1 TOELICHTING OP ONDERDELEN VAN HET JAARVERSLAG

Jaarverslag

Inhoud 1 TOELICHTING OP ONDERDELEN VAN HET JAARVERSLAG... 3 1.1 Voorwoord Directie... 3 1.2 Jaarverslag Bestuur... 4 1.3 Verslag van de Raad van Toezicht... 9 2 Kerngegevens...11 3 Directieverslag...12 3.1 Algemene instellingsgegevens...12 3.2 Personeel...16 3.3 Onderwijs....17 3.4 Meerjarenbeleid...17 3.5 Kwaliteitsmetingen...17 3.6 Markante gebeurtenissen...18 3.7 Financiën...22 4 Begroting 2012 (geconsolideerd)...26 5 Jaarrekeningen...27 2

1 TOELICHTING OP ONDERDELEN VAN HET JAARVERSLAG 1.1 Voorwoord Directie Beste lezer, Ook dit jaar geeft ons jaarverslag veel ambitie weer, maar ook bezinning op prioriteiten. Het gaat goed met de school en dit brengt veel werkzaamheden met zich mee. Verwachtingen bij belanghebbenden die niet op korte termijn zijn waar te maken moeten dan soms wijken voor belangrijker zaken. In dit verslag is vooral een bespiegeling op deze verwachtingen geschetst en is een meerjaren beleidsplanning weergegeven. Een grote plaats is ingeruimd voor de financiële verslaglegging. De jaarrekeningen komen de laatste jaren steeds rond het nulpunt uit. Dit jaar heeft de school een financieel positief resultaat, maar door investeringen van het leerbedrijf is de geconsolideerde jaarrekening dit jaar negatief. Door onze visie dat goed beroepsonderwijs in school moet plaatsvinden, begeleid door goede vakbekwame docenten, is het niet eenvoudig om financiële doelstellingen te halen. We zijn dan ook zeer verheugd met enkele grote schenkingen, waarmee we een paar zeer geavanceerde machines hebben kunnen aanschaffen en het exploitatieresultaat binnen redelijke grenzen hebben kunnen houden. In is de school wederom uitgebreid doorgelicht op de kwaliteit van haar examinering. Het verheugt ons zeer te kunnen melden dat de LiS op alle zeven standaarden van de Onderwijsinspectie de beoordeling voldoende heeft gekregen. Daarmee is de kroon gezet op het werk dat in 2008 zijn aanvang genomen heeft en waarmee de school de weg ingeslagen is naar verdere professionalisering van onderwijs en examinering. We hebben een beknopt verslag van het onderzoek van de Onderwijsinspectie opgenomen. Namens bestuur en staf van de Leidse Instrumentmakers School wens ik U veel genoegen bij het lezen van dit jaarverslag. ing. DW Harms Directeur Leidse Instrumentmakers school 3

1.2 Jaarverslag Bestuur Een markant moment in was de viering van het 110-jarige bestaan van de school op 17 november. Ter gelegenheid van deze mijlpaal werd een symposium georganiseerd met als centraal thema Precisietechnologie voor Medische Toepassingen. Meer dan 100 belangstellenden volgden dit symposium, dat bestond uit een drietal lezingen en werd besloten met de uitreiking van de Van Musschenbroek medaille aan dr. A.J. van Duyneveldt en dr. J. Korving. Deze onderscheiding is aan hen toegekend wegens hun grote verdiensten voor de LiS: als toenmalig voorzitter en penningmeester van het bestuur hebben zij er in 1993 voor gezorgd dat de school kon worden gehuisvest in het huidige gebouw, dat tot stand kwam in de daarvoor geplande tijd en binnen het daarvoor beschikbare budget! Treurig genoeg was dr. Van Duyneveldt, als gevolg een ernstige ziekte, kort voor 17 november overleden. Als plaatsvervangers hebben zijn twee zoons toen, in aanwezigheid van mevrouw van Duyneveldt, de medaille in ontvangst genomen. In het afgelopen jaar is er wederom veel gebeurd op de LIS. Het betreft, gelukkig, vooral positieve ontwikkelingen, die de consequenties zijn van de ambitie van bestuur, directie en staf om de opleiding te laten behoren tot de top van de Nederlandse Middelbare Beroeps Opleidingen. Om dit te bereiken heeft het bestuur zich in opnieuw intensief bezig gehouden met zaken, die te maken hebben met de kwaliteit van het onderwijs, zoals zal blijken uit de onderstaande verslaggeving. De volgende onderwerpen komen hierin aan de orde. Ten eerste de voortgang van het competentiegerichte onderwijs, dat in september 2010 van start is gegaan. Ten tweede de uitbreiding van het aanbod van moderne bewerkingstechnieken. Ten derde de verheugende en voortgaande groei van het aantal leerlingen met de daaraan verbonden huisvestingsproblemen. Ten vierde de ontwikkelingen die moeten leiden tot een HBO opleiding Precisietechnologie. Ten vijfde de reorganisatie van het leerbedrijf dat de kern moet gaan vormen van het voorgenomen Centrum voor Innovatief Vakmanschap. 1.2.1 Competentiegericht Onderwijs (CGO) In is de groep leerlingen die in 2010 is gestart met het CGO doorgestroomd naar het tweede jaar. De resultaten van deze groep zijn ronduit goed. Op een totaal van 60 leerlingen moet een vijftal de eerste klas doubleren, terwijl dit aantal in voorgaande jaren twee keer zo hoog was. De volgende factoren spelen een rol in deze verbetering. De heldere vorm van het competentie gerichte onderwijsprogramma, de intensieve begeleiding en de invoering van intake -gesprekken na de aanmelding. Deze laatste activiteit doordringt de aspirant-leerlingen (en hun ouders!) er van dat een intensief onderwijsprogramma wordt aangeboden van hoog niveau, en dat van de kant van de leerlingen een grote inzet wordt verwacht. De verwachting is dat aan het eind van het schooljaar -2012 een klein aantal leerlingen (2-4), die de competentiegerichte opleiding in 2010 zijn begonnen, de school met een diploma op niveau 2 zullen verlaten, omdat zij niet zijn opgewassen tegen de eisen die de opleiding Research Instrumentmaker niveau 4 stelt. Het diploma op niveau 4

2 is waardevol en biedt de schoolverlater goede kansen op de arbeidsmarkt. Tegelijk laat dit verschijnsel bestuur en staf nogmaals zien hoe groot het belang is van de intake - gesprekken en begeleiding, omdat vaak blijkt dat motivatie en inzet een belangrijke rol speelt bij de kans om de opleiding met succes af te ronden. Het besluit is dan ook genomen om de intake -gesprekken nog intensiever maken door twee docenten deze taak te laten uitvoeren aan de hand van een vastgelegd protocol. Volgens de afspraak met de inspectie zal in 2012 een beroepenveld commissie worden ingesteld om de door de LiS ontwikkelde onderwijs- en examenprogrammering voor het CGO te toetsen en om na te gaan of het programma voldoet aan de eisen van de afnemers. De directe aanleiding is de mededeling van de Onderwijsinspectie dat het onderzoek van het CGO na diplomering zal plaatsvinden, d.w.z. op zijn vroegst begin 2013, na eventuele uitstroom van leerlingen op niveau 2. 1.2.2 Uitbreiding en modernisering van het onderwijsaanbod Het streven van het bestuur is er de laatste jaren op gericht om het aanbod van onderwijs in bewerkingstechnieken systematisch te verbreden. Het onderwijsprogramma is daartoe aangepast aan de wensen van de afnemers, zoals verwoord in de rapporten van de visitatie commissies die in 2004 en 2010 de LiS hebben bezocht. De resultaten van deze inspanningen zijn opvallend. Zo heeft de grote aandacht, die de laatste jaren is gegeven aan CNC-technieken, het onderwijsprogramma zowel theoretisch als praktisch drastisch veranderd. Een theorielokaal is nu uitgerust met 33 moderne computers en bijbehorende licenties voor Inventor en Edgecam teken- en ontwerpprogramma s, waardoor vanaf het 1e jaar alle leerlingen worden getraind in deze technieken. Naast deze training maken ze in het 1e-jaar ook kennis met de praktijk van computer gestuurde draai- en frees bewerkingen. Deze aanpak begint zijn vruchten af te werpen. Voor de verdere verdieping van het onderwijs in CNC-technieken in de daarop volgende leerjaren zijn in drie moderne computergestuurde bewerkingsmachines geïnstalleerd, waaronder een uiterst moderne 5-vlaks freesmachine. Bij ons weten beschikt geen MBO school over een dergelijke moderne bewerkingsmachine. Vanaf het 1e leerjaar maken alle leerlingen nu kennis met de grondbeginselen van mechatronica in de vorm van gecombineerd theorie- en praktijkonderwijs. Dit is mogelijk geworden door ruimte vrij te maken in het praktijkonderwijs metaalbewerking. Stapsgewijs wordt het niveau van de opdrachten verhoogd zodat ze in het 4e jaar in staat zijn in kleine groepjes van 3-4 leerlingen complete mechatronische opdrachten succesvol uit te voeren, onder begeleiding van docenten en/of externe deskundigen. De gemoderniseerde module laser bewerkingstechnieken, die in 2010 is ingevoerd, blijkt ook gezien de reacties van de leerlingen, een groot succes. Deze module bestaat ook weer uit een combinatie van theoretisch en praktisch onderwijs, waarin de leerlingen eerst de basis begrippen van de optica leren, die vervolgens worden gebruikt voor de praktijk van laser bewerkingstechnieken. Zoals in eerder jaarverslagen vermeld heeft de Faculteit W & N van de Universiteit Leiden in 2009 besloten de uiterst moderne DAMA CNC bewerkingsmachine voor 5

keramische materialen in het gebouw van de LiS te plaatsen. Dit heeft de twee leraren van de opleiding glas de gelegenheid gegeven zich in te bekwamen in keramische bewerking technieken. Tevens is een begin gemaakt met de ontwikkeling van projecten, die zowel leerlingen met specialisatie glas als metaal bij het gebruik van deze machine betrekken. In heeft een record aantal van 13 leerlingen bijzondere afstudeerprojecten uitgevoerd in het 4e jaar, namelijk projecten waarvoor gecombineerde kennis wordt vereist van verschillende technieken zoals mechanica, elektronica, optische en glas/keramische bewerkingstechnieken. Deze projecten voldoen aan de aanbevelingen van de visitatie commissie van 2010 en zijn gebaseerd op concrete problemen aangedragen uit het bedrijfsleven. De projecten zijn van een hoog niveau en worden uitgevoerd in nauwe samenwerking met medewerkers van het ingenieursbureau Settels en van Amelsfoort uit Eindhoven. Aangezien de voorspelling is dat het aantal leerlingen dat een dergelijk afstudeerproject gaat uitvoeren in de komende twee jaren tot 40-50 zal toenemen, wordt naarstig gezocht naar bedrijven en instellingen, die soortgelijke projecten kunnen helpen begeleiden. Het bestuur prijst zich gelukkig dat in dit kader de toezegging is verkregen dat afstudeerders van de LiS kunnen participeren in Master projecten van de Faculteit Werktuigbouw van de TU-Delft en dat ook TNO heeft toegezegd dit soort projecten op te zetten. 1.2.3 Groei van het aantal leerlingen Zoals al vermeld in het verslag van 2010 vertoont het aantal ingeschreven leerlingen sinds 2004 een verheugende groei. In de laatste twee jaar is deze groei gestimuleerd door PR-acties die mogelijk zijn geworden door een subsidie van de gemeente Leiden en de Provincie Zuid-Holland. Zo is voor het cursusjaar -2012 een record aantal van 66 leerlingen ingeschreven voor het 1e jaar terwijl de opname capaciteit was gesteld op 60. Door extra voorzieningen te treffen, zoals een kostbare uitbreiding van de licenties voor CAD-CAM tekenpakketten met bijbehorende computers en de aanschaf van bewerkingsmachines, konden alle 66 leerlingen worden opgenomen. De voortekenen wijzen er op dat deze groei zal doorzetten in het komend cursusjaar. Het bestuur stelt zich op het standpunt dat alle jonge mensen die zich aanmelden en die voldoen aan de criteria, zoals opgesteld in de intakegesprekken, dienen te worden toegelaten. Deze beslissing is genomen in het licht van de grote behoefte aan technici in het algemeen en aan afgestudeerden van de LiS in het bijzonder. Het is de taak van het bestuur de financiële middelen te vinden om deze groei op te vangen. 1.2.4 Hogere beroepsopleiding precisietechnologie Als vervolg op het rapport Beroepscompetentieprofiel en Raamcurriculum voor Precisietechnoloog op HBO-niveau is in samenspraak met vier UHD s van de Faculteit Werktuigbouwkunde (3ME) van de TU-Delft, een gedetailleerde beschrijving opgezet van een HBO opleiding Precisietechnologie, die aansluit op de opleiding Research Instrumentmaker aangeboden door de LiS. Tot teleurstelling van het bestuur is in daarop volgende gesprekken met de directeur van de sectie techniek en de leider van de afdeling werktuigbouw van de HS Den Haag, geen voor de LiS bevredigende oplossing 6

gevonden voor uitvoering van dit curriculum onder gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Twee mogelijkheden doen zich nu voor: Een stapsgewijze ontwikkeling van opleidingsmodules op HBO niveau in samenwerking met de Faculteit Werktuigbouw (3ME) van de TU-Delft. Als eerste stap zal worden onderzocht of een aantal 4e-jaars leerlingen van de LiS in het cursusjaar 2012-2013 hun afstudeerproject uitvoeren als onderdeel van Master projecten van deze Faculteit (zie ook sectie over de uitbreiding en modernisering van het onderwijsaanbod). Een verder verkenning van een volwaardige HBO opleiding Precisietechnologie in samenwerking met de Hogeschool Utrecht. De bedoeling is om in samenspraak na te gaan of een uitstroomrichting Precisietechnologie door deze hogeschool kan worden opgenomen, die grotendeels overeenkomt met het door de LiS ontwikkelde curriculum. 1.2.5 Centrum voor Innovatief Vakmanschap Zoals vorig jaar vermeld heeft de LiS in september 2010 een Business Plan voor een Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) op het gebied van Precisietechnologie ingediend bij het Platform Bètatechniek. Dit plan is door de commissie van experts op alle punten als uitstekend beoordeeld. Teleurstellend was dat dit plan, ondanks de uitstekende beoordeling, niet kon worden gehonoreerd omdat in 2010 is besloten het sleutelgebied High-Tech Systems en Materialen, waaronder het voorstel van de LiS valt, voorlopig niet te financieren. De LiS is niet bij de pakken neer gaan zitten en is begonnen met de systematische reorganisatie en uitbouw van het bestaande leerbedrijf, dat valt onder de stichting Vrienden van de LiS. Als een van de eerste stappen is de heer D. van den Burg, die in als docent van de LiS met pensioen is gegaan, voor twee dagen per week op een tijdelijk contract aangesteld. De heer van den Burg heeft de verantwoordelijkheid gekregen voor de acquisitie van opdrachten voor het leerbedrijf en de begeleiding van de uitvoering in de school. Daarnaast zijn belangrijke stappen genomen om de administratieve afhandeling, zoals het maken van offertes, versturen van rekeningen en controle van betalingen te professionaliseren. Gedurende 2012 zal worden besloten hoe en in welke vorm het CIV, dat zich nu profileert onder de naam LiS-TOP (Techniek en Ontwikkeling met Precisie), zal doorgaan. 1.2.6 Verdere ontwikkelingen en bestuurlijke organisatie. In hebben zes gezamenlijke vergaderingen plaatsgevonden van het bestuur en de Raad van Toezicht. Daarnaast is er elke drie weken, op dinsdagmiddag, een overleg tussen het bestuur en de directeur om de lopende zaken te bespreken en om besluiten in de gezamenlijke vergaderingen van bestuur en Raad van Toezicht voor te bereiden. Daarnaast vergaderen regelmatig taakcommissies samengesteld uit leden van het bestuur en de RvT om concrete problemen op te lossen. Voorbeelden zijn de commissies ter voorbereiding van het CIV, van de investeringen in bewerkingsmachines, aanpassingen van het gebouw in verband met de groei van het aantal leerlingen en eventuele nieuwbouw. 7

Ultimo is prof.dr. J.Aarts afgetreden als penningmeester van het bestuur, na deze functie meer dan 10 jaar te hebben vervuld naast zijn aanstelling als hoogleraar natuurkunde aan de Universiteit Leiden! Hij heeft er als geen ander voor gezorgd dat de financiële administratie op moderne leest is geschoeid en dat inkomsten en uitgaven de laatste jaren in evenwicht zijn gekomen. Bij zijn afscheid wees hij nog eens op de noodzaak om nu een financiële reserve op te bouwen om tegenvallers te kunnen opvangen. Het bestuur prijst zich gelukkig dat prof.dr. P.H. Kes, de voorzitter van de RvT, bereid is gevonden de plaats van de heer Aarts als penningmeester in te nemen. Professor Kes is emeritus hoogleraar natuurkunde aan de Universiteit Leiden en heeft langjarige ervaring met het reilen en zeilen van de LiS. Zijn functie als voorzitter van de RvT is overgenomen door de heer J. W. van Vessem. Tenslotte wil ik, als voorzitter, gebruik maken van de mogelijkheid een persoonlijk woord toe te voegen aan dit bestuursverslag. De LiS bevindt zich in de uitzonderlijke situatie dat het hele bestuur, net zoals de Raad van Toezicht, bestaat uit vrijwilligers die hun bestuurstaak uitvoeren, zonder financiële vergoeding, uit toewijding aan het onderwijs in het algemeen en aan de LiS in het bijzonder. Centraal in het beleid staat de kwaliteit van het onderwijs omdat bij alle leden van het bestuur en de Raad van Toezicht de overtuiging bestaat dat kwalitatief goed MBO onderwijs een voorwaarde is voor een gezonde ontwikkeling, zowel economisch als sociaal, van de huidige en toekomstige generatie leerlingen. Het is een voorrecht om voorzitter te zijn van dit bestuur en om onder toezicht te staan van deze Raad van Toezicht. Mede namens het bestuur van de LiS. Prof.dr. J. Schmidt Voorzitter 8

1.3 Verslag van de Raad van Toezicht was het tweede jaar waarin de Raad van Toezicht (RvT) conform de richtlijnen van de governance code voor Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie (BVE) functioneerde. De RvT heeft zeven keer vergaderd, waarvan vijf maal met bestuur en directie. Voor de leden van de RvT zie hoofdstuk 3.1.4: Samenstelling bestuurlijke organisatie. In het vierde kwartaal heeft dhr. Kes te kennen gegeven zijn functie als voorzitter van de RvT neer te leggen en in het bestuur de functie van penningmeester te gaan vervullen als opvolger van dhr. J. Aarts. Wij willen dhr. Kes bedanken voor zijn inzet om de RvT gedurende de aanloopfase vorm en inhoud te geven. Tevens heeft dhr. J.J.M. Vissers te kennen gegeven in 2012 i.v.m. pensionering en vertrek naar het buitenland zijn functie ter beschikking te stellen. Door het vertrek van dhr. Kes heeft de RvT besloten dat a.i. J.W. van Vessem als voorzitter zal fungeren. Nieuw in de RvT zijn de heren Coolen, Werij en Van der Boon. Het is het streven van de RvT om die samenstelling te hebben waarin veel expertises zijn vertegenwoordigd (onderwijs, financieel, juridisch en het afnemend veld) waardoor gerichte ondersteuning gegeven kan worden aan de ambitieuze plannen van bestuur en directie. 1.3.1 Terugblik Het boekjaar is afgesloten met een bescheiden negatief resultaat. De financiële situatie vereist daarom nog steeds een nauwgezette bewaking van inkomsten en uitgaven. Een kleine toename van het aantal 1e jaars leerlingen wordt nog niet vertaald in hogere bijdragen. De plannen zoals gepresenteerd door bestuur en directie om de organisatie in 2012 zo in te richten dat er structureel meer 1e jaars kunnen worden geplaatst zal pas in 2013/14 tot hogere rijksbijdragen leiden. Te verwachten is echter dat door deze toename er bouwkundige aanpassingen moeten worden doorgevoerd en dat het machinepark moet worden uitgebreid. Hiervoor is en blijft voorfinanciering noodzakelijk. Een bijzondere gebeurtenis in is de fund raising actie opgestart door Prof. Dr. J. Schmidt (voorzitter van het LiS-Bestuur) welke via donaties van industrie, Stichtingen en particulieren een bedrag van meer dan 100.000 heeft opgeleverd! Voor dit bedrag is een CNC 5-vlaks freesmachine gekocht, waardoor de LiS als enige technische opleiding in Nederland hun studenten kan opleiden voor deze in de industrie al veel toegepaste fabricagetechnologie. Dat het boekjaar met een bescheiden verlies is afgesloten is mede te danken aan het feit dat de RvT en het bestuur hun veelomvattende werkzaamheden pro Deo verrichten. 9

1.3.2 Toekomst LiS Het wordt steeds duidelijker dat er op korte termijn een grotere vraag komt naar hoogopgeleide technici. De verwachting is dat deze de komende jaren zal oplopen tot ca. 170.000. De eisen die het afnemend veld aan schoolverlaters stelt worden hoger. Onze klantenkring is per definitie de High-Tech industrie zowel aan de ontwikkelkant als aan de maakkant. Het is in onze optiek een utopie om aan te nemen dat Nederland alleen nog kansen heeft aan de ontwikkeling/prototype kant. De seriefabricage van hoogwaardige componenten gaat ook in Nederland een steeds belangrijker plaats innemen. 1.3.3 Hoe gaat de LiS hier invulling aan geven? De LiS profileert zich steeds meer als de opleiding in Nederland, waar continu wordt gewerkt aan het opleidingsniveau om aansluiting te houden met de eisen van de hierboven aangegeven industrieën. Het streven van de LiS is er dan ook op gericht om: Meer 1e jaars te plaatsen Mogelijkheden te onderzoeken om gerichte HBO-opleidingen te kunnen geven. Samenwerking(en) aan te gaan met andere gespecialiseerde opleidingsinstituten. De mogelijkheden van nieuwbouw te onderzoeken. De regionale politiek ziet duidelijk in dat er in de driehoek Rotterdam-Delft-Leiden- Utrecht veel potentieel zit om High-Tech ontwikkelingen te stimuleren. En zij ondersteunt ons dan ook! Het blijft echter een uitdaging om de landelijke politiek te interesseren en betrokken te krijgen zodat er echt stappen kunnen worden ondernomen die bijdragen tot een gerichte kwaliteitsverbetering van het (V)MBO Een woord van dank is zeker op zijn plaats voor de grote inzet van bestuur, directie, docenten, en medewerkers voor hun bijdrage in. Raad van Toezicht J.W. van Vessem 10

2 Kerngegevens Studenten 2010 2009 Inschrijvingen 194 184 183 Geslaagden totaal 53 43 68 Geslaagden I 3 29 2 Geslaagden RI 13 14 22 Geslaagden CNC 5 9 15 Geslaagden FMT 32 23 29 Ingeschreven 1e jaars 66 60 55 Medewerkers 2010 2009 In aantal 30 29 27 In FTE 24,2 23,2 21,6 Financiële resultaten (geconsolideerd; bedragen * 1000) 2010 2009 Baten 2237 2191 2223 Lasten 2276 2150 2211 Resultaat -39 41 12 11

3 Directieverslag 3.1 Algemene instellingsgegevens 3.1.1 Missie De Leidse Instrumentmakers Stichting leidt studenten op voor het diploma Research Instrumentmaker (RI) op MBO-niveau 4 (BOL) doormiddel van de Leidse instrumentmakers school. De school wil door de sectoren waar afgestudeerden gaan werken beschouwd worden als de nationale topschool, zowel op inhoudelijk als op organisatorisch gebied. De opleiding positioneert zich als zelfstandige opleiding met een sterke oriëntatie op de sectoren wetenschap en fijnmechanische techniek. Het onderwijs op de school wordt gegeven zonder onderscheid naar ras, sekse of nationaliteit en met respect voor de godsdienst of levensovertuiging van de leerlingen of hun ouders en van de docenten. 3.1.2 Kernactiviteiten De Leidse instrumentmakers School (LiS) is een MBO vakschool voor precisietechnologie waar alle studenten de opleiding RI volgen. Nieuwe terreinen waar de LiS zich tegenwoordig op richt, zijn Life Sciences & Health (medische en biotechnologische wetenschappen), Space Science (ruimtevaarttechniek) en groene techniek (techniek voor zonnecellen, windenergie en greenports ). De LiS is in kringen van natuurkundig wetenschappelijk onderzoek al ruim 110 jaar een begrip. Researchlaboratoria maken op ruime schaal gebruik van vakmensen die deze opleiding hebben gevolgd. Ook de industrie, die telkens op zoek is naar nieuwe producten of productiemethoden, doet beroep op de kennis en vaardigheden van onze leerlingen en afgestudeerden. Door theoretisch en praktisch onderwijs wekelijks op het lesrooster te plaatsen is de LiS in staat haar leerlingen verder te interesseren in precisietechniek en op te leiden tot gewilde specialisten voor de fijnmechanische - en precisie industrie. 3.1.3 Juridische structuur De Leidse Instrumentmakers Stichting is een stichting naar Nederlands recht; ze is in 2009 opgericht om te voldoen aan moderne eisen betreffende goed bestuur, en aan haar is op 1 januari 2010 het beheer van de school samen met alle bezittingen en schulden overgedragen door de Vereniging tot Bevordering van de opleiding tot Instrumentmaker in Leiden, opgericht in 1901. Deze Vereniging bestaat nog steeds en dient nu als contactorgaan voor allen, bedrijven en personen, die zich betrokken voelen bij het wel en wee van de LiS. 3.1.4 Samenstelling bestuurlijke organisatie De Stichting kent een onbezoldigd Bestuur en Raad van Toezicht. Voor de dagelijkse leiding van de school is een directeur in loondienst benoemd. 12

In bestond het Bestuur uit de volgende personen: Prof. Dr. J. Schmidt (voorzitter) Prof. Dr. J. Aarts (penningmeester) Dr. J.K. Katgert-Merkelijn (secretaris) Dr. A.J. van Strien (vicevoorzitter) De Raad van Toezicht bestond uit de volgende personen Prof. dr. P. H. Kes (oud-wetenschappelijk Directeur Leids Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde.) J.W. van Vessem (oud-ceo Esmeijer B.V), tevens voorzitter Stichting Vrienden van de LiS Drs. J.J.M. Vissers (algemeen directeur SVGB kenniscentrum) R. van de Brink (teamleider assembly & integration Dutch Space) Ing. R. Kok (technical supply manager ASML). Drs H.G.M. Coolen oud- directeur ABN-Amro) Dr. H.G.C. Werij (Director of Research Technical Sciences TNO) Mr. J.E. van der Boon (directeur bedrijfsvoering Universiteit Leiden) De Vereniging kent een Bestuur en een ledenraad. Het Bestuur van de Leidse instrumentmakers Stichting treedt tevens op als Bestuur van de Vereniging. 3.1.5 Aantal ingeschreven studenten Bij aanvang van het schooljaar -2012 kende de LiS een totaal van 194 studenten. De herkomst van de leerlingen is landelijk gespreid. Een kleine 50% komt uit Zuid- Holland, meestal uit de directe regio. Ca. 30% komt uit de aangrenzende provincies en het resterende deel komt van verder weg. Per leerjaar melden zich op de ca. 60 aanmeldingen, 2 à 3 meisjes aan. Aangezien het vak waar de LiS voor opleidt zeer geschikt is voor meisjes, willen we door gerichte werving het aandeel meisjes sterk doen toenemen. De ontwikkeling in het aantal studenten bij de LiS is sinds 2005 stabiel en vanaf 2008 licht stijgend, zoals in onderstaande grafiek zichtbaar gemaakt is. 2008 2009 2010 Totaal aantal studenten 182 181 183 194 Jaar 1 60 60 66 68 Jaar 2 50 50 50 53 Jaar 3 50 50 50 50 Jaar 4 22 21 17 23 Voor de komende jaren is een groei voorzien van jaarlijks 5 á 10 leerlingen, door gerichte promotieactiviteiten, waardoor er nu een ruimere bekendheid is van de goede arbeidsperspectieven van een LiS-opleiding. Dit leidt tot een verwachting dat er in het 13

cursusjaar 2013-2014 ca. 240 leerlingen zullen zijn, en in het cursusjaar 2014-2015 zelfs ca. 280. Deze laatste sprong is een gevolg van de invoering van het competentiegerichte onderwijs, waardoor BOL 4 studenten die nu na drie opleidingsjaren niveau 4 bereiken bij het behalen van het diploma FMT, in 2014 pas een niveau 4 diploma kunnen verwerven als het diploma Research Instrumentmaker behaald wordt. Na een geslaagde proef in 2010 is ook in een intakeprocedure gehanteerd; met elk van de aangemelde deelnemers is een gesprek gevoerd om geschiktheid van de leerling en toereikendheid van de vooropleiding te beoordelen; dit heeft als gevolg gehad dat niet alle aanmeldingen zijn gehonoreerd. Het blijkt nl. in de praktijk dat er voor deelnemers met een opleiding lager dan vmbo-t minder kans is dat ze de opleiding met succes kunnen afsluiten als de motivatie onvoldoende lijkt. Het intake gesprek zal ook in volgende jaren een vast onderdeel van de toelatingsprocedure zijn. 3.1.6 Succes van de opleiding De LiS heeft meegedaan aan de jaarlijkse benchmark van de MBO-raad. Dit jaar is het opleidingssucces onderzocht. In onderstaande tabel is het resultaat van onze school vastgelegd. In vergelijking met het totale MBO heeft onze school met een slagingspercentage van 79,3% goed gepresteerd. Jaarresultaat LiS per kwalificatiedossier en niveau Leidse instrumentmakers School MBO totaal Kwalificatiedossier (cp-code) Niveau Aantal Aantal Fijnmechanische techniek 2 100,0% 5 73,7% 300 (ken37) 4 79,3% 58 75,0% 96 In de afgelopen jaren is het succes enigszins wisselend geweest, met een dip in 2010. Wij zijn dan ook verheugd met deze positieve tendens en streven ernaar zowel de kwaliteit van de opleiding als het studiesucces hoog te houden. In de onderstaande grafiek is de ontwikkeling van het studiesucces weergegeven. 14

Een groep die het op onze school minder goed lijkt te doen is is de categorie ouder dan 23 jaar. Het betreft echter slechts twee leerlingen, en is dus statistisch niet significant. In vergelijking met andere MBO-scholen doet de LiS het uitstekend, getuige onderstaande grafiek. De lichtblauwe kolom, derde van rechts, geeft de resultaten van de LiS weer. 3.1.7 Vroegtijdig schoolverlaten Al lukt het niet alle studenten om binnen de vier jaar hun diploma behalen bij de LiS, als de studenten eenmaal het eerste jaar doorzijn behaalt het overgrote deel zijn diploma. Aangezien de LiS alleen opleidingen in fijnmechanische precisietechnieken aanbiedt, betekent het dat de studenten die het niet redden de school moeten verlaten als ze een andere opleiding wensen te volgen. Voor deze studenten heeft de LiS erg haar best gedaan om een passende opleiding te vinden bij een andere MBO-instelling. Hierdoor is het percentage wat de school heeft verlaten zonder enig diploma, onder de twee procent gebleven! 3.1.8 Prognose studentenaantallen De komende jaren voorziet de LiS een groei in het aantal studenten, zoals ook boven vermeld. In onderstaande tabel is de prognose van het aantal leerlingen per jaar en per leerjaar weergegeven. 2012 2013 2014 2015 2016 Totaal aantal studenten 194 213 244 285 300 309 Jaar 1 68 78 80 82 84 86 Jaar 2 53 64 73 76 78 80 Jaar 3 50 51 61 69 72 74 Jaar 4 23 20 30 58 66 69 15

3.2 Personeel 3.2.1 Kwantitatieve formatieontwikkeling In is de formatie gegroeid met 1.0 fte, door een kleine uitbreiding van het onderwijzend personeel en het examenbureau. Het percentage direct onderwijzend of onderwijsondersteunend personeel is met 85% zeer hoog te noemen. Het is dan ook het beleid van de LiS om stevig in te zetten op onderwijskwaliteit, maar de cijfers geven ook aanleiding tot herbezinning op de schoolleidingstructuur en de administratieve kwaliteit. Aantal Medewerkers (FTE) 2010 2009 Totaal (FTE) 24,2 23,2 21,6 NOP (niet onderwijzend personeel) 3,55 2,70 2,70 Directeur 1,00 1,00 1,00 Secretariaat 0,60 0,60 0,60 Conciërge 0,60 0,60 0,60 Administratie 0,25 0,20 0,20 Examenbureau 0,80 ICT ondersteuning 0,30 0,30 0,30 OP (docenten) 11,98 11,5 9,80 OOP (TOA) 8,70 9,0 9,10 3.2.2 Leeftijdsopbouw personeel De LiS onderging in de afgelopen jaren een verjongingskuur. Dat is te zien aan onderstaande cijfers over de jaren 2009-, waarin het aantal personeelsleden onder de 30 gegroeid is met 5 personen. De categorie boven de 50 is met 2 personen afgenomen. De verwachting is dat deze tendens zich in de komende jaren gaat doorzetten. 2010 2009 Totaal aantal medewerkers 30 29 28 Tot 30 jaar 10 8 7 30 tot 40 jaar 3 2 2 40 tot 50 jaar 7 6 7 50 tot 60 jaar 6 10 10 Boven 60 jaar 4 3 2 3.2.3 Verdeling man/vrouw. Ook is er een duidelijke groei waar te nemen in het aantal vrouwelijke medewerkers. Dit aantal groeide in de periode 2009- met 3, twee vrouwen zijn werkzaam als TOA. Doordat er één man vertrok, is de netto groei van het aantal medewerkers op twee uitgekomen. 16

2010 2009 Totaal aantal medewerkers 30 29 28 Mannen 24 24 25 Vrouwen 6 5 3 3.2.4 Ziekteverzuim Het ziekteverzuim in was hoger dan we bij de LiS gewend zijn, door de langdurige ziekte van twee collega s. Niettemin is het totale verzuim niet boven de 2,5% uitgekomen. 3.3 Onderwijs. In heeft de verbeterde organisatie van tentamen- en lesroosters voor veel rust gezorgd. Er was nauwelijks nog enige onduidelijkheid en de studenten hebben de schoolleiding laten weten hier erg tevreden over te zijn. 3.4 Meerjarenbeleid Het meerjarenbeleid is uitgebreid weergegeven in het verslag van het bestuur. 3.5 Kwaliteitsmetingen In voorgaande jaren waren er gegevens beschikbaar waaruit men kon zien hoe de LiS zich qua lesuren, leerling-docentverhouding, onderwijskosten etc. etc. verhield met de rest van het MBO. Voor zullen deze gegevens echter pas na de zomer beschikbaar komen. Er valt te verwachten dat zich geen grote verschuivingen voor zullen doen: de LiS is en blijft een relatief dure school, doordat de benodigede praktische vaardigheden niet anders zijn aan te leren dan in kleine groepen. Dit verdient zich terug in de kwaliteit van de gediplomeerden. De Leidse Instrumentmakers School heeft in meegedaan aan een enquête van de JOB (Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs). De resultaten zijn in 2012 bekendgemaakt en zijn bemoedigend voor de school. De opleiding kreeg een 8.2, wat ruim boven het landelijk gemiddelde van 6.4 uitkomt. Vooral de mate van zelfstandig leren werken en je eigen werk beoordelen kreeg veel waardering. Dat de keuzemogelijkheden niet erg groot zijn is logisch gezien het specifieke van de opleiding De school kreeg een 7 (landelijk gemiddelde 6.8), wat laat zien dat er ruimte is voor verbetering. De begeleiding van de BPV (stage) en het matige gebruik van aangeschafte boeken worden als voornaamste verbeterpunten genoemd en de LiS gaat hiermee aan de slag om er voor te zorgen dat de volgende keer een 8 gescoord kan worden! Wel was opvallend hoe veilig de leerlingen zich voelen in en om de school. 17

3.6 Markante gebeurtenissen 3.6.1 Inspectie onderzocht examinering LiS. De LiS heeft in de periode voorafgaand aan hard gewerkt om haar examenkwaliteit op orde te houden. In 2008 was de school wat dit betreft op een dieptepunt beland maar door intensieve acties is in 2009 goedkeuring verkregen op de examinering bij de LiS. Begin is de LiS opnieuw onderzocht en heeft ze op alle zeven standaarden een positieve beoordeling gekregen. Een mooi compliment voor allen die hier hard aan gewerkt hebben. In onderstaande tabel wordt de beoordeling per standaard weergegeven: Algemene opmerking. Tijdens het onderzoek is zowel door de directie als het bestuur aangegeven dat de LIS zich bevindt in een transitieproces van eindtermgerichte examinering naar competentiegerichte examinering. In samenspraak met vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en wetenschappers (Visitatiecommissie) is een Onderwijs- en Examenprogrammering (OEP) ontwikkeld voor de opleiding 94360 Research Instrumentmaker. Deze OEP wordt de komende vier jaar studiejaargewijs geïmplementeerd. Alle nieuwe studenten zijn met ingang van het schooljaar 2010/ ingeschreven op de competentiegerichte opleiding 94360 Research instrumentmaker. 3.6.2 Bezoek staatssecretaris Halbe Zijlstra Met enige regelmaat heeft de LiS hoog bezoek. Op 28 maart was dit staatssecretaris Halbe Zijlstra, die onze school bezocht tijdens een rondrit over het Bio Science Park. Wij bespraken met dhr. Zijlstra onze plannen voor een HBO-vervolg op de LiS opleiding, maar ook hebben we de staatssecretaris een tentamen glasblazen afgenomen. Dit ging hem zo goed af, dat hij na het puntje trekken, zie foto hieronder, ook nog een 18

bol heeft mogen blazen. Onder kritisch toeziend oog van docent Frans Folst en wethouder Jan Jaap de Haan werd duidelijk dat staatsecretarissen meer kunnen dan vergaderen. Onze complimenten! 3.6.3 Restauratie telescopen Leidse Sterrewacht 21 Oktober was een gedenkwaardige dag voor de Leidse Sterrewacht. De grote renovatie was eindelijk afgerond! Het resultaat mag er zijn en de sterrewacht is na jaren van verval wederom een parel in de Leidse binnenstad. De LiS heeft aan de renovatie bijgedragen door de telescopen te restaureren. Dat bleek harder nodig dan voorzien, want de optiek was danig aangetast door vocht en ondeskundig gebruik. De kleinere houten 6-duims telescoop, ooit gebruikt door de beroemde astronoom prof. Kaiser voor zijn observaties van de planeet Mars, is zowel aan de binnenkant als aan de buitenkant opgeknapt en van een nieuw vernislaagje voorzien. De optiek is opnieuw geslepen en gepolijst, maar vanwege de risico s op schade door verhitting, niet van een moderne coating voorzien. Ondanks dat is de schatting, dat de lichtsterkte van deze telescoop door de restauratie met maar liefst 20% is toegenomen. 19

Ook de grotere 10-duims telescoop is onder handen genomen, vooral de optiek en het mechanisch loopwerk. Bij de oplevering van de sterrewacht in oktober was de optiek van de 10-duims nog niet gereed, maar deze is eind teruggeplaatst. 3.6.4 110 jarig bestaan LiS Er is regelmatig wat te vieren bij de LiS, maar in waren hier wel een paar bijzondere aanleidingen voor. Het bereiken van de 110-jarige leeftijd, in april is natuurlijk de belangrijkste, maar wat wij de relaties van de LiS ook graag wilden laten zien, waren een paar interessante aanvullingen op het machinepark. De LiS heeft namelijk dankzij gulle donaties de beschikking gekregen over een prachtig en voor MBO-onderwijs uniek 5- vlaks bewerkingsstation. En kennelijk heeft het aanstekelijk gewerkt om gul te zijn voor onze school, want ook van de firma Zeiss hebben wij een bijna nieuw en zeer geavanceerd meetstation 20

gedoneerd gekregen. We zijn ook met deze machine zeer verguld en danken de firma Zeiss van harte hiervoor! De derde aanleiding vormde het afronden van een tweejarig project van Provincie Zuid- Holland, dat beoogde de LiS op de volgende voor de sector precisietechniek belangrijke actielijnen verder te versterken: 1. Doorstroming op de arbeidsmarkt voor instrumentmakers en precisietechnici via op- en bijscholingstrajecten. Een van de punten waar wij veel van verwachten is de eerste aanzet tot een intensieve samenwerking met een partner in het oosten van het land. Dit deel van het project krijgt nog een vervolg in de komende jaren! 2. Leerwerktrajecten en verkenning van een HBO-leerroute precisietechnologie voor zittend en toekomstig personeel, met een doorlopende leerlijn vanuit het MBO: Er is op dit moment een volledig uitgewerkt en uniek HBO-curriculum voor een HBO-opleiding precisietechnoloog, tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de TU-Delft. De LiS zoekt nu partners om deze opleiding te gaan uitvoeren en omdat het toch een vrij kleinschalige opleiding zal worden zal dit nog een uitdaging worden. Met de TU Delft en de Hogescholen van Den Haag en Leiden verkent de LiS al enige tijd de mogelijkheden. 3. Vergroten van de bekendheid van onderwijs- en carrièremogelijkheden binnen Life & Health Sciences en verhoging van de in- en uitstroom van de LiS: Op dit terrein is veel bereikt. De bekendheid onder VO-scholieren is sterk vergroot door een professionelere werving. Dit heeft geresulteerd in een wachtlijst voor het schooljaar 2010-. Uiteindelijk heeft de LiS 10% meer studenten toegelaten dan gebruikelijk en de populatie is dus duidelijk groeiende. Tegelijkertijd ziet de LiS de vraag naar afgestudeerden sterk toenemen, dus deze ontwikkelingen vallen goed samen. 4. Netwerkvorming en kennisdeling van en voor de LiS op het gebied van researchinstrumentatie en precisietechnologie. Dat deze actielijn ook geslaagd is, was onder meer aan het grote aantal bezoekers op 17 november, ca. 100, goed waar te nemen! Om al deze heuglijke resultaten te markeren organiseerde de LiS op 17 november een kort symposium, zodat bedrijven en andere belangstellenden de ontwikkelingen bij de LiS met eigen ogen konden aanschouwen. Het thema van het symposium was Life Science. Er waren drie keynote sprekers: Dr Paul Breedveld nam ons mee in de wondere wereld van Bio-inspired Technology en liet zien dat de spieropbouw van wormen en inktvissen inspirerend kunnen zijn voor het ontwerp en de constructie van lenig beweegbare 21

hulpmiddelen en sondes voor het gebruik bij operaties. Dr Henk van Zeijl van de TU-Delft informeerde ons over intelligente implantaten die metingen in het menselijk lichaam verzorgen en op maat gedoseerde medicatie kunnen toediene Tot slot sprak Dr Eric Kaijzel van het Leids Universitair Medisch Centrum over de techniek die gebruikt wordt om met fluorescerende stoffen kankercellen zichtbaar te maken. De lichtsensoren die bij dit onderzoek gebruikt worden, zijn ontwikkeld door een groep oud-lis studenten die werkzaam is bij het Erasmus Medisch Centrum. De LiS reikt bij bijzondere gelegenheden de van Musschenbroek medaille uit, aan mensen die zich op bijzondere manier verdienstelijk gemaakt hebben voor de school. Zoals ook te lezen valt in het bestuursverslag is deze medaille op 17 november uitgereikt aan Dr. J. Korving en (postuum) aan Dr. A.H. van Duyneveldt. Tot slot van het symposium verzorgde Prof. Dr. Rudolf de Bruyn Ouboter, oudbestuursvoorzitter van de LiS, een gedetailleerde uiteenzetting over de dagen waarin de nieuwe dragers van de van Musschenbroekmedaille hun belangrijke werk deden. Het werd hieruit duidelijk dat de LiS een aantal malen bijna opgenomen was in een ROC, maar door een maas in de wet, waar dankbaar gebruik van gemaakt is, zelfstandig heeft kunnen blijven. 3.7 Financiën 3.7.1 Financiële situatie op balansdatum De financiële positie van de LiS is in het afgelopen jaar redelijk stabiel gebleven. We sluiten het jaar af met een klein negatief resultaat. Om de positie van de LiS in de toekomst veilig te stellen hebben we ingezet op groei van het aantal studenten, want met een groter leerlingenaantal hebben kleine fluctuaties in de bekostiging een minder groot effect. Dit streven strookt goed met de sterk stijgende behoefte van de arbeidsmarkt aan afgestudeerden in de precisietechniek. In de komende jaren zal in deze sector door vergrijzing een buitengewoon groot aantal vacatures ontstaan. 22

Door de in 2010 ontwikkelde plannen is het aantal 1 e jaars in met tien procent toegenomen, wat geleid heeft tot een totaal van 194 studenten. Voor het komende studiejaar wordt een stijging van eveneens tien procent voorzien. De LiS heeft door haar bescheiden omvang een verhoogd risico bij hoge uitgaven. Er wordt daarom actief gestuurd om het bestedingspatroon in het gareel te houden en er wordt ook gezocht naar nieuwe geldstromen om de noodzakelijke en gewenste investeringen mogelijk te maken. De toegekende subsidies van de Provincie Zuid- Holland en Gemeente Leiden hebben onze school in 2010 en nieuwe kansen geboden om groei te realiseren. Door de succesvolle werving van sponsoren konden in enkele geavanceerde bewerkingsmachines worden aangeschaft. De geconsolideerde begroting 2012 geeft het navolgende beeld (zie Hoofdstuk 4 1 ) Totale baten: 2.234 (x 1000) Totale lasten: 2.133 Resultaat: + 48 3.7.2 Analyse van het exploitatieresultaat Volgens de geconsolideerde jaarrekening voor LiS, St.Vrienden en Vereniging samen is in het verslagjaar een negatief resultaat behaald van k 38,9. Dit steekt schril af tegen het positieve saldo van k 41,3 uit 2010. Als voornaamste redenen kunnen worden aangevoerd (zie pagina B10-B12 van jaarrekening): een lagere rijksbijdrage ten opzichte van 2010 als gevolg van een kleine dip in het aantal leerlingen een grote achterstand in facturering van contractwerkzaamheden uit 2010 groei in de personeelslasten beduidend meer kosten voor machineonderhoud en aankoop materialen (metalen zijn aanzienlijk duurder geworden) Daartegenover staat een verheugende groei van contractwerkzaamheden die wij in 2012 verwachten voort te zetten. Op de balans is een substantiële toename te zien, circa k 230, die samenhangt met de aanschaf in (zie p.9 in de jaarrekening van de St. Vrienden) van diverse metaalbewerkingsmachines waaronder de DMU vijfvlaks-freesbank. In dat bedrag is inbegrepen een post van k 45 dat het plaatsen van deze ultramoderne machine met zich mee bracht. De investeringen zijn mogelijk gemaakt door enkele belangrijke donaties van derden, waaronder het De Nobelfonds, de Stichting ZABAWAS, en de Stichting voor de Werkende Stand, samen k 157. Daarnaast is voor dit doel bij de RABO Bank een lening afgesloten van k 100. 1 Bij het opstellen van deze begroting was een noodzakelijke interne verbouwing om de aanzienlijke groei van het aantal eerstejaarsstudenten te kunnen accommoderen, nog niet in beeld. 23

Voor de St. Vrienden resulteerde uiteindelijk een tekort op de exploitatie van bijna k 70, terwijl de LiS een positief resultaat van k 31 behaalde (zie p. B14 van de jaarrekening). We mogen concluderen dat de financiële situatie van de LiS als geheel fragiel is en dat bouwactiviteiten die nodig zijn om de verwachte groei van het aantal studenten op te vangen, alleen maar kunnen worden gerealiseerd door financiële steun van derden. 3.7.3 Kengetallen 2010 Rentabiliteit -1,7% 1,9 % Solvabiliteit 1 40,5 % 43,2 % Liquiditeit 1,25 1,3 Kapitalisatiefactor 47,9 % 39,7 % Weerstandsvermogen 55,5 % 58,4 % Kapitalisatiefactor: De kapitalisatiefactor wordt berekend door het balanstotaal (exclusief gebouwen en terreinen) te delen door de totale baten (inclusief rentebaten). Als signaleringsgrens voor kleine schoolbesturen wordt hierbij een bovengrens van 60% gegeven. Weerstandsvermogen: Het weerstandsvermogen geeft aan in welke mate de stichting in financieel opzicht in staat is om haar lopende bedrijfsactiviteiten voort te kunnen zetten en aan haar verplichtingen, het verzorgen van onderwijs, te voldoen. Het weerstandsvermogen wordt berekend door het eigen vermogen te delen door de totale baten inclusief de renteinkomsten. Solvabiliteit: De solvabiliteit geeft aan in welke mate een organisatie op langere termijn in staat is om aan haar verplichtingen jegens derden te kunnen voldoen. Indien het eigen vermogen wordt uitgedrukt in een verhouding tot het totale vermogen geldt dat de norm 33 1/3% (of meer) moet zijn. Liquiditeit: De liquiditeit van een organisatie wordt uitgedrukt in een verhoudingscijfer, waarbij de vlottende activa worden gedeeld door de kortlopende schulden. Dit cijfer geeft aan in welke mate op korte termijn aan de financiële verplichtingen kan worden voldaan zonder dat de continuïteit van de organisatie in gevaar wordt gebracht. Rentabiliteit: De rentabiliteit geeft aan de verhouding tussen het resultaat van de organisatie en de baten. 24

3.7.4 Treasurybeleid De LiS heeft door haar kleine omvang en relatief arbeidsintensief onderwijs weinig financiële speelruimte, zoals uit de analyse van het exploitatiesaldo volgt. Voor zover de liquiditeitspositie het toelaat worden gelden (tijdelijk) weggezet op renterekeningen. Vanuit het verleden bevat de effectenportefeuille een solide belegging in het BNP P Euro Obligatiefonds (nominale waarde ca. 11.000) waarvan de beurswaarde per 31 december 19.628 bedraagt. Er is geen reden om deze buffer aan te spreken. Er vindt een actief liquiditeitsbeheer plaats, c.q. het uitgavenpatroon wordt nauwlettend gevolgd en er wordt serieus gewerkt met budgethouders. Een tweewekelijks overzicht van het uitgavenverloop maakt tijdig bijsturen sinds kort mogelijk. 3.7.5 Verantwoording salarismix Over het jaar is een totaalbedrag van 45254,- ontvangen voor het bevorderen van een evenwichtige verdeling van de salarisschalen van het onderwijzend personeel. Al bij de begroting over heeft de LiS vastgesteld dat er v.w.b. de schalen LC en LD, voldaan is aan de richtlijn van het convenant leerkracht, getuige de volgende tabel: Verdeling LIS Convenant leerkracht LB 16% 25% LC 69% 65% LD 16% 10% In het jaar zijn zeven personeelsleden bevorderd naar een hogere schaal. Een bedrag van 10452,- is hierdoor in extra uitgegeven aan de salarismix. Aangezien de LiS echter al voor extra kosten heeft gemaakt voor de doorstroom naar zwaardere functies en ook voor het opleiden van instructeurs naar 2 e graads bevoegde docenten, maakt de LiS aanspraak op de volledige salarismix. Ter onderbouwing van de opleidingskosten zijn ontwikkelingsplannen voorhanden in het personeelsdossier. Ook is af te leiden uit de forse kosten van opleiding (zie jaarrekening) dat hierdoor de LiS geïnvesteerd wordt in goed opgeleid personeel, wat hierdoor kan doorstromen naar hogere functies. 3.7.6 Verantwoording Innovatiebox De regeling innovatiebox over is bij de LiS geheel besteed aan het ontwikkelen van competentiegericht lesmateriaal. De LiS is in 2010 overgeschakeld op de CGO-methode en veel van het lesmateriaal voor het 2e leerjaar, dat in september gestart is, moest nieuw ontwikkeld worden. Twee docenten hebben hiervoor, naast hun werk aan het ontwikkelen van lesmateriaal en tentamens in hun reguliere arbeidstijd, overuren gemaakt tot een totaalbedrag van 12892,- Er is niets ingekocht; alles is in eigen beheer tot stand gekomen. De producten zijn als tastbaar bewijs in school aanwezig. 25

In totaal is hier door deze twee personeelsleden naast hun reguliere werk ca. 550 uren besteed. Bij een uurtarief van 80,- komt het totaalbedrag hiervoor uit op 44000,- Op grond van bovenstaande maakt de LiS aanspraak op de gehele innovatieboxvergoeding over. 3.7.7 Verantwoording taal/rekenen De LiS heeft een innovatief rekenprogramma aangeschaft met jaarlijkse licentiekosten á 3800,- Daarnaast heeft de LiS de personeelskosten per 1 augustus voor het vak Nederlands geïntensiveerd met 2 uren per week extra. De kostenverhoging hiervan is ca. 540,- bruto per maand. 4 Begroting 2012 (geconsolideerd) Geconsolideerde begroting LiS, St. Vrienden, LiS-TOP Begroting 2012 (in ) Uitkomst (in ) Baten 2.233.700 2.233.766 Rijksbijdragen 1.700.000 1.781.927 Les- en examengelden 6.450 6.450 Baten werk i.o.v. derden 251.400 72.368 Overige baten 275.850 373.021 Lasten 2.131.300 2.220.497 Personele lasten 1.431.400 1.406.398 Afschrijvingen 159.700 172.446 Huisvestingslasten 262.600 264.807 Overige instellingslasten 277.600 376.846 Saldo baten en lasten 102.400 13.269 Financiële baten en lasten Financiële baten 3.500 3.090 Financiële lasten - 57.850-55.247 Saldo financiële baten en lasten - 54.350-52.157 Resultaat 48.050-38.888 26

5 Jaarrekeningen (De gewaarmerkte originelen zijn ter inzage beschikbaar bij de directie.) 27

B B0 Jaarrekening Juridische structuur, Bestuur en Raad van Toezicht. Juridische structuur Per 1 januari 2010 is het Bevoegd Gezag en daarmee de exploitatie van de school overgedragen aan de "Leidse Instrumentmakers Stichting". Naast die stichting is een tweede partij betrokken, de Stichting Vrienden van de LIS, met de status van erkend leerbedrijf. De Stichting Vrienden beheert de contractactiviteiten van de Vereniging, per januari 2012 onder de handelsnaam LisTop. Beide juridische eenheden, alsmede de Vereniging tot bevordering van de opleiding tot Instrumentmaker, wordt geconsolideerd. Bestuurssamenstelling Het bestuur van de Leidse Instrumentmakers Stichting, is op 31 december als volgt samengesteld. Prof. Dr. J Schmidt (voorzitter) Dr. A. J. van Strien (plaatsvervangend voorzitter) Mw Dr. J.K. Katgert - Merkelijn (secretaris) Prof. Dr. P.H. Kes (penningmeester) De Raad van Toezicht van de Leidse Instrumentmakers Stichting bestaat op 31 december uit 8 leden. B1 Grondslagen voor de jaarrekening Algemene grondslagen voor de opstelling van de jaarrekening De jaarrekening is opgesteld volgens de Regeling jaarverslaggeving onderwijs. In deze regeling is bepaald dat de bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving (in het bijzonder RJ 660 Onderwijsinstellingen) van toepassing zijn en met inachtneming van de daarin aangeduide uitzonderingen. Vreemde Valuta Voorzover van toepassing worden activa en passiva omgerekend tegen de koers per balansdatum. Transacties in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per transactiedatum. Koersverschillen welke ontstaan bij de omrekening worden aangemerkt als resultaat. Grondslagen voor de waardering van de activa en passiva Algemeen Alle activa en passiva worden gewaardeerd tegen nominale waarde, tenzij anders vermeld. Materiële vaste activa Gebouwen en Terreinen: De gebouwen en terreinen, waarvan in het kader van de OKF operatie het economisch claimrecht is verkregen zijn op het moment van overdracht (ingebruikname) gewaardeerd tegen de nominatieve restwaarde, zoals deze is bepaald bij de uitvoering van de OKF. Voor wat betreft de gebouwen is deze waarde verhoogd met de investeringen uit eigen middelen. De gebouwen en terreinen worden in de balans opgenomen volgens genoemde waardering onder aftrek van de jaarlijks toegepaste afschrijvingen van 3,33% voor gebouwen. Op terreinen wordt niet afgeschreven. Inventaris en apparatuur: De aanwezige inventaris en apparatuur worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs onder aftrek van de jaarlijks toegepaste afschrijvingen die zijn afgestemd op de geschatte levensduur van de betreffende activa en tijdsevenredig worden berekend. Als activeringsgrens voor de onder dit hoofd te plegen investeringen geldt vanaf 1 januari 2004 een bedrag van 750,- per eenheid. De jaarlijkse afschrijvingspercentages bedragen voor: Automatisering, hard- en software Gereedschappen en meubilair Inventaris / verbouwing Machines t/m 2010 Machines vanaf % 33.33 20 10 6.66 5.00 Financiële vaste activa Deelneming: De deelneming in de Stichting Vrienden van de Leidse Instrumentmakerschool is gewaardeerd tegen de netto vermogenswaarde. Bij deze deelneming worden overeenkomstige grondslagen van waardering en resultaatbepaling toegepast. De activiteiten van de deelneming bestaan uit de verkoop aan derden van gereedschappen en instrumenten die door cursisten van de Leidse Instrumentmakerschool in het kader van hun opleiding zijn vervaardigd. De kosten van huisvesting, materialen en van arbeid worden aan de Stichting Vrienden van de LiS doorbelast. Effecten: De effecten worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs danwel lagere beurswaarde. B1