Arboplan Hoogstambrigade Kromme Rijnstreek Oktober 2012 2012, versie 1 (oktober) 1
2012, versie 1 (oktober) 2
Arboplan Hoogstambrigade Kromme Rijnstreek Inhoud bladzijde Arboplan, aanleiding en doel 3 Organisatie en werkzaamheden 3 Risico-inventarisatie (en -evaluatie) 3 Begeleiding en toezicht 4 Instructie, voorlichting en scholing 4 Gereedschap, gebruik, onderhoud en keuring 5 Persoonlijke beschermingsmiddelen 5 Registratie 5 Bijlagen 1. Plan van aanpak 6 2. Uitnodiging werkdag Hoogstambrigade Enschede 7 3. Veldhulpverlening Losse bijlage 4. Blanco werkdagvoorbereidings- en evaluatie-formulier Losse bijlage 5. Arbo checkblad 2 Losse bijlage 6. Zakgids veilig vrijwilligerswerk Losse bijlage 7. Checkblad voor nieuwe leden Losse bijlage 8. Ladderprotocol Losse bijlage Relevante documenten Arbocatalogus (www.agroarbo.nl) ARBO in het Nederlandse landschap, maart 2000 (het Arbo-handboek van LBN) Samenstellers: Helene Hine, Landschap Erfgoed Utrecht Niel Heikens, Erik Heijenberg, Ernst Cohen, Frans van den Tempel, Walter Jaaltink (coördinatoren HSB Kromme Rijnstreek) en Cor Dorresteijn (materiaalman HSB Kromme Rijnstreek) Walter Jacobson (ARBOcoördinator) Walter Jaaltink en Koen Helling (Gemeentelijke landschapscoördinatoren) 2012, versie 1 (oktober) 3
Arboplan Hoogstambrigade Kromme Rijnstreek Het plan is opgesteld door de hoogstambrigade Kromme Rijnstreek in overeenstemming met de aan vrijwilligerswerk gestelde wettelijke eisen ten aanzien van veiligheid en arbeidsomstandigheden (Arbo-wet). Het plan is in samenwerking met Landschap Erfgoed Utrecht opgesteld. Het omvat een specifieke uitwerking van de werkzaamheden van de Hoogstambrigade volgens de richtlijnen van de arbocatalogus (www.agroarbo.nl). Tot dit arboplan behoren ook de bijlagen en de Zakgids Veilig Vrijwilligerswerk. Deze gids is uitgereikt aan alle actieve vrijwilligers van de hoogstambrigade. Organisatie en werkzaamheden De Hoogstambrigade bestaat uit een groep vrijwilligers, die op gezette tijden hoogstamfruitbomen aanplant en snoeit. Van oktober tot en met maart (en incidenteel ook buiten deze periode) wordt gemiddeld 2 keer per maand gesnoeid (om de zaterdag). Het snoeien vindt plaats in de gemeenten Bunnik, Houten, Zeist, Utrechtse Heuvelrug (Langbroekerweteringdeel), Wijk bij Duurstede en de Bilt. Een werkdag duurt gemiddeld van 9.30 uur tot 14.30 uur (5 uur) De Hoogstambrigade Kromme Rijnstreek wordt binnenkort een stichting of vereniging. Landschap Erfgoed Utrecht blijft de hoogstambrigade ondersteunen met o.a. uitleen extra gereedschap, een aanvullende WA- en aansprakelijkheids-verzekering, informatie- en kennisoverdracht. Totdat de hoogstambrigade een autonome groep is blijft zij onder Landschap Erfgoed Utrecht vallen. De hoogstambrigade heeft het werk opgedeeld in 4 regio s: 2012, versie 1 (oktober) 4
Voor elk deelgebied zijn 1 à 2 vrijwillige coördinatoren actief. Ook is er een materialenman voor het gehele werkgebied. De coördinatoren maken samen een jaarplanning en de vrijwilligers zijn in het gehele gebied actief. De werkzaamheden op de werkochtenden worden door de coördinator bepaald. Hij onderhoudt ook de contacten met de eigenaar van de bomen, met de gemeentelijke landschapscoördinator en de medewerker vrijwillig landschapsbeheer van Landschap Erfgoed Utrecht en met alle overige betrokken vrijwilligers. 2012, versie 1 (oktober) 5
Risico-inventarisatie Om de veiligheid tijdens de werkzaamheden te bevorderen zijn de risico s in kaart gebracht en gewogen volgens de methode Fine en Kinny, met de formule B(lootstelling) x W(aarschijnlijkheid) x E(ffect) = R(isico). De risico s zijn als volgt ingedeeld. 1 R > 320 zeer hoog risico, stopzetten activiteit, direct maatregelen nemen 2 160 < R > 320 hoog risico, onmiddellijk maatregelen nemen 3 70 < R > 160 wezenlijk risico, aandacht vereist 4 20 < R > 70 mogelijk risico, aandacht 5 R < 20 licht risico, misschien aanvaardbaar Vanwege de leesbaarheid en vooral de toepasbaarheid is gekozen voor een kort en bondige beschrijving van de werkzaamheden en de risico s op verwondingen en ongevallen. Er wordt gewerkt volgens instructies uit Arbo in het Nederlandse landschap en aanvullende instructies die LEU heeft opgesteld. Blootstelling 0,5 zeer zelden 1 zelden (jaarlijks 2 soms (maandelijks) 3 af en toe (wekelijks) 6 regelmatig (dagelijks) 10 voortdurend Waarschijnlijkheid 0,1 bijna niet denkbaar 0,2 praktisch onmogelijk 0,5 denkbaar, maar onwaarschijnlijk 1 onwaarschijnlijk, mogelijk in grensgeval 3 ongewoon 6 zeer wel mogelijk 10 te verwachten Effect 1 gering; letsel zonder verzuim of hinder 3 belangrijk; letsel en verzuim 7 ernstig; irreversibel effect (invaliditeit) 15 zeer ernstig; een dode (acuut of op termijn) 40 ramp; enkele doden (acuut of op termijn) 100 catastrofaal; vele doden In een plan van aanpak (zie bijlage 1) zijn de belangrijkste maatregelen om de risico s te beperken opgenomen. 2012, versie 1 (oktober) 6
Na de risico-inventarisatie door de leden van de hoogstambrigade is een risico-evaluatie volgens de richtlijnen van het arbo-handboek berekend. Zie hieronder. Risico-inventarisatie Risico-evaluatie 1 Tekenbeet 1 x 6 x 15 = 90 wezenlijk risico 2 Ladders kantelen door wind of niet goed plaatsen; 2 x 6 x 7 = 84 wezenlijk risico ladders vallen; werken op hoogte 3 Rommelige werkplek 2 x 6 x 7 = 84 wezenlijk risico 4 Werken met nieuwelingen 2 x 6 x 3 = 36 mogelijk risico 5 Ongunstige weersomstandigheden: kou, warmte, 2 x 6 x 3 = 36 mogelijk risico nattigheid/gladheid, windstoten 6 Zaagsel in ogen 2 x 6 x 3 = 36 mogelijk risico 7 Verwondingen door vallend hout of gereedschap 3 x 3 x 3 = 27 mogelijk risico 8 Snijden aan zaag of schaar 3 x 3 x 3 = 27 mogelijk risico Begeleiding en toezicht De werkdag wordt begeleid door de dagcoördinator, dit is de coördinator of zijn vervanger. Deze dagcoördinator bespreekt het werk en houdt toezicht op de veiligheid en de uitvoering van de geplande werkzaamheden. Hij ziet toe op het juiste gebruik van de benodigde persoonlijke beschermingsmiddelen en op het correcte gebruik van beschikbaar gestelde gereedschappen en hulpmiddelen. De dagcoördinator beoordeelt de terrein- en weersomstandigheden en ook de algemene conditie van de deelnemers. Zo nodig worden de werkzaamheden en planning van de werkdag aangepast of gestaakt. Bij incidenten of ongelukken neemt de dagcoördinator het initiatief en coördineert de hulpverlening totdat professionele hulp aanwezig is. De ARBO-coördinator is verantwoordelijk voor het ARBOplan en houdt in algemene zin toezicht op de veiligheid en de jaarlijkse keuring van de ladders en dergelijke. De eerste werkdag van een seizoen begint met een (herhaalde) instructie over de wijze van werken en de veiligheidsaspecten van de werkzaamheden, en in het geval van zomersnoei met een instructie over het behandelen van tekenbeten. Nieuwkomers worden door de dagcoördinator geïnstrueerd over de werkzaamheden, de veiligheid en het gebruik van gereedschap. Zij worden tevens intensief begeleid door een daartoe aangewezen ervaren vrijwilliger. De deelnemers worden per e-mail (zie bijlage 2) voor de werkdagen uitgenodigd. 2012, versie 1 (oktober) 7
Taakverdeling Wie Wanneer Opstellen en onderhouden van het arbo-plan. Keuring W. Jacobson 1x per jaar bijstellen van ladders en touwen regelen Uitnodigingen versturen dagcoördinator 1x aan het begin van het seizoen Organisatie van de werkzaamheden Dagcoördinator Voor een werkdag Invullen werkdag- en evaluatieformulier Dagcoördinator Voor en na een werkdag Toezicht op de veiligheid en de uitvoering van de Dagcoördinator Op de dag zelf geplande werkzaamheden Instructie (nieuwe) deelnemers, i.h.b. over veiligheid Dagcoördinator Op de dag zelf Transport gereedschap Cor Dorresteijn of Op de dag zelf vervanger Rapportage aan LEU, over o.a. aantallen deelnemers, werkzaamheden, bijna-ongelukken en ongelukken secretaris bestuur 1 x per jaar Instructie, voorlichting en scholing Bij aanvang van elk snoeiseizoen wordt door de coördinator uitleg gegeven over het gebruik van het gereedschap. Speciale aandacht is er voor het plaatsen van de ladders, het behouden van een schone werkplek en ingeval van zomersnoei het voorkomen van tekenbeten. De vrijwilligers van de hoogstambrigade hebben allen (minimaal) een basiscursus snoeien hoogstamfruit gevolgd en allen de zakgids veilig vrijwilligerswerk gekregen. De coördinatoren en materiaalman zullen in 2013 een cursus Eerste Hulp bij Landschapsbeheer volgen. Nieuwe vrijwilligers krijgen naast de genoemde basiscursus tijdens de snoeiochtenden persoonlijk uitleg over het gebruik van gereedschap. Het is mogelijk om deel te nemen aan cursussen van het Landschap Erfgoed Utrecht. Gereedschap, gebruik, onderhoud en keuring Vrijwilligers snoeien hoogstamfruitbomen vanaf ladders en met stokgereedschap. Het werk wordt door volwassenen uitgevoerd die veelal een cursus hebben gevolgd. Er wordt met handgereedschap gewerkt, zoals snoeizaag, takkenschaar, snoeischaar en stokzaag. Het gereedschap wordt inclusief een aanhangwagen in (langdurig) bruikleen gesteld door Landschap Erfgoed Utrecht. De Hoogstambrigade is verantwoordelijk voor het goed onderhouden van het gereedschap. De materiaalman ziet hier op toe. De ladders worden in 2013 en 2014 gekeurd door Landschap Erfgoed Utrecht. Daarna wordt bekeken of de hoogstambrigade dit zelf kan financieren. Omdat het snoeien zich afspeelt op hoogte, worden diverse soorten ladders gebruikt. De vrijwilligers worden zorgvuldig geïnstrueerd over het gebruik van het gereedschap en het gebruik en plaatsen van de ladders. Iedere vrijwilliger controleert zelf, voor het klimmen, de stabiliteit en de stand van de ladder. De ladders worden indien nodig vastgezet aan de bomen of aan stevige takken. De werkzaamheden vinden niet hoger dan 7,5 meter plaats. Het gereedschap wordt in speciaal daarvoor ter beschikking gestelde holsters. Bij voorkeur wordt vanaf de grond gewerkt met stokgereedschap. Dit werk vindt altijd in duo s plaats. De 2012, versie 1 (oktober) 8
tweede persoon heeft als taak het werk kwalitatief en veiligheidshalve te bewaken. Risico s worden dus altijd door twee personen beoordeeld. Gereedschappen: Snoeizagen en snoeischaren Stokzagen en stokscharen Gereedschapsgordel Ladders (jaarlijks gekeurd) Persoonlijke beschermingsmiddelen De vrijwilligers dragen nauwsluitende kleding, werkhandschoenen en stevig schoeisel. Klompen zijn op de ladder niet toegestaan. In het plan van aanpak (bijlage 1) wordt het overige gebruik van de persoonlijke beschermingsmiddelen (pbm s) aangegeven. Handschoenen, veiligheidshelmen en brillen en sjorbandjes of touwen voor de ladder zijn op de werkplek aanwezig. Persoonlijke beschermingsmiddelen: Helm Veiligheidsschoeisel / stevig schoeisel (advies: laarzen met veiligheidsneus en stalen plaat) Handschoenen Registratie De dagcoördinator maakt op het werkdag- en evaluatie-formulier een verslag van de voorbereidingen en het verloop van de werkdag. Hierin staat o.a. de exacte locatie, het (verwachte) aantal deelnemers, het type en de hoeveelheid werk, de werkomstandigheden, de mogelijke risico s en de eventuele (bijna)ongelukken. Deze formulieren worden door de Hoogstambrigade gedurende twee jaar gearchiveerd. Indien noodzakelijk wordt contact opgenomen met de arbo-coördinator van Landschap Erfgoed Utrecht voor advies. Het benodigde gereedschap wordt via het formulier materialenlijst ingevuld en kortgesloten met de materialenman. 2012, versie 1 (oktober) 9
Plan van Aanpak Bijlage 1 Aandachtspunt Te ondernemen actie Advies bij Uitvoering door 1 Tekenbeet in geval van zomersnoei. Informatie verstrekken over ziekte van Lyme en de eventuele gevolgen. 2 Ladders kantelen door wind of onjuist Er op toezien dat de leden volgens het laddderprotocol plaatsen; ladders vallen; werken op van Landschap Erfgoed Utrecht werken. hoogte. 3 Verwondingen door gereedschap. Aan het begin van het seizoen de leden instrueren over het juiste gebruik van gereedschappen. 4 Rommelige werkplek. Afgezaagde takken en rondslingerend gereedschap. Takken snel verwijderen en gereedschap op een veilige, centrale plek neerleggen. 5 Vallende takken en/of gereedschap. Werken in koppels van twee, Takkenslepers moeten uit de buurt van de zagers blijven. Iedereen draagt een veiligheidshelm. Overige aanwezigen mogen niet onder bomen doorlopen waarin gewerkt wordt. 7 Werken met nieuwelingen. Gebruik van een checkblad voor nieuwe leden. 8 Ongunstige weersomstandigheden: kou, warmte, nattigheid/gladheid, windstoten of onweer. 9 Zaagsel in ogen. Vanaf ooghoogte kan tijdens het zagen zaagsel in de ogen waaien of door het zagen met de stokzaag kan zaagsel naar beneden vallen. Uitleg en begeleiden tijdens de werkochtend. Bij minder of ongeschikte weersomstandigheden alert blijven, en indien noodzakelijk de werkactiviteit staken. Tijdens het zagen met de windrichting rekening houden en zonodig een veiligheidsbril gebruiken. Datum gereed huisarts Iedereen Voor een zomersnoei Landschap Erfgoed dagcoördinator* / Altijd Utrecht; ARBOcoördinator ladderprotocol www.agroarbo.nl Dagcoördinator* Altijd Zakgids veilig vrijwilligers werk Arbo checkblad 2 Dagcoördinator Altijd Arbo checkblad 2 Dagcoördinator Altijd Arbo in het Nederlande landschap Zakgids veilig vrijwilligers werk Dagcoördinator Zakgids veilig vrijwilligerswerk Dagcoördinator* Dagcoördinator* Allen Bij nieuwe leden Altijd Indien nodig Indien nodig * Walter Jaaltink (WbD), Niels Heikens (Bunnik), Frans van den Tempel (Houten), Erik Heijenberg (Zeist, UH) Ernst Cohen (Zeist, UH), Walter Jacobson (ARBO-coördinator) 2012, versie 1 (oktober) 10
Uitnodiging Hoogstambrigade Kromme Rijnstreek Bijlage 2 Beste snoeiers, Het nieuwe snoeiseizoen komt weer in zicht. In deze brief vinden jullie de nodige informatie over de snoeidata, - locaties, persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM s) en andere zaken die van belang zijn voor de komende werkdagen.. Datum Adres Werkzaamheden Bijzonderheden Algemene gegevens: (dag)coördinatoren hoogstambrigade: Zeist / UH: Erik Heijenberg Mobiel nr: 06-22 48 6201 Zeist / UH Ernst Cohen Mobiel nr: 06-33 77 0162 Wijk bij Duurstede: Walter Jaaltink Mobiel nr: 06-21 84 20 45 Houten: Frans van den Tempel Mobiel nr: 06-12630608 Materiaalman: Cor Dorrestijn Mobiel nr. 06-20 56 60 10 Jaarverslag: Bestuur Stichting HSB Kromme Rijnstreek Arbo coördinator Walter Jacobson Mobiel nr: 06-50552029 Extra telefoon tijdens werkochtenden Cor Dorresteijn Mobiel nr: 06-20 56 60 10 EHBO-ers: Vermleden op het werkdagformulier Politie, Brandweer, Ambulance Dienstdoende arts: Vermelden op het werkdagformulier Werkzaamheden: Snoeien van fruitbomen; en het slepen van takken naar een verzamelpunt. Gereedschap: Snoeizaag, takkenschaar, snoeischaar, topschaar, touw, stokzaag en ladders PBM s Nauwsluitende kleding en stevig schoeisel (advies: laarzen met veiligheidsneus en stalen plaat). Klompen zijn op de ladder niet toegestaan. Handschoenen, veiligheidshelmen en -brillen zijn op de werkplek aanwezig. Veiligheid Als aanvulling op de door jullie ontvangen Arboplan Hoogstambrigade Kromme Rijngebied en de zakgids Veilig Vrijwilligerswerk willen wij graag nogmaals wijzen op de volgende veiligheidsaspecten: Zorg voor eigen en andermans veiligheid. Houd de werkplek veilig door het opruimen van takken, gereedschap en dergelijke. Gebruik gereedschap op de juiste wijze. Gebruik geen gereedschap waarvan je het gebruik of de risico s niet kent. Vraag desgewenst om uitleg aan de coördinator. Defect of bot gereedschap aan de materiaalman geven ter reparatie. Werk niet boven je kunnen, als je te moe wordt stop dan (of ga wat anders doen). Til niet te zwaar; til met twee of meer mensen. Houdt voldoende pauze. Verzamel gereedschap tijdens pauzes op een centrale plek. Leg het altijd veilig neer. Ophaaladres ladderwagen Het ophaaladres is bij Cor Dorrestijn, Werkhovenseweg 18 in Werkhoven. In principe neemt Cor de ladderwagen mee. Indien hij niet kan wordt door de dagcoördinator een ander geregeld. Prettige werkdagen gewenst namens de Hoogstambrigade Kromme Rijngebied 2012, versie 1 (oktober) 11
Voorschriften gebruik ladders door vrijwilligers Algemeen Beklimmen van ladders boven 2,5 meter is verboden voor personen onder de 18 jaar, of personen waarbij dit vanwege ziekte niet verantwoord is. Gebruik alleen deugdelijke (goedgekeurde) ladder. Meldt beschadiging. Een beschadigde ladder wordt niet meer gebruikt. Tien meter is de maximale werkhoogte vanaf de ladder. Niemand wordt opgedragen een ladder te beklimmen. Bij het uitvoeren van werk vanaf een ladder is steeds een tweede persoon aanwezig die ook een instructie heeft gevolgd. Deze ziet toe op de veiligheid. De verantwoordelijke voor de werkdag houdt tevens zicht op het naleven van de instructies. Draag (veiligheids)schoeisel met goed profiel. Beklim de ladder nóóit met klompen. Draag handschoenen bij gebruik van aluminium ladders. Aluminium kan schadelijk zijn. Voorkom omvallen van de ladder. Ladders die niet in gebruik zijn liggen ingeschoven op de grond. Tijdens het werk in de boom bevindt niemand zich onder de boom. Indien er kans op vallend hout is, dragen personen op de grond helmen. Volg de instructies van de fabrikant op. Plaatsen en uitschuiven van de ladder Plaats de ladder niet ondersteboven of achterstevoren. Plaats de ladder op stevige ondergrond, voorkom uitglijden (let op bevroren ondergrond) In plaats van een stabilisatiebalk is het in een boomgaard beter om de ladderpoten stevig in de grond te drukken zodat deze niet weg kunnen glijden. Plaats de ladder op de gewenste plek alvorens deze uitgeschoven wordt. De ladder wordt onder een hoek van ± 75 gezet en bij voorkeur naar de stam gericht Plaats de ladder niet op een helling. Als de ladder tegen een horizontale tak steunt, dient deze minimaal 1 meter over te steken. De delen van een uitgeschoven ladder dienen minimaal 4 sporten te overlappen. Bij een uitgeschoven ladder dienen de haken volledig over de sporten te grijpen. De ladder eerst volledig inschuiven alvorens hij verplaatst wordt. Beklimming en uitvoeren van werkzaamheden op de ladder Beklim de ladder nooit met meerdere personen tegelijk Beklim de ladder altijd met het gezicht naar de ladder toe schraap modder en mest af aan de onderste sport Materiaal of gereedschap zwaarder dan 7,5 kg gaat niet mee de ladder op. Er wordt niet met kettingzagen vanaf ladders gewerkt. 2012, versie 1 (oktober) 12
Uitvoering van de werkzaamheden Maximale werkduur op de ladder is 4 uur per dag (of max 2 uur achtereen). Las voldoende rustpauzes op de grond in. Hou rekening met verminderde grip door vorst, rijp, sneeuw of regen, gelast klimwerk zo nodig af. Werken vanaf de ladder mag alleen met een hand aan de ladder en twee voeten op de ladder en met een valbeveiliging. Voor licht snoeiwerk (snoeischaar) is valbeveiliging niet nodig. Gebruik geen ladders vanaf windkracht 6. Pas op voor windstoten. Gebruik een gereedschapsgordel voor het meedragen van gereedschap. Afgezaagde takken eerst omlaag laten voordat een nieuwe tak afgezaagd wordt. (Landschap Erfgoed Utrecht, oktober 2012) 2012, versie 1 (oktober) 13