Investeren in welzijn

STEUNPUNT SOCIALE PLANNING Investeren in welzijn Een analyse van het welzijnsaanbod 2006-2012 www.vlaamsbrabant.be/socialeplanning

2

Voorwoord In 2006 werd voor de eerste keer op een systematische manier de structurele achterstand inzake welzijn in de regio Halle-Vilvoorde in kaart gebracht. Een stevig dossier gestoffeerd met cijfers en analyses werd voorgesteld op een colloquium in het PIVO in Asse. De cijfers bevestigden wat reeds jarenlang vanuit de verschillende sectoren werd gesignaleerd, namelijk dat er in Halle-Vilvoorde een schrijnend en structureel tekort is aan welzijnsvoorzieningen, vooral in de buitenschoolse kinderopvang, de bijzondere jeugdzorg, het algemeen welzijnswerk, de crisisopvang, de diensten voor gezinszorg en de geestelijke gezondheidszorg. Het structureel tekort was ook aanwezig maar minder uitgesproken in de ouderenzorg, de gehandicaptenzorg, en de kinderopvang van 0 tot 3 jaar. Om het welzijnsaanbod in de regio Halle-Vilvoorde een sterke impuls te geven werd er opgeroepen tot een dialoog omtrent oorzaken, gewenste situatie en de verantwoordelijkheid van elke betrokken partner (Vlaamse overheid, provinciale en lokale besturen en welzijnssectoren). Op 26 oktober 2007 was er een themadebat in het provinciehuis met de Vlaams-Brabantse parlementsleden over de achterstand in de welzijnsvoorzieningen in Halle-Vilvoorde. Het provinciebestuur Vlaams-Brabant stelde dat dit onaanvaardbaar is. Elke burger heeft recht op kwaliteitsvolle ondersteuning in eigen regio. Mensen uit Halle-Vilvoorde hebben duidelijk minder kansen hiertoe. Hoe een inhaaloperatie realiseren met alle partners was de inzet van het debat. De Vlaamse regering nam het volgende op in het regeerakkoord van 15 juli 2009: De Vlaamse Rand rond Brussel, en bij uitbreiding het hele arrondissement Halle-Vilvoorde, kampen met een achterstand in zowat elke welzijnssector in verhouding tot de gemiddelde Vlaamse situatie (onder meer achterstand op gebied van bijzondere jeugdzorg, algemeen welzijnswerk, kinderopvang, ouderenzorg, zorg voor personen met een handicap ). Die achterstanden zijn van historische aard en worden bij uitbreidingsmaatregelen niet altijd in rekening gebracht. De Vlaamse Regering zal de achterstand in de welzijnssector in het arrondissement Halle-Vilvoorde en specifiek in de faciliteitengemeenten in kaart brengen en werk maken van een ernstige inhaaloperatie in het arrondissement Halle-Vilvoorde. Op 2 oktober 2009 organiseerde de provincie het trefmoment 'Vlaams-Brabant investeert in welzijn' en stelde ze een geactualiseerd dossier 'Investeren in welzijn' voor, waarin de achterstand in kaart werd gebracht. Op die manier voerde de provincie al een belofte uit het regeerakkoord uit. Ook de problematiek van de andere achtergestelde regio's in onze provincie werd meegenomen, dit vooral m.b.t. het Hageland. Aan de Vlaamse overheid werd gevraagd om effectief werk te maken van de ernstige inhaaloperatie in onze provincie. De provincie schoof drie speerpunten naar voor om de achterstand weg te werken: Op de eerste plaats voert de provincie een stimulerend beleid voor initiatiefnemers van welzijnsvoorzieningen elzijnsvoorzieningen. Via de ondersteuning van vier sociale campussen en startsubsidies wil de provincie meer initiatieven krijgen in de regio's met de hoogste tekorten. 3

Daarnaast dient er geïnvesteerd te worden in infrastructuur. De procedures voor het aanvragen van subsidies van het Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden zouden bijvoorbeeld efficiënter kunnen zijn. De provincie zelf biedt investeringssubsidies voor voorzieningen uit de sectoren kinderopvang, bijzondere jeugdbijstand, ouderen en handicap. Ten slotte pleit de provincie voor een Vlaams welzijnsbeleid in steden én landelijke regio's. Onze provincie heeft Leuven als enige centrumstad, die dan ook als enige kan rekenen op extra middelen van de Vlaamse overheid. We dringen er om die reden op aan om ook de steden Halle en Vilvoorde te erkennen als centrumsteden. Daarnaast zou de Vlaamse Overheid rekening moeten houden met de eigenheid van de organisatie van het welzijnsaanbod in een plattelandscontext. In dit dossier worden de cijfers en analyses geactualiseerd en wordt een stand van zaken gegeven van de realisaties inzake het inhalen van de achterstand. Op het trefmoment 'Vlaams-Brabant investeert in welzijn' van 29 mei 2012 wordt er, samen met beleidsmakers en professionelen uit de welzijnssector, een stand van zaken opgemaakt en nagedacht over hoe we de achterstand in onze provincie verder weg kunnen werken. Monique Swinnen gedeputeerde voor welzijn 4

Inhoud Voorwoord... 3 Inhoud... 5 1. Kenmerken van de provincie Vlaams-Brabant... 6 1.1. Enkele relevante indicatoren... 6 1.2. Globale kenmerken van de regio's in de provincie...14 2. Vergelijkend overzicht van het welzijnsaanbod...16 2.1. Centra algemeen welzijnswerk...16 2.2. Crisishulpverlening - volwassenen...23 2.3. Crisishulpverlening - kinderen en jongeren...27 2.4. Kinderopvang...30 2.5. Centra voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning...38 2.6. Centrum voor Integrale Gezinszorg (CIG)...41 2.7. Bijzondere jeugdbijstand...42 2.8. Ouderenzorg...46 2.9. Thuiszorg...56 2.10. Voorzieningen voor personen met een handicap...61 2.11. Centra voor geestelijke gezondheidszorg...72 2.12. Conclusies...79 3. Speerpunten om te investeren in welzijn...82 3.1. Realiseren van de voorwaarden voor zorguitbreiding en -vernieuwing...82 3.2. Vlaams welzijnsbeleid in steden en landelijke regio's...83 3.3. Rolverdeling provincies - Vlaanderen...84 4. Vooruitblik...86 5

1. Kenmerken van de provincie Vlaams-Brabant 1.1. Enkele relevante indicatoren Bevolkingsdichtheid De bevolkingsdichtheid (inwoners per km²) is een maat voor de verstedelijking. De dichtheid is in Vlaams-Brabant hoog in de rand rond Brussel, in Halle, in Liedekerke en in Leuven. Wemmel, Vilvoorde, Kraainem, Wezembeek-Oppem, Liedekerke en Leuven hebben de hoogste bevolkingsdichtheid. De plattelandsregio s zijn goed terug te vinden: delen van het Pajottenland en het Hageland, alsook Huldenberg hebben een lage bevolkingsdichtheid en kleuren blauw op de kaart. Bevolkingsdichtheid veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld 2011 Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Migratiesaldo In zeven gemeenten van Vlaams-Brabant is het migratiesaldo negatief (groen op de kaart), namelijk Wemmel, Meise, Kraainem, Beersel, Sint-Genesius-Rode, Kampenhout en Oud- Heverlee. Dit wil zeggen dat er minder inwijkelingen in de gemeente zijn dan uitwijkelingen. Als we alleen rekening zouden houden met de migraties zou de bevolking er dus afnemen. Gemeenten zoals Begijnendijk, Hoegaarden, Hoeilaart, Steenokkerzeel en Londerzeel kennen daarentegen de meest positieve migratiesaldo's. 6

Migratiesaldo 2009 13,1-27,3 8,1-13,0 3,1-8,0 0,1-3,0-13,3-0,0 Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Bevolkingsevolutie De totale bevolking neemt in veel Vlaamse gemeenten toe. In Vlaams-Brabant en Limburg is de toename hoger dan gemiddeld. Ondanks een laag migratiesaldo neemt de bevolking in Leuven sterk toe door een hoge natuurlijk aangroei. In de noordoostrand van Brussel verklaart vooral het hoge migratiesaldo de bevolkingstoename. Bevolkingsevolutie 2006-2011 106,6-112,5 104,6-106,5 102,6-104,5 100,1-102,5 95,6-100,0 Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 6565-plussers Het centrale gedeelte van de provincie heeft minder ouderen dan gemiddeld in Vlaanderen onder de bevolking, terwijl het Hageland een vergrijsde regio is. De grootste concentratie van 65-plussers vinden we in de kustgemeenten. Sinds 2006 is het aandeel 65-plussers globaal gezien licht gestegen en we kunnen verwachten dat de vergrijzing zich zal doorzetten. In Vlaams-Brabant zal dit minder sterk zijn dan algemeen in Vlaanderen. 7

2010 Aandeel 65-plussers in de bevolking veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Jongeren In het Hageland wonen minder jongeren dan gemiddeld, terwijl in het centrum (behalve in Leuven) en het zuidwesten van de provincie het aandeel jongeren zeer hoog is. Samengenomen met het aandeel ouderen, kunnen we dus stellen dat het centrale gedeelte van de provincie een jonge bevolking heeft en het Hageland een oude bevolking. Leuven heeft een grote actieve bevolking. 2010 Aandeel min-18-jarigen in de bevolking veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Het aantal jongeren neemt op veel plaatsen in Vlaanderen af (zie kaart op de volgende pagina). In heel wat Vlaams-Brabantse gemeenten is er toch een toename van het aantal jongeren, vooral in een aantal gemeenten in de rand rond Brussel en in het zuidwesten van het Hageland. De bevolkingsprognoses geven een blijvende afname van het aandeel jongeren aan, al zal deze daling zich in Vlaams-Brabant minder sterk manifesteren dan gemiddeld in Vlaanderen. Voor Leuven voorspelt men een gevoelige stijging van aandeel jongeren. 8

Bevolkingsevolutie jongeren (0-17 jaar) 2006-2010 107,6-113,6 105,1-107,5 102,6-105,0 100,1-102,5 88,6-100,0 Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) NietNiet-Belgen We bekijken eerst de spreiding van de inwoners met een nationaliteit uit een land van de EUEU-17. 17 De EU-17 omvat de EU (België uitgezonderd) zonder de recente uitbreidingen naar Oost1 Europa. In de grensgemeenten van Antwerpen en Limburg gaat het voornamelijk over mensen uit de buurlanden (Nederland en in mindere mate Duitsland). In Vlaams-Brabant valt vooral de zuidoostelijke rand van Brussel op. De aanwezigheid van Europese en internationale instellingen en bedrijven in Brussel, trekt mensen van verschillende nationaliteiten aan. Zij vestigen zich vaak in de residentiële wijken in de Rand. Ten opzichte van 2006 is het aandeel van deze mensen met 25% gestegen. Vooral het arrondissement Leuven kent een sterke stijging, namelijk 35%. Aandeel bevolking met nationaliteit van een land van de EU-17 behalve België 2008 veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 1 EU-17: Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Nederland, Duitsland, Luxemburg, Spanje, Italië, Griekenland, Portugal, Zweden, Finland, Ierland, Oostenrijk, Cyprus, Denemarken en Malta 9

Wanneer we dan de spreiding bekijken van de nationaliteiten van de landen die niet tot de EUEU17 behoren, zien we dat ook hier de zuidoostrand er uitspringt, maar ook de gemeenten ten noordoosten van Brussel. Vooral Vilvoorde, Zaventem en Kraainem hebben hoge aandelen. Leuven heeft eveneens een heel hoog aandeel, net als enkele steden buiten de provincie (Antwerpen, Gent, Lokeren, Mechelen). Ook het aandeel van deze groep is in een sterk stijgende lijn. Het aantal mensen met een afkomst van niet-eu-17 landen is gestegen met 50% t.o.v. 2006. Dit is een grotere stijging dan gemiddeld in Vlaanderen. Aandeel bevolking met nationaliteit van een land dat niet behoort tot de EU-17 2008 veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Inkomen Inkomen De provincie Vlaams-Brabant is algemeen gezien een rijke provincie. De meeste gemeenten met een hoog mediaan inkomen liggen in deze provincie. Enkel het Hageland (in het oosten van de provincie) blijft rond het Vlaamse gemiddelde. Geetbets en Zoutleeuw zitten onder het Vlaamse gemiddelde. 2009 Mediaaninkomen veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 10

Inkomensongelijkheid Net op de plaatsen waar het mediaan inkomen hoog ligt, is de inkomensongelijkheid ook het hoogst. In de meeste gemeenten van de provincie is er een groot contrast tussen arm en rijk2. De inkomensongelijkheid kent een stijgende trend en is meer uitgesproken in Vlaams-Brabant dan gemiddeld in Vlaanderen. 2008 Inkomensongelijkheid veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse Gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Woningprijs Een deel van het hogere inkomen is de Vlaams-Brabander meteen kwijt aan huisvesting. De prijzen van woningen zijn zeer hoog in de rand rond Brussel en in het centrum van de provincie. Voor de gemiddelde verkoopprijs van de kleine en middelgrote woningen blijft enkel het Hageland onder het Vlaamse gemiddelde. De woningprijzen kennen een zeer sterke opwaartse trend, en in Vlaams-Brabant en vooral de Brusselse rand, komt dit nog sterker naar voor. Gemiddelde woningprijs 2010 veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 2 Op basis van Gini-coëfficiënten. Dit is een maatstaf voor inkomensongelijkheid: een Gini-coëfficiënt gelijk aan 0 wijst op een totaal gelijke inkomensverdeling (iedereen beschikt over een gelijk inkomen), een Gini-coëfficiënt gelijk aan 1 wijst op een totaal ongelijke inkomensverdeling (1 persoon beschikt over het gehele inkomen). 11

Bouwgrondprijs Het Hageland is de enige regio in Vlaams-Brabant waar de prijs van de bouwgronden lager ligt dan het Vlaamse gemiddelde3. De Brusselse rand daarentegen wordt gekenmerkt door dure bouwgronden. Net zoals de woningprijzen kennen de bouwgronden een sterke opwaartse prijstendens. 2010 Gemiddelde prijs bouwgrond veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Werkloosheidsgraad Vlaams-Brabant telt relatief weinig werklozen, vooral in het centrum van de provincie en het Pajottenland. Toch zijn er een aantal gemeenten met een werkloosheidsgraad boven het Vlaamse gemiddelde: Asse, Diest, Drogenbos, Machelen, Sint-Pieters-Leeuw, Tienen en Zaventem. Vilvoorde en Wemmel kennen zelfs hoge werkloosheidscijfers. De werkloosheidscijfers kennen een wisselende tendens: na in 2008 een dieptepunt gehad te hebben, stegen ze in 2009 en 2010 sterk. 2010 Werkloosheidsgraad veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: VDAB, via ARVASTAT Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 3 In de gemeenten in het wit op de kaart werden minder dan 6 bouwgronden verkocht. Hiervoor werd geen gemiddelde berekend. 12

Geboorten in kansarme gezinnen Vooral in Leuven en Tienen, alsook in Asse en Halle worden relatief meer kinderen geboren in kansarme gezinnen dan gemiddeld in Vlaanderen. De rest van Vlaams-Brabant blijft rond of onder het Vlaamse gemiddelde. Sinds 2006 is het aandeel kansarme geboortes in VlaamsBrabant haast verdubbeld. 2010 Kansarmoede index veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaamse gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: aantal kansarme geboorten - SVR, via lokale statistieken aantal geboorten - ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Verhoogde tegemoetkoming in de ziekteverzekering In Vlaams-Brabant krijgen relatief weinig mensen een verhoogde tegemoetkoming in de ziekteverzekering. In het Hageland zijn de aandelen iets hoger. West-Vlaanderen en Limburg behalen de hoogste scores. Het aandeel mensen in Vlaams-Brabant dat een verhoogde tegemoetkoming geniet is sinds 2006 gedaald, maar Vlaanderen kent de tegenovergestelde trend: daar is een lichte stijging waar te nemen. Verhoogde tegemoetkoming in de ziekteverzekering 2011 % van de bevolking 4,6-8,0 8,1-10,5 10,6-12,8 12,9-15,3 15,4-21,2 Bron: ADSEI, FOD Economie Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 13

Aandeel personen met een handicap Het aantal personen met een handicap, zoals bepaald door de Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid, volgt de lijn van de verhoogde tegemoetkoming. Ook hier zijn in Vlaams-Brabant relatief weinig mensen geregistreerd als persoon met een handicap. Vooral de rand van Brussel valt hierbij op. Het Hageland zit dan weer boven het Vlaamse gemiddelde. Aantal mensen met een erkende handicap veel lager dan gemiddeld lager dan gemiddeld Vlaams gemiddelde hoger dan gemiddeld veel hoger dan gemiddeld Bron: ADSEI, FOD Economie; FOD Sociale Zekerheid, DG Handicap Grenzen: Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 1.2. Globale kenmerken van de regio's in de provincie ie De ligging van de grootstad Brussel middenin de provincie Vlaams-Brabant heeft een grote invloed op de hele regio errond. De regio Halle-Vilvoorde ligt tussen Brussel en enkele steden net over de provincie- of arrondissementsgrens (Ninove, Aalst, Dendermonde, Mechelen, Leuven). Halle-Vilvoorde is een vrij heterogeen gebied. De rand rond Brussel is sterk verstedelijkt, terwijl wat verder van Brussel de gordel groener en landelijker wordt en de bewoning residentieel. De noordoostelijke rand, rond Vilvoorde en Zaventem, is sterk geïndustrialiseerd, net als de kanaalzone ten zuiden van Brussel. In het zuidwesten van de regio, tussen Brussel en de taalgrens, tussen Zenne en Dender, ligt het eerder agrarische Pajottenland. Halle-Vilvoorde is een arrondissement met enkele kleinere steden (Halle, Vilvoorde, Zaventem, Asse), maar zonder echte centrumstad. De regio is ook heterogeen op het vlak van de bevolkingssamenstelling: een stedelijke versus agrarische bevolking, welstellend versus arm, autochtoon en internationaal, jong en oud... Enkele van de rijkste gemeenten van Vlaanderen zijn gelegen in het arrondissement. Toch zien we dat ook in deze rijkere gemeenten heel wat mensen een laag inkomen hebben. Er heerst een sterke dualiteit tussen arm en rijk. Brussel, met zijn internationale instellingen, zetels van internationale bedrijven en tewerkstelling, trekt mensen aan uit heel de wereld. De lokale bevolking in de Rand staat als gevolg sterk onder druk van de toenemende woning- en grondprijzen. De hoge huur- en koopprijzen zorgen al jaren voor sociale verdringing. Het Hageland is een landelijk gebied met Tienen, Aarschot, Diest en Landen als voornaamste kleine steden. Traditioneel is het een regio met weinig werkgelegenheid, vooral Centraal- Hageland. Dat maakt dat het historisch en nog steeds een regio is met een grote 14

pendelbeweging. Op het gebied van achterstelling bij kinderen en jongeren zijn het vooral de twee kleine steden Diest en Tienen die aandacht verdienen. De welvaartsindex en het mediaan inkomen zijn er eveneens klein. Het Hageland is daarnaast ook een sterk vergrijsde regio, met een hoog aandeel hoogbejaarden in de bevolking. Deze trend zou zich in de toekomst nog verder doorzetten. Bovendien gaat het vaak om kwetsbare groepen ouderen: ouderen met een laag inkomen, ouderen met verminderde zelfredzaamheid of slechte gezondheidstoestand. In het Hageland zijn de woningprijzen in vergelijking met de rest van Vlaams-Brabant nog relatief laag, maar er is in deze regio nog wel heel wat oud patrimonium terug te vinden en ook hier zijn de prijzen de laatste tien jaar sterk toegenomen. Leuven is de enige centrumstad in de provincie. De stad telt veel alleenwonenden en jongvolwassenen onder haar bevolking. Ook mensen met een laag inkomen worden door de stad aangetrokken. In het huisvestingsaanbod vinden we veel kamers en appartementen, maar ook sociale huisvesting. De regio rond Leuven is tamelijk jong en rijk. De huisvestingsprijzen liggen er hoog. 15

2. Vergelijkend overzicht van het welzijnsaanbod In dit dossier bundelen we de cijfergegevens en andere informatie over het aanbod in een aantal welzijnssectoren: algemeen welzijnswerk, crisisopvang voor volwassenen en voor kinderen en jongeren, kinderopvang, centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning, bijzondere jeugdbijstand, ouderen- en thuiszorg, sector personen met een handicap en centra voor geestelijke gezondheidszorg. We vergelijken telkens het aanbod in Vlaams-Brabant met dat van de andere vier provincies en waar mogelijk ook Brussel. Voor Vlaams-Brabant bekijken we daarbovenop de verdeling over de twee arrondissementen: Halle-Vilvoorde en Leuven. We gaan telkens na welke evolutie heeft plaatsgevonden tussen 2006 en 2012 en welke (structurele) tekorten of achterstanden werden ingehaald of blijven bestaan. We kijken niet enkel terug naar wat geweest is, maar richten ons ook op de uitdagingen die ons in de komende jaren te wachten staan. De beleidsmaatregelen en inspanningen die door de provincie werden geleverd worden extra in de kijker gezet. 2.1. Centra algemeen a welzijnswerk Het algemeen welzijnswerk wil mensen helpen om zich persoonlijk en sociaal te kunnen ontplooien, individuele en sociale rechten uit te oefenen, zodat men een menswaardiger leven kan leiden. De Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) hebben drie kerntaken: algemene preventie, onthaal en psycho-sociale begeleiding. Een vergelijking van de ingezette middelen Tabel 1 en Tabel 2 geven een vergelijking van de enveloppefinanciering van de CAW's, opgesplitst per provincie en voor Vlaams-Brabant per CAW. De middelen voor de Vlaamse CAW's zijn tussen 2006 en 2011 (zie Index in Tabel 1) toegenomen met ongeveer 30%. Voor de CAW's in Halle-Vilvoorde werd er duidelijk een extra tandje bij gestoken: het budget van CAW Regio Vilvoorde steeg met 50% en dat van Delta (inclusief Zenne & Zoniën, dat opging in CAW Delta) zelfs met 75% 4. De subsidie-enveloppe van de CAW's is samengesteld uit een forfaitair bedrag per VTE (voltijds equivalent). In het 'Heerenakkoord' (5 februari 2009), afgesloten tussen de toenmalige Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Veerle Heeren enerzijds en de CAW's anderzijds, engageerde de minister zich om in een eerste fase de subsidiëring van de CAW's gelijk te schakelen en op te trekken naar een minimaal bedrag per VTE van 56.580 euro. Hiervoor werd meer dan 600.000 euro extra geïnvesteerd in de sector. Voor de provincie Vlaams-Brabant betekende dit dat de subsidies van CAW Zenne en Zoniën, CAW Delta en CAW regio Vilvoorde werden opgetrokken. In 2010 is de tweede fase in de gelijkschakeling van de subsidies uitgevoerd. Een bijkomende subsidiëring van 330.000 euro heeft er toe geleid dat elk CAW in 2010 een gelijk subsidiebedrag van 57.698,55 euro per VTE ontving. Toch blijkt uit de cijfers en grafieken duidelijk dat er nog steeds grote verschillen blijven bestaan tussen de verschillende CAW's. Indien we deze cijfers uitzetten ten opzichte van het aantal inwoners in de werkingsgebieden van de CAW's, moeten we de inhaalbeweging zelfs sterk nuanceren. CAW Delta komt nog niet aan het Vlaamse gemiddeld van 10,7 per inwoner, terwijl CAW Vilvoorde helemaal onderaan bengelt met slechts 3,5 per inwoner. 4 De gedeeltelijke overname van de subsidiëring van het crisisopvangcentrum Haven 21 (4,5 VTE) inbegrepen. Zie verder p.23. 16

Tabel 1: Enveloppefinanciering CAW's (absolute bedragen in ) Provincie CAW-regio 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Index 2006-2011 Antwerpen 15.587.256 17.056.376 18.288.925 19.047.005 19.398.810 20.146.002 129,2 Limburg 5.812.050 6.448.522 6.789.581 7.083.237 7.270.520 7.578.469 130,4 Oost-Vlaanderen 11.894.682 12.567.186 13.254.866 14.011.856 14.300.111 14.975.922 125,9 West-Vlaanderen 11.826.598 12.559.238 13.340.830 14.107.981 14.333.963 14.925.414 126,2 Vlaams-Brabant 7.116.113 7.703.986 8.175.810 9.146.447 9.236.152 9.784.987 137,5 Regio Leuven 3.765.272 3.894.914 4.140.328 4.440.703 4.506.250 4.680.909 124,3 Hageland 1.152.594 1.225.530 1.274.548 1.312.307 1.324.128 1.374.136 119,2 Regio Vilvoorde 520.633 636.925 686.849 739.014 753.457 782.196 150,2 Zenne & Zoniën 324.688 407.844 448.647 835.310 135.000 0 0,0 Delta 1.352.927 1.538.773 1.625.438 1.819.112 2.517.318 2.947.746 *175,7 VLAANDEREN 52.236.699 56.335.308 59.850.012 63.396.527 64.539.556 67.410.794 129,0 Bron: Vlaamse Overheid; Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; afdeling Welzijn en Samenleving * in vergelijking met het totaal van Zenne & Zoniën en Delta in 2006 Tabel 2: Enveloppefinanciering CAW's (budget/inwoner in ) Provincie CAW-regio 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Antwerpen 9,23 10,03 10,66 11,00 11,12 11,42 Limburg 7,13 7,86 8,21 8,50 8,67 8,97 Oost-Vlaanderen 8,56 8,99 9,41 9,86 9,98 10,36 West-Vlaanderen 10,36 10,96 11,60 12,21 12,36 12,81 Vlaams-Brabant 6,82 7,32 7,71 8,56 8,58 9,01 Regio Leuven 13,75 14,08 14,84 16,02 16,13 16,59 Hageland 5,61 5,93 6,13 6,13 6,15 6,34 Regio Vilvoorde 2,44 2,95 3,16 3,37 3,40 3,49 Zenne & Zoniën 2,15 2,70 2,95 5,46 Delta 6,74 7,61 7,98 11,88 *7,35 *8,11 VLAANDEREN 8,59 9,21 9,71 10,21 10,32 10,69 Bron: Vlaamse Overheid; Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; afdeling Welzijn en Samenleving; aantal inwoners: ADSEI, FOD Economie * Totaal budget van Delta en Zenne & Zoniën berekend op het aantal inwoners uit het gehele werkingsgebied van Delta en Zenne & Zoniën samen. Dit is ook te zien op onderstaande grafiek, waar het arrondissement Halle-Vilvoorde als geheel helemaal onderaan bengelt qua budget per inwoner. Het arrondissement Leuven daarentegen, komt boven het gemiddelde van Vlaanderen uit, waarbij vooral CAW Regio Leuven een hoog budget per inwoner heeft, terwijl CAW Hageland ook een heel stuk onder het Vlaamse gemiddelde blijft. De provincie Vlaams-Brabant als geheel komt zo gemiddeld uit op hetzelfde niveau als de provincie Limburg: een heel stuk onder het Vlaamse gemiddelde. 17

CAW's: budget/inwoner 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 Antwerpen Limburg Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen Vlaams-Brabant VLAANDEREN Halle-Vilvoorde Leuven 2,00 0,00 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Als we kijken naar het aantal VTE dat ter beschikking staat van elk CAW (Tabel 3 en Tabel 4), zien we voor de CAW's in Vlaams-Brabant een stijging met bijna 25% voor Delta (Zenne & Zoniën inbegrepen). Hierbij zijn 4,5 VTE van het crisisopvancentrum Haven 21 (zie verder) inbegrepen. Voor CAW Regio Vilvoorde bedroeg de stijging 8%. Maar de gemiddelde stijging in Vlaanderen bedroeg 9%. Bovendien zien we dat ten opzichte van het aantal inwoners in de werkingsgebieden van de CAW's, de CAW's van Vlaams-Brabant onder het Vlaamse gemiddelde blijven, uitgezonderd CAW Regio Leuven. Dit laatste CAW steekt boven het Vlaamse gemiddelde uit. CAW Regio Vilvoorde komt slechts aan 0,6 VTE per 10.000 inwoners. Het hogere aantal VTE van CAW regio Leuven wordt gedeeltelijk verklaard doordat de 15,5 VTE zijn inbegrepen die worden ingezet voor (verplichte) opdrachten in het kader van justitiële maatregelen (hulpverlening in de gevangenis, bezoekruimte en slachtofferhulp), die voor het hele arrondissement worden uitgevoerd. In het arrondissement Halle-Vilvoorde werden deze taken verdeeld over CAW Delta (bezoekruimte) en het Brusselse CAW (slachtofferhulp) en uitgevoerd voor het arrondissement Halle-Vilvoorde en Brussel samen. Tabel 3: CAW's: absoluut aantal VTE Provincie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 CAW-regio Index 2006-2011 Antwerpen 303,05 327,05 329,05 329,05 330,05 335,2 110,6 Limburg 117,15 122,40 123,15 122,78 123,15 125,35 107,0 Oost-Vlaanderen 229,75 232,25 239,75 239,75 241,75 247,08 107,5 West-Vlaanderen 227,50 236,00 241,25 241,25 242,00 247,31 108,7 Vlaams-Brabant 145,50 145,50 154,00 154,00 160,50 161,80 111,2 Regio Leuven 72,25 72,25 77,75 77,75 77,75 77,75 107,6 Hageland 22,25 22,25 22,25 22,25 22,25 22,85 102,7 Regio Vilvoorde 12,00 12,00 13,00 13,00 13,00 13,00 108,3 Zenne & Zoniën 8,00 8,00 9,00 9,00 15,50 0,00 Delta 31,00 31,00 32,00 32,00 32,00 48,20 *123,6 VLAANDEREN 1.022,95 1.063,20 1.087,20 1.086,83 1.097,45 1.116,74 109,2 Bron: Vlaamse Overheid; Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; afdeling Welzijn en Samenleving * in vergelijking met het totaal van Zenne & Zoniën en Delta in 2006 18

Tabel 4: CAW's: VTE per 10.000 000 inwoners Provincie CAW-regio 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Antwerpen 1,79 1,92 1,92 1,90 1,89 1,90 Limburg 1,44 1,49 1,49 1,47 1,47 1,48 Oost-Vlaanderen 1,65 1,66 1,70 1,69 1,69 1,71 West-Vlaanderen 1,99 2,06 2,10 2,09 2,09 2,12 Vlaams-Brab Brabant ant 1,39 1,38 1,45 1,44 1,49 1,49 Regio Leuven 2,64 2,61 2,79 2,81 2,78 2,76 Hageland 1,08 1,08 1,07 1,04 1,03 1,05 Regio Vilvoorde 0,56 0,56 0,60 0,59 0,59 0,58 Zenne & Zoniën 0,53 0,53 0,59 0,59 Delta 1,54 1,53 1,57 1,56 *1,32 *1,33 VLAANDEREN 1,68 1,74 1,76 1,75 1,76 1,77 Bron: Vlaamse Overheid; Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; afdeling Welzijn en Samenleving; aantal inwoners: ADSEI, FOD Economie * Totaal VTE van Delta en Zenne & Zoniën berekend op het aantal inwoners uit het gehele werkingsgebied van Delta en Zenne & Zoniën samen. Onderstaande grafiek toont opnieuw de evolutie van de provincies en voor Vlaams-Brabant de twee arrondissementen. De verhouding tussen de provincies en arrondissementen verschilt niet veel met de vorige grafiek. Hier zien we wel dat de stijging van het aantal VTE de laatste jaren beperkt is. De stijging in het arrondissement Halle-Vilvoorde is vooral terug te brengen tot de overname van het crisisopvangcentrum Haven 21. CAW: VTE per 10.000 inwoners 2,5 2 1,5 1 Halle-Vilvoorde Leuven Vlaams-Brabant Limburg Antwerpen Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen Vlaanderen 0,5 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Wijziging van decreet Op 8 mei 2009 werd het nieuwe decreet betreffende het algemeen welzijnswerk, van toepassing op alle autonome CAW's en centra voor Tele-Onthaal, bekrachtigd en afgekondigd. Met dit decreet, dat nog niet in werking is getreden, wou men een nieuw wettelijk kader schetsen voor het algemeen welzijnswerk in Vlaanderen. 19

In de voorbereiding van de uitvoeringsbesluiten van het decreet werd echter duidelijk dat herstructurering van de sector nodig is, gezien de grote ongelijkheden in hulpverleningsaanbod tussen de verschillende regio's in Vlaanderen. Er is namelijk een grote verscheidenheid in de CAW's: in grootte, in aanbod en kwaliteit. Daardoor kan in een bepaalde regio zelfs een bepaald basishulpaanbod ontbreken of slechts minimaal aanwezig zijn. Daarom is er maar traag werk gemaakt van de concrete uitvoeringsbesluiten van dit decreet. Vooraleer er bijkomende middelen worden voorzien om de ongelijke spreiding van het basisaanbod recht te trekken, wenst de Vlaamse overheid een grondige herstructurering door te voeren. 5 Een voorontwerp van decreet tot wijziging van het decreet van 8 mei 2009 betreffende het algemeen welzijnswerk is nu opgemaakt. Het besluit van de Vlaamse Regering ter uitvoering van dit decreet wordt midden 2012 ter goedkeuring voorgelegd aan de Vlaamse Regering. Op 31 december 2013 zullen de bepalingen van het decreet van 19 december 1997 en bijhorende uitvoeringsbesluiten niet langer in werking zijn. Na deze datum behoudt geen van de huidig erkende centra zijn erkenning en moeten de nieuwe, gefuseerde CAW's met grotere werkingsgebieden een nieuwe erkenning krijgen. Een sterk eerstelijns welzijnswerk In zijn 'Omzendbrief betreffende de reorganisatie van het algemeen welzijnwerk' (1 februari 2012) geeft Vlaams minister Jo Vandeurzen aan dat 'iedere burger, onafhankelijk van zijn of haar woonplaats, met om het even welke vraag of probleem, een beroep kan doen op een aanbod aan hulp- en dienstverlening op de eerste lijn'. De CAW's dienen dus een rechtstreeks toegankelijk onthaal te organiseren waar iedereen terecht kan. Cliënten van het CAW moeten op een gelijkwaardige manier begeleiding krijgen. Om dit te realiseren wil de minister een reorganisatie van de sector met een schaalvergroting. Samen met de sector zijn de criteria voor deze schaalvergroting bepaald: - het werkgebied van een CAW wordt gevormd door ofwel het grondgebied van het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad ofwel minimaal uit drie aaneensluitende kleinstedelijke zorgregio's; - het werkgebied telt minimum 300.000 inwoners; - het werkgebied is maximaal begrensd door de provinciegrenzen; - per werkgebied kan maximum één CAW worden erkend; - voor de Vlaamse Gemeenschap kunnen maximum 11 CAW's worden erkend; - een erkend CAW dient over een minimumaantal van 50 erkende VTE te beschikken. De minister wil zo komen tot een evenwichtig gespreid aanbod in vergelijkbare werkingsgebieden. In elke regio dienen alle opdrachten (zowel wat betreft preventie, onthaal als begeleiding) in het kader van het algemeen welzijnswerk vervuld te zijn. Bij de actualisering van het subsidiëringsmechanisme zullen de programmatie- en planningscriteria op provinciaal niveau de basis vormen. Hierbij zal rekening worden gehouden met de onderbezetting van bepaalde regio s binnen de provincies. Concreet komt de minster tot 11 regionale centra voor algemeen welzijnwerk in Vlaanderen en Brussel. Qua timing wordt verwacht dat de CAW's tegen 1 juli 2012 een organisatie- en trajectplan uitwerken dat de leidraad vormt voor het verdere fusieproces. Uiterlijk op 31 augustus 2013 moet er een erkenningaanvraag ingediend worden en is er nog tijd om zich te conformeren aan de nieuwe bepalingen. Vanaf 1 januari 2014 worden de nieuwe CAW's erkend. 5 zie ook: Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Onderzoeksdossier CAW in beeld. Cijfers 2010, 2011. 20

De gevolgen voor de CAW's in Vlaams-Brabant In Vlaams-Brabant waren er aanvankelijk vijf CAW's: CAW regio Leuven, CAW Hageland, CAW Delta, CAW regio Vilvoorde en CAW Zenne en Zoniën. CAW Zenne & Zoniën was echter één van de kleinste CAW's van Vlaanderen ondanks de uitgebreide regio en de grote welzijnsnoden. De beperkte omkadering bemoeilijkte de professionele uitbouw van de werking. Daarom werd door alle betrokken partijen gekozen voor de integratie in het grotere nabijgelegen CAW Delta. Deze integratie was een feit op 1 juli 2010. De verdere organisatievergroting in het algemeen welzijnswerk betekent voor Vlaams-Brabant een fusie tussen CAW Hageland en CAW regio Leuven en een fusie tussen CAW Delta en CAW regio Vilvoorde, wat neerkomt op twee CAW's in de provincie. Rekening houdend met de opdrachten die de CAW's bezitten op het raakvlak welzijn-justitie vallen de nieuwe regio's zoveel mogelijk samen met de gerechtelijke arrondissementen. Het gerechtelijk arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde is hierop een uitzondering. Gelet op de bestuurlijke context kiest men voor een apart CAW in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Brussel). Bijgevolg dienen zowel het nieuwe Brusselse CAW als het nieuwe CAW in Halle- Vilvoorde alle decretale opdrachten te voorzien: slachtofferhulp, bezoekruimte enz. Aan CAW Delta werd in oktober 2011 alvast 3,4 VTE extra toegekend voor slachtofferhulp. De vraag is of dit zal volstaan, aangezien de grote meerderheid van het huidige cliënteel van CAW Archipel (Brussel) uit Halle-Vilvoorde komt. De hulpverlening in de gevangenis blijft in Brussel, aangezien er in Halle-Vilvoorde geen gevangenis is. In het arrondissement Leuven is men in 2011 al gestart met de voorbereidingen van de fusie: gezamenlijke gesprekken, afstemming, gezamenlijke projecten In Halle-Vilvoorde moeten we, mede door de structurele onderbezetting en de specifieke geografische ligging rond Brussel, rekening houden met een ander ritme en zijn de eerste gesprekken begin 2012 opgestart. Onderstaande kaart geeft de huidige (voorjaar 2012) werkingsgebieden aan van de CAW's in Vlaams-Brabant. Centra Algemeen Welzijnswerk CAW regio's regio Leuven Hageland Hageland en regio Leuven regio Vilvoorde Delta Haaltert Denderleeuw Ninove Roosdaal Affligem Liedekerke Ternat Opwijk Lennik Asse Merchtem Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Zemst Grimbergen Vilvoorde Machelen Kraainem Steenokkerzeel Zaventem Wezembeek- Oppem Boortmeerbeek Kampenhout Kortenberg Tervuren Bertem Keerbergen Haacht Herent Begijnendijk Tremelo Rotselaar Leuven Oud-Heverlee Holsbeek Bierbeek Lubbeek Aarschot Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel- Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Geetbets Zoutleeuw Galmaarden Herne Gooik Pepingen Sint- Pieters- Leeuw Halle Drogenbos Linkebeek Sint- Beersel Genesius- Rode Hoeilaart Overijse Huldenberg Hoegaarden Landen Bever Kaart: Steunpunt sociale planning Bron: CAW's Vlaams-Brabant Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) 21

In de toekomst zullen de werkingsgebieden er uit zien zoals op de volgende kaart is weergegeven. De gemeenten die gelegen zijn in Oost-Vlaanderen (Ninove, Denderleeuw en Haaltert), zullen niet langer tot het werkingsgebied van het CAW in Halle-Vilvoorde behoren. De werkingsgebieden vallen niet samen met de arrondissementsgrenzen: Kampenhout is gelegen in het arrondissement Halle-Vilvoorde, maar zal behoren tot CAW regio Leuven en Hageland en omgekeerd zal Tervuren tot het werkingsgebied van Halle-Vilvoorde behoren. Toekomstige werkingsgebieden CAW's Vlaams-Brabant Zorgregio's Gemeenten CAW Leuven-Hageland CAW Halle-Vilvoorde Bever Galmaarden Herne Affligem Liedekerke Roosdaal Gooik Asse ZR Asse Ternat Lennik ZR Halle Pepingen Opwijk Merchtem Dilbeek Halle Londerzeel Meise Wemmel Drogenbos Sint-Pieters-Leeuw Linkebeek Beersel Kapelle- op-den- Bos Zemst ZR Vilvoorde Scherpenheuvel- Zichem Grimbergen Kampenhout Vilvoorde Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Sint- Genesius- Rode Zaventem Kraainem Bertem Wezembeek- Oppem Tervuren ZR Tervuren Hoeilaart Boortmeerbeek Overijse Huldenberg Keerbergen Haacht Herent Rotselaar ZR Leuven Leuven Oud-Heverlee Begijnendijk Tremelo Bierbeek Aarschot ZR Aarschot Holsbeek Lubbeek Tielt-Winge Boutersem Hoegaarden Voorlopig referentiebestand gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (OC GIS-Vlaanderen) Glabbeek ZR Diest ZR Tienen Tienen Bekkevoort Diest Kortenaken Linter Landen Geetbets Zoutleeuw Knelpunten en noden aangegeven door de CAW's s in Vlaams-Brabant Eerst en vooral dient de basiswerking op het Vlaamse niveau te worden gebracht, wat vooral in Halle-Vilvoorde om een serieuze inspanning vraagt. Daarnaast is er in dit arrondissement nood aan residentiële opvang, aan meer outreachend werken en meer schuldbemiddeling. Ook is er gebrek aan een werking voor allochtonen, in een regio die toch te maken heeft met een zeer sterke internationalisatie. Er is tevens een gebrek aan betaalbare tolken, terwijl er in de regio zeer veel anderstaligen wonen. Een probleem dat samenhangt met de achterstand in andere welzijnssectoren in de regio, is het gebrek aan doorverwijsmogelijkheden naar andere organisaties en voorzieningen. Om tegemoet te komen aan de huisvestingsproblematiek (gebrek aan betaalbare huisvesting), zowel in de Rand als in het Leuvense, zou er meer moeten geïnvesteerd worden in preventieve woonbegeleiding en in het bijzonder begeleid zelfstandig wonen voor jongeren en volwassenen. De doorstroming naar duurzaam wonen na residentiële opvang (in vluchthuis, crisisopvang, begeleid wonen, opvangcentrum) blijft een bijzonder groot probleem in de beide arrondissementen. Algemeen is er vanuit de sector in Vlaams-Brabant bezorgdheid over de vermaatschappelijking van de zorg, die een grote druk legt op het eerstelijns welzijnswerk, omwille van de integrale benadering (over alle levensdomeinen) van het algemeen welzijnswerk. Nieuwe te verwachten doelgroepen zijn onder meer mensen met een beperking en psychiatrische patiënten. Daarnaast is er de noodzaak (en tegelijk een uitdaging) om voldoende bereikbaar te zijn in groter wordende werkingsgebieden. Van CAW's wordt verwacht dat ze in elke zorgregio zichtbaar aanwezig zijn. Nu al zien we specifieke problemen door de verspreide ligging van de vestigingen van onder andere CAW Hageland, zoals beperkte openingsuren, beperkte samenwerking met andere organisaties, hogere werkingskosten (bv. huren van locaties), moeilijk vindplaatsgericht werken... 22

De provincie investeert De provincie Vlaams-Brabant beschouwt de CAW's als een belangrijke partner en biedt ondersteuning op verschillende terreinen (o.a. organisatie van een provinciaal overlegplatform). De provincie ondersteunt de CAW's door jaarlijks een samenwerkingsovereenkomst af te sluiten en een subsidie toe te kennen voor de algemene basiswerking en voor de inloopwerking in het kader van armoedebestrijding. Om CAW Delta in staat te stellen de integratie van CAW Zenne en Zoniën vlot te laten verlopen, is een subsidie toegekend waarmee de extra kosten van de aansturing van de huidige werking van het CAW Zenne en Zoniën en de integratie in CAW Delta gefinancierd is. Ook om de huidige opgelegde fusie voor te bereiden en zo vlot mogelijk te laten verlopen, is aan CAW Delta en aan CAW regio Leuven een subsidie toegekend. Rekening houdend met de hoge huisvestingsprijzen probeert de provincie Vlaams-Brabant ook ondersteuning te bieden op het vlak van huisvesting, o.a. door aan CAW Delta grond ter beschikking te stellen in Asse. Datzelfde CAW participeert ook aan de sociale campus in Halle. De sociale campussen zijn een initiatief van de provincie om welzijnsvoorzieningen in staat te stellen een gedegen infrastructuur te verwerven. Deze ondersteuning biedt een meerwaarde en schept mogelijkheden voor de CAW's. Een aantal initiatieven, zoals het BZW-project (begeleid zelfstandig wonen) voor jongvolwassenen, waren onmogelijk zonder provinciale steun. Tijdens het colloquium 'Welzijn Troef' in 2006 werd het ontbreken van begeleid wonen in Halle-Vilvoorde nog bestempeld als een groot knelpunt door de CAW's. In Halle-Vilvoorde werd een gezamenlijke dienstverlening BZW opgezet. Dit project liep tot 2008. Nadien werd het door de CAW's zelf bekostigd en sinds juli 2008 gesubsidieerd door de Vlaamse overheid. BZW verloopt zo moeilijk omdat de vastgoedprijzen voor cliënten met een beperkt inkomen veel te hoog liggen en omdat er teveel aanvragen zijn voor een enkel personeelslid. Het project bemoeizorg in Vilvoorde kon eveneens starten met experimentele middelen van de provincie. Hierbij worden huurders van sociale woningen, die dreigen uit hun huis te worden gezet, intensief begeleid. Ondertussen wordt dit project met eigen middelen verder gezet. 2.2. Crisishulpverlening shulpverlening - volwassenen Crisishulpverlening gaat over alle activiteiten en initiatieven om mensen in crisis op te vangen of te ondersteunen. Crisishulpverlening strekt zich uit over verschillende levensdomeinen, zoals (geestelijke) gezondheidzorg, gezondheid, huisvesting, financiën, justitie, sociaal netwerk, gezin en opvoeding. In de crisishulpverlening kruisen dus verschillende sectoren elkaar, elk met hun doelgroep, werking, jargon en regelgeving. Wat het aanbod residentiële crisishulp voor volwassenen betreft, zijn we voornamelijk aangewezen op de CAW's en OCMW's. Daarnaast zijn er een aantal aanbieders van residentiële crisishulp voor specifieke doelgroepen (personen met een handicap, ouderen, personen met psychische problemen en/of een afhankelijkheidsproblematiek). Crisisopvangcentra van de Centra voor Algemeen Welzijnswerk In een crisisopvangcentrum kunnen volwassenen, al dan niet vergezeld van hun kinderen, en jongeren tussen 16 en 18 jaar worden opgevangen. Personen met een acute psychiatrische of ernstige verslavingsproblematiek worden doorverwezen naar een aangepaste hulpverlening. De CAW's in de provincie Vlaams-Brabant beschikken over 4 opvangcentra voor residentiële (crisis)hulpverlening. Het gaat over 2 crisisopvangcentra en 2 vluchthuizen. Het crisisopvang- 23

centrum in het arrondissement Leuven is ondergebracht bij CAW regio Leuven. Er zijn 14 bedden beschikbaar. Buiten de regio Leuven waren er tot en met 2008 geen erkende crisisopvangplaatsen in de provincie. Wel was er het crisisopvangcentrum Haven 21 in Halle dat tot en met 2008 volledig werd gefinancierd door de provincie. Men was - en is - dus vaak genoodzaakt zich te richten naar crisisopvang buiten de regio of een beroep te doen op vrijwilligers. Tabel 5 toont het aantal plaatsen en VTE in de crisisopvang per CAW. Het crisisopvangcentrum in Leuven heeft in 2010 hetzelfde aantal erkende en gesubsidieerde plaatsen als in 2006, namelijk 14. Ook het aantal VTE is sindsdien slechts weinig gewijzigd. Op Vlaams niveau was er een stijging van 5% wat betreft het aantal bedden. De stijging deed zich vooral voor in Oost- Vlaanderen, terwijl Limburg minder plaatsen had in 2010 dan in 2006 (van 85 naar 62). Het aantal personeelsleden steeg op Vlaams niveau met 80%. De grootste toename had plaats in de provincie Limburg (van 4,5 naar 18,5 VTE). Ook Oost-Vlaanderen en Antwerpen kenden een forse stijging in het erkende en gesubsidieerde personeelsbestand. De 18 bedden van het crisisopvangcentrum Haven 21 zijn nog niet opgenomen in de tabel. Tabel 5: Crisisopvang (erkend en gesubsidieerd door Vlaanderen) Provincie 2006 2007 2008 2009 2010 Index 2006-2010 2010 CAW-Regio Bedden VTE Bedden VTE Bedden VTE Bedden VTE Bedden VTE Bedden VTE Antwerpen 88 12,94 112 25,26 85 18,50 85 22,76 91 23,46 103,4 181,3 Antwerpen 63 1,67 89 13,60 62 6,97 62 10,39 68 12,59 Mechelen 10 7,00 10 7,00 10 6,75 10 6,74 10 5,00 Kempen 15 4,27 13 4,66 13 4,78 13 5,63 13 5,87 Limburg 85 4,48 79 14,06 62 12,98 62 18,56 62 18,47 72,9 411,9 t Verschil 14 3,40 17 1,86 0 5,06 0 5,82 Sonar 71 1,08 62 12,20 62 13,50 62 12,65 Oost-Vlaanderen 25 8,04 48 20,87 39 20,82* 63 17,30 58 17,41 232,0 216,5 Gent-Eeklo 14 8,04 14 8,32 14 7,97 14 8,13 14 9,08 Aalst 10? 10 7,34 10 7,45 * 10 7,56* 10 7,68* Waasland 13 1,91 4? 14 9,17 14 8,33 ZO-Vlaanderen 1? 11 3,30 11 5,4* 25 0,00 20 0,00 Dendermonde 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 West-Vlaanderen 28 9,97 32 10,27 32 13,71 27 8,35 27 9,67 96,4 97,0 Brugge 21 8,97 21 9,52 21 8,36 15 7,42 15 8,92 Middenkust 0 0,00 3 0,00 3 0,00 7 3,62* 7 4,35* Mid-W-Vlaanderen 2? 2 0,00 2 4,6* 2 4,31* 2 4,47* Kortrijk 5 1,00 6 0,75 6 0,75 3 0,93 3 0,75 Westhoek 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Vlaams-Brabant 14 6,16 14 6,04 14 5,50 14 6,27 14 6,25 100,0 101,5 Leuven 14 6,16 14 6,04 14 5,50 14 6,27 14 6,25 Hageland 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Vilvoorde 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Zenne en Zoniën 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Delta 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Vlaanderen 240 41,59 285 76,50 232 71,51 251 73,24 252 75,26 105,0 180,9 Bron: Vlaamse Overheid; Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; afdeling Welzijn en Samenleving * VTE worden ook ingezet voor andere deelwerkingen, niet enkel crisisopvang? Niet te bepalen 24

Aantal bedden crisisopvang 120 100 80 60 40 Antwerpen Limburg Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen Vlaams-Brabant 20 0 2006 2007 2008 2009 2010 Haven 21 Om tegemoet te komen aan het schrijnende gebrek aan crisisopvang en omdat er geen enkel ander aanbod in Halle-Vilvoorde was, besliste de provincie om in Halle het crisisopvangcentrum Haven 21 op te richten, dat op 21 mei 2000 officieel opende. Haven 21 is een crisisopvangcentrum dat korte residentiële opvang biedt aan mannen en vrouwen (en hun kinderen) in psychosociale crisis. Haven 21 biedt (materiële) opvang en crisisbegeleiding en helpt cliënten op weg naar maatschappelijke (re)integratie. Het centrum heeft 18 bedden ter beschikking. Omdat Haven 21 opgericht is na de fusiebeweging van de CAW's werd dit centrum - als enige in Vlaanderen- lange tijd niet gesubsidieerd. Nochtans is het algemeen welzijnswerk en in het bijzonder de residentiële crisishulpverlening een duidelijke bevoegdheid en verantwoordelijkheid van de Vlaamse Gemeenschap. Omdat het beheer van een crisisopvangcentrum niet tot de kernopdrachten van een provinciebestuur behoort werd het crisisopvangcentrum Haven 21 op 1 januari 2008 overgedragen aan het CAW Zenne & Zoniën. De financiering gebeurde nog steeds volledig door de provincie. Eind 2008 is de minister van welzijn, op uitdrukkelijk vraag van de provincie, akkoord gegaan om vanaf 2009 maximum 4.5 VTE te subsidiëren bij het CAW Zenne & Zoniën voor de werking van Haven 21. In totaal voorzag Vlaanderen in 2009 een bedrag van 257.000 euro voor Haven 21. De provincie bleef ondersteunen door de infrastructuur ter beschikking te stellen, een personeelslid te detacheren en jaarlijks een subsidie van 153.000 euro toe te kennen aan het CAW Zenne & Zoniën om zo de werking van het crisisopvangcentrum verder te zetten. 25

Sinds 1 juli 2010 is CAW Zenne en Zoniën geïntegreerd binnen CAW Delta en wordt het crisisopvangcentrum Haven 21 niet langer beheerd door CAW Zenne en Zoniën, maar door CAW Delta. Om de werking van het crisisopvangcentrum te verzekeren blijft de provincie CAW Delta voor de organisatie van het crisisopvangcentrum verder ondersteunen, zoals opgenomen in de overeenkomst tussen de provincie Vlaams-Brabant en het CAW Delta van 29 juni 2010. Het streefdoel is dat de Vlaamse Gemeenschap ten laatste in 2013 de werking volledig subsidieert. Vrouwenopvangcentra en vluchthuizen Vrouwenopvangcentra en vluchthuizen vallen sinds 1997 onder de kerntaken van de Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW). De vluchthuizen laten vrouwen (en hun kinderen) toe die mishandeld of bedreigd zijn door hun partner. Ze profileren zich als anonieme verblijfplaatsen die rust, veiligheid en ondersteuning bieden. Men kan maximaal 6 maanden in een vluchthuis verblijven. In Vlaams-Brabant zijn er twee vluchthuizen, die beide gelegen zijn in het arrondissement Leuven, namelijk in Diest voor de regio Hageland en in Leuven voor de regio Leuven. Crisisopvang bij de OCMW's Er zijn geen cijfers beschikbaar over de crisisopvang van de OCMW's. Daarom heeft de provincie Vlaams-Brabant in het voorjaar van 2010 een bevraging georganiseerd om het aanbod crisisopvang van de OCMW's, de knelpunten en de noden in kaart te brengen. 59 van de 65 Vlaams-Brabantse OCMW's vulden de vragenlijst in. Van de OCMW's waarvan het aanbod bekend is, bestaat het grootste aandeel uit woningen in eigendom van het OCMW, gevolgd door woningen gehuurd op de private markt, woningen in eigendom van de gemeente waarvan het OCMW gebruik maakt en tenslotte sociale huurwoningen. Het aantal crisiswoningen is niet altijd evenredig met het bevolkingsaantal. In sommige gemeenten is er een groter aanbod dan hun bevolkingsaantal zou doen vermoeden. De meest voorkomende type woningen zijn in de eerste plaats kamers, gevolgd door appartementen, gezinswoningen en tenslotte een beperkt aanbod van studio's. Een aantal OCMW's geven aan dat ze extra woningen voor crisisopvang gaan bouwen of huren om tegemoet te komen aan de steeds groter wordende vraag. Een blijvend pijnpunt De nood aan een afdoend aanbod voor crisisopvang blijft groot. Het aanbod crisishulp voor zowel kinderen, jongeren als volwassenen is beperkt in Vlaams-Brabant. In zowat alle sectoren is er nood aan meer crisisopvang en crisisbegeleiding. Een minimum aanbod aan residentiële plaatsen blijft hierbij noodzakelijk, maar is, vooral in het arrondissement Halle-Vilvoorde Vilvoorde, niet aanwezig. Een vluchthuis ontbreekt er bijvoorbeeld. Er is ook nood aan meer diversiteit in het aanbod, zowel in de opvangvorm als in de begeleiding, aangepast aan specifieke doelgroepen als grote gezinnen, vrouwen met kinderen, tienermoeders, minder mobielen, jongvolwassenen komend uit de bijzondere jeugdbijstand, cliënten met multiproblematieken... Steeds vaker is ook een intensieve en specifieke begeleiding nodig, waarvoor nu geen ruimte is. Een ander probleem in de provincie is het gebrek aan doorstroming vanuit de vluchthuizen en crisisopvangcentra naar betaalbare huisvesting. Vaak wordt er bij ontslag geen oplossing gevonden op lange termijn. Cliënten moeten vaak uitwijken naar andere regio's, wat het begeleid zelfstandig wonen bemoeilijkt en de mensen de kans ontneemt om zich in eigen streek te kunnen vestigen en de draad van hun leven terug op te nemen (werk, sociaal netwerk...). Een 26