'?'$ 5$'8$5 $ $5+,D$5$''' $$5 E$'8F, 8+5 3$$'', 3''+, '+3$3''$ $6+8'3$' ',$'$''53$ $5 E5F,5$$'5+' +3'@58 ''3'@,?'<83''' $'3$$$, 73 $ '$ H, '$+'8, 758$$ 3EF?''$$''''' +'8,Da$$'8a' ','8+'8$$+, #(%$%

) &3'$' (- < < <$ <&,& 9 '$ +$+'$++'' +6+I J73$ ; J7 '$$ +'8 +'EF-'$+3 8 8; J7'+8$3$$$ ' '$ H33; @D 60($ +3$+ $ +3,' 3 8'8,D5$' 3 ++85$$ 3 1'2 $ AA+''$ ',-8$ $3'' 6 '3, @ A"' D ''$' $, $'$5 E5F, $'+'8 E$+3 8F, D$5$''3'@58 6 '$'6'3 '5(, $'$5 E$'8F6$5$ $5$''$'',5$53$ 136$363$63$ $3$25$+ E$+ <5F$, @ ** 7$+'+8$3$$' $ @''$ H336 +33$$$3''$ @ $'$'53,>+8$ 3$$$,!3+''+8 33' '$$$ $55658 5$'$+3 8,78 $'$I J $'$$$ '''' 8,D ' 1 H36'3 #($%

H3'2$'$35= ''8, J$'$'*7-,D3E $+3 8F+8 *7-,>53$$*7-=35 $'' $+3 '85,7 '8+3$$*7-=5A''$ '5$'$*7-A+' 5' '8$+=5,3$ $ 3$, J3 '3'53' $, J+' $$3,758$'' 1'2'3 '3'8+$ + $'6+'+ $$3$'$, J 385 3$$$ 5,'8$ '$$ +'$E.' @F 3$ +B+'+', 5 33'$$ +' 8 +85$3$$$,7+'' $+8''$,'$ $$ $$'+$' ''$$5 E5F$$+'8$+,785''+' +$', $ ')E.' @F '$, 4'85'$8' $$ $'$+$ ''$12+$ $5$'8'5$,> E-'$+3 8F8', (- (- $) 733E''F EF5$+'8','?'$ 58 '865 '8+'8$$5+,' $'''+ *7-, +$+'15'82$5,5$$5$'' $'''$$5 E$'8F, 8+8'', 3''+,D a$$'8a' ',73 $ ' $H, '$ +'8,. > $5+8$'$'I J78$-$+'$ E.' F5 +, #$%

J78 53$ $$ 5 8182+8+'$,> 5'''6+'<$ + $6$8+, J78$D3'+$ +$3$' +$'$ +3 '85+, J $+85?'+ 6 58'$8'$ @+,3E$ $F$$'',D +5$5$ @, J $+85 +'+85'$ 3$EFE'F +6+ 8 $'+$3+$,D +'85''8'+= '$, (- D$2) '$$$ $' ''$ '3 ''$E5F1$+2 '8$+,3<$ $ 58, '$ $$ + '8+ $8$3''$ 3 538$$ 5'8$ @,$'3E$$ F $$''+$'+6 +$'85E'F$ @,> '$EFE'F'' +'8$$++8 + $,+$''83'8$ $+3<, #$%

?3' 8 - G G ) D33 $3' 33'8$' 8,$' 8 I 3-1-2 ' 0 '$#H3 ( '$#H3' 3D' # C :'8#' % D+ ) $5 ' ' 3$' 8+8'8'8 $,D+8 '8$$3, ' '+' 8538$$$ 338$, D3ED+F+8 '$ '5,D+8$ 3[ $'3'36 '86 3'3 '8' (, '8+[ $ 'E3''F,' 35$' 358$+'3'3<,$$,.' $3''' 3D+ $$$5+67 #3 +, - #53$38$$$ 6+85$ '$E F,-85$$' 5$$''$'?' 1?-26$' '1#2683=833, I'5 0,0,$,D+ $+'$ '3$$51$+2 +5$ 3$ $7'6 #3 +7+55''+8+ $$5$1*2 3 15 0,0,2, B** #8533'$+8$3$ $$ 65+'+'$$$ '$ <,$' 8 $3558,#8$$ $3$$$' '$$$, ( E''+''L% " [ $'102, #0$%

-3$3''$+'33'' '3+3 8$, -$$3$' @= $3$3++$'' 3$',-55+35 + @=$3+'+3'8 G+$+'+8, I7858$'83, @= $3+ -',0, 58$53'8 '$ C,0,0, $#$+3+'+3 8'55$$'3 $ @3 '5, $#$53 #+'$533 3558$$3$$$ +3 '8, I-8'$3$$$+ 5',D8'$3 ' '8 '3L+'5+' '$'8'1$ '2,3+'5+$'' 3$5,+$ $'I$ @$++$ +'6+'553$ 333$6 '$3M' 3,.3553585' 5858 ', 3D' #53$'$533' $<,.=!*H3$+ 0 $'8D#=,33$' 56$3'' '65' 3+8658$, H33 @66 '86 6, I3$D#='33',*8 '$$$ 8< $ '<'A' '$'3 ''A$,>5 +8$'$< $55 $15$ C,,02,, 33''8'8586+ +8$3$$$,7'585$5$ $$$$+3+585+8 $3$,>+$$ $65$'5$5$$$ +M'5$$ 558, #($%

I7838$'$'8$5$$, '$ @5''8$$ $3''$68+'5+ 6+' '$', G$ G& * ' 8' '+ ', '' 858$$ 5'$$''$ 3EF, '$'+85'' $ $$$$'8, D #53$'' '5$ ' ',7'' 3+''3+ $35++8' EF?''$$'', -$'8335 53 + '5+', D+5353$' 5$5, ' '$?'5 ' +'8$$+, 3'$ +'85', 85+'' '58,*'+ $'8 6 53$''+8'$'''3$58 '38$,$$ $'8 5, I''' +'8$ $++8 +$,78$ '858$' +$3+$, 8H D++8 '$3'@ 3@$ +5$5,.$'83'@ 3 8+'$.'E @F, I +B+'+'$$ '8+'$.' @+ 5'+'1$ 3 '21$+$ @6 #6K 6,,2,78$ 3 $3'@$'+, $E$ $F'558 -&=, I'85$', #$%

-53$$'$ '$ $''83@A.+ A$M 5$$3'' $ 33 ', I78$$'5+ 3$$$ @, $'5 $ '>5$.+6 5''+8$'5, 58 8'$1$3''2 +8',5 '$ ' ' $'8$, #C$%

-' 58$$C?$-$ ''A' $$7*?A E F$'', '8'$$$ '$, > + 5 3$$$,78+'' 33' '$$$ $55658 5$'$+3 8,7+'' $+8$3$$$ 8$8''$, >''' +'8$ $++8 +$,78$ '85, 9))4 +%.',,*,- #%$%

" & ) + -! #$% '(% $*,

Reactie FVB op Consultatiedocument Vaktherapie en dagbesteding in de geneeskundige GGZ d.d. 29 juni 2015, van het Zorginstituut Nederland. Algemene opmerkingen: Allereerst complimenten voor de nauwgezette en betrokken werkwijze van de auteurs. Het is een zorgvuldig samengesteld document met input vanuit een breed perspectief. Consultatievragen: Consultatievraag 1 Kunt u zich vinden in de beschrijving van vaktherapie (hfst. 2)? De beschrijving van de praktijk van vaktherapie op dit moment is treffend en vanuit de invalshoek van het rapport gezien zowel uitvoerig als compleet. Hierbij willen we wel de volgende kanttekeningen plaatsen. In hfst 2 gaat het om een sterk tijd- en contextafhankelijke beschrijving en betreft het specifiek de Nederlandse situatie. Niet meegenomen wordt het feit dat ook in het buitenland arts therapy, psychomotricity of body oriënterend psychotherapeuten en muziektherapie worden aangeboden en en deze therapieën daar een groot draagvlak hebben binnen de geneeskundige zorg. Overigens komt in hoofdstuk 6 de internationale situatie wel aan de orde maar dit betreft vooral het onderzoek. Verder is de beschrijving van de Nederlandse praktijk er ook een die getekend is door recente bezuinigen en financieringsstructuur. De wijze waarop de vaktherapieën nu in de dagelijkse praktijk vorm krijgen is niet alleen ingegeven door inhoudelijke overwegingen maar wordt mede bepaald door de beperkingen in het huidige aanbod. Het zou interessant zijn om ook waar het de praktijkvoorbeelden betreft (omvang en plaats vaktherapeuten binnen psychiatrische zorg) de Nederlandse situatie te vergelijken met elders. Consultatievraag 2 Kunt u zich vinden in de beschrijving van dagbesteding (hfst. 3)? De FVB kan zich vinden in de beschrijving van dagbesteding zoals beschreven in hfst 3. Het lijkt ons dat deze vraag het best vanuit de eigen sector beantwoordt kan worden. Wel heeft de FVB we nog een aanvulling waar het 'dagbesteding activering' betreft. Juist op dit moment is er vanuit de wetenschap en de zorg veel aandacht voor de ernstige gevolgen van psychiatrische problematiek op de somatische gezondheid. Hierbij gaat het vooral om het zogenaamde metaboolsyndroom, een scala aan ernstige somatische aandoeningen die voorkomen bij mensen die langdurig te kampen hebben met ernstige problematiek zoals bij schizofrenie en chronische depressie. Het sterfterisico is mede hierdoor voor deze groep veel hoger dan binnen de populatie buiten de GGZ. Een gezonder leefpatroon en dan vooral ook meer beweging kan deze negatieve effecten enigszins te niet doen terwijl er ook indicaties zijn dat bewegen ook een positief effect heeft op het cognitief functioneren. Echter, juist deze groep, die vaak kampt met gebrek aan initiatief en apathie, heeft gerichte begeleiding nodig om in beweging te komen. Dagbesteding activering heeft dus niet alleen de functie van daginvulling maar is ook vanuit klinisch oogpunt zeer relevant. Een laatste aanvulling: juist Individuele Plaatsing en Steun (IPS) is als vorm van dagbesteding arbeidsmatig een interventie die niet groepsgewijs kan worden aangeboden omdat het principieel om een individuele benadering vraagt. Reactie FVB op consultatiedocument ZiNL Vaktherapie versus dagbesteding in de geneeskundige GGz 1

Consultatievraag 3 Bent u het eens met onze conclusies over het onderscheid tussen vaktherapie en dagbesteding (hfst. 5)? Binnen de kaders die geschetst zijn in het rapport lijkt het onderscheid tussen vaktherapie en dagbesteding zoals beschreven adequaat. Mede ook doordat zowel de inhoudelijke als wettelijke kant te beschreven zijn. Toegevoegd zou kunnen worden dat vaktherapie een doel heeft buiten de activiteit en het moment terwijl het bij de meeste vormen van dagbesteding primair om de activiteit zelf op dat moment gaat. Consultatievraag 4 Kunt u zich vinden in onze conclusie over het bewijs van effectiviteit van vaktherapie, zowel wat de klassieke vormen betreft als equitherapie en runningtherapie (hfst. 6)? De verschillende overwegingen die leiden tot de hoofdconclusie in dit hoofdstuk zijn helder en reflecteren de situatie binnen wetenschap en praktijk van dit moment. Hierbij willen we de kanttekening plaatsen dat het nadeel van de gekozen strategie is, dat een deel van de evidentie op een lager niveau nu wordt genegeerd terwijl dit wel degelijk een onderbouwing biedt, in de zin van practice based medicin. De inspanningen van dit moment om goed vaktherapeutisch onderzoek op te zetten worden adequaat beschreven terwijl ook een realistisch beeld van de belemmeringen worden geschetst. De FVB zou het op prijsstellen als in dit hoofdstuk benadrukt wordt hoe gering de omvang van de beroepsgroepen en het relatief geringe aandeel binnen de bekostiging van de GGZ is. Meer in zijn algemeenheid kan benadrukt worden hoe lang de omloopsnelheid is van onderzoek en het moment waarop dit na publicatie terecht komt in reviews en via die reviews in de richtlijnen. De FVB is verheugd dat gezien wordt dat de vaktherapeutische beroepen hard aan de weg timmeren op het gebied van de onderbouwing van de effectiviteit van de vaktherapieën middels wetenschappelijke evidentie. We willen nogmaals bevestigen dat we hier een zeer nadrukkelijk belang in zien en daar zowel organisatorisch (o.a. beroepsvereniging) als inhoudelijk (o.a. lectoraten) alle zeilen bij zetten. Een laatste punt betreft de nadruk op de algemene vraag naar DE effectiviteit van DE vaktherapie. In de praktijk gaat het om specifieke effecten van specifieke interventies voor specifieke patiëntengroepen. Het goede nieuws dat er enige evidentie is voor een aantal patient-interventie-combinaties wordt in het document echter vaak overschaduwd door het feit dat dit dus niet voor alle combinaties het geval is. Door de vraag zo algemeen te houden wordt het glas snel halfleeg in plaats van half vol! Belangrijk lijkt om te nuanceren naar verschillende specifieke combinaties en verschillende niveaus van wetenschappelijke onderbouwing en stand van praktijk. Consultatievraag 5 Herkent u het door ons gesignaleerde probleem over de afbakening tussen dagbesteding en activerende begeleiding. Heeft u nog meegevers wat betreft de oplossing van dit probleem (hfst 7). Voor wat betreft het onderscheid tussen 'echte' dagbesteding en 'activerende begeleiding ' is het lastig de inhoudelijke criteria strak aan te houden omdat niet kan worden volgehouden dat ook het groepsgewijze aanbod 'Daginvulling' geen relevantie heeft voor herstel. Dit is ook zo in de tekst weer gegeven. Belangrijk is dat de financieringsstructuur zo is opgezet dat recht gedaan wordt aan de personele inzet nodig om te komen tot een kwalitatief goed aanbod. Consultatievraag 6 Heeft u nog opmerkingen of aanvullingen bij onze conclusies en aanbevelingen (hfst. 8) Reactie FVB op consultatiedocument ZiNL Vaktherapie versus dagbesteding in de geneeskundige GGz 2

Zie ook onze opmerking bij consultatievraag 4: door de gekozen 'generieke' invalshoek komt de evidentie die er is voor specifieke patient-interventie-combinaties niet goed voor het daglicht. Vooral in 8.1.4 lijkt het zinvol die patiënt-interventie-combinaties te noemen die wel genoemd worden in de richtlijnen en/ of waarvoor wel enig bewijs is. De FVB kan zich vinden in de geformuleerde aanbevelingen. Wellicht is er nog plaats voor een aanbeveling om meer mogelijkheden te creëren voor experimenten en onderzoek voor verschillende vaktherapeutische disciplines ondersteund door ZonMw/CVZ/ZiNL. In dit onderzoek zou meegenomen moeten worden dat vaktherapie veelal aangeboden worden in combinatie met andere interventies (bijv. cognitieve gedragstherapie) en soms met meerdere vormen van vaktherapie tegelijkertijd (bijv. beeldende therapie en PMT). Dus niet alleen methodologische ondersteuning, maar ook ondersteuning in het organiseren van grootschalig onderzoek binnen GGZ-instellingen. Veelal wordt dit namelijk van ondergeschikt belang geacht door de instellingen zelf. Een andere aanbeveling zou kunnen zijn dat de vaktherapieën blijven investeren in goede omschrijving van het eigen aanbod in o.a. modules welke ook getoetst kunnen worden bijv. in het kader van de Commissie Erkenning interventies in de langdurige zorg en ander beoordelingskaders zoals MOVISIE. Een laatste suggestie voor een aanbeveling betreft de discussie rondom de verschillende soorten onderzoek die kunnen leiden tot meer evidentie waarbij ook een lans wordt gebroken voor onderzoek dat niet is opgezet volgens de klassieke lijnen van de RCT. Reactie FVB op consultatiedocument ZiNL Vaktherapie versus dagbesteding in de geneeskundige GGz 3

Opmerkingen m.b.t. de tekst zelf: N.B. de regelnummering is bij elke paragraaf opnieuw gestart Punt 2.1.1. Inleiding r2 vervangen: creatieve activiteiten door kunstzinnige activiteiten r2 schrappen: of medium r6 toevoegen: psychische- en voor psychosociale problematiek r10 toevoegen: zijn tussen vormen en geen r12 toevoegen: na maken, te doen ervaren r 24 vervangen: laten we de psychomotorische kindertherapie buiten beschouwing. door laten we de vormen van vaktherapie aan kinderen en jeugdigen buiten beschouwing. Toelichting op deze tekst: de psychomotorische kindertherapie is niet eerder toegelicht in dit document en komt daarmee wat uit de lucht vallen. De tekst van deze alinea geeft aan welke zaken er uitgesloten worden. Zo wordt er ook vanuit de andere vaktherapeutische disciplines behandeling geboden aan kinderen en jeugdigen. Het geheel daarvan wordt buiten beschouwing gelaten. r25 vervangen: vaktherapie die gegeven wordt aan dementerenden door vaktherapie die gegeven wordt binnen de ouderenzorg. Toelichting: alleen dementerenden is een te nauwe benaming voor het scala van problematiek dat in het kader van de ouderenzorg wordt behandeld door vaktherapeuten. Dit sluit ook aan bij de benaming vanuit de overheid: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ouderenzorg. Algemene opmerking bij deze paragraaf: het wordt niet helder of bijv. de justitiële zorg en/of zorg in een forensisch kader wel wordt meegenomen. Zie bijv. paragraaf 2.4.1. waarin beide sectoren wel benoemd worden in de bredere opsomming van de plekken waar vaktherapie wordt gegeven. Paragraaf 2.1.2. r8 schrappen: Op veel plekken is een vruchtbare samenwerking ontstaan met cognitief gedragstherapeuten, maar Toelichting: Deze regel zegt iets over de samenwerkingsverbanden en niet zozeer over de theoretische grondslagen. Terwijl deze paragraaf gaat over de theoretische grondslagen waar inzichten aan ontleend worden. Anders zou er een bredere uiteenzetting gedaan moeten worden welke samenwerkingsverbanden er zijn in de praktijk (ook met psychotherapeuten, schemagerichte psychotherapeuten, klinisch psychologen, gedragstherapeuten et cetera). r11 vervangen: Assertive Community Treatment (ACT) door Acceptance and Commitment Therapy (ACT) r11 vervangen: Dialectisch Gedrags Therapie (DGT) door Dialectic Behavioral Therapy (DBT) Toelichting: Nu wordt Nederlands- en Engelstalige termen door elkaar gebruikt. r12 vervangen: Schematherapie door Schema Foces Therapy (SFT, schematherapie)" Reactie FVB op consultatiedocument ZiNL Vaktherapie versus dagbesteding in de geneeskundige GGz 4

r13/14 vervangen: In deze therapieën.goed geoefend worden. Door De theoretische principes die in deze therapieën worden gehanteerd en die veelal in verbale werkvormen uitgewerkt worden, lenen zich ook goed voor een meer ervaringsgerichte aanpak waarbij zowel de betrokkene al doende inzicht verwerft en tevens de mogelijkheid krijgt te oefenen met nieuw gedrag. Toelichting op deze tekst: De huidige zin is onduidelijk terwijl zij wel van belang is. Paragraaf 2.1.4. r2 vervangen: biologische, sociale en psychische componenten door "biologische, psychische en sociale componenten. Toelichting: qua volgorde een betere aansluiting bij het uitgangspunt van het bio-psychosociaal model. r22-25 schrappen: Volgens de geconsulteerde vaktherapeuten richt PMT zich iets meer op lichaamsbeleving, grenzen, agressieregulatie en spanningsregulatie, terwijl de beeldende therapie zich iets meer richt op verwerking van traumatische ervaringen en contact met het eigen gevoelsleven. Toelichting: Deze alinea is te subjectief en beschrijft maar 2 disciplines en komt niet overeen met de bredere ervaringen in het werkveld. Paragraaf 2.2.1 r5 vervangen: Nu wordt de vaktherapie ingezet die toevallig beschikbaar is in de GGZinstelling. door Veelal is er in de verschillende behandelteams niet het hele scala van vaktherapieën beschikbaar en wordt de keuze mede bepaald door het aanbod binnen dat team of instelling. een aanbod dat deels op inhoudelijke deels op basis van organisatorische overwegingen tot stand is gekomen. r7 vervangen: Cliënten krijgen in sommige GGZ instellingen.aangeboden, omdat - door in deeltijd en klinische behandeling krijgen cliënten soms meerdere beschikbare vaktherapieën aangeboden, zoals dat ook gebeurt met verschillende vormen van begeleiding en verbale therapie. Dit gebeurt omdat... Toelichting: De oorspronkelijke tekst komt overeen met de observatie in de praktijk. Het is echter zo dat oorspronkelijk binnen de instellingen op basis van inhoudelijke overwegingen het aanbod vaktherapie is opgebouwd. In latere jaren heeft men vanuit bezuinigingsoverwegingen nieuwe keuzes moeten maken. Het is niet geheel willekeurig dat bijvoorbeeld op de afdelingen voor traumabehandeling veelal zowel beeldende therapie als PMT wordt aangeboden, bij afdelingen voor de behandeling van eetstoornissen vaak PMT en bij afdelingen voor stemmingsstoornissen beeldende therapie en bijvoorbeeld bij persoonlijkheidsstoornissen weer vaker dramatherapie. De volgende zin (r7) behoeft ook nuancering omdat dit alleen de deeltijd en klinische behandelingen betreft. Paragraaf 2.2.2 Laatste alinea (blz. 14) vervangen: Bij trauma s kan vaktherapie meteen aan het begin van de behandeling te belastend zijn en meer opleveren als het licht ingezet en goed getimed wordt. door Bijvoorbeeld de gefaseerde behandeling van traumagerelateerde problematiek vraagt om een weloverwogen (multidisciplinaire) afweging welke vorm van vaktherapie wordt in gezet en met welke insteek. Dit om een gedoseerde mate van arousal te kunnen garanderen in de fase van behandeling waarin er sprake is van geringe belastbaarheid van de cliënt. Toelichting: Het is een voorbeeld en het lijkt tevens de zin in de alinea daarboven wat tegen te spreken (een niet verbale invalshoek kan stabiliserend werken etc.). Soms kan het juist Reactie FVB op consultatiedocument ZiNL Vaktherapie versus dagbesteding in de geneeskundige GGz 5

wel handig zijn om vaktherapie al in te zetten en soms is het juist handiger om het in een later stadium in te zetten. En in andere gevallen kun je het in beide fasen inzetten met een iets andere insteek per keer. Paragraaf 2.3.1. r3 vervangen: een actieve beroepsvereniging door actieve beroepsverenigingen in federatief verband Paragraaf 2.3.3. De gehele paragraaf vervangen door: Momenteel wordt in opdracht van het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz gewerkt aan een Generieke Module Vaktherapieën. De doelstelling van de Generieke module Vaktherapieën is tweedelig. Enerzijds zal het de bestaande informatie zodanig organiseren dat onderstaande vragen beantwoord worden en beschikbaar komen voor alle geïnteresseerden. Hierdoor kan een integrale herstelbenadering daadwerkelijk gerealiseerd worden en zorg tegen aanvaardbare kosten worden geleverd. Anderzijds biedt het vaktherapeutisch professionals de mogelijkheid eigen interventies efficiënt en doelgericht te innoveren. De Generieke module Vaktherapieën geeft inzicht in: De indicatie: bij welke cliënten met welke psychische klachten/ stoornissen is deze generieke module van toepassing, Behandeling en zorg: welke interventies bevat deze module en hoe zien deze eruit? Effect: informatie over de mate waarin de interventie evidence based of consensus based is. Kwaliteit: aan welke kwaliteitseisen en criteria dienen vaktherapeutische professionals te voldoen om de interventie te kunnen uitvoeren? Verantwoordingsinformatie: welke kwaliteitsindicatoren zijn van toepassing en welke informatie moet daarvoor op welk moment in het zorgproces worden vastgelegd? De organisatie van het zorgproces. De locatie waar de interventie beschikbaar is in de regio. De wijze waarop en mate waarin de vergoeding geregeld is. Deze module zal naar verwachting in 2017 gereed komen. Verder wordt er momenteel door ProPersona gewerkt aan het beschrijven van vaktherapie in een matrix 8. In deze matrix wordt per vaktherapeutische discipline inzichtelijk gemaakt welke interventie bij welk functioneringsgebied past. De lectoren vaktherapieën van de hogescholen willen de komende maanden met het veld de bruikbaarheid van de genoemde matrix bespreken en komen tot consensus over een definitieve vorm van de matrix. Deze matrix zal tevens ingebracht worden bij de ontwikkeling van de Generieke Module Vaktherapieën Paragraaf 2.3.4. r12-15 vervangen: Dit onderzoek voltrekt zich mentale problematiek door Dit onderzoek voltrekt zich langs drie lijnen: onderzoek naar lichaamsbewustzijn, onderzoek naar interventies gericht op regulatie van emoties en gedrag en onderzoek gericht op de invloed van expressie en ontspanning op mentale problematiek. Paragraaf 2.3.5. blz. 16 r6 vervangen: De FVB streeft tevens naar opname van de vaktherapeutische beroepen in het BIG-register na. voor De FVB streeft tevens naar opname van de vaktherapeutische beroepen (GZ-Vaktherapeut) in artikel 34 van de Wet BIG (beschermde opleidingstitel). Reactie FVB op consultatiedocument ZiNL Vaktherapie versus dagbesteding in de geneeskundige GGz 6

Paragraaf 2.4.1 Algemeen De eerste twee alinea's van 2.4.1 zijn deels overlappend. r7 toevoegen: geschat wordt dat tussen Aangezien en 60-65% Toelichting: het is een (wel is waar redelijk onderbouwde) schatting, waardoor er ook geen definitief getal genoemd kan worden hoeveel vaktherapeuten er daadwerkelijk zijn. r18 vervangen: Dit aantal neemt overigens de laatste tijd af als gevolg van bezuinigingen in de sector door Dit aantal neemt overigens de laatste tijd af als gevolg van bezuinigingen in de sector."de bezuinigingen lijken daarbij vergelijkbaar te zijn met de andere beroepsgroepen in deze sector. Toelichting: Het is van belang om te benadrukken dat het niet zo is dat er met de bezuinigingen vooral vaktherapeuten wegbezuinigd worden. De afname lijkt conform de gehele bezuiniging en afname in personeel in de GGZ. r15 vervangen: Landelijke cijfers over het aantal vaktherapeuten per werkvorm door Landelijke cijfers over het aantal vaktherapeuten per discipline Toelichting: per werkvorm doet juist weer vermoeden dat het over de werkvorm gaat, terwijl het gaat over de discipline die met bepaalde werkvormen werkt. Paragraaf 2.4.2. r1 vervangen: In alle zes de disciplines kan een masteropleiding gevolgd worden. door in alle disciplines kan een masteropleiding gevolgd worden. Toelichting: tot nu toe is er iedere keer over 5 disciplines gesproken en is de psychomotorische kindertherapie buiten beschouwing gelaten. Daarom nu ook weglaten. Paragraaf 2.4.4. r9 aanvullen: Vaktherapie overig werkt in de hand dat hierin behandelingen kunnen worden geregistreerd waarvan niet duidelijk is of deze de klassieke vaktherapieën behoren. met evenals het (laten) registreren van dagbestedingsactiviteiten onder deze noemer wanneer de organisatie dergelijke activiteiten ook betitelt als vaktherapie of dat vaktherapie en dagbesteding organisatorisch een gezamenlijk cluster zijn. Dit overigens ook in lijn met de opmerking in het kader in 3.1.4. Paragraaf 2.5.1 r1 toevoegen: In de praktijk worden ook andere dan de in het door de FVB vastgestelde beroepscompetentieprofiel opgenomen tussen andere en vaktherapieën vaktherapieën aangeboden, zoals runningtherapie en equitherapie. Paragraaf 3.3.2 r2 vervangen: wanneer door waar. Paragraaf 5.1 r1 vervangen: wel door we Paragraaf 6.3.4. In regel 1 staat We hebben de mogelijkheid overwogen om, wat suggereert dat dit niet gebeurd is. Vervolgens wordt er wel verwezen naar informatie van het bureau META. Dit suggereert dat er in ieder geval iets is gevraagd of onderzocht. Kan dit nader verduidelijkt worden?? Paragraaf 6.4.1 vierde alinea. Reactie FVB op consultatiedocument ZiNL Vaktherapie versus dagbesteding in de geneeskundige GGz 7

Strikt genomen geldt het argument zoals nu verwoord over het verkrijgen van subsidies voor onderzoek. Waar het volgens ons om gaat is dat het vanuit de huidige geldstromen juist lastig is om gelden te verkrijgen voor gedegen RCT onderzoek naar de effecten van vaktherapie. Onderzoeksgroepen die subsidies aanvragen voor onderzoek naar vaktherapie zijn voornamelijk gesitueerd binnen het HBO, waar fundamenteel onderzoeken minder op de voorgrond staat (o.a. ook grootschalig RCT onderzoek), maar meer de focus ligt op innovatie en valorisatie vanuit het onderzoek (ontwikkeling van (kennis)producten vanuit het onderzoek t.b.v. de praktijk). Wij zouden graag zien dat deze alinea anders geformuleerd wordt. blz. 37 vijfde alinea. r1 vervangen: Vaktherapie door Vaktherapeutisch onderwijs r4 uitgevoerd door HBO studenten is onvolledig, aangezien het onderzoek wordt uitgevoerd door wetenschappers, docenten, studenten, waarbij het onderzoek in de meeste gevallen geadviseerd wordt door een wetenschappelijke adviesraad met hoogleraren en gepromoveerde onderzoekers. r4 vervangen: Praktijkgericht onderzoek houdt zich ook aan bepaalde wetenschappelijke kwaliteitscriteria, maar RCT's zijn daardoor niet haalbaar. door Praktijkgericht onderzoek houdt zich aan de gebruikelijke wetenschappelijke kwaliteitscriteria. Het onderzoek binnen hogescholen richt zich sterk op innovatie en valorisatie. Fundamenteel onderzoek is minder evident binnen hogescholen. Ook zijn subsidiebronnen, waar er vanuit hogescholen een beroep op kan worden gedaan, minder gericht op fundamenteel onderzoek. Dit zorgt ervoor dat het lastig is om grootschalig RCT's op te zetten en uit te voeren. Toelichting: Praktijkgericht onderzoek houdt zich aan wetenschappelijke kwaliteitscriteria. Wat betreft de kwaliteitscriteria zijn er geen verschillen tussen onderzoek dat wordt uitgevoerd aan HBO of aan universiteit. Hier wordt strikt op toegezien vanuit de kwaliteitszorg. De verwijzing die wordt gegeven -nr. 29- is correct en hierin wordt ook duidelijk dat er geen verschillen zijn. Verder zijn RCT's wel haalbaar. Een goed voorbeeld is het onderzoek van promovendus S. Haeyen, waarin een groep mensen met persoonlijkheidsproblemen die op een wachtlijst staan voor een behandeling worden toegewezen aan een experimentele groep (beeldende therapie) versus een controle groep (geen interventie, dus wachtlijst). r7 laten vervallen: Deze vragen ook. Hogeschool niet gegeven. Toelichting: Het zijn immers niet enkel studenten die het onderzoek uitvoeren. Paragraaf 6.4.2. blz. 38 voetnoot 30 Vraag: Klopt de plek waar noot 30 staat? De noot slaat op een voorbeeld van n=1onderzoek. blz. 38 2e bullet (N=1 studies ) Wellicht goed om hier het systemische n=1 onderzoek dat door Spreen binnen Stenden wordt uitgevoerd te noemen. blz. 38 3e bullet ('Experimenten met...). Dit punt is ons niet geheel duidelijk. Volgens ons is dit niet strikt een methodologisch argument is, zoals de andere argumenten. Voorstel is dit te verduidelijken of weg te laten, omdat bij dit design ook de eerder genoemde knelpunten gelden. blz. 38 laatste alinea. r3 Er wordt niet alleen naar internationale, gevalideerde instrumenten gekeken, maar ook worden er meetinstrumenten in Nederland ontwikkeld. Een goed voorbeeld is de BTV-PS van Haeyen. Reactie FVB op consultatiedocument ZiNL Vaktherapie versus dagbesteding in de geneeskundige GGz 8