Niieuwsbriief Weiidevogellbeschermiing iin Brabant

Niieuwsbriief Weiidevogellbeschermiing iin Brabant Nrr..7 -julii 2012 Deezee nieeuwssbrri ieeff worrdtt mogeel lijk geemaaaaktt doorr heett Coörrdi inaatti ieepuntt LLaandsscchaapssbeeheeeerr bijj Brraabaanttss LLaandsscchaap een dee vvrri ijwilligee weei ideevvogeel lbeessccheerrmeerrss RR eedd aacc tti tii ee: :: AA... PPoopp eel ll ii ieer r && JJ. J.. SS ll loooo tthh t aaaa kk FF oo ttoo t ss :: : MM... RR eenn eess De weidevogelbescherming in Brabant wordt gecoördineerd door: en financieel ondersteund door: In deze editie Hoewel de allerlaatste weidevogels nog op de eieren zitten, zit het broedseizoen -en in sommige gebieden de stress rond het maaien- er weer op, en blikken we in deze nieuwsbrief alvast voorzichtig terug naar het afgelopen seizoen. De lange arm van Koning Winter... 1 Pilot maatregelen kievit op maïsland... 3 Minder broedende scholeksters door strenge winter?... 5 Natte voeten, cruciaal voor weidevogels... 5 World Wide Weidevogels... 6 Berichten uit het veld... 6 Het zit in de familie... 12 Kort nieuws... 13 De lange arm van Koning Winter De weersomstandigheden waren volkomen anders dan de voorgaande jaren. Speelde toen de droogte de weidevogels parten, nu is er volop vocht en dus ook voedsel te vinden op de percelen. Hoe is het in andere gebieden gegaan? Is een veelgehoorde vraag. Een van de redenen van die nieuwsgierigheid is gelegen in het feit dat in een aantal van de gebieden het aantal broedende kieviten op soms dramatische wijze is gedaald ten opzichte van voorgaande jaren... Vol enthousiasme trokken ook dit jaar weer zo n 750 Brabantse vrijwillige weidevogelbeschermers het veld in. Op veel plaatsen viel het aantal kieviten wat aankwam in de broedgebieden behoorlijk tegen. En niet alleen in Brabant. Dramatisch weinig kieviten kopt de Leeuwarder courant al op 19 maart jl. Ook uit allerlei andere delen van het land kwamen berichten over opvallend lage aantallen broedparen in de broedgebieden. 1

Dat de weidevogelpopulatie aan het vergrijzen is - waarschijnlijk door een gebrek aan jonge aanwas - wordt steeds meer duidelijk, maar een terugval van deze grootte onder de kieviten hadden we niet verwacht. Wat is nu de oorzaak van deze plotseling zo sterke terugloop op zoveel locaties in het land? En was het overal in onze provincie zo erg? Om met de laatste vraag te beginnen: In sommige Brabantse broedgebieden trok het aantal broedgevallen nog enigszins aan gedurende het broedseizoen, terwijl op andere locaties weidevogelbeschermers week op week trouw het veld in gingen om in totaal slechts enkele nestjes uit te zien komen. Gelukkig waren er ook gebieden waar de aantallen normaal, of zelfs iets hoger dan voorgaande jaren waren. Eén van de oorzaken van de plotseling zo snel afnemende kievitstand zou kunnen liggen in de late vorstperiode die in februari over ons land trok. De kieviten, die soms al onderweg waren naar hun broedgebieden, werden genoodzaakt alsnog zuidwaarts te vliegen, wat een hoop extra energie heeft gekost. Zeker voor een populatie die mogelijk al behoorlijk op leeftijd is Gewoonlijk blijven onze kieviten als het niet echt gaat vriezen hier in Nederland tijdens de winter, en wanneer de temperaturen onder nul duiken vliegen ze voor de Ook al waren er in het vroege voorjaar nog weinig kieviten, het is toch wel gezellig in het veld! Foto Toon van der Steen vorstgrens uit. Vaak hoeven ze daarbij niet verder dan midden- of Zuid-Frankrijk te gaan. Onderstaande grafiek van een weerstation in Toulouse laat zien dat ook daar de temperaturen behoorlijk waren gedaald. Bron: Wunderground.com En zelfs Spanje kreeg regelmatig een weerwaarschuwing. Deze is voor 13 februari: The cold weather continues with 48 provinces on alert for cold and snow, and temperatures overnight down to the as much as -12 below zero in some areas (bron: www.typicallyspanish.com). Nog niet bekend is hoe de kieviten op deze omstandigheden hebben gereageerd. Mogelijk is hun conditie door de slechte omstandigheden in het zuiden zo ver afgenomen dat ze de terugtocht niet meer konden volbrengen, of niet in staat waren om tot eileg over te gaan? Daarover bestaat geen zekerheid. 2

In onderstaand artikel gaan deskundigen van vogelonderzoeksinstituut SOVON wat verder op de materie in. Klik op het logo om naar het volledige bericht te gaan. Over een half jaar hopen we weer een nieuwsbrief te kunnen maken. Daarom zijn we altijd op zoek naar interessante informatie, artikelen of ervaringen uit het veld. We nodigen iedereen uit hier een bijdrage aan te leveren! Leuke onderwerpen voor deze nieuwsbrief kunt u doorgeven aan onze coördinator soortenbescherming, Jochem Sloothaak: jsloothaak@brabantslandschap.nl of bel 0411 664010. Pilot maatregelen kievit op maïsland Tijdens de provinciale jaaravond in het Provinciehuis in Den Bosch raakte gedeputeerde Johan van den Hout nogal onder de indruk van het hele weidevogelbeschermingsgebeuren in onze provincie, met een zo grote hoeveelheid vrijwilligers! Hij zegde een behoorlijk bedrag toe, te besteden aan het verbeteren van leefomstandigheden van kieviten in de broedgebieden. Op diverse plaatsen werken weidevogelgroepen mee aan een kort pilotproject om drie maatregelen uit te testen ter bescherming van de kievit(kuikens). Maatregelen waar voor gekozen kon worden waren: uitgesteld bewerken van (mais)akkers, het inzaaien van akkerranden speciaal gericht op kieviten met kuikens en het braak laten liggen van akkerranden, zodat er voldoende rust, dekking en voedsel zou zijn. Op dit moment worden de afrondingsformulieren behorend bij het project door de betrokken vrijwilligers ingevuld. De vrijwilligers hebben op de betreffende percelen de kuikens gevolgd en noteren onder andere of in de randen of op de percelen waar de bewerkingen werden uitgesteld meer kuikens voorkwamen dan op de Stagiaire Jan van Oorschot krijgt uitleg van Marco Renes en Anja Popelier over het proef-project. aanliggende percelen. Hiervan zal in het najaar een rapportage gemaakt worden die dient als verantwoording naar de Provincie en hopelijk de basis vormt voor meer maatregelen voor de kievit. 3

Perceel met maatregel uitgestelde bewerkingen tot 15 mei Oude maïsstoppels met nieuwe (on)kruiden zorgen voor dekking en voedsel 4

Perceel met maatregel braakstrook tot 1 oktober Minder broedende scholeksters door strenge winter? Niet alleen de kievit had het moeilijk, ook over de scholekster kwamen veel vragen in verband met teruglopende aantallen en opvallend weinig broedgevallen in sommige gebieden. Vanwaar deze terugloop? Scholeksters trekken immers niet naar het zuiden en kunnen daar dus niet in de problemen zijn gekomen. Uit recent onderzoek van SOVON Vogelonderzoek Nederland en het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) is gebleken dat niet alleen tijdens strenge winterperiodes meer scholeksters doodgaan, waarschijnlijk omdat er dan weinig voedsel is, maar ook in het broedseizoen daarna. Dat geldt voor vogels die aan de kust broeden, maar opvallend genoeg ook voor scholeksters die in het binnenland broeden. Mogelijk heeft dat te maken met de harde strijd die scholeksterkoppels voeren bij het bepalen van de territoriale grenzen. Wanneer tijdens strenge winters meer scholeksters sterven komen ook meer scholeksters zonder partner te zitten, waardoor meer gevochten wordt om partners en territoria. Want alleen als paartje kunnen de scholeksters standhouden op de beste plekjes. De gevechten kunnen zo heftig zijn dat de vogels mogelijk dodelijk gewond raken. Wie meer wil weten hierover gaat naar: www.natuurbericht.nl/?id=8390&cat=vogels Natte voeten, cruciaal voor weidevogels Heel soms doet zich een kans voor die je als natuurbeschermingsorganisatie wel moet grijpen. En dat geld zeker voor zogenaamde plasdras-gebieden; Percelen in open gebieden die een groot deel van het jaar onder water worden gezet. Eind 2011 deed zich deze kans voor nabij de 5

Marense Kooi in de Beerse Overlaet. Er was medewerking van de grondgebruiker en de vergunningverleners, er waren financiële mogelijkheden en er waren weidevogels in de nabije omgeving. Als Coördinatiepunt Landschapbeheer hebben we direct gereageerd door alle betrokken partijen om de tafel te krijgen en de voorbereidingen in gang te zetten. De tijdsdruk was hoog, omdat op 15 februari van dit jaar het water erop moest staan. Maar, met speciale dank aan de Provincie Noord-Brabant, de Nationale Postcode Loterij, dhr. Van Mook, Brabant Water, Landschapsbeheer Oss, Waterschap Aa en Maas en ANV D n Beerse Overleat, is dit gelukt. Plasdras-gebieden zijn een essentieel onderdeel binnen een vitaal weidevogelgebied. Door de natte omstandigheden ontstaat een rijk insectenleven dat voor de lange snavels van steltlopers bovendien goed toegankelijk is. Op de percelen is een greppelstructuur aangelegd, waardoor er altijd natte en droge stukken aanwezig zijn. Uit inventarisaties van de weidevogelgroepen Lith en Maasdonk blijkt dat kieviten, grutto s, tureluurs en zelfs kluten niet alleen voor voedsel naar het plasdras-gebied zijn getrokken, maar ook ter plaatse zijn gaan broeden. Hiermee is een belangrijke stap gezet in behoud van de biodiversiteit in het algemeen en weidevogels in het bijzonder. World Wide Weidevogels In deze rubriek melden we websites die interessant kunnen zijn voor weidevogelbeschermers en andere natuurliefhebbers. Deze keer aandacht voor: www.beheerweidevogels.nl/berichten/werken-met-maaimachines.html, een activiteit van de Stichting Skalsumer Natuurbeheer, gevestigd te Kollumerpomp (Frl.). Hoewel vooral gericht op de Friese situatie, bevat deze site toch veel wetenswaardigheden voor ieder die meer wil weten over weidevogelbeheer. Met diverse thema s en een handige kalender, waarop per maand wordt aangegeven welke activiteiten in het weidevogelbeheer kunnen worden uitgevoerd. www.biodiversiteitbrabant.nl is een mooie site voor iedereen die wat wil doen voor biodiversiteit binnen onze provincie. Met nieuwsbrief Biodiversiteit in Brabant, die elke keer weer vol staat met nieuws en activiteiten van de afgelopen maanden. Daarnaast wordt er melding gemaakt van aankomende evenementen. Op de eigen site van Brabants Landschap is veel informatie te vinden. Zo ook alle jaarverslagen en nieuwsbrieven van de afgelopen jaren, en documenten die je als weidevogelbeschermer nodig kunt hebben, zoals loopvergunningen, overeenkomsten en afrondingsformulieren. www.brabantslandschap.nl/soortbescherming/weidevogels/documenten.html Berichten uit het veld Iets bijzonders, leuks, nieuws, triest of anders meegemaakt in je groep? Geef het aan ons door! Babyloniënbroek: Don t try this at home! Juist een dag voordat de wei tussen de vele regendagen door- gemaaid kon worden besloten 4 gruttokuikens uit het ei te kruipen. Bij controle waren 2 kuikens al uitgekomen en de andere eieren aangepikt. Jongen verjagen was geen optie, ook al vanwege de steile sloten rond het perceel. Niet erg gebruikelijk, maar wel functioneel werd gebruik gemaakt van een zelfbedachte kabelbaan om de jongen en eieren naar het naastgelegen perceel te krijgen. Dankzij de inventiviteit van Jos en Henk van WVG Altenatuur vonden de ouders hun kroost binnen een half uur weer terug in het hoge gras, waar een overeenkomst voor laat maaien op 6

zat. Niet een actie om te herhalen als er geen echte noodzaak toe is, maar in dit geval dé oplossing! Noord-Holland: Probeer dit wél bij je eigen groep! Via Wim Tijsen, projectleider Weidevogelbescherming Landschap Noord-Holland ontvingen we het volgende bericht van een zeer betrokken en inventieve boer. De laatste keer dat ik het maïsland ging cultiveren had ik ontzettend veel last van meeuwen en werden verschillende nesten die ik had gevonden direct opgegeten door deze veelvraten. Gelukkig heb ik de oplossing gevonden door wat gazen matjes mee te nemen in de trekker. Zodra ik in de buurt van een nest kom zet ik er zo'n schermpje overheen en als ik ver genoeg verwijderd ben met de grond bewerking haal ik het weer weg. 7

Tot mijn grote verbazing waren de kieviten helemaal niet huiverig van het gazen schermpje en binnen 5 minuten zaten ze er al onder! Bij de laatste foto lijkt het of de kievit een lange snavel trekt naar de meeuwen! Mvg. Wim van Diepen In de Brabantse broedgebieden zie je soms hele zwermen zwarte kraaien achter de trekker aan bij het cultiveren of ploegen. Dit zou een oplossing kunnen zijn. Niet vergeten het rekje weg te halen na de bewerking! Duinboeren: Prijsvraag in stand De weidevogelgroep van de Duinboeren richtte een stand in op de open dag van de agrarische natuurvereniging. Bezoekers konden deelnemen aan een prijsvraag. Handig bekeken, want als er mensen aan je kraam staan trekt dat altijd meer kijkers aan, waardoor je ook je boodschap beter uit kunt dragen! Wie de quiz ook wil gebruiken kan contact opnemen met Anja via a.popelier@hetnet.nl of met Rini van den Boer van de Duinboeren. Wijbosch: Predator gezocht Een zoekgroep van WVG Schijndel e.o. had nogal wat last van predatie. Hier wordt de afstand gemeten tussen de gaatjes die de hoektanden van de predator in een ei achterlieten. Een bunzing bleek in dit geval de boosdoener. 8

Babyloniënbroek: Velduil per SMS Uit dit SMSje recht uit het veld blijkt maar weer eens dat weidevogelbeschermers vaak zeer trouw zijn aan hun beschermelingen: Velduil (! Red. ) zit op de jonge grutto s te jagen. Grote paniek! Stomme velduil! Zit bij de boer op de trekker. Van mij mag die velduil wel een keer gaan verkassen. Hij zal best bijzonder zijn maar ik vind hem niet zo leuk. Sint Michielsgestel: Onderonsje met politie Een zoekgroep van WVG Gestel kreeg bezoek van de politie. Goed dat er gecontroleerd wordt! De aganten waren zeer geinteresseerd in het beschermingswerk. Zuidoost-Brabant: Weidevogels, handboeien en geweren! Ook afgelopen voorjaar hebben weer diverse weidevogelgroepen deelgenomen aan de weidevogelkijkweek, om hiermee anderen te interesseren in het mooie beschermingswerk. Soms maak je dan onverwachte dingen mee, zo ervaarden enkele vrijwilligers van Werkgroep Weidevogelbescherming Zuidoost Brabant. Een bijzonder verslag van Anita Libregts en Fred de Blom Tijdens de weidevogelweek hebben we 3 dagen tussen 12 en 14 uur op Flight Forum gestaan met een info- stand tegenover ons telgebied. We hebben ASML, bedrijf dat tegen ons telgebied ligt een uitnodiging gemaild om een kijkje te komen nemen naar de kieviten tijdens hun middagpauze, deze uitnodiging heeft ASML aan het personeel doorgemaild. Bij Philips, KLM en DHL hebben we een uitnodiging afgegeven en zij zouden het in de kantine ophangen. Tijdens de 3 middagen zijn er rond de 100 mensen komen kijken, ondanks het matige weer, veel wind, af en toe een buitje en 10 graden. 9

Op de 2e dag kwam de beveiliging van de luchtmacht naar ons toe gereden, op het terrein waren camera's en ze hadden ons zien staan, we moesten meteen de vlag van het hek halen, ze dachten dat we een demonstratie aan het voorbereiden waren, intussen was de marechaussee gewaarschuwd en kwamen er 2 auto's met 4 man, handboeien en geweer naar ons toe, er stonden ook 2 busjes standby voor het gaval dat... Wij moesten ons natuurlijk legitimeren, ze zagen meteen dat we daar niet waren om te demonstreren, wij uitgelegd dat we daar al 8 jaar de weidevogels beschermen en dat we met een infokraam staan om mensen tijdens hun lunch wat te vertellen over de kieviten oa. dat ze niet langs het gebouw moeten lopen omdat ze dan de broedende kieviten verstoren, er zitten veel kraaien op de loer en vliegen bij een verstoring meteen op de eieren of hun jongen af. Ook het parkeren naast het veld geeft verstoring. Nu houden ze er rekening mee en zijn we op de goede weg, daar waren deze dagen m.n. voor bedoeld. Tijdens het kijken ontdekten ze een veldleeuwerik, 2 witte kwikstaartjes, 24 volwassen kieviten waarvan 7 nog broedend, zeker 8 jongen liepen door het veld, 2 scholekster vlogen over, dit alles hebben ze mooi kunnen waarnemen. We hebben aan iedereen folders meegegeven, al me al 3 zeer geslaagde dagen. 10

Babyloniënbroek: spoedactie! Deze 330 meter lange rij verjaagstokken ziet er misschien wat vreemd uit. We zijn immers gewend om jongen uit een te maaien perceel te verjagen door 24 uur vooruit verjaagstokken verspreid over het perceel te plaatsen. Op de betreffende akker was echter een spoedactie nodig. Het perceel moest die middag bewerkt worden en er liepen nog jonge grutto s, kieviten, scholeksters, gele kwikstaarten, veldleeuweriken en graspiepers rond. Het was dus zaak die snel van het perceel te verjagen. Door een linie van verjaagstokken over de hele lengte van het perceel te plaatsen en die steeds een aantal meters op te schuiven lukte het om alle vogels met hun jongen op tijd te laten verhuizen. Het was een tijdrovende en pittige klus voor Mieke, John en Len van WVG Altenatuur, maar zeker de moeite waard! Na afloop konden ze genieten van de jonge vogels die dankzij hun inzet veilig op het gemaaide gras van de buurman liepen. 11

Het zit in de familie Voor deze rubriek worden nog steeds regelmatig foto s aangeleverd. Blijkbaar zit de drang tot natuurbescherming toch in de genen Deze keer 2 maal 2 broers die elk bij een andere weidevogelgroep zijn aangesloten. De fietsende beschermers Jos van Hal, enthousiast beschermer bij WVG de Duinboeren en zijn broer Piet van Hal, vorig jaar aangesloten bij WVG Schijndel e.o. Henk van de Veerdonk, 5 jaar actief in het veld bij WVG Gestel, en zijn broer Leo van de Veerdonk, aangesloten bij WVG schijndel e.o. 12

Kort nieuws Eerste eileg nu te voorspellen Onderzoekers hebben een model ontwikkeld dat voor vijfendertig broedvogelsoorten laat zien wanneer ze hun eerste ei leggen. De verwachting van de verschillende vogelsoorten is te bekijken op Natuurkalender.nl en wordt dagelijks bijgesteld op basis van de weersverwachtingen. Voor meer info zie ook www.natuurbericht.nl/?id=8003&eid=2917 Hoogwatersloten gruttoboerderijen succesvol Op 5 weidevogelboerderijen in het land is vorig jaar begonnen met proeven met slootpeilverhoging. De proefsloten werden van 1 maart tot ten minste 1 juni volgepompt tot maaiveldniveau en langs de sloten bleef 5 meter onbemest. Uit onderzoek bleek dat langs de hoogwatersloten ruim 3 keer zoveel steltlopers en eenden werden waargenomen dan langs de laagwatersloten. Kievitgezinnen met kuikens kwamen zelfs 10 keer zoveel voor. Hoewel dit grote succes in het eerste jaar (2011) voor een deel beïnvloed zal zijn door het extreem droge voorjaar zijn de resultaten bemoedigend te noemen! Wie meer wil weten surft naar www.weidevogelboerderijen.nl/nieuws/boeren-verhogen-slootpeil-voor-weidevogels.html Kneu komt veel tekort in monotoon boerenland De kneu is een vinkensoort die graag broed in dichte struiken in allerlei halfopen landschappen. Het is een echte zaadeter en doet het dan ook het beste op plaatsen met veel grassen en kruiden. Omdat zijn favoriete voedselbronnen steeds minder voorkomen in het moderne boerenland is het aantal kneuen met meer dan de helft achteruit gegaan. De kneu zou geholpen kunnen worden door het aanleggen van bijvoorbeeld speciaal ingerichte akkerranden en het aanplanten van dichte bosjes en struiken, bijvoorbeeld op bedrijventerreinen en in parken, en door onkruid te laten staan. Misschien iets voor weidevogelbeschermers die een bijbaantje zoeken? Voor meer informatie: www.natuurbericht.nl/?id=7945&q=kneu Friesland trekt 60.000 euro uit voor weidevogels Niet alleen onze eigen provincie Noord-Brabant ziet het belang in van extra bescherming van de weidevogels. Zo konden Friese agrariërs afgelopen voorjaar subsidie aanvragen voor extra bescherming van nesten en jongen op gras- en maisland. Wanneer aan een aantal voorwaarden werd voldaan was de vergoeding op grasland 60 euro per nest en op maisland 40 euro per nest, met een maximum van 50 nesten. Meer info opde nieuwspagina van www.weidevogelbescherming.nl. Goei boerenweer? Hadden boeren de afgelopen jaren te maken met slecht groeiende maïs als gevolg van de droogte, dit groeiseizoen is het juist te nat en te koud. Veel agrariërs konden pas laat de akkers op voor de voorbereidende werkzaamheden en het zaaien moest vaak lang uitgesteld worden. Op sommige plaatsen is het helemaal niet gelukt om maïs in te zaaien. Ook het maaien liep op veel plaatsen vertraging op omdat het water tot de kuiten op de akkers stond. Kieviten die na de late en strenge vorstperiode nog sterk genoeg waren om hun eieren uit te broeden hadden voordeel van die onbewerkte percelen, en de vogels in lang gras hadden dit jaar meer tijd voor de maaimachine kwam.. De jongen konden hier in alle rust opgroeien en hadden dekking vanwege het hoog opgroeiende vanggewas wat vaak nog op de akkers stond. Hoewel kieviten openheid prefereren zag je dat de jonge gezinnen op zulke percelen bleven hangen of er zelfs vanaf de reeds bewerkte kale akkers naar toe trokken met hun kroost. 13